مردم یونان روز یک شنبه(14 تیر) در یک رفراندوم سرنوشت ساز در مورد آینده کشورشان شرکت کردند. نه بزرگ مردم این کشور به ادامه اجرای سیاست‌های ریاضتی دیکته شده از سوی تروئیکای اروپا _شامل کمیسیون اروپا، صندوق بین المللی پول و بانک مرکزی اروپا_ آینده سیاسی و اقتصادی یونان را در هاله‌ای از ابهام برده و یورو پول واحد اروپایی را نیز در وضعیت بسیار پیچیده‌ای قرار داده است که از آن تنها می‌توان به عنوان معمای یونان در یورو نام برد.
رفراندوم ( 14 تیرماه ) بازتاب بسیار گسترده‌ای در بین مقامات سیاسی و اقتصادی اروپا و آمریکا داشت دلیل آن نیز بسیار روشن است. به باور کارشناسان بحران یونان جدی‌ترین چالش و معضل امنیتی است که اتحادیه اروپا از زمان تشکیل با آن مواجه بوده است.«کالین فریمن» تحلیلگر روزنامه تلگراف در توصیف وضعیت اروپا بعد از همه‌پرسی یونان نوشته است: «رأی قاطع یونان علیه شروط وام حوزه یورو، اتحادیه اروپا را با بدترین بحران از ابتدای شکل‌گیری یورو روبرو کرده است.» (1)اندیشکده «کارنگی» نیز در یادداشتی به قلم «جودی دمپسی» درباره بحران یونان و تاثیر آن بر اتحادیه اروپا می‌نویسد: «اتحادیه اروپا درحال حاضر با بدترین بحران از ابتدای تاسیس سازمان پیشینش (اتحادیه اقتصادی اروپا) در 1957 تاکنون مواجه است.» (2)
اما سناریوهایی که برای آینده یونان و یورو می‌توان متصور بود عبارتند از؛
سناریوی اول
سناریوی اول مصالحه است. نخست وزیر و وزیر دارایی یونان اعلام کرده بودند که رفراندوم 14 تیر برای خروج از یورو نیست و فقط آنها می‌خواهند با موضع قوی‌تری در مذاکرات با شرکای اروپایی حاضر شوند. بسیاری از مقامات حوزه یورو نیز اعلام کرده‌اند یونان به یورو تعلق دارد. بر همین اساس روز چهارشنبه، ١٧ تیر (٨ ژوئیه)، دولت یونان سه روز پس از برگزاری رفراندوم رسما پیشنهادی را به کشورهای عضو حوزه پولی یورو ارائه داد که در آن درخواست شده بود یک صندوق حمایتی ویژه برای کمک به حل مشکل مالی این کشور ایجاد شود. دولت یونان درخواست کرده است که دوره فعالیت این صندوق سه سال باشد و منابع مورد نیاز آن از طریق “مکانیسم ثبات اروپایی” تامین شود. مکانیسم ثبات اروپایی نهادی است که در دسامبر سال ٢٠١٢ در لوکزامبورگ تاسیس شده و ماموریت آن کمک اضطراری به کشورهای عضو یورو در موقع مواجهه با مشکلات شدید مالی است. گفته می‌شد که طرح یونان شامل درخواست کاهش بدهی کشور تا ۳۰ درصد است.(3)
مصالحه رهبران یورو با یونان و ارائه یک راه حل میانی چندان کار ساده‌ای نیست و تبعات خاص خودش را دارد. اگر رهبران یورو و یونان به یک راه حل و توافق میانه‌ای برسند که بر اساس آن، برنامه‌های کمکی به یونان در پیش گرفته شود و در آن به یونان برای اجرای شروط اصلاحی و برنامه‌های ریاضتی فضای بیشتری داده شود؛ چنین توافقی می‌تواند موجب نارضایتی دیگر کشورهای بحران زده یورو از جمله پرتغال شود که در ازای دریافت کمک‌های مالی از اروپا سیاست‌های ریاضتی دشواری را در پیش گرفته‌اند.«نیل اروین» تحلیلگر نیویورک‌تایمز در این ارتباط می‌گوید: «گزینه پیش روی آلمان،فرانسه و بقیه اروپا اینطور است: اگر آنها خواسته‌های دولت یونان را بپذیرند، نمونه‌ای بد برای تمامی کشورهایی که می‌خواهند با سخت‌گیری‌های اتحادیه اروپا در بیفتند، درست می‌کنند. این پیامی به رأی دهندگان در پرتغال، اسپانیا و ایتالیا خواهد بود که اگر سر و صدای زیادی به راه بیاندازند، احزاب تندرو را سر کار بیاورند، معامله بهتری نصیبشان می‌شود. پیام این کار این خواهد بود که کشورها می‌توانند هر قدر خواستند وام بگیرند و بعدا از بازپرداختشان شانه خالی کنند و پرداخت آنها را به گردن اروپا بیاندازند.»(4)
| خروج موقت یا دائم یونان از یورو در کوتاه مدت برای اقتصاد این کشور فاجعه بار خواهد بود. شکست مذاکرات بین دو طرف به این معنی خواهد بود که یونان دیگر وامی از حوزه یورو دریافت نخواهد کرد و به همین سبب دولت این کشور مجبور خواهد شد به سبب اتمام ذخایر یورو در بانک‌ها، دست به انتشار واحد پول ملی بزند. |
«کلمنس فوئست»، رئیس مرکز تحقیقات اقتصادی اروپا نیز کوتاه آمدن کشورهای منطقه یورو در برابر یونان را خطرناک ارزیابی کرده و می‌گوید: اگر ما در برابر یونانی‌ها کوتاه بیاییم اساس اقتصادی منطقه یورو را نابود می‌کنیم اگر اروپا در برابر یونان سخت‌گیری نشان ندهد این مسئله می‌تواند تاثیرات دومینویی در منطقه یورو داشته باشد. به این ترتیب کشورهای آلمان، فرانسه و دیگر کشورها در معرض این تهدید قرار می‌گیرند که نیروهای ضد اروپایی در این کشورها سریعا قدرت بگیرند.»(5)
سناریوی دوم
سناریوی دوم شکست مذاکرات و در نهایت خروج یونان از یورو است. خروج موقت یا دائم یونان از یورو در کوتاه مدت برای اقتصاد این کشور فاجعه بار خواهد بود. شکست مذاکرات بین دو طرف به این معنی خواهد بود که یونان دیگر وامی از حوزه یورو دریافت نخواهد کرد و به همین سبب دولت این کشور مجبور خواهد شد به سبب اتمام ذخایر یورو در بانک‌ها، دست به انتشار واحد پول ملی بزند تا از این طریق حقوق کارکنان دولت را بپردازد و بانک‌ها را فعال نگه دارد. با وجود اینکه هیچ راهکار قانونی برای خروج یونان از یورو پیش بینی نشده اما ایجاد ارز موازی و کنار گذاشتن یورو عملا به معنی خروج از آن خواهد بود. پیشتر «مارتین شولتز» رئیس پارلمان اروپا نیز در سخنانی هشدار آمیز تاکید کرده بود: «اگر یونانی‌ها با درخواست‌های نهادهای مالی بین‌المللی مخالفت کنند، یونان با خطر سقوط سیستم مالی و قطع برق روبرو خواهد شد … بدون منابع مالی جدید، حقوق‌ها پرداخت نخواهد شد، سیستم بهداشت و سلامت از کار خواهد افتاد و شبکه برق و حمل و نقل عمومی مختل خواهد شد و واردات کالاهای اساسی متوقف می شود» (6)
شاید اوضاع به آن بدی که شولتز می گوید اتفاق نیفتد ولی این احتمال قوی مطرح است یونانی که با وجود حمایت‌های مالی گسترده قادر به مدیریت بحران نبود حال چگونه می‌خواهد وضعیت انرژی، بهداشت، حقوق کارمندان،کارگران و مستمری بگیران و.. مدیریت کند.
تبعات سناریوی دوم
1- اگر یونان با خروج از یورو به رشد و رونق اقتصادی برسد و بتواند به تبعات خروج از یورو چیره شود این بدترین سناریو برای حوزه یورو خواهد بود. «جورج فریدمن» بنیانگذار اندیشکده «استرتفور » درباره این سناریو می‌گوید :«چنانچه یونان از اتحادیه اروپا خارج شود، اثرات آن بر واحد پولی یورو چندان قابل توجه نخواهد بود اما فاجعه واقعی ترک یورو و نجات از بحران است، اگر نگوییم شکوفایی اقتصادی به دنبال ترک یورو».(7)
«بن می» اقتصاددان ارشد موسسه اقتصادی آکسفورد نیز در این باره می‌گوید:« بدترین ضربه‌ای که خروج یونان به منطقه یورو می‌زند این است که اقتصاد این کشور بعد از خروج از این منطقه، شاهد بازگشت رونق و رشد باشد. این امر چیزی است که از نظر دیگر اعضای ضعیف منطقه یورو پوشیده نخواهد ماند. این امر باعث خواهد شد این ادعا که یورو، کلید رسیدن به رونق اقتصادی است زیر سئوال برود» (8)
در صورت عملکرد مثبت اقتصادی یونان در بیرون یورو بسیاری از کشورهای بحران زده اروپا به صف خواهند شد تا برای برون رفت از بحران و فرار از زیر بار بدهی‌ها راه یونان را در پیش بگیرند. گرایشات «یوروگریزی» در برخی از کشورهای اروپایی قوی است. به عنوان نمونه نظرسنجی موسسه مطالعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی موسوم به «یوریسپس»،حاکی از این است که «درصد ایتالیایی‌هایی که خواستار ترک منطقه یورو هستند، از 26 درصد در ابتدای سال 2014 میلادی به بیش از 40.1 درصد در شرایط کنونی رسیده است. بیش از نیمی از مخالفان ادامه حضور ایتالیا در منطقه یورو، بر این باورند که علت اصلی مشکلات اقتصادی ایتالیا، اتحادیه پولی مشترک اروپا بوده است». (9)
2- از سوی دیگر خروج احتمالی یونان از یورو و رسیدن به رونق و رشد اقتصادی احتمالی در بیرون از آن زمینه ساز رشد جریانات چپگرا و ناسیونالیست در اروپا نیز خواهد شد«مارتین شولتز» رئیس پارلمان اروپایی در مقاله‌ای که در روزنامه آلمانی “راینیشن پست” به چاپ رسیده در این باره می‌نویسد:«روند فرسایش دراروپا ابعاد تهدید کننده‌ای یافته است. اخیرا در انتخابات‌های مختلف در سراسر اروپا نیروهای ضداروپایی موفقیت‌های بزرگی به دست آورده‌اند و در جناح چپ و راست، ناسیونالیسم جدید در اروپا پیروزی‌هایی را کسب می‌کنند.» (10)
3- رئیس شورای اتحادیه اروپا هشدار داده است که کشورهای اروپایی برای مقابله با هر تحولی آمادگی دارند و این شورا یک برنامه اضطراری را تدوین کرده تا در صورت خروج یونان از حوزه یورو، آن را به اجرا بگذارد. اما به باور کارشناسان خروج یونان از یورو تاثیرات کوتاه مدت و بلند مدت اقتصادی نیز بر منطقه یورو خواهد داشت. در صورت خروج یونان از منطقه یورو، این منطقه از بین نخواهد رفت، ولی نابسامانی ایجاد خواهد شد. بازار سهام سقوط خواهد کرد و هزینه‌های استقراض برای اعضای ضعیف‌تر منطقه یورو از قبیل پرتغال و ایتالیا برای مدتی افزایش خواهد یافت.(11)
این دیدگاه معتقد است که بانک مرکزی اروپا می‌تواند از عهده مدیریت این شرایط برآید. با خروج یونان از یورو و ورشکستگی اقتصادی این کشور، شرکت‌های بزرگ غربی و اروپایی و به خصوص شرکت‌های آلمانی بازار بزرگ فروش محصولات خود را در یونان از دست خواهند داد. شاید به همین دلیل باشد که کشور آلمان و نهادهای پولی و مالی اروپا به رغم تمامی فشارها به دولت جدید یونان مایل نیستند که این کشور از یورو خارج شود و در کنار تهدیدها، همواره سعی می‌کنند با ارائه مشوفق‌هایی آتن را ترغیب کنند تا در یورو باقی بماند. «جاکوب لو»، وزیر خزانه‌داری آمریکا نیز هشدار داده « اقتصاد جهانی که در شرایط کنونی به سختی در حال بهبود یافتن است، نمی‌تواند پذیرای نابسامانی حاصل از خروج یونان از یورو باشد»(12)
| اروپا در صورتی که ارتباطش با یونان را تضعیف کند، به شدت در برابر هرگونه تهاجم روسیه آسیب‌پذیر خواهد بود. یونان به دلیل موقعیت ژئوپولتیکی که از آن برخوردار است، تنها بخشی از منطقه بالکان به حساب می‌آید که از چندین ساحل به مدیترانه راه دارد که به همین دلیل برای غرب بسیار اهمیت دارد. |
4- یکی دیگر از پیامدهای خروج احتمالی یونان از منطقه یورو تاثیری است که این خروج بر امنیت سرمایه گذاری بر سایر کشورهای اروپایی می‌تواند داشته باشد. اگر معلوم شود که کشوری می‌تواند از اتحادیه اروپا خارج شود، ممکن است که سرمایه‌گذاران اینطور تصور کنند که سایر کشورهای اتحادیه نیز امکان این خروج را دارند و بنابراین، این سرمایه‌گذاران ممکن است که در ازای خطری که برای اعطای وام به کشورهایی مانند پرتغال و ایتالیا وجود دارد، درخواست سود بیشتری داشته باشند. این جدای از نگرانی برخی اروپایی‌ها از پیامدهای سیاسی رأی «نه» بر اتحادیه اروپا و احتمال آغاز فرآیند جدایی برخی کشورها از دیگر نهادها و ساختارهای این اتحادیه است. (13)
5- به باور کارشناسان و همچنین مقامات سیاسی و اقتصادی یورو خروج یونان از یورو به جایگاه سیاسی اتحادیه اروپا در جهان نیز ضربه سختی خواهد زد .«دونالد تاسک» رئیس شورای اروپا در این باره می‌گوید: «شکست در دستیابی به توافق با یونان، موجب تضعیف جایگاه اتحادیه اروپا در جهان خواهد شد. اتحادیه اروپا اکنون با حساس‌ترین لحظه در تاریخ خود روبرو است.» (14)
از منظر دیگر خروج احتمالی یونان از حوزه یورو، به افول قدرت ژئوپولتیک اروپا در برابر روسیه نیز منجر خواهد شد. رابرت کاپلان اندیشمند برجسته آمریکایی در این زمینه می‌نویسد:« اروپا در صورتی که ارتباطش با یونان را تضعیف کند، به شدت در برابر هرگونه تهاجم روسیه آسیب‌پذیر خواهد بود. یونان به دلیل موقعیت ژئوپولتیکی که از آن برخوردار است، تنها بخشی از منطقه بالکان به حساب می‌آید که از چندین ساحل به مدیترانه راه دارد که به همین دلیل برای غرب بسیار اهمیت دارد. حتی اگر یک لحظه این طور به نظر برسد که روسیه در موضع برتر و بالاتری در منطقه است، برای آمریکا و غرب هشدار دهنده خواهد بود.»(15)
فرانک والتر اشتاین مایر” وزیر امور خارجه آلمان نیز در همین ارتباط در گفت وگو با روزنامه “تاگس اشپیگل”، درباره عواقب سیاسی خروج یونان از منطقه یورو برای اتحادیه اروپا هشدار داده و گفته است: «حتی اگر ما بتوانیم از لحاظ سیاست‌های ارزی و مالی بر چنین تحولی غلبه کنیم اما سیگنال‌های خروج یونان از منطقه یورو به کشورهای خارج از اتحادیه اروپا فاجعه بار خواهد بود. کشورهای چین، هند و آمریکا دقیقا این مسئله را ارزیابی می‌کنند که آیا اروپاییان بر این بحران غلبه می‌کنند یا شکست می‌خورند …با خروج یونان از منطقه یورو، اروپا اعتبار و اعتماد خود در دنیا را از دست می‌دهد.» (16)
| اگر یونان با خروج از یورو به رشد و رونق اقتصادی برسد و بتواند به تبعات خروج از یورو چیره شود این بدترین سناریو برای حوزه یورو خواهد بود. |
سناریوی سوم
در میانه سازش یونان با اروپا یا شکست مذاکرات و خروج یونان از یورو سناریوی بدتر دیگری نیز وجود دارد با وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی یونان طی هفته‌ها و ماه‌های آینده و بروز شورش های احتمالی اجتماعی در نتیجه فقدان نقدینگی در بانک‌ها و ناتوانی دولت از پرداخت حقوق کارمندان و تامین مایحتاج اولیه زندگی مردم از قبیل غذا، دارو و انرژی دولت یونان مجبور می‌شود تسلیم خواسته‌های گروه یورو شده و بسته پیشنهادی ریاضتی را با تغییراتی هرچند جزئی اجرا کند.
تبعات سناریوی سوم
1- در صورت وقوع این سناریو احتمالا دولت چپگرای «الکسیس سیپراس» سقوط خواهد کرد و رئیس جمهور یونان با انحلال پارلمان دستور برگزاری انتخابات پارلمانی زود هنگام را صادر خواهد کرد. تا آن زمان نیز ممکن است رئیس جمهور فرد دیگری از احزاب راستگرای متمایل به غرب را برای اداره موقت کشور انتخاب کند.
2- در صورتی که دولت استعفا نکند و همین دولت چپگرا به اجرای سیاست بسته ریاضتی بپردازد. در آن صورت نیز مشروعیت خود را کاملا از دست خواهد داد و احتمال بروز اعتراضات گسترده در شهرهای بزرگ یونان نیز وجود دارد. چرا که دولت چپگرای «سیپراس» در انتخابات پارلمانی بهمن ماه سال گذشته دقیقا با شعار« نه به سیاست های ریاضتی» بر سرکار آمد و اجرای این سیاست‌ها با گفتمان حزب چپگرای حاکم «سیریزا» در تضاد آشکار است.
نتیجه‌گیری
یونان و اتحادیه اروپا در یک معمای چند وجهی گیر کرده‌اند جدای از این که مقصر وضعیت بوجود آمده در یونان کیست؟ و آیا گروه یورو و تروئیکا مقصر است یا دولت یونان؟ به دلیل اقتصاد درهم تنیده جهانی و وابستگی متقابل پیچیده سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورها هر اتفاقی در یونان طی هفته‌ها و ماه‌های آینده بیفتد به سرعت بازاهای پولی و مالی جهان را از خود متاثر خواهد کرد. اگر با یونان مدارا شود تاثیرات منفی آن در رشد احزاب چپگرا در سایر کشورها بحران زده مشهود خواهد بود. اگر یونان از یورو خارج شود ورشکستگی کشور تاثیرات مخرب اجتماعی و سیاسی بر اتحادیه اروپا خواهد داشت. اگر یونان در بیرون از یورو به رونق اقتصادی برسد زمینه‌سازی یوروگریزی گسترده در اروپا خواهد شد و ده‌ها اگر دیگر شاید بهترین عبارت برای وضعیت کنونی «معمای یونان باشد» حل این معما زیاد طول نخواهد کشید بالاخره طی هفته‌های آینده مشخص خواهد شد که کدام سناریو آینده یونان را رقم خواهد زد.
—————————————-
منابع:
«گزینه‌های اروپا پس از «نه» قاطع یونان» ، فارس( 15تیر94)
«اندیشکده کارنگی:وضعیت یونان به چالشی امنیتی برای آمریکا و اروپا بدل شده است» ، فارس( 9/04/94)
«یونان رسما درخواست دریافت حمایت مالی را به کشورهای حوزه یورو تسلیم کرد» ، بی بی سی(17/04/94)
«گزینه‌های اروپان پس از نه یونان» فارس( 15تیر94)
«نظر رئیس کمیسیون اروپایی درباره خروج یونان از منطقه یورو » ، تسنیم 16 تیر 94
«هشدار رئیس پارلمان اروپا نسبت به تبعات رای منفی یونانی‌ها به همه‌پرسی ریاضت اقتصادی» تسنیم 14 تیر 94
« فریدمن: اروپا مجبور است از موضع ضعف با یونان وارد مذاکره شود» فارس 19تیر94
«خروج یونان از منطقه یورو چه پیامدهایی دارد» تسنیم ،13 تیر 94
40 درصد ایتالیایی‌ها دیگر یورو را نمی‌خواهند» تسنیم 12 بهمن 93
«رئیس پارلمان اروپا:نتایج همه پرسی یونان وضعیت اروپا را بسیار پیچیده کرده است»، تسنیم 16 تیر 94
«خروج یونان از منطقه یورو چه پیامدهایی دارد» تسنیم ،13 تیر 94
همان
«قصه نه یونانی‌ها و غصه اروپایی‌ها» ، تسنیم ( 15 تیر 94)
«منطقه یورو تا یکشنبه برای دستیابی به توافق با یونان مهلت داد» تسنیم 17 تیر 94
«رابرت کاپلان: بحران یونان در کنار تفوق ایران و ظهور چین می‌تواند باعث افول قدرت آمریکا شود »، فارس 11 تیر 94
«اشتاین مایر:سیگنال‌های خروج احتمالی یونان از منطقه یورو “فاجعه‌بار” است» تسنیم، 14 تیر 94
