اندیشکده راهبردی تبیین – کشور جمهوری‌آفریقای‌مرکزی با 4. 4 میلیون نفر جمعیت، یکی از فقیرترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. این کشور دارای منابع غنی اورانیوم، طلا و الماس است که بخش عمده آن دست‌نخورده باقی مانده است. در عرصه سیاسی، این کشور پس از کسب استقلال در سال ۱۹۶۰، تا کنون چندین شورش و کودتای نظامی را پشت‌سر گذاشته است. می‌شود گفت حتی فرانسوا بوزیزه ـ‌رییس جمهوری فعلی آفریقای مرکزی‌ـ تقریباً یک دهه پیش از این، در بحبوحه یک شورش به قدرت رسید.
آخرین تحولات
بحران سیاسی و درگیری‌های نظامی در جمهوری آفریقای مرکزی که از ده دسامبر 2012 با حملات گروه‌های شورشی موسوم به؛ «سلکا» به نیروهای دولتی و تصرف چند شهر توسط آن‌ها آغاز شد، با موافقت و مهیا شدن دو طرف برای مشارکت در مذاکرات صلح، تا حدودی فروکش کرده است. در آخرین تحولات، فرانسوا بوزیزه برای شرکت فوری و بی‌قید و شرط در مذاکرات صلح و تقسیم قدرت با شورشیان سلکا و تشکیل دولت وحدت ملی با رهبران آن، اعلام آمادگی کرد. پیشنهاد تشکیل دولت وحدت ملی را جامعه اقتصادی کشورهای مرکز آفریقا ـ‌اکاس‌ـ و همچنین توماس بونی یائی ـ‌رییس‌جمهور بنین و رییس دوره‌ای اتحادیه آفریقا‌ـ مطرح نمودند که مورد پذیرش بوزیزه نیز واقع شد. سخنگوی شورشیان نیز اعلام کرد که هر چند اضافه شدن به دولت کنونی هدف آن‌ها نبوده اما این گروه، به تصمیم اکاس احترام گذاشته و به امید این‌که این مذاکرات به کناره‌گیری بوزیزه و تشکیل یک دولت انتقالی بدون حضور او بیانجامد، آماده برگزاری مذاکرات صلح در گابن است و از همین‌رو فعلاً از ادامه پیشروی به سوی پایتخت دست کشیده است.
مذاکرات صلح میان نمایندگان دولت و شورشیان، قرار است از روز هشتم ژانویه با میانجی‌گری و نظارت اکاس در لیبرویل ـ‌پایتخت گابن‌ـ آغاز شود. در همین حال، سخنگوی رییس‌جمهور آفریقای مرکزی خبر داد فرانسوا بوزیزه، شخصاً در این مذاکرات حاضر خواهد شد ولی بر خلاف درخواست شورشیان، قصد ندارد در طول مذاکره با آن‌ها از مقام خود کناره‌گیری کند.
ائتلاف شورشیان موسوم به سلکا، متشکل از 3000 شبه‌نظامی از پنج گروه مختلف است که معتقدند دولت وعده‌های خود را زیر پا گذاشته است. این شورشیان بوزیزه را متهم می‌کنند که به توافقنامه‌ی صلحی که بین سال‌های ۲۰۰۶ تا 2011 با گروه‌های اپوزیسیون بسته، عمل نکرده‌است و به گروه‌هایی که سلاح خود را بر زمین گذاشتند، غرامت وعده داده شده را نپرداخته است.
به هر روی، آن‌ها تاکنون بیش از ۱۰ شهر بزرگ و کوچک از جمله؛ شهرهای استراتژیک بریا، بامباری و کاگا‌باندور را تسخیر کرده و به 75 کیلومتری بانگی، پایتخت کشور رسیده‌اند. بسیاری از ساکنان بانگی از ترس حمله شورشیان، این شهر را ترک کرده‌اند. جمعیتی هم که باقی مانده‌است در حال ذخیره آب و غذا و مخفی‌کردن دارایی‌های ارزشمند خود در مکانی امن است. هم‌اکنون در بانگی از 7 بعد از ظهر، هر‌گونه ترددی ممنوع و در شهر، حکومت نظامی اعلام بر‌قراراست.
درخواست کمک رییس‌جمهور از جامعه جهانی
بوزیزه از فرانسه و سایر قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای، تقاضای کمک کرده تا برای فائق شدن بر این بحران به دولتش کمک کنند، اما دولت فرانسه که تا سال 1960 آفریقای مرکزی را تحت استعمار خود داشت و در سال 2006 با حملات هوایی خود از بوزیزه در برابر شورشیان دفاع کرده بود، در پاسخ به تقاضای کمک دولت این کشور اعلام کرد: «آن دوران تمام شده است و 600 سرباز فرانسوی مستقر در آفریقای مرکزی، تنها برای کمک‌های آموزشی، لجستیک و تکنیکی به ارتش این کشور و حفاظت از منافع فرانسه و دفاع از حدود 1200 شهروند فرانسوی (که در این کشور به سر می‌برند) به بانگی فرستاده شده‌اند و در بحران سیاسی آن دخالت نخواهد کرد.» البته پس از تلاش کشورهای همسایه برای میانجی‌گری‌های هولاند ـ‌رئیس‌جمهور فرانسه‌ـ از این کار استقبال کرد و خواهان انجام گفتگوهای آزاد میان طرفین در‌گیر شد. بیشترین منافع فرانسه در باکوما، واقع در جنوب آفریقای مرکزی است که گروه فرانسوی آروا ـ‌شرکتی فعال در حوزه انرژی اتمی‌ـ در حال استخراج اورانیوم از معادن آن است.
در پی خودداری فرانسه از کمک به دولت آفریقای مرکزی، هزاران تن از طرفداران دولت بوزیزه و افراد وابسته به حزب حاکم این کشور، در پایتخت به تظاهرات پرداخته و اعتراض خود را به بی‌اعتنایی فرانسه نسبت به تقاضای کمک دولت آفریقای مرکزی به نمایش گذاشتند. تظاهرات‌کنندگان ابتدا جلوی سفارت آمریکا تجمع کرده و سپس به سوی سفارت فرانسه رفتند. این تجمع، در نهایت به حمله به ساختمان سفارت فرانسه انجامید که در نتیجه آن، ساختمان سفارت آسیب دید. به دنبال این اعتراضات، وزارت خارجه‌ی ایالات متحده آمریکا، نگرانی عمیق خود را از این وقایع اعلام کرد و به همه شهروندان خود هشدار داد و از آن‌ها خواست تا این کشور را ترک کنند. همچنین ایالات متحده که تجربه تلخ حوادث لیبی را فراموش نکرده بود، ضمن تعطیلی سفارت خود در جمهوری آفریقای مرکزی، سفیر و تمامی کارمندان سفارت را به همراه شماری از شهروندان خارجی مقیم بانگی، از این کشور خارج کرد، اما مانند همیشه سیاست «یکی به نعل، یکی به تخته» خود رامثل گذشته ادامه داد و در حین این کار، پاتریک ونترل ـسخنگوی وزارت امور خارجه‌ی آمریکا‌ـ اعلام کرد که «این اقدام برای حفاظت از جان پرسنل سفارت و شهروندان آمریکایی در برابر حملات احتمالی به سفارت آمریکا صورت گرفته است و ارتباطی با روابط دیرینه و مداوم دیپلماتیک آمریکا با آفریقای مرکزی ندارد.»
جمهوری آفریقای مرکزی یکی از چند کشوری است که می‌توان گفت: نیروهای ویژه ایالات متحده آمریکا به ارتش آن‌ها کمک می‌کنند تا شورشیان ارتش مقاومت لرد را سرکوب و جوزف کونی، رهبر آن را دستگیر کنند. ارتش مقاومت لرد، یک گروه شورشی مسیحی است که خاستگاه اولیه‌اش در کشور اوگاندا است و در چند سال اخیر، چندین کشتار در چهار کشور این منطقه انجام داده است.
با نزدیک شدن شورشیان به پایتخت و وقوع اعتراضات مردمی در بانگی، سازمان ملل نیز به بیش از 200 کارمند غیرضروری خود و خانواده‌های سایر کارمندانی که در بانگی حظور داشتند، دستور داد این کشور را ترک کنند. چین اعلام کرد 300 شهروند خود را از این کشور خارج می‌کند، اما کارکنان سفارت این کشور کماکان در بانگی باقی خواهند ماند.
شورای امنیت سازمان ملل در دو نوبت و طی دو بیانیه رسمی، نگرانی خود را درباره اوضاع آفریقای مرکزی اعلام و حملات شورشیان در این کشور را محکوم کرده و از طرفین خواست تا برای دستیابی به راه‌حلی مبتنی بر گفتگو تلاش کنند. پانزده عضو این شورا بر لزوم توقف حملات مسلحانه ائتلاف سلکا تأکید نموده و خاطرنشان کردند که مشکلات کنونی این کشور، با عملیات‌های نظامی قابل حل نیست. اتحادیه آفریقا نیز به شورشیان هشدار داد که اگر آن‌ها به قدرت برسند، عضویت آفریقای مرکزی در این اتحادیه به تعلیق درآمده و تحریم‌های شدیدی علیه آن‌ها وضع خواهد شد؛ چرا که این اتحادیه هر تلاشی را برای رسیدن به قدرت از راه خشونت‌آمیز رد می‌کند.
اختلاف در میان شورشیان
شورشیان از گروه‌های مختلفی تشکیل شده‌اند و وحدت نظر ندارند؛ این مسأله سبب شد تا با اعلام پیشنهاد بوزیزه برای انجام گفتگوهای صلح، و تقسیم قدرت با آن‌ها، دودستگی میانشان بیشتر شود.هم اینک، گروهی خواهان مذاکره و گروهی به دنبال ادامه مبارزه نظامی تا سرکوب کامل دولت هستند. استدلال گروه مخالف سازش، این است که بوزیزه قبلاً نیز به وعده‌های داده شده خود عمل نکرده و نمی‌توان به حرف‌ها و وعده‌های او اعتماد کرد. این گروه، معتقدند رییس‌جمهور برای نشان دادن صداقت و حسن نیت خود برای گام اول باید تمام اعضای خانواده گروه‌های شورشی را آزاد کند. نیروهای دولتی در روزهای اخیر، هر‌کس را که ارتباطی با اعضای گروه‌های شورشی داشته یا هوادار آن‌ها به نظر می‌رسیده است، بازداشت کرده‌اند.
باید افزود ارتش آفریقای مرکزی، ارتشی ضعیف با حقوقی اندک است که تجهیزات چندانی در اختیار ندارد. از همین رو فرانسوا بوزیزه، که از ناکامی‌های پی‌درپی ارتش در برابر شورشیان ناراضی نشان می‍‌داد، رییس ستاد مشترک ارتش را برکنار کرده و مقام وزارت دفاع را نیز از پسر خود ـ‌جان فرانسوا بوزیزه‌ـ گرفت و خودش سرپرستی این وزارتخانه را عهده‌دار شد. از میان کشورهایی نیز، که بوزیزه از آن‌ها تقاضای کمک کرده، در ابتدا تنها دولت چاد به تقاضای او پاسخ مثبت داد و ۲ هزار سرباز خود را به آفریقای مرکزی اعزام نمود. همسایگان این کشور، همانند جمهوری دموکراتیک کنگو و گابن و اعضای جامعه اقتصادی مرکز آفریقا، که پیش از این 500 صلح‌بان در این کشور داشتند، موافقت نمودند که نیروهای بیشتری را برای تقویت ارتش آفریقای مرکزی اعزام نمایند. تاکنون حدود 360 تن از این نیروها به بانگی رسیده‌اند. در طول شورش‌های سال 2010 نیز نیروهای کشور چاد به فرانسوا بوزیزه کمک کردند.
نتیجه‌گیری
شورشیان سلکا با پذیرش پیشنهاد شرکت در مذاکرات صلح، به رویکرد صلح‌طلبی و روش‌های دیپلماتیک روی آورده‌اند و مدعی‌اند هدف آن‌ها این است که شرایط را طوری فراهم کنند تا مردم این کشورِ فقیر آفریقایی بتوانند کشورشان را خودشان به سمت توسعه برده و اداره کنند. اما به نظر می‌رسد اختلافات درونی، تهدیدهای اتحادیه آفریقا، فشارهای بین‌المللی و حضور نیروهای صلح‌بان منطقه‌ای در بانگی، آن‌ها را از رویکرد ادامه حملات باز داشته است. این در‌حالی است که صرف پذیرش حضور در مذاکرات بر خلاف ادعاهای اولیه آن‌ها بوده و نشانه‌ای از ضعف به‌شمار می‌آید. در مجموع به نظر می‌رسد آن‌ها در مذاکرات نیز، آسیب‌پذیر باشند و نتوانند به تمامی خواسته‌های خود برسند؛ چرا که حضور نیروهای صلح‌بان، سبب می‌شود بوزیزه در مذاکرات صلح دلگرم‌تر شده و از موضع بالا وارد گفتگو شود و به راحتی زیر بار درخواست‌های شورشیان نرود.
