جابجایی وزیر جنگ در کابینه نتانیاهو واکنش‌های گوناگونی میان تحلیلگران داخلی رژیم صهیونیستی و منطقه‌ای با خود به دنبال داشته است. به نظر می‌رسد استعفای موشه یعلون و انتصاب آویگدور لیبرمن در وزارت جنگ رژیم صهیونیستی با توجه به وضعیت منطقه‌ای عللی فراتر از اختلاف سلیقه میان نتانیاهو و یعلون در چگونگی برخورد با انتفاضه و تهدیدات دارد. یعلون پس از استعفای خود انتقادهای شدیدی علیه نتانیاهو انجام داد. او نفوذ تندروها در حزب لیکود، افراطی‌گرایی و نژادپرستی در ارتش رژیم صهیونیستی را برای آینده رژیم صهیونیستی نگران کننده خواند.[1] اما نتانیاهو در پاسخ به انتقادات به‌صراحت از هدفی بزرگ سخن گفت: «از تصمیم یعلون ناراحت هستم. گمان می‌کنم که او باید به‌عنوان وزیر خارجه و یک همکار کامل در حکومت اسرائیل به انجام وظیفه ادامه می‌داد و تغییرات در وزارتخانه‌ها به دلیل بحران عدم اعتماد میان آن دو نبوده بلکه منشأ آن نیاز به گسترش کابینه و پایدار کردن رژیم صهیونیستی در مواجه با خطر بزرگ پیش‌روی آن است.»[2]

در این نوشتار ما به بررسی علل و تاثیرات این جابجایی در سه سطح قدرت داخلی رژیم صهیونیستی، سناریو کنترل انتفاضه و معادلات بین‌المللی خواهیم پرداخت.

1- تغییر معادلات قدرت داخلی رژیم صهیونیستی

کابینه نتانیاهو در اردیبهشت سال 94 با ائتلاف احزاب لیکود، خانه یهودی، کولانو، شاس و یهودیان توراتی (61 کرسی از 120 کرسی) با حداقل صندلی در کنست تشکیل شد.[3] در رژیم صهیونیستی پس از برگزاری انتخابات کنست که دارای ساختار منحصر به فردی است،[4] حزبی که اکثریت را کسب نماید، مأمور تشکیل کابینه خواهد بود. در صورتی که حزبی اکثریت را به‌تنهایی کسب نکند، باید با ائتلاف با دیگر احزاب به‌گونه‌ای که نصف به‌علاوه یک کرسی را شامل شود، حزب را تشکیل دهد. یکی از اتفاقات مهم در کابینه پیشین نتانیاهو خروج حزب راست‌گرای افراطی «اسرائیل خانه ما» از ائتلاف با لیکود برای تشکیل کابینه بود. این در حالی است که لیبرمن رهبر حزب اسرائیل خانه ما در ائتلاف پیشین کابینه نتانیاهو با بر عهده گرفتن وزارت خارجه حضور تاثیرگذاری داشت؛ اما امروزه با اضافه شدن حزب لیبرمن به کابینه نتانیاهو، 6 صندلی به ائتلاف کابینه نتانیاهو افزوده و به 67 کرسی از 120 کرسی رسید. این اتفاق ضمن افراطی‌تر و راست‌گراتر شدن کابینه، قدرت نتانیاهو را برای اجرای تصمیمات خویش افزایش می‌دهد.

در متن توافقنامه‌ای که میان حزب لیکود و «اسرائیل خانه ما» برای آغاز همکاری منتشر شده است آمده است: «ملت یهود حقی غیر قابل چشم‌پوشی در زمینه برخورداری از کشوری دارای حاکمیت بر سرزمین اسرائیل به‌عنوان وطن قومیتی و تاریخی خود دارد. در صورتی که تعداد اعضای کنست در ائتلاف دولتی بیش از 70 نفر شود، شاید تغییراتی در توافقنامه امضا شده با حزب اسرائیل خانه ما ایجاد شود. یکی از بندهای توافق مذکور هم بر اجرای مصوبه ژوئیه سال گذشته درباره توسعه روستاهای دروزی و شرکسی طی سال‌های 2016 تا 2020 توسط دولت صهیونیستی تأکید شده است.»[5]

در متن توافق به‌صراحت سخن از تاکید بر تشکیل «اسرائیل یهودی» و تداوم شهرک‌سازی‌ها ذکر شده است. همچنین اين توافق نشان می‌دهد که لیبرمن برای عدم پیوستن هرتزوگ رهبر حزب کارگر که بارها برای پیوستن به کابینه با نتانیاهو مذاکره نموده است، در توافق شرطی مبنی بر تغییر توافق (امتیازگیری مجدد یا ترک ائتلاف) در صورت توافق نتانیاهو با حزبی دیگرگنجانده است.

استعفای یعلون، تأثیری بر قدرت کابینه نتانیاهو در کنست ندارد؛ زیرا یعلون خود از لیست لیکود وارد کنست شده بود. او با استعفای همزمان از کابینه و کنست فرصت جایگزین شدن اولین نفر راه نیافته به کنست از لیست انتخاباتی حزب لیکود را طبق قانون فراهم نمود. جایگزین یعلون گزینه‌ای مطلوب برای نتانیاهو و یک دولت راست‌گرا است. جایگزین یعلون در کنست «یهودا گلیک» یک صهیونیست افراطی و از فرماندهان باندهای حمله به مسجدالاقصی است. او در سال گذشته مرود هدف یک عملیات ترور هم قرار گرفت اما جان سالم به در برد.[6]

به‌طور خلاصه می‌توان این اتفاق را تثبیت قدرت نتانیاهو در اولین سال تشکیل کابینه جدید وی دانست. به نظر می‌رسد نتانیاهو بقاء دولت خود را در اتخاذ رویکردی افراط‌گرایانه‌تر و کابینه‌ای تهاجمی‌تر می‌داند. یکی از خصوصیات لیبرمن، طرفداری او از اعدام فلسطینی‌ها و تداوم شهرک‌سازی‌هاست. او در اسفند سال 94 شرط همکاری با کابینه نتانیاهو را ساخت 2000 واحد مسکونی عنوان کرده بود.[7] همچنین لیبرمن راه‌حل دو دولت برای پایان مناقشه میان فلسطینیان و رژیم صهیونیستی را تنها فکر افراد متوهم می‌داند.[8] تفکر و نگرش لیبرمن و رسیدن او به یکی از اصلی‌ترین سمت‌های کابینه نتانیاهو، برگ برنده‌ی مناسبی برای نتانیاهو در مقابل منتقدان است.

2- سناریو کنترل انتفاضه سوم و چگونگی تعامل با تشکیلات خودگردان

با آغاز انتفاضه سوم، یعلون در نقش وزیر جنگ رژیم صهیونیستی راهبرد کنترل آن را افزایش همکاری با تشکیلات خودگردان و رویکرد امنیتی معرفی نمود. یعلون بارها از قرار داشتن در بالاترین سطح همکاری و هماهنگی میان تشکیلات خودگردان و نیروهای رژیم صهیونیستی خبر داده بود و معتقد بود با این روش و تداوم دستگیری‌ها می‌توان از انتفاضه جلوگیری نمود.[9] اتخاذ این روش بارها از سوی برخی صهیونیست‌ها از جمله گیلعاد اردان وزیر امنیت داخلی رژیم صهیونیستی مورد نقد قرار گرفت و معتقد بودند راه‌حل مبارزه با انتفاضه سوم، استفاده از مشت آهنین علیه فلسطینی‌هاست.[10] هم‌چنین موشه یعلون در مقابل برخی از سیاسیون و نظامیان صهیونیست که معتقد به لزوم حمله به نوار غزه و توقف تهدید تونل‌های حماس بودند، در یادداشتی رسمی به کنست درخواست نمود ضمن آرام نگه‌داشتن فضا، از بیان اظهاراتی تحریک‌کننده که موجب سوءبرداشت حماس و اقدام پیشدستانه از سوی گروه‌های مقاومت در غزه می‌شود خودداری نمایند.[11]

از دیگر تصمیمات جنجالی یعلون، حمایت از طی شدن روند عادی و قانونی برای محاکمه یک سرباز نظامی به جرم شلیک تیر خلاص به یک جوان مجروح فلسطینی بود. این در حالی بود که در مقابل موضع‌گیری گولان معاون ستاد مشترک ارتش رژیم صهیونیستی در محکوم کردن اقدام سرباز صهیونیست و مقایسه آن با هولوکاست، نتانیاهو این سخنان را اهانت‌آمیز، بی‌نهایت اشتباه و غیرقابل قبول خواند.[12]

اما اظهارات و تفکرات لیبرمن، وزیر جنگ جدید نشان‌دهنده تفاوت جدی با وزیر پیشین در شیوه مبارزه با فلسطینی‌ها و انتفاضه است. لیبرمن در طول دو سال گذشته بارها خواستار ترور رهبران حماس، حمله به غزه، پایان همکاری با محمود عباس و افزایش خشونت علیه فلسطینی‌ها شده است.[13] برخی تحلیلگران و رسانه‌ها انتصاب لیبرمن را آغاز فاز جدید برای مهار انتفاضه و بازگشت سیاست ترور در رأس اقدامات رژیم صهیونیستی می‌دانند.

لیبرمن چند ماه پیش از آغاز انتفاضه خواهان برکناری محمود عباس شده بود. لیبرمن معتقد است محمود عباس مانند یک دشمن رفتار می‌کند و وی شریک خوبی برای رسیدن به صلح نیست.[14] پیش از این در دی‌ماه سال 93 رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت کنست در سخنانی با رادیو اسرائیل از دیدار محرمانه میان لیبرمن و محمد دحلان[15] یکی از رقیبان جدی محمود عباس خبر داد هرچند دفتر وزارت خارجه رژیم صهیونیستی دیدار لیبرمن وزیر خارجه وقت با دحلان را تکذیب نمود؛[16] اما رسانه‌ها بارها از نزدیکی دحلان و لیبرمن خبر داده‌اند.

همچنین «میدل ایست آی» هفته گذشته از توافق سه کشور امارات، مصر و اردن برای جایگزین کردن دحلان به‌جای محمود عباس با هماهنگی رژیم صهیونیستی خبر داد. این گزارش به‌صراحت این اتفاق را در راستای دیدار لیبرمن و دحلان در پاریس ذکر می‌کند.[17] لذا به نظر می‌رسد سطح همکاری، شیوه و نگرش نیروهای امنیتی رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان یکی از موضوعاتی است که باید رصد و تغییرات آن را بررسی نمود.

مجموعه اظهارات و رفتارهای لیبرمن در دوران در اختیار داشتن سمت وزارت خارجه و پس از آن نشان‌دهنده آن است که انتصاب او به‌عنوان وزیر جنگ در حالی که تاکنون هیچ مسئولیت نظامی و یا امنیتی نداشته است، یک تغییر راهبرد از سوی نتانیاهو و اتاق عملیات رژیم صهیونیستی است.

3- معادلات بین‌المللی و تغییر وزیر جنگ کابینه نتانیاهو

1-3- جمهوری اسلامی دشمن اصلی رژیم صهیونیستی

یعلون و لیبرمن در لزوم اتخاذ راهبرد بر اساس پنداشتن ایران به‌عنوان اصلی‌ترین دشمن، نقطه اشتراک دارند. دیدگاه یعلون را در مخالفت با سخنان گادی آیزنکوک، رئیس ستاد مشترک رژیم صهیونیستی می‌توان مشاهده نمود. نیمه سال 94 سند راهبردی نظامی تل‌آویو منتشر شد. در رسانه‌ها این سند به دکترین گادی آیزنکوت، ارائه‌دهنده این سند مشهور شد. در این دکترین، گادی آیزنکوت دشمنان اصلی این رژیم را سازمان‌های اسلام‌گرا که ساختاری کمتر از دولت (شبه‌دولتی) دارند، یعنی حزب‌الله، حماس و داعش دانسته و معتقد است خطر ارتش‌های کلاسیک دولت‌ها و کشورهای متخاصم (ایران) مرحله‌ی بعدی تهدید است. هم‌چنین در پایان آن سند، چالش اصلی رژیم صهیونیستی را گروه‌های اسلام‌گرایی می‌داند که به هیچ کشوری وابسته نیستند.[18]

از دیدگاه آیزنکوک، ایران به سمتِ افزایش سطح جنگ نیابتی در قالب حمایت از حزب‌الله، حماس و فلسطینیان کرانه باختری- به‌جای تلاش برای حمله مستقیم هسته‌ای- پیش خواهد رفت. دشمن اصلی این رژیم گروه‌های غیردولتی خواهند بود و به همین دلیل رژیم صهیونیستی هم باید در راهبرد منطقه‌ای خویش بازنگری نماید. این سخنان با واکنش موشه یعلون مواجهه شد. یعلون در  واکنش به آیزنکوک به‌طور غیرمستقیم در نشست سالانه موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل با موضوع «چالش‌های امنیتی قرن 21» اظهار داشت: «ایران دشمن اصلی ماست، در حالی که شنیده‌ام برخی دیگر حرف‌های دیگری می‌زنند، حزب‌الله تنها نایب ایران است و توان اعلام جنگ را هم دارد.» موشه یعلون در ادامه صحبت خود در واکنش به قسمتی از سخنان گادی آیزنکوت که معتقد بود گروه‌های اسلام‌گرا دشمن اصلی است، این‌گونه پاسخ داد: «من داعش را بر ایران ترجیح می‌دهم.»[19]

موشه یعلون هم از طرفداران اصلی و همراهان سناریو همکاری و نزدیکی اعراب و رژیم صهیونیستی با هدف مقابله با ایران است. یعلون و ترکی الفیصل سرمایه‌دار مشهور سعودی در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ که بهمن 94 برگزار شد با یکدیگر در برابر دوربین‌ها دست دادند تا وزیر جنگ رژیم صهیونیستی اولین مقام صهیونیست باشد که علناً با سعودی‌ها مصافحه می‌کند. یعلون در کنفرانس مونیخ سخنان جالبی مطرح نمود: «ما راه‌هایی برای ارتباط با همسایگان عرب سنّی خودمان داریم و این تنها محدود به اردن و مصر نمی‌شود، بلکه کشورهای حاشیه خلیج (فارس) و شمال آفریقا را هم در بر می‌گیرد. متأسفانه آن‌ها الان اینجا نیستند که حرف‌های من را بشنوند. برای آن‌ها، ایران و اخوان المسلمین دشمن هستند…. ایران برای ما و رژیم‌های سنی طرف بد قضیه است. آن‌ها در ملأعام (با اسرائیلی‌ها) دست نمی‌دهند، اما ما در اتاق‌های دربسته با یکدیگر دیدار می‌کنیم.»[20]

جانشین یعلون، در سیاست منطقه‌ای رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی با همتای پیشین خود هم‌نظر است. لیبرمن زمان در اختیار داشتن سکان وزارت خارجه کابینه پیشین نتانیاهو برای نخستین بار به‌طور رسمی از مذاکره کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی در خرداد 94 خبر داد. لیبرمن در گفتگو با روزنامه یدیعوت آحارونت گفت: «برای اولین بار اعراب متوجه شدند که این اسرائیل و یهودی‌ها یا صهیونیسم نیستند که تهدید به شمار می‌آیند، بلکه ایران، جهادگرایی جهانی، حزب‌الله و القاعده هستند که تهدید به شمار می‌آیند. عادی‌سازی روابط و برقراری ارتباط دیپلماتیک با اعراب را از دیگر اهداف این مذاکرات است، من مطمئنم که ما تا سال 2019 روابط کامل دیپلماتیک با بیشتر کشورهای میانه‌روی عرب برقرار خواهیم کرد. به شما قول می‌دهم.»[21]

این سخنان یعلون نشان می‌دهد که راهبرد او در پازل کلان کنونی سناریو رژیم صهیونیستی در منطقه یعنی عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و تقویت جبهه عبری- عربی علیه جمهوری اسلامی و محور مقاومت است. لذا می‌توان انتصاب لیبرمن به دلیل نزدیکی او به اعراب و تمایل بر همکاری امنیتی نظامی علیه ایران و گروه‌های مقاومت را در پازل منطقه‌ای رژیم صهیونیستی و حمله‌های احتمالی به غزه یا لبنان با همکاری اعراب تحلیل نمود.

2-3- مذاکرات صلح و روابط بین‌الملل

در بهمن‌ماه سال گذشته طرحی از سوی فابیوس وزیر خارجه سابق فرانسه به‌طور رسمی مطرح شد که در رسانه‌ها به طرح صلح پاریس برای حل مسئله فلسطین مشهور شد.[22] جان مارک آیرولت وزیر خارجه کنونی فرانسه در نشست مطبوعاتی خود در ابتدای اردیبهشت ماه طرح کلی فرانسه را بار دیگر مطرح نمود. آیرولت اساس و مبنای این طرح را طرح صلح عربی در سال 2002 اعلام نمود. پس از مطرح شدن طرح صلح فرانسه دفتر نتانیاهو طی بیانیه‌ای به‌طور رسمی این طرح را به‌طور کامل رد نمود. نتانیاهو ضمن رد طرح اعلام نمود: «ما آماده آغاز فوری و بدون قید و شرط مذاکرات با تشکیلات خودگردان فلسطین هستیم و موضع ما این است که بهترین راه برای پایان دادن مناقشه میان ما با فلسطین، مذاکرات مستقیم و دوجانبه است.» نتانیاهو در پایان یادآور شد، سایر ابتکار عمل‌های سیاسی جز مذاکره مستقیم، باعث می‌شود که فلسطینی‌ها از میز مذاکره فاصله بگیرند.[23] انتصاب لیبرمن یکی از مخالفان طرح‌های صلح بین‌المللی و مذاکره با محمود عباس به باور برخی تحلیلگران به معنی اقدام عملی نتانیاهو علیه کشورهای موافق گفتگو و اجرای طرح دو دولت است. لیبرمن پیش از این در مورد لزوم اشغال برخی شهرک‌ها چون «گوش عتصیون» و پیوند آنان به مناطق تحت حاکمیت کامل تل‌آویو بارها اظهارنظر کرده است. انتصاب لیبرمن به‌عنوان یک شخصیتی که خود در شهرک‌های خارج از مناطق 1967 سکونت دارد، به معنی تداوم نبرد کابینه نتانیاهو با اقدامات اخیر اروپایی‌ها در تحریم کالاهای تولید شده در شهرک‌ها است. در ابتدای سال 93 لیبرمن در واکنش به اعتراض اروپایی‌ها نسبت به تداوم ساخت‌وساز شهرک‌ها در «مناطق c» در فیس‌بوک خود نوشت: «اشتون مسائل جهان را درک نمی‌کند. در دوره‌ای که موضوعات مهم‌تری چون اوکراین، سوریه و عراق در جهان وجود دارد، اشتون نباید چنین بیانیه‌ای در مورد شهرک‌سازی‌ها منتشر می‌کرد.»

به نظر می‌رسد افراطی‌تر شدن کابینه نتانیاهو و گرایش بیشتر به تداوم شهرک‌سازی‌ها، الحاق «مناطق c» کرانه باختری به سرزمین‌های اشغالی و مخالفت بیشتر با طرح دو دولت، روابط میان رژیم صهیونیستی و اروپایی‌ها و برخی سیاسیون آمریکایی را بیش از پیش کدر خواهد کرد.

جمع‌بندی

انتصاب لیبرمن تنها ناشی از یک اختلاف سلیقه میان نتانیاهو و یعلون نیست، بلکه این انتصاب می‌تواند پیامدها و تاثیرات بسیار وسیعی به همراه داشته باشد. در عرصه معادلات سیاست داخلی با اضافه شدن حزب لیبرمن، 6 صندلی به ائتلاف کابینه نتانیاهو افزوده و به 67 کرسی از 120 کرسی رسید. این اتفاق ضمن افراطی‌تر و راست‌گراتر شدن کابینه، قدرت نتانیاهو را برای اجرای تصمیمات خویش افزایش می‌دهد. این اتفاق در حالی است که مخالفینی چون اسحاق هرتزوگ و برخی تحلیلگران و ستون‌نویسان روزنامه‌های چپ‌گرا چون هاآرتص، ماه‌هاست بر روی فروپاشی دولت نتانیاهو شرط‌بندی کرده بودند. بازگشت وزیر خارجه کابینه پیشین نتانیاهو در قامت یک وزارت جنگ، نشان‌دهنده آن است که نتانیاهو برخی از چالش‌های پیشین خود را ترمیم نموده است؛ اما برخی تحلیلگران این انتصاب را آغاز یک چالش دیگری برای نتانیاهو به دلیل اتخاذ رویکردهای احتمالی جدید می‌دانند. تشدید سرکوب نظامی انتفاضه، افزایش شهرک‌سازی‌ها، بیشتر شدن مخالفت اروپایی‌ها، تداوم راهبرد نزدیکی اعراب و رژیم صهیونیستی و اقدام علیه ایران و بن‌بست مذاکرات صلح از مجموعه رویکردها و تبعات احتمالی انتصاب لیبرمن برای فلسطین و منطقه است.

محمدمحسن فایضی/ پژوهشگر مسائل فلسطین