کشور تونس در شمال آفریقا و منطقه مغرب عربی در آبان 1393 شاهد اولین انتخابات پارلمانی پس از تدوین قانون اساسی این کشور بود. در این انتخابات که در حدود 5 میلیون تونسی واجد شرایط رای دادن بودند، مطابق آمار منتشر شده در حدود 8/61 درصد در انتخابات مشارکت نمودند. همچنین میزان مشارکت تونسی‌های خارج از کشور نیز در حدود 29 درصد اعلام گردیده است. در این انتخابات 120 حزب سیاسی تونس در قالب 1327 فهرست برای کسب 217 کرسی پارلمان با یکدیگر رقابت کردند. مدت فعالیت پارلمان منتخب نیز 5 سال خواهد بود. با اعلام نتایج رسمی انتخابات پارلمانی تونس، حزب سکولار ندا با کسب ۸۵ کرسی در مکان اول و حزب اسلام گرای النهضه با کسب ۶۹ کرسی در جایگاه دوم قرار گرفت.

نتایج کامل انتخابات پارلمانی اعلام شده توسط هیات عالی مستقل انتخابات تونس به شرح ذیل می‌باشد:

حزب ندای تونس پیشرو انتخابات پارلمانی که در سال 2012 میلادی از سوی باجی القائد سبسی تاسیس گردیده است در واقع به مثابه ائتلاف اعلام نشده میان حزب تجمع قانون اساسی دموکراتیک منحل یعنی حزب زین العابدین بن علی دیکتاتور سابق از جمله فوزی لومی نماینده پارلمان در چند دوره زمامداری بن علی، طیب بکوش دبیر اتحادیه سراسری مشاغل تونس در اوایل دهه هشتاد، عبدالمجید صحراوی عضو دفتر اجرایی اتحاد برگرفته از نشست سوسه در سال 1989 و چپگرایان از جمله محسن مرزوق و برخی دیگر از افراد مستقل بود. می‌توان به طور کلی این حزب را نماینده گرایش سکولار در جامعه تونس قلمداد نمود.

حزب النهضه به رهبری راشد الغنوشی دارای گرایش‌های اسلامی میانه‌رو و نماینده جریان اخوان در تونس به حساب می‌آید. این حزب در دوره پیشین پارلمان که نقش مجلس موسسان را داشت، دارای اکثریت بود- 89 کرسی- اما در انتخابات پارلمانی اخیر این اکثریت را از دست داد. حزب اتحاد میهنی آزاد نیز دارای تفکرات سکولار، جبهه مردمی دارای تفکرات چپ و حزب آفاق تونس دارای گرایش‌های لیبرال می‌باشد.

غنوشی رهبر حزب النهضه پیش از مشخص شدن نتایج انتخابات در گفت‌وگو با یک شبکه خبری گفته بود که نتیجه انتخابات هر چه که باشد- ندا پیروز شود یا نهضت- مساله اصلی این است که تونس به یک دولت وحدت ملی و به یک اجماع سیاسی نیاز دارد. به گفته او این سیاستی است که کشور را از سرنوشت مبهم دیگر کشورها از جمله سوریه و مصر حفظ می‌کند. وی پس از اعلام نتایج نیز مطابق گفته‌های دخترش در تماس تلفنی با سیسی پیروزی حزب ندا را به وی تبریک گفت. انتخابات پارلمانی تونس همچنین با استقبال جامعه جهانی مواجه شد. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا ضمن تبریک به تونسی‌ها، این انتخابات را “نقطه عطف مهمی” در روند انتقال قدرت سیاسی در این کشور ارزیابی کرد. بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، این انتخابات را گامی مهم برای آینده تونس و گذار این کشور به سوی دموکراسی توصیف کرد. لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه نیز گفت انتخابات تونس نشان داد که برقراری دموکراسی در جهان عرب ممکن است.

تجزیه و تحلیل نتایج انتخابات

نتایج نظرسنجی‌های قبل از انتخابات نیز پیروز انتخابات تونس را دو حزب نداء و النهضه قلمداد می‌نمودند. اما در خصوص اینکه کدام حزب صدرنشین خواهد بود اختلاف نظر وجود داشت. با اعلام نتایج نهایی مشخص گردید که پیروز انتخابات حزب نداء تونس بوده و النهضه با کسب 69 کرسی در رقابت با این حزب بازمانده است.

در انتخابات سال 2011 حزب النهضه با دو حزب پیروز انتخابات یعنی الموتمر به ریاست “منصف مرزوقی” و تکتل به ریاست “مصطفی بن جعفر” دولت ائتلافی تونس را تشکیل دادند- جبهه تروئیکا- که دو حزب مذکور در انتخابات فعلی به نتیجه قابل توجهی دست نیافتند. حزب مؤتمر که در انتخابات سال 2011 در رتبه دوم بود اکنون در رتبه هفتم و حزب تکتل که در آن انتخابات در رتبه سوم قرار داشت اکنون در رتبه دهم قرار گرفته و در مقابل، دو حزب اتحاد میهنی آزاد و آفاق تونس متعلق به تفکرات لیبرالی نتایج جالبی کسب نموده اند.

از دلایل عدم اقبال مردم به جبهه تروئیکا در انتخابات فعلی می توان موارد ذیل را مورد اشاره قرار داد:

مردم تونس تصور داشتند كه با انتخاب مجلس موسسان در سال 2011 و در اختیار گرفتن زمام اجرایی کشور توسط جبهه ترویکا اوضاع اقتصادي و سياسي کشور به حالت خوب و متعادلي تبديل خواهد شد، ولي ناكارآمدي‌هاي اقتصادي، بالا رفتن شمار بیکاران، کم شدن دستمزد کارمندان دولتی، بي‌ثباتي سياسي و حتي عدم استفاده از جوانان انقلابي در امور و فعاليت‌هاي سياسي و اداره كشور، شیوع پدیده تروریسم و… افكار عمومي را تاحدودي عليه النهضه و همراهان این جریان سیاسی هدایت نمود كه البته تبليغات رسانه ای جبهه مقابل آن ها نيز در اين زمينه موثر واقع شد. حزب نداء کوشید که رقیب خود یعنی حزب النهضه را محدود کننده آزادی معرفی کند. آن ها در جریان تبلیغات انتخابات فعلی تونس اعلام کردند هر فردی که حزب نداء تونس را انتخاب نکند، در واقع به پیروزی النهضه کمک کرده است که با وجود تلاش های النهضه این جنگ تبلیغاتی و رسانه ای جواب داد.

الف) از دیگر دلایل عدم رای آوری جبهه ترویکا در انتخابات فعلی همچنین می توان به این موضوع اشاره نمود که در واقع حزب النهضه نتوانست ائتلاف های سازنده ای قبل از انتخابات ایجاد کند و مشکلات داخلی این حزب گرچه علنی نشد، اما سهم به سزایی در تشتت آراء النهضه داشت. برخی از اعضای این حزب با فهرست های مستقل شرکت کردند که این در کم شدن رای النهضه موثر بود.

ب) اگر احزاب سکولار، چپ و لائیک را به عنوان رقیب جریان های اسلام گرا در یک سمت قرار دهیم می توان این طور نتیجه گیری نمود که جریان اسلام سیاسی در تونس با عدم اقبال افکار عمومی مواجه گردیده است. اما نکته قابل ذکر این است که حزب ندای تونس متشکل از احزاب و گروه های نامتجانس بوده که تنها نقطه مشترک آن ها را می توان در مخالفت با اسلام گراها متمرکز نمود. به این معنی که احتمال بروز اختلافات بین اعضای آن وجود دارد.

ج) یکی دیگر از عواملی که در تاثیر گذاری بر نتایج انتخابات تونس نمی توان از نظر دور داشت نقش حامیان خارجی در انتخابات می باشد. نقش کشور های عربی حاشیه خلیج فارس به همراه ترکیه در این انتخابات پررنگ می‌باشد. می‌توان دو محور عربستان سعودی، امارات و مصر را در مقابل قطر و ترکیه مورد نظر قرار داد. کشورهای محور اول به دنبال حمایت از جریان‌های سکولار و لیبرال و دور نمودن حزب النهضه از ارکان حکومتی و در مقابل محور قطر و ترکیه با توجه به تفکرات حمایت از جریان اخوانی به دنبال حمایت از حزب النهضه بودند.

در روزهای قبل از انتخابات اخباری مبنی بر دیدار رهبران حزب نداء و حزب اتحاد میهنی آزاد از امارات منتشر گردید که به تبع آن شايعاتي در خصوص دريافت پول از سوي آنان از اين كشور منتشر و گفته شد امارات پول زيادي به اين دو داده تا به مردم تونس بدهند و به نامزدهاي مورد نظر آن ها رأي دهند.

نقش بارز قطر نیز در حمایت های مالی از جریان النهضه و همچنین شخص منصف مروزقی در انتخابات ریاست جمهوری آتی ملموس بوده و این کشور به همراه ترکیه سعی بسیاری نمودند تا نتایج انتخابات مجلس موسسان در انتخابات فعلی تکرار شود که با شکست مواجه گردیدند. آمریکا و فرانسه نیز به نمایندگی جبهه غرب نقش جدی در انتخابات داشته و هر دو کشور مایل به پیروزی گرایشات سکولار در انتخابات بودند. بنابراین می توان این طور نتیجه گیری نمود که هر دو کشور به دلیل پیروزی حزب نداء و افول جایگاه حزب النهضه از نتایج انتخابات رضایت دارند.

تاثیرات انتخابات پارلمانی بر انتخابات ریاست جمهوری

با توجه به نتایج حاصله در انتخابات پارلمانی تونس و در پیش بودن برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 93/9/2 موارد ذیل متصور است:

1- احتمال اين‌ كه حزب ندای تونس با جبهه مردمي در انتخابات آتی ائتلاف كند زياد است چرا كه خط فكري اين حزب مانند حزب ندا يك خط فكري چپ‌گرا و سكولار است و تمايل به ائتلاف با اين حزب بيشتر است.

2- برخی گمانه‌زنی‌ها از ائتلاف حزب ندا با حزب النهضه خبر می‌دهند لیکن با توجه به اختلافات ریشه‌ای و اصولی بین این دو حزب احتمال ائتلاف بعید به نظر می‌رسد. در حال حاضر گرایش‌های فکری نزدیک به حزب ندا در صدر نتیجه انتخابات قرار داشته و به نظر نمی‌رسد تئوریسین‌های لیبرال این حزب به ائتلاف با جریان اسلامی حزب النهضه تن دهند. به طوري كه در چند روز گذشته نيز رهبر حزب ندا اعلام كرده كه تمايل زيادي به ائتلاف با اسلام‌گرايان ندارد.

3- احتمال دیگر که با نتایج حاصله در صحنه سیاسی تونس مطرح می‌شود این است که جنبش النهضه مجبور شود نقش جناح مخالف را در دولت آینده این کشور ایفا نموده و نتواند در تشکیل دولت جدید مشارکت کند. البته رهبران حزب النهضه پس از اعلام نتایج در چند روز اخیر کماکان از شعار و طرح خود مبنی بر دولت ائتلافی حمایت نموده و اعلام داشته‌اند که در انتخابات نامزد خاصی معرفی نخواهند نمود لیکن به نظر می‌رسد با توجه به چینش صحنه سیاسی تونس در روزهای آینده حزب النهضه مجبور به تغییر در برخی مواضع خود شود.

جمع‌بندی

1. حزب النهضه با پذیرش نتایج انتخابات و تبریک به حزب پیروز الگوی جدیدی از دموکراسی و پذیرش آرای مردمی را در جهان عرب عرضه نمود که در آینده در تعاملات منطقه‌ای تاثیر بسزایی خواهد داشت.

2. موضع‌گیری حزب النهضه در انتخابات ریاست جمهوری و چگونگی ائتلاف این حزب با سایر احزاب و یا سایر گزینه‌ها مانند ایفای نقش معارض، تاثیر جدی بر آینده سیاسی این کشور خواهد داشت.

3. حضور حزب النهضه در مجلس به عنوان نماینده جریان‌های اسلامی از رشد پدیده افراط‌گرایی در تونس جلوگیری نموده و نقش مهمی در مهار پدیده گروه‌های افراطی در این کشور و حتی همسایگان تونس لیبی، مصر و تونس خواهد داشت.

نجف یزدانی/ کارشناس شمال آفریقا