وزارت کشور عربستان شنبه 12 دی در بیانیه‌ای رسمی از اعدام 47 نفر به اتهام اقدامات تروریستی و امنیتی خبر داد که نام آیت‌الله نمر یکی از چهره‌های برجسته شیعیان این کشور هم در لیست اعدام‌شدگان قرار دارد. این بیانیه شیخ نمر النمر را مبلّغ فتنه و تفرقه خوانده است و این روحانی برجسته را که تنها برای احقاق حقوق مشروع شیعیان و رفع تبعیض و بی‌عدالتی در عربستان مبارزه می‌کرد، به تلاش برای برهم زدن امنیت و فتنه افکنی متهم کرده است. رژیم آل سعود علاوه بر شیخ نمر باقر النمر، سه مبارز شیعی دیگر به نام‌های علی سعید الربح، محمد علی عبد الکریم الصویلم و محمد فیصل محمد الشیوخ را به شهادت رسانده است.
دادگاه جنایی عربستان در تاریخ 23 مهرماه حکم بدوی اعدام تعزیری شیخ نمر را صادر کرده بود. شیخ نمر در تاریخ 23 آبان ماه اعتراضی کتبی در 50 صفحه تقدیم دادگاه جنایی عربستان کرده بود. پس از آنکه دادگاه استیناف هم این حکم را تأیید کرد، وزارت کشور پرونده وی را به دربار آل سعود فرستاد که در نهایت امروز با امضای حکم اعدام وی از سوی سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی، این روحانی برجسته شیعی به شهادت رسید.
نهم جولای سال 2012 میلادی بود که «شیخ نمر آل‌نمر»، روحانی برجسته شیعی پس از تعقیب و حمله مسلحانه نیروهای امنیتی رژیم سعودی به خودرویی که در آن قرار داشت و او را به منزلش می‌برد، بازداشت شد. شیخ نمر برای اولین بار در سال 2006 در بازگشت از بحرین و به‌دلیل مشارکت در همایش بین‌المللی قرآن کریم از سوی نیروهای امنیتی رژیم سعودی بازداشت شده بود. شیخ نمر النمر برای دومین بار در تاریخ 23 آگوست 2008 میلادی در شهر “القطیف” به‌اتهام تحریک شیعیان عربستانی برای جدایی از حکومت مرکزی به‌دست نیروهای امنیتی رژیم سعودی بازداشت شد.
به نظر می‌رسد پیامدهای ناشی از اعدام این شیخ انقلابی در دو سطح داخلی و منطقه‌ای به شرح زیر باشد:
سطح داخلی
1. افزایش شکاف میان شیعیان و آل‌سعود
با اعدام شیخ نمر که ماه‌ها در بازداشت آل سعود بود، شکاف میان شیعیان و حکومت سعودی عمیق‌تر از قبل می‌شود. شیعیان عربستان و به خصوص شیعیان منطقه شرقیه این کشور، این اقدام عربستان را نوعی سرکوب هویتی قلمداد کرده و شکاف اجتماعی آنان با حاکمیت، فعال‌تر از قبل خواهد شد.
2. امکان اعتراض‌های رادیکال از سوی شیعیان منطقه شرقیه عربستان
گرایش به رویکردهای رادیکال در میان شیعیان عربستان در بیان اعتراض به اعدام شیخ نمر، محتمل است. بر این اساس واکنش‌های مسلحانه و نافرمانی‌های مدنی نیز قابل تصور است. با توجه به این‌که قبل از اعلام خبر اعدام شیخ نمر از سوی وزارت کشور عربستان، خودروهای ضد شورش به سوی شهر قطیف حرکت کرده‌اند، به نظر می‌رسد حکومت خود را برای سرکوب هرگونه اعتراضی آماده کرده است.
3. استفاده ابزاری از شیعیان برای رقابت‌های درون‌خاندانی
با توجه به رقابت‌های درون خاندانی در آل‌سعود برای کسب قدرت بیشتر، امکان تلاش جناح‌ها برای اتخاذ رویکردهای تعاملی و یا تقابلی با شیعیان جهت افزایش اعتبار محتمل است. لذا ممکن است طرف‌های رقابت‌کننده با یک‌دیگر، برای استفاده ابزاری از شیعیان جهت کسب قدرت بیشتر وارد عمل شوند تا ضمن مدیریت بحران، چهره خود را ملی‌تر نشان دهند.
سطح منطقه‌ای
1. تشدید منازعه شیعی-سنی در منطقه
شیخ نمر به نوعی رهبر شیعیان عربستان تلقی می‌شد و اعدام او از سوی حکومت سعودی با اتهامات تروریستی، موجب تشدید منازعه مصنوعی شیعی-سنی خواهد شد. محبوبیت شیخ نمر در عربستان و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، این مساله را تشدید خواهد کرد. به نظر می‌رسد عربستان با اطلاع عمیق از این مساله، دست به اعدام او زده است تا بتواند با افزایش منازعه طائفی، قدرت مانور خود در منطقه را افزایش دهد.
2. ضدیت گسترده عربستان با ایران
ریاض به خوبی از حساسیت ایران روی پرونده شیخ نمر اطلاع دارد. بارها پس از اعلام خبر اعدام قریب‌الوقوع شیخ نمر، در سطوح مختلف رسمی، نخبگانی و مردمی در ایران اعتراضاتی به این حکم صورت گرفت. اعدام شیخ نمر در شرایط کنونی منطقه، در راستای ضدیت ریاض با تهران تفسیر می‌شود و به نظر می‌رسد عربستان عمیقا نیازمندِ افزایش تنش با ایران است تا بتواند برنامه‌های منطقه‌ای‌اش را با انسجام بیشتری پی بگیرد. بر این اساس، عربستان هم‌زمان با اعزام سفیر جدید خود به ایران، اقدامی تنش‌زا مرتکب شده است که امکان هرگونه فتح باب گفتگو میان ریاض و تهران را از میان می‌برد و شرایط را آشفته‌تر می‌سازد.
3. تلاش عربستان برای تقویت جبهه ضدایرانی و مانور بیشتر در پرونده‌های منطقه‌ای
با توجه به این‌که عربستان به خوبی از حساسیت ایران نسبت به پرونده شیخ نمر و هم‌چنین پیامدهای منفی آن بر روابط شیعیان و اهل سنت آگاه می‌باشد، به نظر می‌رسد ریاض در تلاش است تا با تشدید رویکرد ضد ایرانی و هم‌چنین تقویت نزاع شیعی-سنی، شرایط را برای یارگیری بیشتر و بهتر در منطقه برای خود فراهم سازد. او پیش از این ائتلافی را برای حمله به یمن ترتیب داد و چندی قبل هم یک ائتلاف گسترده از کشورهای سنی تشکیل داد. تحریک کشورهای عضو این ائتلاف برای همراهی واقعی با عربستان در پرونده‌های منطقه‌ای، نیازمند اقداماتی است که فضای منطقه را طائفی‌‌تر و آشفته‌تر سازد. به نظر می‌رسد عربستان سعی دارد تا واکنش‌های اعتراضی به اعدام شیخ نمر را طائفی معرفی کند تا زمینه انسجام‌بخشی به جبهه ساختگی‌اش را افزایش دهد. طبیعی است که هر چقدر خطر ایران و شیعیان بزرگ‌تر و واقعی‌تر تصویرسازی شود، اقداماتی هم‌چون علنی شدن همگرایی میان عربستان با رژیم صهیونیستی کم‌هزینه‌تر خواهد بود. گسترش نزاع شیعی-سنی شرایط را برای ورود تعیین‌کننده‌تر ریاض به پرونده‌های سوریه و عراق فراهم خواهد ساخت و به عنوان مثال می‌تواند ارتباط عربستان با سنی‌های افراطی و تکفیری‌های عراق را بیشتر از قبل مستحکم سازد تا در نهایت فضا برای مداخله و نفوذ هرچه بیشتر ریاض در آزادسازی موصل فراهم شود. طبیعی است که هرچقدر زمینه برای مانور عربستان در عراق و البته با حمایت سنی‌های افراطی بیشتر شود، امکان بی‌ثباتی و حتی تجزیه عراق بیشتر از قبل خواهد شد. عربستان چندی قبل میزبان مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق هم بود. در خصوص سوریه هم، با توجه به این اعدام تنش‌زایی که صورت گرفت و فضا را بی‌ثبات‌تر ساخت، به نظر می‌رسد عربستان برخلاف مواردی که در بیانیه وین2 و قطعنامه شورای امنیت ذکر شده، تلاشی برای تحقق فرایند سیاسی و آتش‌بس انجام نخواهد داد و سعی می‌کند تا هم‌چنان با حمایت از گروه‌های تروریستی و طائفی جلوه دادن منازعات، زمینه را برای مداخله بیشتر در سوریه فراهم سازد. برخی اعدام شیخ نمر را پاسخ عربستان به کشته شدن زهران علوش فرمانده گروه تروریستی جیش الاسلام قلمداد کرده‌اند.
4. فعال‌سازی و تقویت گروه‌های تروریستی در مناطق مرزی ایران
با توجه به امکان ناآرامی در منطقه شرقیه عربستان و تصور آل‌سعود مبنی بر این‌که ایران سعی در مداخله در امور این کشور دارد و هم‌چنین با توجه به سیاست همیشگی ناامن‌سازی مناطق مرزی ایران که پیش‌تر در پرونده جند‌الله و جیش‌العدل عملی شد، به نظر می‌رسد عربستان تقویت و فعال‌سازی گروه‌های تروریستی برای ناامن‌سازی مناطق مرزی در استان سیستان و بلوچستان را در دستور کار قرار دهد.
5. افزایش اقدامات بازدارنده عربستان در منطقه برای ممانعت از واکنش‌های منطقه‌ای
عربستان بر این باور است که با توجه به حساسیت پرونده شیخ نمر و دامنه منطقه‌ای آن، امکان واکنش‌های اعتراضی و انتقام‌جویانه در عرصه داخلی و خارجی وجود دارد. لذا سعی خواهد کرد تا مبتنی بر سیاست نمایش قدرت، اقدامات رادیکال‌تری را در منطقه از خود نشان دهد تا به نوعی در مقابل اقدامات تقابلی احتمالی، بازدارندگی به‌عمل آورد.
6. رادیکال‌تر شدن اعتراض مردم بحرین
با توجه به حساسیت ویژه برخی گروه‌های مردمی در بحرین نسبت به شیخ نمر، به نظر می‌رسد خبر اعدام او می‌تواند زمینه بروز اقدامات شدیدتری از سوی مردم این کشور را فراهم سازد به گونه‌ای که پس از چندین ماه یکنواختی در اعتراضات، مردم بحرین با شدت بیشتری دست به اعتراض بزنند. طبیعی است که با شدت یافتن اعتراضات، سرکوب آن‌ها از سوی آل‌خلیفه نیز بیشتر شده و امکان مداخله عربستان برای تشدید سرکوب و برجسته‌سازی منازعه ساختگی شیعی-سنی بیشتر خواهد شد.
جمع‌بندی
شهادت شیخ نمر در شرایط حساس منطقه را باید در چارچوبی گسترده‌تر از معادلات داخلی عربستان مورد تحلیل قرار داد. حاکمان سعودی با اطلاع و برآورد دقیق از واکنش‌های اعتراضی مردم منطقه شرقیه به اعدام شیخ نمر، چنین اقدامی ظالمانه‌ای را مرتکب شده‌اند و بر همین اساس باید مرزهای تحلیل را فراتر از مرزهای عربستان قرار داد. به نظر می‌رسد ریاض بیش از هر زمان دیگری، خود را نیازمندِ افزایش تنش با ایران دیده است. اگرچه شیخ نمر در برخی از سخنرانی‌های خود صریحا خواستار حمایت از مظلوم، فارغ از شیعه یا سنی بودن او شده است اما عربستان سعی دارد تا با با تصویرسازی طائفی، این‌گونه وانمود کند که خطر شیعیان و ایران بسیار جدی است و شیخ نمر به دنبال جدایی شیعیان از ریاض بوده است! عربستان به خوبی از حساسیت ویژه ایران نسبت به پرونده شیخ نمر اطلاع دارد و در تلاش است مخالفت منطقی و طبیعی ایران و سایر شیعیان با این اعدام نابخردانه و ظالمانه را طائفی معرفی نماید و عملا زمینه‌ی توسعه مصنوعی نزاع شیعه-سنی را فراهم کند. عربستان، فضای حیاتی خود را در شرایط کنونی منطقه در این چارچوب یافته است و در تلاش است تا با بهره‌گیری از فضاسازی‌های طائفی، امکان یارگیری برای مقابله با ایران را افزایش دهد. طبیعی است که اگر برخی بازیگران سنی در منطقه، فریفته‌ی تصویرسازی‌های عربستان شوند، او را در مقابله با سیاست‌های ایران بیشتر از قبل یاری خواهند رساند. در چنین شرایطی، مشی مسالمت‌جویانه اما مبتنی بر عزت و اقتدار و تلاش برای کم‌رنگ کردن منازعات مصنوعی طائفی، می‌تواند نقشه ریاض را نقش بر آب کند. ان‌‌شاءالله.
