1. مقدمه
رشد اقتصادی بالای جمهوری خلق چین به این کشور امکان سرمایه‌گذاری بالا در حوزه‌های نظامی را می‌دهد. چین تلاش دارد تا با استفاده از دیپلماسی نظامی به جایگاه کلیدی در نظام بین‌الملل دست یابد. به‌طورکلی، دیپلماسی نظامی که به معنای مدیریت روابط خارجی نظامی است به چین این امکان را می‌دهد تا اهداف مختلفی ازجمله نمایش قدرت و ایجاد قدرت نرم را پیگیری کند. هدف از این مقاله بررسی دیپلماسی نظامی چین و اهداف چین از این نوع دیپلماسی است.
2. دیپلماسی نظامی چین
دیپلماسی نظامی را می‌توان به معنای استفاده از منابع نظامی کشور به‌منظور تأمین منافع امنیت ملی کشور دانست. دیپلماسی نظامی اصولاً به استفاده صلح‌آمیز از منابع نظامی برمی‌گردد که شامل روابط نظامی دوجانبه و چندجانبه کشورها می‌شود.[1] دیپلماسی نظامی تفاوت اندکی با دیپلماسی معمولی[2] دارد. بدین معنا که این نوع از دیپلماسی هم شامل ملاقات، اجلاس‌ها، مبادلات، مذاکرات، شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی، امضای قرارداد و مبادله اسناد دیپلماتیک می‌شود. تفاوت اساسی این نوع از دیپلماسی با دیپلماسی معمولی این است که دیپلماسی نظامی توسط افراد حاضر در بدنه نظامی یک کشور انجام می‌گیرد. لذا جهت اصلی این نوع از دیپلماسی نظامی است. برخی از اهداف دیپلماسی نظامی به‌طورکلی عبارت از آموزش نیروهای نظامی کشور به‌منظور آمادگی برای شرایط اضطراری و خاص، تقویت روابط با سایر کشورها، فروش تسلیحات و فناوری‌های نظامی، ایجاد حوزه نفوذ، شناخت وضعیت نیروهای نظامی سایر کشورها و شیوه‌های کاری و تجهیزاتشان[3] است. اصطلاحات دیگری به مانند دیپلماسی دفاعی[4] و دیپلماسی قهرآمیز[5] هم وجود دارد که هدف بررسی ما در این مقاله نیستند.
دیپلماسی نظامی در چین، مفهوم تازه‌ای نیست و به‌عنوان بخشی از روابط خارجی این جمهوری تحت عنوان “سیاست خارجی مستقل صلح‌آمیز” پس از اصلاحات مطرح بود.[6] اما آنچه باعث شده است تا اخیراً مبحث دیپلماسی نظامی چین داغ‌تر از قبل گردد، نگاه شی جین پینگ به این مسئله و شدت فعالیت‌های نظامی این کشور در سال‌های اخیر است.
در ژانویه 2015، شی جین پینگ ریس جمهور و دبیر کمیسیون مرکزی نظامی چین خطاب به افسران ارتش آزادی‌بخش خلق چین خواهان آغاز “مرحله جدیدی از دیپلماسی نظامی” شد. او به نقش کلیدی ارتش در روابط خارجی کشور چین اشاره می‌کند. اگرچه شی جین پینگ از مرحله جدید دیپلماسی نظامی چین سخن گفته است ولی قبل از آن‌هم چین تأکید ویژه‌های روی روابط خارجی ارتش داشته است. اما آنچه مشخص است رشد دیپلماسی نظامی چین در طول سالیان گذشته بوده است. برای مثال، تعداد عملیات مشترک سالانه که در حدود صفر یا یکی در سال تا سال 2006 بود به پنج عملیات مشترک در سال 2007 رسید که در سال 2008 به دو عملیات کاهش یافت. تا اینکه در سال 2012 به 9 عملیات مشترک رسید. باوجوداین، تأکید ویژه روی روابط خارجی ارتش را می‌توان به‌وضوح با به قدرت رسیدن جی شین پینگ مشاهده کرد. در سال 2014، تعداد عملیات مشترک ارتش آزادی‌بخش خلق با نیروهای نظامی خارجی از 7 تا در سال 2013 به 16 تا در سال 2014 رسید. [7] دیپلماسی نظامی چین دارای اشکال مختلفی است که برخی از آن‌ها عبارت از مأموریت‌های سازمان ملل[8]، عملیات مشترک[9]، تبادلات دوجانبه[10]، عملیات نظامی غیرجنگی[11]، صادرات تسلیحات و تبادلات فناوری[12] است.
3. ابعاد دیپلماسی نظامی چین
دیپلماسی نظامی چین دارای ابعاد مختلفی است که به ترتیب عبارت از انسان دوستانه، حفظ صلح، تبادلات نظامی، فروش تسلیحات، انتقال فنّاوری است.
3-1. عملیات انسان دوستانه
یکی از ابعاد دیپلماسی نظامی چین استفاده از نیروی نظامی چین در فعالیت‌های انسان دوستانه است. ارتش آزادی‌بخش خلق چین به‌منظور بهبود قدرت نرم خود در صحنه بین‌المللی از نیروی خود به‌منظور شرکت در عملیات انسان دوستانه استفاده می‌کند. اولین استفاده چین از نیروی نظامی به‌منظور کمک‌های انسان دوستانه و امدادرسانی[13] در سال 2002 انجام گرفت. در این سال چین از طریق نیروی هوایی ارتش خود محموله‌های دارویی و پزشکی را برای امدادرسانی به افغانستان فرستاد. بین سال‌های 2002 تا 2010، ارتش در حدود 28 مأموریت فوری کمک‌های انسان دوستانه را انجام داد و 22 کشور آسیب‌دیده را در این مأموریت‌ها امدادرسانی کرد. بنا برگزارش وزارت دفاع آمریکا به کنگره، ارتش چین در سال 2011 در 11 عملیات امدادرسانی در 14 کشور شرکت کرد. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌کنیم.[14]
چین ازجمله کشورهایی است که در معرض بلایای طبیعی است لذا فعالیت امدادی برون‌مرزی چین علاوه بر ایجاد تصویر مثبت و افزایش قدرت نرم باعث ایجاد آمادگی نیروی نظامی چین در مواجهه با این بلایای طبیعی در خود چین است.
3-2. حفظ صلح
چین در میان کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل بیشترین کارکنان حافظ صلح را اعزام کرده است.[16] چین در چند سال اخیر مشارکت خود در ترتیبات امنیتی چندجانبه را گسترش داده است و یکی از جنبه‌های این روند گسترش اعزام نیروهای حافظ صلح در عملیات سازمان ملل است. از سال 2000، یعنی زمانی که چین کمتر از 100 نیروی حافظ صلح را اعزام کرد، رشد 20 برابری داشته است. در دسامبر 2008، چین چهاردهمین مشارکت‌کننده اصلی عملیات حفظ صلح سازمان ملل بود که بیش از سه عضو دائم شورای امنیت (روسیه، انگلستان و آمریکا) نیرو اعزام کرده بود. تقریباً سه‌چهارم عملیات حفظ صلح چین در آفریقا متمرکز است.[17] چین در حدود 24 عملیات حفظ صلح سازمان ملل شرکت کرده است. چین بناست تا پایان سال 2015 تعداد نیروهای حافظ صلح خود را به 3100 نفر برساند. اکنون تعداد نیروهای حافظ صلح 2700 نفر است. چین بنا دارد که جایگاه هفتم را بین 121 کشور مشارکت‌کننده در حفظ صلح را به دست بیاورد. اکنون از جایگاه یازدهم برخوردار است.[18]
3-3. تبادلات نظامی
بنا بر گزارش دفتر امور خارجه وزارت دفاع چین، بیش از 1600 نماینده نظامی چینی از بیش از 90 کشور در طول دو دهه گذشته بازدید کردند. در این دوره در حدود 2500 گروه نظامی خارجی را پذیرا بوده است که نیمی از آن‌ها نمایندگان عالی‌رتبه‌ای بودند که با همراهی وزرای دفاع کشورشان و فرماندهان عالی‌رتبه‌ی نظامی از کشورشان به چین آمده بودند.[19] چین در بیش از 109 کشور، وابسته نظامی دارد که تحت نظارت مستقیم وزارت دفاع قرار دارند. نوزده کالج و دانشگاه نظامی چین با سی کشور تبادل دانشجویی دارد و به‌طور متوسط 1000 دانشجوی نظامی در خارج تحصیل می‌کنند.[20] (جدول زیر تبادلات نظامی چین با جهان را بین سال‌های 2001 تا 2008 نشان می‌دهد). سیاست جی شین پینک بر افزایش تبادلات نظامی با جهان است.
جدول1. تبادلات نظامی سطح بالا چین با جهان [21]
3-4. فروش تسلیحات و انتقال و تهیه فنّاوری
بعد از پایان جنگ سرد، تهیه و فروش تسلیحات و عملیات حفظ صلح در قالب دیپلماسی نظامی چین اهمیت ویژه‌ای در سیاست خارجی چین پیدا کرد. رهبران نظامی چین از فعال‌ترین مسئولین رسمی چین در پرداخت به روابط بین‌الملل پس از جنگ سردند. همان‌طور که اشاره شد مقامات نظامی چین مبادلات نظامی در سطح عالی را در دستور کار قراردادند تا بدین طریق نفوذ بین‌المللی چین را افزایش دهند و زمینه را برای خریدوفروش تسلیحات، تجهیزات و فناوری‌های نظامی فراهم کنند.[22] چین در حوزه نظامی با کشورهای مختلفی ارتباط دارد و سعی می‌کند از این ارتباط به‌منظور انتقال یا دریافت فناوری‌های نظامی استفاده کند. بنا بر آمار سیپری، در طول ده سال گذشته، فروش تسلیحات چین به سه برابر قبل خود رسیده است.[23] چین که در سال 2002 هفتمین صادرکننده تسلیحات بود، در سال 2012 به سومین کشور صادرکننده جهانی تبدیل شد.
4. اهداف دیپلماسی نظامی چین
همان‌طور که اشاره شد به‌طورکلی برخی از اهداف دیپلماسی نظامی عبارت از آموزش نیروهای نظامی کشور به‌منظور آمادگی برای شرایط اضطراری و خاص، تقویت روابط با سایر کشورها، فروش تسلیحات و فناوری‌های نظامی، ایجاد حوزه نفوذ، شناخت وضعیت نیروهای نظامی سایر کشورها و شیوه‌های کاری و تجهیزاتشان است. اما به‌صورت مصداقی‌تر اهداف چین در اجرای دیپلماسی دفاعی عبارت از موارد ذیل است:
• تقویت نیروی نظامی، روابط نظامی و کسب فناوری‌های جدید: رابطه نظامی با سایر کشور و تبادل فناوری‌های نظامی با توجه به مهندسی معکوس چینی امکان تقویت نظامی چین را فراهم می‌کند. از طرفی هم دیپلماسی نظامی در قالب عملیات مشترک،امداد و نجات و حفظ صلح باعث افزایش آمادگی نیروی نظامی چین می‌شود.
• کسب اطلاعات دقیق‌تر از وضعیت نظامی سایر کشورها: چین با برگزاری مانورهای مشترک از وضعیت نظامی و شیوه‌ی مبارزه سایر کشورها آگاهی می‌یابد.
• افزایش قدرت نرم و ایجاد تصویر مثبت: دانشگاه دفاع ملی وابسته به ارتش آزادی‌بخش خلق برترین موسسه آموزش نظامی چین محسوب می‌شود که به‌طور متوسط سالانه هزار نفر از افسران چینی در رشته‌های گوناگون از این دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند. افسران خارجی‌ای كه در این دانشگاه پذیرفته می‌شوند در وهله اول معمولاً از كشورهایی مانند كوبا ،كره شمالی و دیگر كشورهای جهان سوم می‌باشند كه رابطه خوبی با غرب ندارند. از تعداد بسیار معدود دانشجویان خارجی ،هرسال به‌طور متوسط چهارصد نفر از افسران خارجی از این دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند. امروزه افسران نظامی و افسران ارشد غیرنظامی از بیش از صد كشور دنیا در رشته‌های مختلف این دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند.[24] چین از این طریق و فعالیت‌های امداد و نجات بر قدرت نرم و حوزه نفوذ خود می‌افزاید.
• ایجاد جهان چندقطبی: هدف از دیپلماسی نظامی به‌ویژه در قالب عملیات مشترک نظامی جهت‌دهی نظام هژمون کنونی به نظامی چندقطبی است.
• موازنه قدرت: دیپلماسی نظامی به چین کمک خواهد کرد تا دست برتر در منطقه شرق آسیا داشته باشد. از طرفی همکاری چین و روسیه در قالب عملیات مشترک نظامی به معنای ایجاد موازنه قدرت در برابر نیروی نظامی آمریکا است.
• اجرای سیاست خوش‌رویی[25]: سیاست خوش‌رویی به‌عنوان بخشی از دیپلماسی نظامی چین برای متقاعد کردن کشورهای رقیب به اینکه خیزش چین صلح‌آمیز است، است.[26] چین تلاش می‌کند تا اثبات کند که خیزش اش نه‌تنها ضرری برای سایر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه ندارد بلکه مثبت خواهد بود.
• ایفای نقش قدرت بزرگ: حضور در فعالیت‌های مختلف دیپلماسی نظامی ازجمله حفظ صلح به چین کمک می‌کند تا نقش یک قدرت بزرگ را در نظام بین‌الملل ایفا کند.
• آمادگی نیروهای نظامی کشور در زمینه مبارزه با دشمن احتمالی و مواجهه با بلایای طبیعی: حضور فعالیت‌های برون‌مرزی در قالب فعالیت امداد و نجات به همراه حفظ صلح به نیروهای چینی این امکان را می‌دهد تا آمادگی خود را در مواجهه با دشمن احتمالی و بلایای طبیعی حفظ کنند.
• نمایش قدرت: چین تلاش می‌کند تا از دیپلماسی نظامی به‌منظور نمایش قدرت نظامی خود در عرصه بین‌الملل استفاده کند اگرچه ملاحظه سیاست خوش‌رویی را هم دارد که کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای همسایه از رشد نظامی و اقتصادی چین احساس تهدید نکنند.
5. نتیجه‌گیری
در این مقاله تلاش شد تا با استفاده از منابع موجود به دیپلماسی نظامی چین بپردازیم. اشاره شد که دیپلماسی نظامی به عبارتی مدیریت روابط خارجی نظامی است که گردانندگان آن نظامیان یک کشور می‌باشند. جمهوری خلق چین با پیگیری دیپلماسی نظامی در پی رسیدن به چندین هدف است که عبارت از تقویت نیروی نظامی، روابط نظامی و کسب فناوری‌های جدید، کسب اطلاعات دقیق‌تر از وضعیت نظامی سایر کشورها، افزایش قدرت نرم و ایجاد تصویر مثبت، ایجاد جهان چندقطبی، موازنه قدرت، اجرای سیاست خوش‌رویی، ایفای نقش قدرت بزرگ، آمادگی نیروهای نظامی کشور در زمینه مبارزه با دشمن احتمالی و مواجهه با بلایای طبیعی و نمایش قدرت است.
[1] Prakash Katoch, “Military Diplomacy – time to bridge the void”, in:http://www.indiandefencereview.com/news/military-diplomacy-time-to-bridge-the-void/, 23 May , 2014.
[2] Regular
[3] Rajeswari Pillai Rajagopalan, “Military Diplomacy:The Need for India to Effectively Use In Its Conduct of Diplomacy”,www.orfonline.org.
[4] Deference Diplomacy
[5] Coercive Diplomacy
[6] Shannon Tiezzi,” 3 Goals of China’s Military Diplomacy”, in:http://thediplomat.com/2015/01/3-goals-of-chinas-military-diplomacy, January 30, 2015.
[7] Alexis Dale-Huang,” The Changing Face of China’s Military: Changes in PLA Military Diplomacy Under Xi Jinping”, in:http://www.chinahandsmagazine.com/blog/-the-changing-face-of-chinas-military-changes-in-pla-military-diplomacy-under-xi-jinpingm, 4/14/2015.
[8] UN Missions
[9] Joint Exercise
[10] track 2 exchange
[11] Military Operation Other Than War (MOOTW(
[12] arms export and technology exchange
[13] humanitarian assistance and disaster relief (HADR)
[14] Athol Yates,” China’s Risk Equation: Using Military Forces in International Humanitarian Assistance and Disaster Relief Activities”, ASIA PAPER, January 2013, pp:32-37
[15] Cyclone Nargis
چرخند نرگس یکی از فاجعه‌بارترین بلایای طبیعی در اقیانوس هند بوده است.
[16] http://persian.cri.cn/141/2013/08/01/1s131065.htm, 2013-08-01.
[17] Bates Gill and Chin-hao Huang,” China’s expanding peacekeeping role”, http://www.sipri.org/media/newsletter/essay/jan09, 2009.
[18] http://english.chinamil.com.cn/news-channels/china-military-news/2015-04/08/content_6434515.htm
[19] Chinaembassy, “New Era for China’s Military Diplomacy”, in:http://www.chinaembassy.bg/eng/dtxw/t131779.htm.
[20] Prakash Katoch, “Military Diplomacy – time to bridge the void”, in:http://www.indiandefencereview.com/news/military-diplomacy-time-to-bridge-the-void/, 23 May , 2014.
[21] Bush, G., Kamphausen, R., Lai, D. and Scobell, A. 2010. The PLA at home and abroad: assessing the operational capabilities of China’s military: Strategic Studies Institute,p:441
[22] Sutter, R.G. 2012. Chinese foreign relations: Power and policy since the Cold War: Rowman & Littlefield Publishers, p:128.
[23] http://defence.pk/threads/china-becomes-worlds-top-five-arms-exporter.251158/
[24]http://www.aftabir.com/articles/view/politics/world/c1c1161853221_war_game_p1.php/آموزش-نظامی-و-دفاع
[25] Charm Offensive Policy
[26] Prakash Katoch, “Military Diplomacy – time to bridge the void”, in:http://www.indiandefencereview.com/news/military-diplomacy-time-to-bridge-the-void/, 23 May , 2014.
