دفتر دیپلماسی عمومی (Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü) نخستوزیری ترکیه در 28 سپتامبر در وبسایت خود اعلام کرد[1] که رئیس جمهور رجب طیب اردوغان از لوگو و شعار جدید ترکیه با عنوان «کشف پتانسیل» (Gücü keşfet \ Discover the Potential) پردهبرداری کرده و گفته است «ترکیه در حوزهی کمکهای انساندوستانه و اضطراری پس از ایالات متحده و انگلستان در حال حاضر در رتبهی سوم جهان قرار دارد[2]». جمالالدین هاشمی هماهنگکننده دفتر دیپلماسی عمومی با انتشار این خبر در صفحه توئیتر[3] خود افزود که ترکیه هماکنون میزبان 1.5 میلیون پناهنده است. سؤال این است که آیا شهرت ترکیه در عرصه بینالمللی ناشی از قدرت رسانهای دولت ترکیه در پرتو چالشهای سیاسی، اجتماعی و مالی این کشور است یا نه؟
با نگاهی گذرا به حساب توئیتر هاشمی و نیز وبسایت دفتر دیپلماسی عمومی، این سؤال مطرح میشود که آیا دستگاه روابط عمومی دولت ترکیه به سمت تقویت تصویر جهانی این کشور حرکت میکند یا به دنبال حمایت از اردوغان و شهرت حزب عدالت و توسعه در داخل ترکیه است؟
بسیاری از صاحبنظران میگویند که ترکیه در حال منزوی شدن هر چه بیشتر در سطح سیاستهای بینالمللی است. سقوط وجههی ترکیه و بدتر شدن تصویر این کشور صرفاً تحلیل صاحبنظران و تحلیلگران نیست. به عنوان مثال نظرسنجی «مرکز تحقیقاتی پیو» در ماه ژوئیه نشان داد که حمایت مردم کشورهای غرب آسیا- ترکیه، اردن، فلسطین، لبنان، تونس و مصر- از اردوغان طی یک سال اخیر کاهش یافته است.[4]
حال چه شد که اعتبار ترکیه این گونه از بین رفت؟ چگونه محبوبیت و چهره جهانی اردوغان به یک رهبر خودکامه و عصبانی تغییر کرد؟
هنگامی که حادثهای در جایی از دنیا اتفاق میافتد، ترکیه به سرعت اقدامات امدادی و مالی خود را به کار میگیرد. سومالی و سریلانکا دو نمونه موفق از دیپلماسی امدادی و بشردوستانه ترکیه است. با این حال، این کشور هنوز فاقد یک استراتژی مدون و کلان برای معرفی خود به افکار عمومی خارجی است.
در 5-4 سال گذشته، ترکیه حوادث گوناگونی همچون اعتراضات پارک گزی، خیزشهای کشورهای عربی و اخیراً نیز اعتراضات داخلی در مورد بحران کوبانی را داشته است ولی قادر نبوده توضیحات کافی و قانعکنندهای برای افکار عمومی خارج از این کشور داشته باشد. این امر سبب میشود که مخاطبان خارجی اعتماد خود به ترکیهای سازگار و اصولی را از دست بدهند. وقتی به هر یک از این اتفاقات نگاه میکنیم، میشود افراد و گروههای مختلفی را مشاهده کرد که اعتمادشان را به ترکیه یا به عبارت دقیقتر، به شخص رجب طیب اردوغان یک به یک از دست دادهاند. با بحران اخیر کوبانی میشود کاهش شدید محبوبیت اردوغان در منطقه غرب آسیا را شاهد بود.
دولت حزب عدالت و توسعه سرمایهگذاری سنگینی برای معرفی و ارائه خود به مخاطبان خارجی کرده است. دفتر دیپلماسی عمومی تنها نهاد مسئول ترکیهای برای برقراری ارتباط بین دولت و سیاستهای این کشور و مخاطبان خارجی نیست. ضعف اصلی در این حوزه فقدان یک نهاد و قدرت مرکزی برای هماهنگ کردن اقدامات نهادهای مسئول حوزه دیپلماسی عمومی ترکیه است. دفتر دیپلماسی عمومی نهادی تازهتأسیس (سال 2010) است که زیر نظر نخستوزیری فعالیت میکند نه وزارت خارجه ترکیه.
اقدامات و تلاشهای دولت ترکیه در زمینه دیپلماسی عمومی پس از اعتراضات پارک گزی که رگههای استبدادی اردوغان را نشان داد به طور جدی مختل شده و نیز سیاستهای شکست خورده آنکارا در قبال سوریه برداشتهای منطقهای درباره توانایی و ظرفیت ترکیه برای رسیدن به اهدافش را تضعیف کرده است. داستان مثبت دمکراتیزه شدن این کشور به واسطهی یک دولت محافظهکار پس از اعتراضات پارک گزی در سال 2013 و حوادث پس از آن به شدت آسیب دیده است.
تجزیه و تحلیل منابع مختلف، نکات منحصر به فردی درباره اداره دیپلماسی عمومی ترکیه را نشان میدهد. با بررسی حسابهای توییتر دفتر دیپلماسی عمومی ترکیه به زبانهای ترکی[5]، انگلیسی[6] و عربی[7] مشاهده میشود که توییتهای این دفتر عمدتا حاوی اظهارات نخبگان حزب عدالت و توسعه است. در واقع توییتهای دفتر دیپلماسی عمومی بیشتر شبیه پیامهای کمپینهای انتخاباتی حزب عدالت و توسعه است.
باید اذعان کرد که اولویت اعضای حزب عدالت و توسعه قبل از هر چیز دفاع از اردوغان در ملأعام با صدایی بلند و بسیار آشکار میباشد. چرا که این کار باعث ارتقای افراد در دولت حزب عدالت و توسعه میشود. شاید به همین دلیل است که گؤزده کیریشچیاوغلو (Gözde Kirişçioğlu)، از کارشناسان این دفتر، در 11 ژوئن 2014 در حساب توییتر شخصی خود نوشت: «روشنفکران کشورم که نمیتوانند جبههالنصره را از مغازهداران محله فاتح [یکی از مناطق و محلات مذهبی در استانبول] و ارتش آزاد سوریه را از مبارزان کُرد تشخیص بدهند و نیز افرادی که همه مردان ریشدار را عضو داعش فرض میکنند، خفه شوند!»
هرچند به نظر نگارنده کیریشچیاوغلو نکته درستی را متذکر شده است، ولی آیا یک کارمند دفتر دیپلماسی عمومی نمیتوانست کلمات مناسبتری استفاده کند؟ آیا اینگونه اظهارات با هدف اثبات وفاداری به حزب و اردوغان بیان میشود؟
بیکفایتی و ناتوانی دفتر دیپلماسی عمومی با اقدامات غیراخلاقی و غیرحرفهای رسانههای حامی حزب عدالت و توسعه همراه شده است. چند اتفاق مفتضحانه در این حوزه به چهره اردوغان در خارج از ترکیه به شدت صدمه زده است. به عنوان مثال، در آگوست 2013، روزنامه «ینی شفق» مصاحبهای جعلی با نوام چامسکی متفکر برجسته آمریکایی منتشر کرد.[8] در تاریخ 18 ژوئن 2013 و در اوج اعتراضات پارک گزی، روزنامه «تقویم» یکی دیگر از رسانههای طرفدار حزب عدالت و توسعه مصاحبهای جعلی با کریستین امانپور خبرنگار تلویزیون CNN منتشر[9] و از قول وی نوشت «ما تمام اینها را برای پول انجام میدهیم». این مصاحبه به دنبال اقنای مردم ترکیه مبنی بر وجود یک توطئه بینالمللی در پس پرده اعتراضات پارک گزی بود. امانپور نیز فوراً پیامی در توئیتر منتشر و این مصاحبه را تکذیب کرد.[10] توئیت امانپور بیش از 16 هزار بار بازتوئیت شد، با این حال این مصاحبه جعلی هنوز هم بر روی وب سایت این روزنامه وجود دارد.
رسانههای وابسته حزب عدالت و توسعه بیوقفه تلاش میکنند تا اتفاقات بد اردوغان را رنگ و لعابی مثبت بدهند. آخرین نمونه، سخنرانی اردوغان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر است. به هنگام سخنرانی اردوغان، فقط تعداد انگشت شماری از هیئتهای خارجی در سالن ماندند و تمام شبکههای خبری بزرگ دنیا نیز این صحنه را مخابره کردند. با این وجود، روزنامه «استار» یکی از رسانههای طرفدار حزب عدالت و توسعه به طرز بسیار ماهرانهای این تصویر را ویرایش کرد تا این گونه به نظر بیاید که اردوغان در حال سخنرانی برای جمعیتی زیادی بوده است.[11]
به نظر میرسد که مردان اردوغان تقریباً توانایی حفظ محبوبیت وی در خارج از ترکیه را از دست دادهاند!
[1] http://kdk.gov.tr/haber/uluslararasi-yardimlarda-en-comert-ulke-unvanini-tasiyan-turkiyenin-yardim-seferberligi-suruyor/494
[2] http://www.yenihaberden.com/iste-turkiyenin-yeni-logo-ve-slogani-48137h.htm
[3] https://twitter.com/chasimi/status/517321037365907456
[4] http://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/07/30/support-for-turkeys-erdogan-drops-sharply-in-middle-east/
[5] https://twitter.com/BasbakanlikKDK
[6] https://twitter.com/TROfficeofPD
[7] https://twitter.com/PDTurkeyArabic
[8] http://blogs.wsj.com/emergingeurope/2013/09/05/turkish-newspapers-fake-chomsky-interview-lost-in-translation/
[9] http://www.takvim.com.tr/guncel/2013/06/18/cnnden-kirli-itiraf
[10] https://twitter.com/camanpour/statuses/347001846541467648
[11] http://sozcu.com.tr/2014/gundem/star-gazetesi-bos-salonu-doldurdu-608893/