مواضع اِعلامی دولت یازدهم در قبال سوریه از ابتدای تشکیل دولت یازدهم تا انتهای سال 1394

مقدمه

روی کار آمدن دولت یازدهم، فصل جدیدی را در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران گشود که از اصلی‌ترین مؤلفه‌های آن می‌توان به اولویت‌بندی جدید در سیاست خارجی منطقه‌ای اشاره کرد که روحانی در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود پس از انتخابات از آن این‌گونه پرده‌برداری کرد:

«اولویت اول دولت جدید در بحث سیاست خارجی، داشتن روابط دوستانه و نزدیک با همه همسایگان است[1]»

در همین راستا، ظریف، وزیر امورخارجه و مسئول اجرای سیاست خارجی دولت یازدهم، در مقاله‌ای در فارن پالیسی، بر این اولویت دولت جدید این‌گونه تأکید کرده است:

«اعتمادسازی و همکاری مبنای اصلی سیاست منطقه‌ای ایران را تشکیل خواهد داد.[2]»

اما اینکه اعتمادسازی و همکاری تا چه میزان به وقوع پیوسته و دولت تا چه میزان توانسته این مهم را در منطقه محقق کند، بحث‌های زیادی وجود دارد. آنچه مشهود است اینکه حوادث و اتفاقات جاری در منطقه که با سرعت چشمگیری در حال وقوع و پیشرفت است، به‌عنوان مانعی جدی، بر سر راه دولت یازدهم قرار گرفته است. حوادث منطقه، دولت را برای پیگیری اهداف خود در سیاست خارجی منطقه‌ای با چالش جدی مواجه کرده است. اولین چالش جدی که دولت در عرصه منطقه جنوب غرب آسیا با آن مواجه شد، بحران سوریه بود.

الف) تلاش برای حل بحران در سوریه

وقایع جهان عرب در سال 2011، از چنان سرعت و تحرکی برخوردار بود که کمتر بازیگری می‌توانست به‌درستی به تعامل با آن بپردازد. در گیرودار انقلاب‌های منطقه، کشاندن دامنه تظاهرات و در پی آن ایجاد بحران در سوریه، واکنشی از سوی برخی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به تحولات منطقه جنوب غرب آسیا بود. بحران در سوریه رفته‌رفته وضع وخیمی به خود گرفت و با بالاگرفتن دامنه درگیری‌ها و تبدیل‌شدن به جنگ داخلی تمام‌عیار، به موضوع اصلی منطقه بدل شد.

مجموعه طرح‌هایی توسط دولت یازدهم در مواجهه با بحران سوریه تاکنون طراحی و اجرا شده است. با جمع‌بندی اقدامات صورت گرفته در دولت یازدهم، به چند دسته اقدام عملی می‌رسیم که دولت تلاش‌های خود را تاکنون در ذیل آن‌ها دسته‌بندی و اجرا نموده است.

1- طرح دولت برای پایان بحران

اولین و مهم‌ترین اقدام جدی دولت، طرحی برای پایان دادن به بحران سوریه بود که در قالب طرح 4 ماده‌ای مطرح شد. به‌موجب این طرح در ابتدا باید آتش‌بس اعلام شود و بعدازآن باید تغییراتی در قانون اساسی داده شود. تشکیل دولت انتقالی در سوریه برای مدت پنج سال و همچنین انجام گفتگو با نیروهای مخالف دولت سوریه و اخراج کلیه گروهک‌های تروریستی در این طرح مطرح شده است.[3] با توجه به تغییرات میدانی در جبهه‌های نبرد در سوریه، به نظر می‌رسد تمامی بازیگران حاضر در این صحنه به این نتیجه رسیده‌اند که بحران سوریه، راه‌حلی سیاسی دارد. ازاین‌رو این طرح بعد از کمی تغییرات، به‌عنوان یکی از جدی‌ترین راه‌حل‌های سیاسی بحران سوریه مدنظر قرار گرفت تا جایی که در جریان نشست وزرای خارجه آمریکا، روسیه و 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، طرح جدید ایران برای حل بحران سوریه موردبحث قرار گرفت.[4] پیش از آن نیز جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در جریان سفر به کشورهای کویت، قطر و عراق طرح به‌روز شده ایران برای پایان دادن به بحران 53 ماهه سوریه را با رهبران این 3 کشور عربی موردبحث قرار داده بود. گفته می‌شود جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز در نشست دوحه از همتایان خود در شورای همکاری خلیج‌فارس خواست تا با این طرح مخالفت نکنند.[5] حسین امیرعبداللهیان نیز در گفتگو با شبکه خبری المیادین بیان داشت: این طرح پس از انجام رایزنی‌های دقیق میان تهران و دمشق به دبیر کل سازمان ملل ارائه خواهد شد.[6] این طرح گرچه شامل 4 مرحله برای عبور از بحران سوریه است، ولی دولت تاکنون اقدامات عملی مختلفی را برای اجرا و عملیاتی شدن آن صورت داده است که در ذیل به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

1-1) مبارزه با تروریسم

 دولت یازدهم در حالی روی کارآمد که این بحران دو سال از عمر خود را می‌گذراند و تبدیل به بحث اصلی منطقه شده بود؛ چراکه امنیت منطقه به‌واسطه شیوع تروریسم و افراط‌گرایی برخواسته از جنگ داخلی در سوریه به‌شدت مورد تهدید قرار گرفته بود. ازاین‌رو یکی از سیاست‌های دولت یازدهم در منطقه مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم و حل مسئله سوریه بوده است. علاوه بر این، دولت همواره در مواضع خود بر ضد خشونت در منطقه با اشاره به ریشه‌های بحران و تروریسم در منطقه، هرگونه حمایت از تروریسم در منطقه را نیز محکوم کرده است. روحانی نیز در مصاحبه تلویزیونی خود با اشاره به همین اصل بیان داشت:

«مبارزه با تروریسم را یکی از ضرورت‌های ثبات منطقه می‌دانیم.[7]»

وی همچنین در مصاحبه با شبکه خبری سی ان ا ن گفته بود:

آنچه امروز منطقه را با معضل بزرگي مواجه کرده است، مسئلة تروريسم است.[8]

روحانی همچنین در مصاحبه‌ای که با شبکه خبری سی ان ان داشت نیز به این مهم اشاره کرد:

بنابراين امروز خطر بزرگ منطقة ما تروريسم است. همه بايد به اين واقعيت تلخ توجه کنند… اصلاً بحث بشار اسد مطرح نيست.[9]

روحانی همچنین در دیدار با فرانسوا اولاند، بیان داشت: امروز مشکل سوریه این فرد یا آن فرد نیست مشکل اصلی داعش است و کسانی که به این گروه‌ها اسلحه داده و از آنان نفت خریده و از آنان حمایت سیاسی می‌کنند.[10]

وی همچنین در دیدار با آلکسیس چیپراس، با اشاره به حمایت برخی کشورها از تروریسم، بیان داشت: هنوز برخی کشورهای غربی برای مبارزه با تروریسم جدیت لازم را نشان نداده‌اند و برخی کشورهای دیگر نیز از تروریست‌ها برای پیشبرد منافع کوتاه‌مدت خود استفاده می‌کنند … باید کشورهای حامی تروریسم را قانع کنیم که استفاده ابزاری از تروریست‌ها کار بی‌نتیجه و غلطی است و تروریسم درنهایت منافع آن‌ها را نیز آسیب‌پذیر خواهد کرد.[11]

رحمانی فضلی، وزیر کشور، نیز در دیدار با وزیرکشور سوریه به این نکته اشاره‌کرده و بیان داشت: ملت و دولت سوریه در چهار سال و نیم گذشته در خط مقدم مبارزه با تروریسم قرار داشته است و با مقاومت خود به دنیا فهماند تروریست‌ها پدیده خطرناکی هستند. فضلی همچنین افزود: اگر با تروریسم، خشونت و افراطی‌گری که هم‌اکنون عراق، سوریه و برخی کشورهای اسلامی را درگیر کرده است مقابله نشود همین روند دامن‌گیر بسیاری از کشورهای منطقه و جهان خواهد شد.[12]

2-1) راه‌حل سیاسی

دولت به دنبال این است که به‌تمامی طرفین درگیر در مسئله سوریه بفهماند که تنها راه‌حل برای پایان دادن به این بحران، راه‌حل سیاسی است. در همین راستا می‌توان به سخنان ظریف در کنفرانس بین‌المللی کمک به سوریه اشاره کرد که بیان داشته بود:

بر این اعتقاد بوده‌ایم که تنها راه خروج از این معضل؛ راه‌حلی سیاسی است که از مسیر گفت‌وگوهای بین سوری حاصل شود.[13]

روحانی نیز در مصاحبه تلویزیونی خود با اشاره به این راهبرد دولت، افزود:

راه‌حل در سوریه تنها سیاسی است و راه‌حل نظامی هرگز به نتیجه نمی‌رسد. درنهایت باید از طریق سیاسی بتوانیم مسائل را حل کنیم و در این راه در کنار مردم سوریه بودیم و خواهیم بود.[14]

در همین راستا می‌توان به اظهارات شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی، در دیدار با الکسیس چیپراس، نخست‌وزیر یونان، نیز اشاره داشت که بیان کرده بود: بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد و برقراری آرامش و ثبات در این کشور تنها با مذاکره سوری ــ سوری برای تحقق اراده و خواست مردم این کشور فراهم خواهد شد.[15]

مرضیه افخم، سخنگوی سابق وزارت خارجه نیز در اظهارنظری تصریح کرده بود: جمهوری اسلامی ایران از ابتدای بحران بر این باور بوده است که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد و باید بر اساس راه‌حل سیاسی و دیپلماتیک مبتنی بر گفت‌وگو و توافق پایان یابد.[16]

3-1) همکاری بین‌المللی برای پایان بحران

سیاست خارجی دولت یازدهم، از ابتدا بر همکاری و تعامل با سایر بازیگران عرصه بین‌الملل تأکید داشته است، ازاین‌رو دولت یازدهم معتقد است در یافتن راه‌حل سیاسی برای پایان دادن به بحران موجود در سوریه، کشورهای منطقه و برخی کشورهای بزرگ نیز باید همکاری داشته باشند و همچنین سازمان‌های بین‌المللی نیز باید چارچوبی را برای پایان دادن به این بحران در نظر بگیرند؛ اما دولت نیز بر این اصل که هیچ‌یک از بازیگران حق تعیین سرنوشت برای مردم سوریه را ندارند تأکید داشته و مردم سوریه را تنها بازیگری می‌داند که باید درنهایت دست به انتخاب بزند. در همین راستا، روحانی در مصاحبه با شبکه خبری سی ان ان گفت:

جمهوري اسلامي ايران آمادگي دارد تا با هر کشوري در راستاي خاتمه دادن به جنگ داخلي در سوريه همکاري کند.[17]

وی همچنین در کنفرانس خبری در نیویورک بیان داشت:

ما معتقديم که بايد همه دست‌به‌دست هم بدهيم و اين جنگ را متوقف کنيم و زمينه را براي آينده فراهم کنيم تا مردم سوريه در فضايي آزاد و امن بتوانند براي آيندۀ کشور خودشان تصميمات لازم را اتخاذ کنند.[18]

روحانی همچنین در مصاحبه‌ای که با شبکه سی ان ان آمریکا داشت به این موضوع نیز اشاره کرد:

همه بايد کمک کنيم که شرايط آرامي در سوريه ايجاد کنيم. بايد شرايط مناسبي براي انتخابات در سوريه ايجاد کنيم و همه در برابر آراي اکثريت مردم سوريه تسليم باشيم. هرچه مردم سوريه گفتند همان است. اگر کشورهاي خارجي بخواهند براي امور داخلي سوريه تصميم بگيرند، اشتباه مي‌کنند؛ اين کار عملي و قانوني هم نيست. اجازه دهيم فرصت قانوني براي مردم سوريه براي انتخاب راه آينده فراهم شود.[19]

ظریف نیز در همین راستا در کنفرانس بین‌المللی صلح در سوریه بیان داشت:

همواره تأکید داشته‌ایم که نقش قدرت‌ها و بازیگران خارجی تسهیل و فراهم کردن زمینه برای انجام این گفت‌وگوها است، نه اینکه تلاش کنند پارامترها و مختصات و یا نتیجه چنین گفت‌وگوهایی را دیکته کنند.[20]

وی همچنین در کنفرانس مشترک خبری با موگرینی در بروکسل بیان کرد:

ما برای رسیدن به راه‌حل سیاسی در سوریه و یمن با اتحادیه اروپا گفتگو و مشورت خواهیم داشت.[21]

ظریف در تأکید بر حق مردم سوریه در تعیین سرنوشت خود در سخنرانی کمیته روابط خارجی آمریکا نیز بیان داشت:

ما خواهان آزادی مردم سوریه برای انتخاب گزینه خود و عدم تحمیل گزینه‌ها از خارج از مرزهای سوریه هستیم.[22]

ظریف در بیانی دیگر در نشست خبری با المار بروک، رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا اظهار داشت: باید دیکته کردن مفاد گفت‌وگوی سیاسی متوقف شود. سوری‌ها باید تصمیم بگیرند و خارجی‌ها نمی‌توانند بگویند نتیجه مذاکرات چیست. وی با بیان این‌که نتایج مذاکرات توسط سوری‌ها در داخل اتاق مذاکره تعیین خواهد شد نه در پایتخت‌های کشورهای منطقه به‌ویژه ریاض گفت: ما برای مردم سوریه تصمیم نخواهیم گرفت. آن‌ها نیز نمی‌توانند برای مردم سوریه تصمیم بگیرند.[23]

رحمانی فضلی نیز در دیدار با عدنان محمود، سفیر سوریه در تهران، با تأکید بر اینکه مشکلات و مسائل مربوط به کشور سوریه، بایستی توسط دولت و ملت سوریه حل‌وفصل شود و حل این مشکلات راهکاری جز سوری-سوری ندارد اظهار داشت: همه کشورها بایستی برای تحقق این موضوع، صادقانه و به دور از اهداف و مقاصد سود جویانه دخیل باشند.[24]

دکتر روحانی در نشست خبری مشترک با رئیس‌جمهور اتریش در 17 شهریور در پاسخ به سؤالی درباره موضوع ایران در رابطه با مسائل سوریه و این‌که آیا ایران حاضر است با کشورهای منطقه و با قدرت‌های جهانی بر سر یک میز بنشیند و مذاکره کند، تلویحاً برای مذاکره با آمریکا بر سر بحران سوریه اعلام آمادگی کرد و اظهار کرد: ایران حاضر است با هر کشوری ازجمله کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی در این زمینه مذاکره کند. برای ما جان مردم سوریه و بازگشت آوارگان مهم است و اگر این اتفاق یک روز زودتر انجام شود به نفع همه جهان خواهد بود.[25]

4-1) آتش‌بس و انتخاب توسط مردم

دولت یازدهم در راه‌حلی عملیاتی، پایان درگیری‌ها و ایجاد آتش‌بس و اجرای انتخابات عادلانه را حق مردم سوریه دانسته که می‌توانند از طریق آن دولت موردنظر خود را انتخاب و از آن حمایت کنند. گام اول در این راهبرد، ایجاد آتش‌بس توسط تمامی گروه‌های درگیر و سپس شروع گفتگوها و شنیدن صدای مخالفان است، البته لازم به ذکر است که در این راهبرد، گروه‌هایی تروریستی نظیر داعش، القاعده و جبهه النصره به‌هیچ‌وجه لحاظ نشده‌اند و در زمره گروه‌های تروریستی قرارگرفته‌اند که باید با مقابله نظامی از صحنه تحولات خارج شوند.

در همین راستا ظریف در نشست خبری با المار بروک، رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا بیان کرده بود: در سوریه حکومت مشروعی وجود دارد که توسط سازمان ملل به مشروعیت شناخته شده است… آنچه در سوریه ضروری بوده اجازه به برقراری آتش‌بس است؛ اجازه برای گفت‌وگوی سیاسی بین مردم سوریه است.[26]

وی همچنین در کنفرانس مشترک خبری با موگرینی در بروکسل به این نکته نیز اشاره کرد که: آتش‌بس نباید عاملی شود که متحدین برخی بازیگران منطقه‌ای دوباره سازمان‌دهی شوند و این بسیار مهم است. ما همچنین توافق کردیم که نبرد علیه تروریسم بالأخص گروه تروریستی النصره و داعش متوقف نخواهد شد.[27]

امیرعبداللهیان نیز در گفتگویی اظهار داشت: کسانی که از راهکارهای دیپلماتیک حمایت می‌کنند، با ورود به انتخابات و پروسه سیاسی می‌توانند نقش مثبتی ایفا کنند.[28]

روحانی نیز در مصاحبه با شبکه سی ان ان آمریکا در خصوص راهبرد ایران در بحران سوریه افزود: هدف اولیه در سوریه «بیرون راندن» تروریست‌های تکفیری داعش است که تنها با تقویت دولت مرکزی دمشق می‌تواند حاصل شود. پس از آن‌که موفقیت‌هایی در مبارزه با تروریست‌ها در سوریه به دست آمد، برنامه‌های دیگری باید به اجرا درآید که شامل شنیدن صدای مخالفان نیز می‌شود.[29]

وی همچنین در مصاحبه دیگری با همین شبکه آمریکایی در راستای اثبات حق مردم سوریه و بیان اولویت‌ها در سوریه بیان داشته بود:

دولت بشار اسد، دولتي بوده که وجود داشته است و در چارچوب قوانين کشورش، امور را اداره مي‌کرده است. برفرض مردم اگر اعتراض يا نظري داشته باشند بايد از طريق قانوني اقدام کنند و در يک انتخابات آزاد معلوم شود که مردم چه مي‌خواهند. امروز در سوريه جنگ داخلي است. همه بايد تلاش کنيم که اين جنگ متوقف شود، اول همه بايد قدم برداريم و تروريست‌ها را بيرون کنيم. همه بايد تلاش کنيم جلوي تروريست‌ها را بگيريم… اول بايد همة قدرت‌ها، دولت‌ها و کشورهاي منطقه دست‌به‌دست هم دهند و این‌ها را از سوريه اخراج کنند؛ و بعد شرايطي فراهم کنيم که تمامي معارضين سوريه با دولت سوريه سر میز مذاکره بنشينند تا شرايطي آرام و فضايي مناسب در سوريه ايجاد شود. آنگاه هرچه مردم سوريه بگويند نسبت به هر فردي يا هر نوع حکومتي، البته که حق انتخاب با مردم سوريه است. ما در اين مسير هر کمکي بتوانيم انجام مي‌دهيم.[30]

روحانی در دیدار با رسانه‌های جمعی در نیویورک نیز با اشاره به بحران سوریه بار دیگر بر راه‌حل پیشنهادی ایران تأکید کرد:

اساس بر اين است که بايد درنهایت بين دولت سوريه و گروه‌هاي معارض توافق حاصل شود… ما معتقديم که همه بايد کمک به گروه‌هاي تروريستي را متوقف کنند و گروه‌هاي تروريستي بايد سوريه را ترک کنند. اين گروه‌ها که از کشورهاي مختلف منطقه در آنجا اجتماع کرده‌اند، بايد آنجا را ترک کنند و اساساً جامعه جهاني بايد روي اين گروه‌هاي تروریستی به‌ویژه القاعده بسيار حساس باشد… در مسئلة سوريه يک موضوع، موضع تروريست‌ها هستند که همه بايد حساسيت به خرج بدهيم و موضوع ديگر دولت و معارضين دولت هستند که بايد پاي ميز مذاکره بنشينند و موضوع نهايي اينکه همه بايد بپذيريم که در سوريه بايد فضاي امني تشکيل شود و مردم در آن فضا پاي صندوق‌هاي آرا بيايند و انتخاب مردم سوريه بايد انتخاب همه باشد و همه بايد از انتخاب مردم پشتيباني کنند. آينده سوريه متعلق به مردم سوريه خواهد بود.[31]

تأکید دولت در قضیه سوریه، بر راه‌حلی است که به انتخاب دولتی مردمی و قانونی در این کشور منجر شود که با اصلاحات در قوانین بتواند طیف وسیعی از مخالفین میانه‌رو را به جریانات سیاسی بازگردانده و دموکراسی را در این کشور حاکم کند. روحانی در این راستا در مصاحبه با خبرگزاری پی بی اس خاطرنشان کرد:

 درنهایت ما راه‌حل مسائل منطقه و کشورها را دموکراسي واقعي مي‌دانيم، کشورهاي منطقه بايد توسط مردم اداره شوند، رأی مردم و صندوق آراء بايد حاکم شود، براي سوريه هم درنهایت همين را مي‌خواهيم.[32]

حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی آفریقای وزیر امور خارجه نیز در گفتگو با ایرنا با تأکید بر این‌که فقط مردم سوریه باید درباره کشورشان تصمیم بگیرند، مبارزه با تروریسم در منطقه و سوریه را نیازمند اراده جدی کشورها دانست.[33]

دولت همچنین تاکنون موضوع انتخابات آزاد در سوریه را به‌طورجدی مطرح و پیگیری کرده است و حتی برای نظارت بر برگزاری انتخابات سوریه، اعلام آمادگی کرده است. ‌در همین راستا، امیر عبدالهیان، بیان داشته بود: انتخابات در سوریه می‌تواند با نوعی نظارت بین‌المللی همراه باشد و ما آماده نقش‌آفرینی در این زمینه هستیم. ما معتقدیم که برای دست‌یابی به راه‌حل سیاسی همیشه فرصت وجود دارد. تصمیم بشار اسد برای برگزاری انتخابات یک راه‌حل سیاسی است و راه‌حل نظامی و امنیتی نیست.[34]

5-1) حمایت مادی و معنوی از مردم سوریه

دولت یازدهم همچنین در فرصت‌های گوناگون به بیان حمایت‌های مادی و معنوی در زمینه‌های کمک‌های بشردوستانه و همچنین کمک‌های مستشاری پرداخته و مسئولیت ادامه بحران را متوجه کشورها و بازیگرانی می‌داند که به بحران سوریه دامن می‌زنند. دولت همچنین تاکنون سعی داشته با انتقاد غیرمستقیم از برخی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، خطر ادامه بحران را به آن‌ها گوشزد کرده و آن‌ها را به حل بحران فرابخواند.

در همین راستا ظریف در کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا در جمع 71 عضو این کمیته و هم‌چنین تعداد زیادی از دیگر نمایندگان پارلمان اروپا با تأکید بر خواست کشورمان مبنی بر حق تعیین سرنوشت مردم سوریه و یمن توسط مردمشان، حضور مستشاری ایران در سوریه را بنا به درخواست دولت قانونی این کشور و مطابق با حقوق بین‌الملل دانست و تصریح کرد که کمک ایران به دولت عراق و سوریه با هدف ممانعت از سلطه گروه‌های افراطی و تروریستی همچون داعش، جبهه النصره و القاعده بر بغداد و دمشق صورت می‌گیرد درحالی‌که برخی کشورهای منطقه متأسفانه این گروه‌های تروریستی را به‌عنوان متحدان خود و ابزار چانه‌زنی در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کنند.[35]

ظریف همچنین در دیدار با «شارل میشل» نخست‌وزیر بلژیک در بروکسل اشاره کرد که: مواضع برخي كشورها به تشديد بحران در سوريه كمك می‌کند.[36]

وی علاوه بر این در سخنرانی خود کنفرانس بین‌المللی صلح سوریه، با اشهر به بحران انسانی در سوریه به تشریح اقدامات بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران در سوریه پرداخت:

علاوه بر آوارگان سوری که کشورشان را ترک کرده‌اند، نزدیک به 5 میلیون سوری نیز در کشور خود آواره شده و در شرایط بسیار اسفناکی زندگی می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های انسان دوستانه خود را بر کمک‌رسانی به این آوارگان متمرکز کرده و هم چون قبل به توزیع غذا، دارو، تجهیزات پزشکی، ملزومات اردوگاه‌های پناهندگی و ارائه خدمات عمومی می‌پردازد. علاوه بر این، ما هم چنان با همکاری با هلال‌احمر سوریه در حال کمک‌رسانی به همه مناطق قابل‌دسترسی در داخل سوریه هستیم. باوجوداین، به دلیل گستره فاجعه انسانی در سوریه، هنوز کارهای بسیار زیادی باقی مانده است.[37]

حسن روحانی نیز به‌عنوان رئیس‌جمهور، در مواقع مختلف به ایراد چنین سخنانی با مفهوم هشدار به کشورهای دخیل در بحران سوریه پرداخته و از نقش سازنده‌ی ایران در مهار این بحران نام برده است.

وی در مصاحبه با مديران ارشد جرايد و رسانه‌هاي بين‌المللي (داووس) در راستای همین بحث بیان داشته بود: خودمان را در مقابل مردم سوريه، کشتار و جنگي که دارد صورت مي‌گيرد متعهد مي‌دانيم و کمک به مردم آواره را جزو وظايف خودمان مي‌دانيم و کمک‌هاي انساني فراواني از قبيل دارو، مواد غذايي را به مردم سوریه مي‌رسانيم. من فکر مي‌کنم همة مردم در اين هواي سرد بايد به مردم سوريه کمک کنند و راه‌حل نهايي هم در مذاکره معارضين و حکومت سوريه است تا پس از توافق آنان مردم بتوانند در يک انتخابات آزاد سرنوشت خود را تعيين کنند؛ و ما در همة اين مراحل اگر کمکي از دستمان بربيايد انجام خواهيم داد… اولين مرحله پايان خونريزي است و مهم‌ترين مسئله بيرون کردن تروريست‌ها از سوريه است.[38]

وی همچنین در مصاحبه خود با شبکه آمریکایی سی ان ان بار دیگر بر این نکته تأکید کرده بود: کشورهايي که به تروريست‌ها کمک مي‌کنند بايد بدانند که اين شمشير بر گردن آن‌ها فرود خواهد آمد و آن‌ها دارند يک اشتباه بزرگ تاريخي را مرتکب مي‌شوند.[39]

روحانی همچنین در دیدارهای خارجی خود نیز از توجه به این اصل و بیان آن غافل نبوده است. وی در نشست خبری با همتای فرانسوی خود نیز بار دیگر بر این موضع دولت یازدهم تأکید کرد: مشکل امروز سوریه این یا آن فرد نیست بلکه تروریسم و داعش است و کسانی که از داعش نفت می‌خرند، به آن‌ها سلاح می‌فروشند و از این گروهک تروریستی حمایت سیاسی می‌کنند؛[40]

وی همچنین در دیدار با بان کی مون همچنین از دخالت‌های برخی کشورها در سوریه انتقاد کرد و افزود: برخی دولت‌ها پیش از مبارزه با تروریسم، به دنبال سرنگونی دولت مرکزی سوریه هستند. حال‌آنکه برای ریشه‌کن کردن تروریسم، در گام نخست باید دولت مرکزی را که این مبارزه را بر عهده دارد، تقویت کرد و البته با گذشت زمان برخی از این کشورها به واقعیت نزدیک‌تر شده‌اند.[41]

حمایت ایران از دولت منتخب مردم سوریه به‌اندازه‌ای بوده است که امیرعبداللهیان در همایش «سوریه قلب مقاومت» بیان کرد: اگر حمایت مستشاری جمهوری اسلامی ایران نبود شاید دمشق در سه سال اول این فتنه دو بار به‌صورت کامل سقوط می‌کرد.[42]

عبداللهیان همچنین در دیدار با مفتی اعظم سوریه، شیخ احمد حسون، بیان داشت: در سیاست ایران نسبت به حمایت از دولت، حاکمیت و تمامیت ارضی و احترام به اراده مردم سوریه هیچ تغییری حاصل نشده و مردم و دولت ایران به حمایت از ملت و دولت سوریه در مواجهه با گروه‌های تروریستی که دستشان به خون مردم مظلوم سوریه آغشته شده است، ادامه خواهد داد.[43]

رحمانی فضلی نیز در دیدار با «جهاداللحام» رئیس مجلس سوریه تصریح کرد: رهبری، دولت و ملت سوریه که در طول سال‌ها بحران به‌طور مثال‌زدنی در رویارویی با تروریسم موردحمایت آمریکا، رژِیم صهیونیستی و برخی کشورهای منطقه وابسته به آن‌ها مانند سعودی، ایستادگی و مقاومت کرده‌اند، شایسته هرگونه کمک و حمایتی هستند.[44] وی همچنین در دیدار وائل الحلقی نخست‌وزیر سوریه نیز تأکید کرد: نه‌فقط بر مبنای نظریه‌های راهبردی و تفکرهای سیاسی بلکه بر اساس باورها و اعتقادها معتقدیم که باید به دولت و ملت سوریه کمک کنیم.[45]

در همین راستا، می‌توان به اظهارات سخنگوی سابق وزارت خارجه نیز اشاره کرد؛ سخنگوی مرضیه افخم، با اشاره به دیدگاه ایران برای حل‌وفصل مسائل سوریه اظهار داشت: سیاست جمهوری اسلامی ایران درباره بحران این کشور از آغاز بر سه اصل منطقی استوار بوده است: احترام به‌حق مشروع ملت سوریه به‌منظور اصلاح و تعیین سرنوشت خود؛ مخالفت با مداخله بیگانگان که به علت سیاست‌های مستقل دولت سوریه و حمایت از مقاومت، درصدد تسویه‌حساب با این کشورند و مخالفت با استفاده از تروریسم برای تحقق اهداف سیاسی.[46]

6-1) تنش‌زدایی

پس از حملات شیمیایی سال 2013 به غوطه در ریف دمشق، موجی از حملات رسانه‌ای علیه دولت سوریه به راه افتاد که دولت را مجری این عملیات معرفی می‌کرد. این در حالی بود که ارتش سوریه، مقادیری از سلاح‌های شیمیایی در اختیار داشت و ادعا می‌کرد که برخی از این تسلیحات در اختیار گروه‌های مسلح مخالف قرار گرفته است و همچنین برخی کشورهای منطقه در ساخت چنین تسلیحاتی به این گروه‌ها کمک کرده‌اند. بعدازاین جریان، سناریویی برای حمله به سوریه توسط برخی کشورهای اروپایی و آمریکا شکل گرفت که به بهانه‌ی استفاده دولت سوریه از تسلیحات شیمیایی، قصد تهاجم همه‌جانبه به سوریه را داشت. در این اوضاع بود که دولت رویکرد تنش‌زدایی را در عرصه‌های مختلف در پیش گرفت. از طرفی دولت در تلاش بود تا عدم استفاده دولت سوریه از سلاح شیمیایی را به اثبات رسانده و از طرفی مانع شروع حمله و تهاجم علیه سوریه شود. در همین راستا امیرعبداللهیان در گفتگو با معاون سیاسی دبیر کل سازمان ملل، عنوان کرده بود که ما به‌عنوان قربانی سلاح شیمیایی، مخالف کاربرد سلاح شیمیایی به هر نحوی هستیم و دولت سوریه به تهران، پکن و مسکو اطمینان داده است که از سلاح شیمیایی استفاده نکرده است.[47] وی همچنین با اشاره به‌احتمال حمله نظامی به سوریه عنوان کرده بود: حمله نظامی به سوریه خطایی راهبردی است و در صورت وقوع ابعاد آن محدود نخواهد ماند.[48] محمدجواد ظریف نیز در گفتگوهای تلفنی با وزرای امور خارجه اردن، کویت، ایتالیا، سوئیس، بلژیک، اسپانیا، یونان، فرانسه، جمهوري آذربايجان و الجزاير ضمن محکوم کردن استفاده از سلاح شیمیایی توسط هر کس، خاطرنشان کرد: دنیا تحمل یک جنگ دیگر را ندارد. استفاده از زور در دنیا قرن بیست و یکم امری غیرقابل‌قبول است و بیش از آنکه از بحران‌ها بکاهد بر دامنه آن می‌افزاید.[49] رایزنی‌های ایران و روسیه برای جلوگیری از جنگ علیه سوریه، سرانجام به طرح روسیه مبنی بر خلع سلاح شیمیایی سوریه منجر شد که با موافقت سوریه با این طرح، خطر جنگ همه‌جانبه علیه سوریه کمرنگ شد. البته برخی بر این باورند که تهدید اوباما یک بلوف بوده و او حاضر به آغاز یک جنگ نبوده است.

2- سفرها، رایزنی‌ها

نمایندگان دولت یازدهم، تاکنون چندین دور رایزنی و سفرهای منطقه‌ای را به‌منظور حل بحران‌های منطقه به‌ویژه بحران سوریه، توسط وزارت امورخارجه به انجام رسانده است. ازجمله این سفرها می‌توان به سفرهای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، در مردادماه امسال اشاره کرد. ظریف در این دور از سفر، ابتدا به لبنان رفت و ازآنجا عازم سوریه، پاکستان و هند شد و دیدارهای مهمی با مقامات ارشد اسلام‌آباد داشته و بحران سوریه یکی از محورهای اصلی مذاکرات در این سفر بوده است.[50]

سفر اسامه النجیفی رئیس پارلمان عراق به تهران و دیدار با رئیس‌جمهور، رئیس مجلس، وزیر امور خارجه و دبیر شورای امنیت ملی نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. در این سفر که در شهریورماه امسال صورت گرفت، رایزنی و تبادل‌نظر درباره تحولات منطقه و سوریه از محورهای اصلی این سفر را تشکیل می‌داد.[51]

در همین ماه، همچنین حسین امیرعبداللهیان سفری به بیروت داشت که در این سفر پیرامون بحران سوریه، گفتگوهایی را با مقامات لبنانی صورت داد.[52]

آبان ماه سال جاری نیز، حسین امیرعبداللهیان، بنا به دعوت مقامات وزارت امور خارجه انگلیس به لندن سفر کرد در مدت حضور در پایتخت انگلیس علاوه بر گفت‌وگو و تبادل‌نظر با فلیپ هاموند وزیر امور خارجه انگلیس و مارک لیل گرانت مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر این کشور، با توبایس ال وود همتای انگلیسی خود و همچنین شمار دیگری از مسئولان وزارت امور خارجه انگلیس دیدار و درباره مسائل منطقه و همچنین روابط دوجانبه و دیگر مسائل موردعلاقه دو کشور گفت‌وگو و تبادل‌نظر کرد.[53] وی با اشاره به مذاکرات خود در انگلیس گفت: همچنین توافق شد گفت‌وگوها با اولویت مذاکرات در منطقه و به‌طور همزمان با اتحادیه اروپا و مقامات انگلیس برای برون‌رفت از بحران در سوریه و یمن و کمک به وضعیت در بحرین ادامه یابد.[54]

چندی پیش، معاون وزیر امور خارجه، در آستانه مذاکرات ژنو 3، به‌منظور رایزنی با مقامات روسیه، به مسکو سفر کرد.[55] حسین امیرعبداللهیان در کنفرانس خبری در مسکو اظهار کرد: ما حمایت‌هایمان را در چندین بعد ادامه خواهیم داد. ایران و روسیه از سوریه در برابر تهدیدات پیش روی این کشور حمایت می‌کنند. وی همچنین تصریح کرد: در رابطه با توافق بر سر فهرست گروه‌های تروریستی مشکلات بسیاری وجود دارد و هیچ توافقی در میان کشورها صورت نگرفته است. خبرگزاری اسپوتنیک نیز به نقل از دیپلمات‌های ایرانی نوشت که تهران اصرار دارد داعش، جبهه النصره، جیش الاسلام و احرار الشام را در فهرست تروریستی گنجانده شود، درحالی‌که برخی کشورها فقط داعش و جبهه النصره را به‌عنوان سازمان تروریستی به‌حساب می‌آورند. عبداللهیان همچنین خاطرنشان کرد: ریاض سعی دارد تا با گنجاندن تروریست‌ها در فهرست مخالفان، نفوذ خود را در گفت‌وگوهای ژنو افزایش بخشد.[56]

امیرعبداللهیان همچنین در گفتگویی تلفنی با استفان دی میستورا، نماینده دبیر کل سازمان ملل، با اشاره بر ضرورت هم‌زمانی تمرکز بر مبارزه با تروریسم و روند سیاسی سوریه بر مبنای بیانیه‌های وین و نیویورک، بر حمایت تهران از تلاش‌های سازمان ملل متحد در تحقق گفت‌وگوهای سوری- سوری، تقویت روند مبارزه با تروریسم و توجه کامل به ابعاد انسان دوستانه بحران سوریه تأکید نمود.[57]

عبداللهیان همچنین در گفت‌وگوی تلفنی دیگری با باگدانف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور خاورمیانه، نیز بر حمایت جمهوری اسلامی ایران از راه‌حل سیاسی در سوریه و گفتگوی طرف‌های سوری تأکید کرد.[58]

3- نشست‌های بین‌المللی و تعامل همه‌جانبه برای پایان بحران

1-3) نشست ژنو 1

در کنفرانس ژنو -1، بر سر تشکیل کابینه انتقالی در سوریه متشکل از وزیران مخالفان و حامیان دولت فعلی سوریه توافق شد اما از تعیین سرنوشت و جایگاه آتی بشار اسد رئیس‌جمهور فعلی سوریه خودداری شد. هرچند توافقات ژنو -1 عملی نشد. البته موضوع مشارکت ایران در کنفرانس ژنو -1 با اصرار روسیه از یک‌سو و مخالفت آمریکا از سوی دیگر روبه‌رو شد که درنهایت هم تهران حضور نیافت.[59]

2-3) کنفرانس ژنو 2

پیش از آغاز کنفرانس مذکور، جان کری وزیر امور خارجه امریکا بارها و بارها شرط حضور ایران را قبول توافقات صورت گرفته در ژنو 1 بیان کرده بود و این در حالی بود که محمدجواد ظریف نیز بارها و بارها بر نپذیرفتن هرگونه پیش‌شرط از سوی تهران برای حضور در اجلاس مذکور تأکید کرده بود.

چندی بعد، بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل با دعوت رسمی از ایران برای حضور در کنفرانس ژنو 2 از پذیرش پیش‌شرط توسط ایران خبر داد که محمدجواد ظریف‌ نیز پس از این ‌رویداد، تمامی شایعات مبنی بر پذیرفتن هرگونه پیش‌شرط از سوی جمهوری اسلامی ایران را تکذیب کرد.[60] در همین راستا مرضیه افخم، سخنگوی سابق وزارت امور خارجه نیز در مصاحبه با شبکه المیادین گفت: ایران بدون هیچ پیش‌شرطی در اجلاس ژنو 2 شرکت خواهد کرد.[61] روحانی نیز در اظهارنظر بیان داشته بود: خواست ایران استقرار صلح و ثبات در منطقه، مبارزه با تروریسم و کمک به آزادی مردم سوریه است و اگر این اهداف در اجلاس حاصل شود می‌تواند مؤثر باشد.[62] روحانی همچنین افزوده بود: اما از مجموعه قرائن برمی‌آید که نمی‌توان امید چندانی به اجلاس ژنو 2 در مبارزه با تروریسم داشت چون برخی حامیان تروریست‌ها در این اجلاس حضور دارند و لذا این اجلاس نمی‌تواند در ایجاد ثبات مؤثر باشد.[63] درنهایت، ایران با عدم پذیرش شروط از پیش تحمیل‌شده، در این مذاکرات نیز شرکت نکرد. از طرف دیگر نیز بان کی مون نیز تحت‌فشار آمریکا و عربستان، دعوت خود را پس گرفت تا بدین گونه ایران در این نشست شرکت نکند.

3-3) نشست وین 1 (8 آبان)

وزیران خارجه روسیه، ترکیه، مصر، فرانسه، امریکا، انگلیس، اردن، عربستان، امارات، قطر، آلمان، ایران، عراق، عمان و لبنان در این مذاکرات حضور داشتند. چین تنها کشوری بود که در سطح معاون وزیر در این مذاکرات شرکت کرد. استفان دی میستورا نماینده دبیر کل سازمان ملل در امور سوریه و فدریکا موگرینی هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در این نشست حضور داشتند.

پیش از آغاز نشست، امیر عبدالهیان در گفتگو با واحد مرکزی خبر اعلام کرده بود: این نشست فرصتی برای کمک به تقویت مبارزه با تروریسم و روند سیاسی در سوریه و تلاش برای درک واقعیات این کشور و منطقه است.[64]

این نشست نخستین نشستی درباره بحران سوریه با حضور قدرت‌های غربی و کشورهای مخالف حکومت سوریه بود که از ایران نیز دعوت به عمل‌آورده شده بود.[65]

ظریف درباره اینکه در مورد سوریه جلسه طولانی و جدی بود، تصریح کرد: درباره سوریه بحث‌های بسیار صریحی انجام شد و گروهی از شرکت‌کنندگان تلاش داشتند که باید راجع به آقای بشار اسد تصمیم‌گیری شود. ظریف با اشاره به اینکه ما چند نکته را در این جلسه تصحیح کردیم که در بیانیه نهایی نیز آمده است، گفت: اول اینکه ما گفتیم که طرف‌های موضوع سوریه مردم سوریه هستند و ما طرف و موضوع سوریه نیستیم؛ ما کسانی هستیم که در این جلسه جمع شده‌ایم برای اینکه کمک کنیم و تسهیل کنیم اجرای راه‌حل سیاسی برای سوریه را و طرف دعوای سوریه مردم سوریه هستند. ظریف گفت: دوم آنکه ما تأکید کردیم که باید با تروریسم مقابله شود و سوم اینکه درباره آینده سوریه باید مردم سوریه تصمیم‌گیری کنند و ما اینجا نیامده‌ایم که تصمیم بگیریم که چه کسی مسئولیت در سوریه داشته باشد و چه کسی نداشته باشد. ظریف با اشاره به اینکه باید دید که آیا اراده سیاسی برای پذیرفتن واقعیات منطقه ما وجود دارد یا نه، گفت: باید همه همسایگان ما و همه بازیگران بین‌المللی این باور را پیدا کنند که داعش دشمن همه ما است، داعش یک اهرم بازی نیست، داعش یک خطر جدی و امنیتی برای همه ما است و همه کشورها باید با آن برخورد جدی داشته باشند.[66] یکی از مهم‌ترین موضوعات موردبحث در این نشست بررسی تشکیل دولت انتقالی و همچنین بررسی حضور بشار اسد در دوره انتقالی به‌عنوان رئیس دولت سوریه تا رسیدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری در این کشور بود.[67]

4-3) نشست وین 2 (23 آبان)

در این نشست نیز هیئت‌های دیپلماتیک بیش از 20 کشور در وین حاضرشده‌اند تا به‌منظور دستیابی به راه‌حلی برای بحران سوریه و آغاز فرآیند صلح در این کشور وارد گفتگو شوند. محمدجواد ظریف، به همراه عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه و حسین جابری انصاری سخنگوی وزارت خارجه نیز در این نشست حضور داشتند. امیرعبداللهیان نیز که به نمایندگی از ایران در این اجلاس شرکت کرده بود؛ با اشاره به تأثیر حضور ایران در نشست وین گفت: حضور تیم ایرانی در این مذاکرات بر این اساس است که اجازه داده نشود تعدادی جمع شوند و درباره آینده یک کشور و مردم آن تصمیم‌گیری کنند، وقتی از راهکار سیاسی می‌گوییم به این معنا است که در سوریه چه کشورهایی نقش مثبت دارند و چه کشورهایی نقش منفی را ایفا می‌کنند.[68]

امیرعبداللهیان همچنین پس از پایان نشست در جمع خبرنگاران بیان داشت: همه تلاش هیئت ایرانی به‌ویژه پس از آنکه دکتر ظریف به جمع وزیران خارجه در وین پیوست بر این متمرکز بود که بحث آتش‌بس در سوریه به‌عنوان یک موضوع جدی با جدول زمان‌بندی مشخص در بیانیه پایانی امروز موردتوجه قرار بگیرد.[69]

معاون عربی- آفریقایی وزارت امور خارجه همچنین اضافه کرد: قرار است با تشکیل کارگروه‌هایی زیر نظر آقای دی میستورا نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه و با همکاری کشورها برای مشخص شدن فهرست تروریست‌ها و فهرست معارضه اقدامات لازم انجام شود.[70]

وی همچنین با اشاره به جلسه اول نشست وین در مصاحبه‌ای گفته بود: جلسه یکی از پرتنش‌ترین صحبت‌ها بین آقای ظریف و برخی طرف‌های مقابل بود که حاضر نبودند مردم سوریه در مورد آینده خود تصمیم‌گیری کنند. وی همچنین اضافه کرده بود: آنچه در این مذاکرات اتفاق افتاده و آنچه جمهوری اسلامی ایران و متحدان ما آن را دنبال می‌کنند این است که خروجی مذاکرات موجب تقویت محور مقاومت و کمک به مردم سوریه و برقراری آرامش در این کشور باشد و مردم سوریه بتوانند بدون مداخله خارجی برای خود تصمیم بگیرند.[71] در حاشیه همین اجلاس، «حسین امیرعبداللهیان» معاون وزیر امور خارجه ایران، «میخائیل بوگدانوف» نماینده ویژه سوریه در امور خاورمیانه و «استفان دی میستورا» نماینده سازمان ملل در امور سوریه نشست سه‌جانبه‌ای را درباره سوریه در وین برگزار کردند.[72]

5-3) اجلاس نیویورک

نشست یک‌روزه حل بحران سوریه (27 آذرماه) در نیویورک برگزار شد و وزرای خارجه 17 کشور ازجمله ایران، روسیه، آمریکا،‌ عربستان برای پایان دادن به بحران پنج‌ساله سوریه، به گفت‌وگو و مذاکره پرداختند.[73]

طبق اظهارنظر‌های رسمی در سومین نشست بین‌المللی سوریه اختلاف اساسی بر سر تعیین مصادیق گروه‌های تروریستی بود. امیرعبداللهیان دراین‌باره بیان داشت: وزیر خارجه کشورمان که ریاست هیئت ایرانی را بر عهده داشت با استدلال‌های منطقی مانع آن شد که فهرستی جهت‌دار در موضوع گروه‌های تروریستی به تصویب برسد و درنهایت توافق شد که کارگروهی متشکل از ایران، روسیه، عمان، مصر، ترکیه، اردن و فرانسه برای تنظیم این لیست و ارائه آن به سازمان ملل اقدام نمایند.[74] وی همچنین افزود: در گفت‌وگوی ملی سوریه جایی برای تروریست‌ها وجود ندارد اما معارضه واقعی و معتقد به راهکار سیاسی، نقش خود را ایفا خواهد کرد انتظار می‌رود قطعنامه جدید سازمان ملل روند مبارزه با تروریسم و فرایند سیاسی را بر مبنای تعهد کشورها و رأی شفاف مردم سوریه تقویت کند.[75] در پایان این نشست قطعنامه 2254 در شورای امنیت سازمان ملل به‌عنوان نقشه راه پایان بحران سوریه به تصویب رسید. در این قطعنامه که بر آتش‌بس و حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه تأکید دارد، تشکیل یک دولت وحدت ملی در سوریه پیش‌بینی و خواستار توقف فوری حملات به هدف‌های غیرنظامی شده است. همچنین این قطعنامه خواستار تشکیل دولتی قانونی، فراگیر و غیر فرقه‌ای در 6 ماه آینده شده است و می‌گوید در 18 ماه آینده انتخاباتی آزاد و عادلانه بر پایه قانون اساسی تازه برگزار خواهد شد. این قطعنامه گروه‌های داعش و جبهه النصره را از دایره مذاکرات سوری-سوری جدا می‌کند و به همین دلیل به‌صراحت اعلام می‌دارد که روند برقراری صلح در سوریه به پایان یافتن درگیری‌ها در آن کشور منجر نخواهد شد.[76] این قطعنامه را می‌توان نتیجه نهایی نشست نیویورک دانست.

6-3) نشست سه‌جانبه ایران، سوئیس، سوریه

این نشست با حضور حسین امیرعبداللهیان معاون عربی-آفریقای وزیر امور خارجه، منوئل بستلر معاون وزیر خارجه سوئیس و رئیس سازمان کمک‌های انسان دوستانه و احمد عرنوس دستیار وزیر خارجه سوریه، به میزبانی تهران و در هتل اسپیناس برگزار شد. حسین امیرعبداللهیان در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صداوسیما، در توضیح این نشست و اهداف آن بیان داشت: تمرکز ما در این نشست، بررسی ارسال کمک‌های انسان دوستانه به سراسر سوریه و یافتن سازوکارهایی است که همه مناطق در این کشور زیر پوشش قوی‌تر این کمک‌های بین‌المللی قرار بگیرد.[77]

وی همچنین افزود: ایران به تلاش‌های خود برای تداوم کمک‌های بشردوستانه به سوریه ادامه می‌دهد.[78] وی در خلال این نشست همچنین اضافه کرد: تهران همچنان به مذاکرات وین و نیویورک و حل سیاسی بحران سوریه پایبند است.[79]

7-3) نشست ژنو 3

این نشست، ازجمله نشست‌های بین‌المللی در مورد سوریه بود که جمهوری اسلامی ایران نیز به‌طور رسمی به آن دعوت شده بود. دولت سوریه در این دور از مذاکرات بر پایبندی مردم سوریه به حفاظت از تمامیت ارضی و استقلال و حاکمیت کشورشان تأکید و اعلام کرده بود که برخی اطراف از گروه‌های تروریستی حمایت و با قرار گرفتن این گروه‌ها در فهرست سازمان‌های تروریستی بین‌المللی مخالفت می‌کنند. برخی از معارضان نیز که در نشست ژنو 3 درباره حل بحران سوریه حضور یافته ‌بودند، مواضع ضدونقیضی داشتند و دغدغه آن‌ها تأمین منافع کشورهای حامی تروریسم بود.[80] پیش از آغاز گفتگوها، با پیشروی ارتش سوریه و متحدان این کشور در جبهه شمال حلب و آزادی دو شهر نبل و الزهرا، گروه‌های تروریستی حاضر به ادامه مذاکرات نشده و مذاکرات به تعویق افتاد.

8-3) نشست بین‌المللی حامیان سوریه

گروه حمایت از سوریه نشست خود را در سطح وزرای خارجه در مونیخ در 11 فوریه برگزار کرد و طرحی را برای آتش‌بس و حل مسئله انسانی و آغاز روند سیاسی در پیش گرفت. ظریف در حاشیه این نشست در آلمان با اشاره به موضوع سوریه بیان کرد: بحران سوریه به علت برخی سیاست‌های غلط و اصرار بر پیش‌شرط‌های غیرقابل حصول، غیرمنطقی، نا‌معقول و غیرقانونی رسیدن به راه‌حل در سوریه عقب افتاده است… کسانی که خارج از سوریه هستند وظیفه‌شان تسهیل روند صلح در سوریه است نه اینکه برای مردم این کشور شرط و شروط تعیین کنند… اکنون در زمان بسیار مهمی قرار داریم و نیاز است مذاکرات با جدیت دنبال شود[81]… ظریف مشخص شدن گروه‌ها معارض را از تروریست‌ها به‌منظور ادامه روند مذاکرات ضروری دانست.

پس از چندی از گذشت نشست اول در مونیخ، درحالی‌که قرار بود گروه بین‌المللی حمایت از سوریه جلسه خود را از روز 1 اسفند در سطح کارشناسان در ژنو برگزار پیگیری کند، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، ماریا زاخارووا، از تعویق برگزاری این نشست خبر داد.[82]

یکی از اصلی‌ترین اقدامات عملی جمهوری اسلامی ایران در قبال مسئله سوریه، همکاری در جهت تشکیل ائتلاف چهارگانه متحدان سوریه بوده است. این ائتلاف که متشکل از ایران، روسیه، حزب‌الله و سوریه است، توانسته است تاکنون، با اقدامات در عرصه میدانی، تأثیر بسزایی در تغییر معادلات در سوریه به نفع دولت و مردم این کشور داشته باشد. گرچه این ائتلاف بیشتر در عرصه نظامی و امنیتی رخ داده است، اما دولت نیز تلاش داشته تا بعد سیاسی این ائتلاف را تقویت کند. سفرهای متعدد امیرعبداللهیان به مسکو و رایزنی با مقامات این کشور نیز در همین راستا قابل‌تحلیل و ارزیابی است. چندی پیش نیز (5 اسفند) روسای جمهور ایران و روسیه در گفتگویی تلفنی بر آتش‌بس در سوریه و جلوگیری از کمک‌های مالی و تسلیحاتی به گروه‌های تروریستی تأکید کردند. روحانی در این گفتگوی تلفنی با اشاره به نقش روسیه در کنترل بحران سوریه بیان داشت: بی‌تردید حملات هوایی مؤثر روسیه و عملیات زمینی ارتش و نیروهای مردمی سوریه، تروریست‌ها و حامیان آن‌ها را به میز مذاکره کشاند و آن‌ها دریافتند که اقدام نظامی به نفع هیچ‌کس در سوریه نیست.[83]

ب) روابط دوجانبه با سوریه

جمهوری اسلامی ایران، از دیرباز روابط نزدیکی را با جمهوری عربی سوریه تجربه کرده است. در اوایل انقلاب شکوهمند اسلامی، نظام سوریه به‌طور رسمی از انقلاب ایران حمایت کرد. سوریه ازجمله معدود کشورهایی بود که در 8 سال جنگ تحمیلی، اقدام به حمایت از ایران کرد. تحولات منطقه ازجمله؛ حمله اسرائیل به لبنان، ظهور مقاومت حزب‌الله در منطقه و مسئله فلسطین، این دو کشور را به شرکای راهبردی مبدل کرده بود. این روابط پس از شروع بحران در سوریه، دچار تغییر و دگرگونی نشده و نزدیک‌تر از گذشته دنبال شد.

1) همکاری امنیتی- انتظامی

در اوایل سال 94 تفاهم همکاری‌های امنیتی و انتظامی دو وزارتخانه کشور ایران و سوریه در زمینه مبارزه با جرائم تروریستی و سازمان‌یافته، مبارزه با مواد مخدر و روان‌گردان‌ها و همکاری‌های پلیسی با حضور سرلشکر محمد الشعار وزیر کشور جمهوری عربی سوریه در ایران به امضای مقامات رسید. وزیر کشور سوریه همچنین در این سفر، با برخی مقامات ایرانی به گفتگو پرداخت.[84] دکتر رحمانی فضلی نیز در دیدار با وزیر کشور سوریه بیان داشت: موضوع اصلی تفاهم‌نامه همکاری بین دو کشور؛ مبارزه علیه تروریسم به‌ویژه داعش است که با توسل به خشونت و ایجاد رعب و وحشت و همکاری با غرب و دشمنانِ ملت‌های مسلمان؛ وحدت، انسجام و ثبات کشورهای اسلامی را به خطر انداخته است. وزیر کشور گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره حمایت از دولت‌ها و ملت‌های حاضر در خط مقدم مقابله با رژیم صهیونیستی را وظیفه خود دانسته است و برای مقابله با دشمنان ازجمله گروه تروریستی داعش نیازمند تقویت همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با این کشورها به‌ویژه عراق و سوریه هستیم.[85]

رحمانی فضلی در دیدار وزیر کشور سوریه همچنین افزود: حمایت‌های سیاسی، اقتصادی و کمک‌های انسان دوستانه به سه کشور سوریه، عراق و یمن از برنامه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران است.[86]

2) همکاری اقتصادی

هیئت اقتصادی تجاری ایران نیز که به ریاست رستم قاسمی، رئیس ستاد توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران و سوریه و گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های صنایع، تولید دارو و تجهیزات پزشکی، آموزش عالی و نیازهای بازار سوریه، دی‌ماه سال گذشته به دمشق سفر کرده بود، با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و وائل حلقی، نخست‌وزیر سوریه دیدار کرد. خبرگزاری رویترز به نقل از تلویزیون دولتی سوریه گزارش داد که این کشور با ایران در بخش نفت، برق و صنایع و همچنین سرمایه‌گذاری چند قرارداد امضا کرده است.[87] بشار اسد نیز در دیدار «رستم قاسمی» رئیس هیئت ایرانی کمیته توسعه روابط اقتصادی ایران و سوریه، اهمیت تسهیل اقدامات و برداشتن موانع از سر راه گسترش همکاری‌های اقتصادی را با هدف تقویت روابط دو ملت سوریه و ایران و تأمین منافع مشترک آن‌ها مورد تأکید قرار داد.[88]

خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) خبر داد که دولت سوریه بخشودگی واردات بخش عمومی این کشور از ایران از پرداخت تعرفه‌های گمرکی و مالیات‌ها و سایر تعرفه‌ها و عوارض را برای مدت 6 ماه دیگر تمدید کرد.

3) همکاری فرهنگی

آبان ماه سال 92 نیز وزرای فرهنگ ایران و اوقاف سوریه، علی جنتی و محمد عبدالستار السید، بر سر راه‌اندازی یک شبکه تلویزیونی مشترک با هدف مقابله با وهابی گری توافق کردند. وزیر اوقاف سوریه در نشستی پیرامون همین موضوع اعلام کرد: هدف از این کار هم آن است که این شبکه جایگزین شبکه‌هایی شود که به ترویج اندیشه‌های وهابی می‌پردازند. ما در این زمینه به دنبال تقریب مذاهب اسلامی هستیم.[89] همچنین در این دیدار یادداشت تفاهمی با موضوعاتی از قبیل تحقق همکاری مؤسسات علمی و فقهی، تشکیل کارگروهی برای تبادل دانشجو و محققان دو کشور توافق امضا شد.[90]

علی وحیدی/ کارشناس علوم سیاسی