ر

مقدمه

یمن از روز 26 مارس 2015 شاهد حمله عربستان سعودی است. هفت ماه از این اقدام غیرقانونی آل سعود و هم‌‏پیمانان آن می‏گذرد. صرف‌نظر از تلفات انسانی بسیار زیاد و خرابی‏ها و ویرانی‏های عمیقی که جنگنده‏های سعودی به بار آوردند، این جنگ پیامد مهم دیگری نیز داشته است. درنتیجه این جنگ، یمن بار دیگر به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده است، اگرچه دو کشور یمن شمالی و یمن جنوبی اعلام موجودیت نکرده‏اند. اکنون بخش شمالی یمن در اختیار نیروهای انصارالله، نیروهای وابسته به علی عبدالله صالح و ارتش یمن و بخش جنوبی به‌خصوص شهر راهبردی عدن نیز در اختیار جنبش حراک جنوبی، نیروهای وابسته به منصورهادی و البته بخش‏های زیادی نیز در اختیار القاعده قرار دارد. با توجه به این وضعیت میدانی در یمن، در تحلیل پیشرو ضمن بررسی آخرین وضعیت جنوب یمن، چالش‏های منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در عدن را بررسی کند.

یکی از مهم‏ترین راهبردهای عربستان سعودی پس از حمله به یمن، جدا کردن مناطق جنوبی این کشور از مناطق شمالی آن بود. عدن که تا پیش از اتحاد یمن شمالی و جنوبی در سال 1990 پایتخت یمن جنوبی بود به‌عنوان هدف اصلی عربستان جهت جدا کردن بخش‏های شمالی و جنوبی یمن و همچنین برای تشکیل دولت مستعفی منصورهادی مدنظر قرار گرفت. در همین راستا، «خالد بحاح»، نخست‌وزیر مستعفی و فراری یمن در چندین نوبت وارد این شهر جنوبی شد اما هر بار به دلایلی ازجمله ناامنی فرار کرد. در سپتامبر 2015 ابتدا خالد بحاح و سپس عبد ربه منصورهادی، رئیس‌جمهور مستعفی یمن پس از شش ماه به عدن بازگشت و در یک اقدام تبلیغاتی با هفت وزیر در شهر عدن جلسه کابینه خود را نیز تشکیل داد تا نشان دهد همچنان دولت مشروع یمن است. بااین‌حال، این اقدام منصورهادی صرفاً یک اقدام تبلیغاتی بوده و وی برای ادامه فعالیت خود در شهر عدن با مشکلات مهمی مواجه است که مهم‏ترین این مشکلات را می‏توان در موارد زیر بیان کرد:

1- چالش‏های سیاسی

یکی از مهم‏ترین مشکلات منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در شهر جنوبی عدن، مشکلات سیاسی است. ازجمله مهم‏ترین مشکلات سیاسی می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-1. عدم مقبولیت و مشروعیت منصورهادی در جنوب یمن:

یکی از مهم‏ترین مشکلات منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در شهر جنوبی عدن این است که وی در این شهر از مشروعیت و مقبولیت کافی برخوردار نیست. برخی از گروه‌های سیاسی جنوب یمن آشکارا به مشروعیت نداشتن منصورهادی در این منطقه اشاره کردند. «عبدالحمید شکری»، رئیس شورای ملی آزادسازی جنوب یمن ازجمله شخصیت‏هایی است که هم از جانب خود و هم از جانب شورای ملی آزادسازی جنوب گفت: «ما دولت منصور هادی را دولتی نامشروع می‏دانیم و خواستار برپایی روز «خشم مسلحانه» علیه آن هستیم.» شکری همچنین در واکنش به ورود نخست‌وزیر دولت فراری یمن به شهر عدن گفته بود: «ورود خالد بحاح به عدن باهدف تحریک مردم جنوب یمن صورت گرفت و بدون شک این اقدام موجب تشدید درگیری‌ها در عدن خواهد شد[1].»

1-2. تکثر گروه‏های متعارض در جنوب یمن:

یکی دیگر از مشکلاتی که منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در شهر جنوبی عدن با آن مواجه است، مربوط به تکثر گروه‏های متعارض در جنوب یمن است. به‌طورکلی، در جنوب يمن چهار گروه اصلي وجود دارند كه هر يك به دنبال كنترل بر بخش‏هایی از جنوب هستند که این چهار گروه عبارت‌اند از:

اول؛ جنبش حراك كه بيشترين قدرت را در جنوب یمن در اختیار دارد.

دوم؛ گروه القاعده.

سوم؛ افراد تندرو وابسته به داعش، اخوان ‌المسلمين و حزب‌الاصلاح.

و چهارم؛ طرفداران منصورهادي.

اگرچه دو گروه سوم و چهارم در دو مورد يعني حمايت مالي از سوي عربستان و مخالفت با انصار الله اشتراك دارند اما براي تسلط و حكمراني بر جنوب دچار اختلاف‌نظر هستند. جنبش جنوب یمن موسوم به جنبش حراک برخلاف جنبش انصار الله در شمال یمن از يك ديدگاه واحدي پيروي نمي‌كند بلكه از گروه‌های مختلف و نيز دیدگاه‌های متفاوتي تشکیل شده است. در یک نگاه کلی، می‌توان جنبش جنوب يا حراك جنوبي را به سه دسته کلی جدایی‌طلبان، فدرالیست‌ها و طرفداران حکومت مرکزی تقسیم کرد.[2] وجه مشترک در تقسیم‏بندی جنبش جنوب این است که مخالف تشکیل دولت منصورهادی در این منطقه هستند. جدایی‏‌طلبان که خواستار جدایی از یمن شمالی و تشکیل یمن جنوبی مانند وضعیت قبل از سال 1990هستند، فدرالیست‏ها از فدرالی شدن نظام سیاسی یمن و تشکیل منطقه فدرالی در جنوب حمایت می‏کنند و طرفداران حکومت مرکزی نیز همسو با جنبش انصار الله حرکت کرده و ضمن مخالفت با جنگ عربستان علیه یمن، با تشکیل دولت موقت منصورهادی در جنوب یمن مخالف هستند.

موضوع دیگری که به‌عنوان یک مشکل برای تشکیل دولت موقت منصورهادی در جنوب یمن مطرح است، این است که عربستان سعودی باوجود تمرکز زیادی که بر منطقه جنوب یمن داشته است، نه‌تنها نتوانسته در این منطقه حامیان قوی‏ای برای دولت موقت منصورهادی تشکیل دهد و حتی گروه‏هایی نظیر جنبش جنوب، عربستان را به‌عنوان متجاوز می‏شناسند. اکنون اقدام جدیدی که آل سعود در جنوب یمن پیگیری می‏کند، تشکیل «ارتش جنوب» است. آل سعود با این طرح درصدد است از شمار نیروهای نظامی عربستانی و اماراتی در جنوب یمن بکاهد و به‌جای این نیروها از تروریست‏‌هایی که در سوریه حضور دارند و یا از نیروهای سودانی بهره گیرد. تردیدی نیست که نیروهای «وارداتی» که عمدتاً نیروهای نظامی نیستند و تجربه نظامی‏گری ندارند، در حضور گروه‏های تروریستی نظیر القاعده و داعش توانایی لازم برای کمک به منصورهادی برای ایجاد امنیت و آرامش و پیش بردن امور دولت موقت را ندارند.

1-3. اختلافات عربستان سعودی و امارات:

یکی دیگر از مشکلات سیاسی که منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در جنوب یمن با آن مواجه است، این است که شواهدی دال بر اختلاف‌نظر میان امارات و عربستان بروز کرده است. این اختلاف‌نظر پس از کشته شدن ده‌ها نیروی نظامی اماراتی در سپتامبر بروز کرد. روزنامه القدس العربی اخیراً با انتشار گزارشی در این خصوص نوشته است: «امارات خواهان موفقیت عربستان در یمن نیست و این به رقابت آن‌ها در مورد رهبری اهل سنت در جهان عرب بازمی‌گردد.»[3] اما موضوع مهم این است که اختلاف میان عربستان و امارات سبب بروز اختلاف‏هایی میان خالد بحاح که به امارات بیش از عربستان نزدیک است و منصورهادی که آشکارا تحت حمایت آل سعود قرار دارد، شده است. در همین راستا، خالد بحاح در حاشیه سفر خود به عدن با نماینده امارات در این شهر نیز دیدار کرد و درعین‌حال، خالد بحاح در هنگام ورود منصورهادی به عدن به استقبال وی نرفت.

2- چالش‏های اقتصادی

چالش‏‌های اقتصادی نیز بخش مهم دیگری از مشکلات منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در عدن را تشکیل می‌‏دهد و موانع مهمی را نیز پیش‏روی دولت موقت منصورهادی قرار داده است که از مهم‏ترین این موانع می‏توان به کمبود نقدینگی مالی برای اجرای سیاست‏ها اشاره کرد. جنگ عربستان علیه یمن ضمن تلفات انسانی زیادی که به‌صورت کشته و زخمی برجای گذاشت، بیش از 21 میلیون نفر از مردم یمن را با کمبود مواد غذایی مواجه کرد، زیرساخت‏های اقتصادی و اجتماعی یمن را از بین برده و نهادهای اداری به‌خصوص در جنوب یمن را تعطیل کرده است. منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در جنوب یمن باید در گام اول بتواند نیروی امنیتی و نظامی موردنظر خود را جذب کند. منصورهادی همچنین باید زمینه لازم برای بازگشت کارمندان به محل کارشان در جنوب یمن را فراهم کند. منصورهادی برای تحقق این اهداف به نقدینگی زیادی لازم دارد. این در حالی است که از این نقدینگی برخوردار نیست و منابع درآمدی مشخصی نیز در جنوب یمن ندارد. عربستان سعودی نیز اگرچه به دولت موقت منصورهادی کمک مالی انجام می‏دهد اما کسری بودجه عربستان که طبق برآورد صندوق بین‏‌المللی پول به 100 میلیارد دلار در پایان سال 2015درنتیجه کاهش قیمت نفت، افزایش خواهد یافت[4]، اجازه نمی‏‌دهد که آل سعود در کمک مالی به دولت موقت منصورهادی بدون دغدغه عمل کند.

3- چالش‏های امنیتی

یکی از مهم‏ترین مشکلاتی که اکنون در جنوب یمن وجود دارد و منصورهادی نیز برای تشکیل دولت موقت با آن مواجه است، چالش‏های امنیتی است. عمده این چالش‏های عبارت‌اند از:

3-1. تشدید فعالیت القاعده در مناطق جنوبی:

یمن ازجمله کشورهایی است که القاعده حتی از دهه 1990 در این کشور پایگاه داشته و این پایگاه در سال 2011 درنتیجه سیاست‏های عبدالله صالح و در سال 2015 درنتیجه حمله عربستان سعودی به یمن تقویت شده است. درواقع، القاعده که در برخی از مناطق یمن ازجمله در استان ابین و استان حضرموت طی سال‏های اخیر حضورداشته از حمله عربستان به یمن به‌عنوان فرصتی برای افزایش نیروی انسانی و تقویت موقعیت خود بهره گرفته است. هم‏‌اکنون بخش عمده‌ای از عدن نیز تحت سیطره گروه تروریستی القاعده قرار دارد. «اشتون کارتر»، وزیر دفاع آمریکا جنگ عربستان علیه یمن را فرصت القاعده برای تقویت نفوذ خود در یمن عنوان کرد و گفت: «گروه تروریستی القاعده از درگیری‏‌ها و چالش‏های موجود در یمن سوءاستفاده کرده و منافعی را کسب کرده است.» «فدریکا موگرینی»، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نیز روز ششم ماه می در سخنرانی برای دانشجویان در پکن، پایتخت چین، گفت: «درگیری و آشفتگی در یمن درها را به روی قدرت گیری القاعده در این کشور بازکرده است که این روند بسیار خطرناک است زیرا القاعده در حال تلاش برای پر کردن خلأ به وجود آمده در یمن است.»[5]

اگرچه همسویی میان عربستان سعودی و بخشی از نیروهای القاعده در مناطق جنوبی یمن وجود دارد، اما درگیری‏‌هایی نیز میان این گروه‏ تروریستی با نیروهای سعودی دیده شده است زیرا نیروهای القاعده نیروهای منسجمی نیستند و دارای رهبری واحدی در یمن نیستند.

3-2. حضور شبه نظامیان و گروه‏‌های تروریستی دیگری نظیر داعش در جنوب یمن:

یکی دیگر از چالش‏های امنیتی در جنوب یمن و پیش‌روی منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در عدن این است که علاوه بر القاعده گروه‏های تروریستی دیگری نظیر داعش نیز درنتیجه خلأ سیاسی در این مناطق حضور پررنگی دارند. این گروه‏ها در تحولات مناطق جنوبی یمن نقش پررنگی ایفا می‏کنند. انفجار در مقابل هتل محل اقامت «خالد بحاح» در اوایل اکتبر گذشته که منجر به فرار وی از این محل شد، نیز نشانه حضور پررنگ گروه‏‌هایی نظیر داعش در مناطق جنوبی یمن است. انصار الله تنها گروه منسجمی بود که علیه این گروه‏‌های تروریستی در جنوب یمن مبارزه می‏کرد که با خروج انصار الله از مناطق جنوبی، حضور گروه‏‌های تروریستی در این مناطق افزایش یافته است.

نتیجه

اگرچه عربستان سعودی و منصورهادی، رئیس‌جمهوری فراری یمن، تلاش زیادی دارند دولت موقت در شهر جنوبی عدن تشکیل شود و به‌نوعی اثبات کنند که منصورهادی همچنان رئیس‌جمهوری یمن بوده و از مشروعیت برخوردار است اما واقعیت‏‌های میدانی یمن مانع تحقق این هدف شده است. منصورهادی برای تشکیل دولت موقت در جنوب یمن با چالش‏های مهمی در سه حوزه سیاسی، اقتصادی و امنیتی مواجه است و همین چالش‏ها نیز سبب شد تا حضور خالد بحاح، نخست‌وزیر فراری و منصورهادی، رئیس‌جمهوری فراری در عدن بیش از آنکه جنبه عملی داشته باشد صرفاً یک راهبرد تبلیغاتی و رسانه‌‏ای باشد.

—————————————-

منابع:

– پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، (30 مهر 1394)، گزارش صندوق بین‏المللی پول از کسری بودجه ۱۰۰میلیارد دلاری عربستان.

– خبرگزاری مهر، (1 مهر 1394)، پروپاگاندای بازگشت هادی به عدن/ تشدید اختلافات منصور هادی و بحاح.

– عمادی سید رضی، (30 اردیبهشت 1394)، پیامدهای جنگ یمن برای عربستان، سایت خبر و تفسیر برون‌مرزی صداوسیما.

– نجفی سیار رحمان، (21 شهریور 1394)، جنبش حراك جنوبي و آینده تحولات يمن، اندیشکده تبیین.

سید رضی عمادی/دکترای روابط بین الملل و پژوهشگر حوزه غرب آسیا