مقدمه

شروع مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا از آنجا آغاز شد که «در زمان دولت دهم، یکی از محترمین منطقه آمد و گفت رئیس‌جمهور آمریکا از او خواهش کرده به تهران بیاید و درخواست آمریکا را برای مذاکره طرح کند و پیام داد که می‌خواهیم ایران را به‌عنوان قدرت هسته‌ای بشناسیم و تحریم‌ها را در ۶ ماه برداریم. ما گفتیم به آمریکا اطمینانی نداریم، اما با اصرار آن واسطه، قبول کردیم که بار دیگر مذاکره کنیم.»[1] در ماه‌های آخر دولت دهم، کانال محرمانه مذاکرات به جریان افتاد ولی آمریکایی‌ها آن را متوقف کرده و به انتظار نتایج انتخابات ریاست جهموری نشستند.

انتخابات و اتفاقات بی‌سابقه در سیاست خارجی

روی کار آمدن دولت حسن روحانی شکل تازه‌ای به روابط ایران و آمریکا داد. وی پیش از انتخابات در ارزیابی این رابطه گفته بود: «قرار نیست تا روز قیامت با آمریکا قهر باشیم. بلکه در شرایط مناسبی و با حفظ منافع ملی این نوع رابطه باید تغییر کند. در حال حاضر، رابطه ایران و آمریکا خصمانه است. ما باید این تخاصم را به تدریج مهار کنیم و آن را به رابطه تنش‌آمیز کاهش دهیم و بعد به سوی کاهش تنش حرکت کنیم.» روحانی در اولین سفر خود به نیویورک فراتر از شعار انتخاباتی رفته و به گام‌های عملی منتهی به برقراری رابطه اشاره می‌کند: «در اولين گام دو دولت باید از تنش بيشتر جلوگيري کرده و تنش‌ها را به عنوان گام بعدي کاهش دهيم و در گام سوم زمينه را براي دستيابي به منافع مشترک فراهم کنيم.»

روحانی برنامه دولت یازدهم برای اجرایی شدن این گام‌ها را در آمریکا اعلام می‌کند. وی تصریح می‌کند که این برنامه با هماهنگی دولت آمریکا تنظیم شده است: «من از مجموع پيام‌ها و نامه‌هايي که بين من و آقاي اوباما تبادل شده به اين نقطه‌نظر رسيدم که ما بايد از يک نقطه آغاز کنيم و من فکر مي‌کنم نقطه آغاز، موضوع هسته‌اي ايران است. اگر ما در مذاکرات‌مان نسبت به بحث هسته‌اي ايران در يک زمان کوتاهِ معقول به نتيجه نهايي برسيم، راه براي مذاکره در ساير زمينه‌ها باز خواهد شد. بنابراين پيشنهادم اين است که دو طرف همه‌ انرژي ديپلماتيک‌ و مذاکراتي‌شان را براي حل و فصل اين مسأله بگذارند. تصميم دولت من اين است که بعد از حل و فصل مسأله هسته‌اي راجع‌به ساير موضوعاتي که مورد علاقه دو طرف است، گفتگوها را ادامه دهيم.»[2]

در واقع همانطور که روحانی می‌گوید قرار نیست مذاکرات بعد از توافق هسته‌ای خاتمه یابد بلکه «مذاکرات هسته‌اي ما پله اول براي تعامل سازنده با جهان است. بحث ما فقط هسته‌اي نيست. اين نيست که ما امروز يک موضوعي به نام هسته‌اي داريم و مي‌خواهيم با دنيا مذاکره کنيم و اين موضوع تمام بشود، اين پله اول براي رسيدن به بام تعامل سازنده با جهان است».[3]

حسن روحانی بی‌صبرانه منتظر فرجام پرونده هسته‌ای و تحقق اهداف مهم‌تر است. او به طرف آمریکایی پیام می‌دهد که «هر چه زودتر بهتر، هر چه زمان کوتاه‌تر باشد به نفع دو طرف است، اگر اين زمان سه ماه باشد، اولويت ماست، اگر اين زمان شش ماه باشد، باز هم خوب است».[4]

در اولین سفر دولت یازدهم به نیویورک، دو اتفاق، توجه تمام رسانه‌ها را به خود جلب می‌کند. برای اولین بار بعد از انقلاب، وزرای خارجه دو کشور با یکدیگر درباره موضوعی به طور مستقیم صحبت می‌کنند و رؤسای دو دولت در یک تماس تلفنی با یکدیگر درباره آینده روابط، گفت‌وگوی کوتاهی انجام می‌دهند. روحانی در این سفر از قرار ملاقاتی می‌گوید که محقق نشده است: «برنامه‌ی مقدماتي براي اين کار فراهم شده بود که بين من و آقاي اوباما ديداري برگزار شود. طرف آمريکايي براي اين ديدار اظهار تمايل کرده بود و ما هم علي‌الاصول مشکلي براي اين ديدار نداشتيم، اما در برنامه‌ريزي براي نحوه‌ی اين ديدار و مخصوصاً نتايجي که ديدار اول بايد داشته باشد، وقت و زمان کافي نبود و در واقع، دو طرف قانع بودند که اين زمان براي برنامه‌ريزي ملاقات دو رئيس جمهور شايد کافي نباشد.»[5]

هر چند طبق خواست دولت و وعده سه ماهه در به سرانجام رسیدن پرونده هسته‌ای، طرفین در آذرماه همان سال و در روز ارائه گزارش عملکرد ۱۰۰روزه‌ی دولت، در ژنو به یک توافق اولیه و کلی می‌رسند، اما روند مذاکرات با کُندی پیش رفت. پرونده هسته‌ای نه در سه ماه و نه در شش ماه، بلکه با گذشت بیش از دو سال از عُمر دولت اعتدال به سرانجام می‌رسد و روز ۲۷ دی‌ماه ۹۴ به عنوان روز اجرایی مفاد توافق هسته‌ای یا همان «برجام» انتخاب می‌شود.

اعتمادسازی، مقدمه‌ای بر گسترش روابط

محمدجواد ظریف می‌گوید اکنون نوبت آمریکاست تا «برای رفع بی‌اعتمادی… اقدام کند. اول باید حرف‌هایی که برخی مقامات غیرمسئول آمریکایی می‌زنند و باعث نگرانی مردم و مقامات عالی ما می‌شود متوقف شود. دوم از حرف‌های تبلیغاتی خودداری کنند و اقدامات اجرایی جدّی در اجرای تعهدات‌شان انجام دهند؛ صدور دستورالعمل صرف در رفع تحریم‌ها کفایت نمی‌کند، باید اطمینان یابند که دستورالعمل‌ها اجرایی می‌شود و کسی خلاف آن اقدام نمی‌کند و این‌ها ملاک‌هایی است که ما در آینده از حرف تا عمل آمریکایی‌ها را می‌سنجیم که آیا آن‌ها به توافق و تعهدات خود پایبند هستند یا ملاحظات دیگری بر سیاست‌های‌شان حاکم است، این مسأله است که تعیین می‌کند آیا مقامات عالی کشور در آینده منافع ملی را در این می‌بینند که گفت‌وگوی دیگری با آمریکا در حوزه دیگری صورت گیرد یا خیر. من فکر می‌کنم کلید این موضوع همان‌طور که رییس‌جمهور گفتند در واشنگتن است و آمریکایی‌ها هنوز باید برای تبدیل بی‌اعتمادی مردم ایران به اعتماد، تلاش کنند.»[6]

با این حال ظریف می‌گوید‌: «هرچه نظرسنجی در ایران صورت گرفته، حتی در بین اقشاری که الزاما با انقلاب سروکاری ندارند، نشان می‌دهد که میزان اعتماد به آمریکا بسیار کم است. اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران، انتظار عهدشکنی آمریکا را دارند.»[7]

وی در یک ارزیابی کلی معتقد است: «تاکنون در این آزمون خیلی موفق نبوده‌اند و متأسفانه در اثر صحبت‌هایی که آمریکایی‌ها پس از نهایی‌شدن برجام کرده‌اند، در ایران تصویری از غیرقابل ‌اعتماد و اتکا‌ بودن آمریکایی‌ها ایجاد شده است؛ البته به ادعای خودشان این اظهارات برای این است که بر افکار عمومی داخلی فائق شوند و بتوانند این مراحل را پشتِ سر بگذارند. ما باید ببینیم آمریکایی‌ها می‌توانند این تصویر را برهم بزنند و تصویر دیگری از خودشان به مردم ایران، منطقه و دنیا نشان دهند یا خیر؟»[8]

جابری انصاری، سخنگوی وزارت خارجه نیز به همین موضوع اشاره می‌کند و به بیانی دیگر می‌گوید: «تغییر در روابط ایران و آمریکا ممکن است اما منوط به تغییرات اساسی در نوع نگاه و رویکرد ایالات متحده آمریکا در تعامل با ایران و مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی است. تا وقتی چنین اتفاقی نیفتد، امکان تغییر ماهوی در مسیر تاریخی روابط ایران و آمریکا همراه با مشکلات و صعوبت‌های جدّی و بیشتر یک امر ذهنی خواهد بود تا یک امر عینی محتمل‌العقول به معنای جدی. آنچه تا امروز- از لحظه توافق تا شروع رسمی اجرا- دیده‌ایم، علائمی به ما نمی‌دهد که تحولی در نوع نگاه ایالات متحده آمریکا در موضوع اتفاق افتاده باشد.»[9]

ظریف در آسیب‌شناسیِ رفتار آمریکایی‌ها می‌گوید: «این ذهنیت در واشنگتن است که تحریم‌ها یک سرمایه هستند و برخی حتی می‌خواهند بهانه‌ای برای حفظ آن‌ها بیابند یا بهانه‌ای برای به کارگیری مجدد آن پیدا کنند. من نمی‌دانم که آیا این افراد به سابقه این تحریم‌ها که نتیجه آن دقیقاً برخلاف آنچه که می خواستند شد، نگاه می‌کنند؟»[10] به طور خلاصه، جمع‌بندیِ وزیر خارجه آن است که «تغییری که تا حالا از سوی آمریکایی‌ها رخ داده، استفاده از عبارات محترمانه‌تر است نه تغییر در سیاست».[11]

ازسرگیری رابطه اقتصادی فارغ از اختلافات سیاسی

دولت اعتدال می‌داند که اختلافات آمریکا و ایران، ریشه‌دارتر از آن است که بخواهد به این زودی حل و فصل گردد. به همین دلیل بین رابطه سیاسی و اقتصادی تفاوت قائل شده و امیدوار است روابط اقتصادی و تجاری دو طرف در نهایت بر فضای سیاسی آمریکا اثر گذاشته و مقدمات برقرار روابط را فراهم کند. روحانی می‌گوید:‌ «آمریکایی‌ها می‌توانند برای سرمایه‌گذاری و تبادل تکنولوژی به ایران بیایند و اتفاقاً‌ یکی از راه‌هایی که آن بی‌اعتمادی کاهش پیدا می‌کند، تقویت روابط اقتصادی مخصوصاً بین بخش‌های خصوصی است. بخش خصوصی ما و بخش خصوصی آمریکا اگر با هم در سرمایه‌گذاری و فناوری تبادل داشته باشد، می‌تواند فضا را مناسب کند و اتفاقاً توافق هسته‌ای ما را هم پایدارتر می‌کند. حتی در بخش توریسم. اگر مردم آمریکا به ایران بیایند برای دیدن آثار باستانی و طبیعت و مردم ایران هم به آمریکا بروند برای دیدن آمریکا، این می‌تواند دیوار بی‌اعتمادی را کوتاه و شرایط را برای آینده بهتر کند.»[12] وی می‌گوید در شرایط جدید بوجود آمده می‌توان برخی کالاهای ایرانی نظیر پسته و فرش را نیز به آمریکا صادر کرد.[13]

همچنین ظریف معتقد است که هرچند در عرصه سیاسی برقراری رابطه منوط به برخی تغییر رفتار و سیاست‌ها از سوی آمریکاست ولی «ما در تعامل اقتصادی با آمریکا منعی نداریم و الان هم طبق برجام شعبات کمپانی‌های آمریکایی می‌توانند همکاری با ایران داشته باشند یا حتی بانک‌هایی که شعبه بانک‌های آمریکایی در کشورهای مختلف غیر از آمریکا هستند منعی ندارند. الان شرکت‌های بوینگ و ایرباس هم هواپیما می‌فروشند و هم اجاره به شرط تملیک می‌دهند و تعداد زیادی در آینده نزدیک هواپیما به کشور وارد می‌شود.»[14]

شیوه‌های ارتباطی دو دولت

تا پیش از دولت یازدهم، ایران و آمریکا از طریق سازمان‌های بین‌المللی یا برخی کشورها- نظیر عمان- در جریان برخی مواضع و پیشنهادهای مهم یکدیگر قرار می‌گرفتند (پیشنهاد آغاز مذاکرات اخیر به همین شیوه و از طریق عمان به ایران منتقل شد.). اما در دو سال گذشته به سبب ارتباطات گسترده دو طرف، نیاز به کشور ثالث از بین رفته است. تا جایی که ظریف می‌گوید: «اگر ما بخواهیم پیغامی به آمریکایی‌ها برسانیم، خودمان کانال مستقیم داریم.»[15] یعنی: «زمینه تماس با آمریکا فراهم است. البته فعلاً دولت و نظام تصمیمی برای باز کردن مسیر گفتگو در حوزه‌های دیگر با آمریکا را ندارند و لذا اقدامی هم در این زمینه متصور نیست.»[16] کالین کال، مشاور بایدن نیز اعتقاد دارد: ‌«یکی از مزایای توافق هسته‌ای ایران، ایجاد خط ارتباطی جدید میان تهران و واشنگتن است.»[17]

تعدّد دیدارهای رسمی دیپلمات‌های ارشد ایران و آمریکا در جریان مذاکرات هسته‌ای به قدری افزایش یافت که کم‌کم به روندی عادی بدل شد. وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است که در ۱۳ روز ابتدایی سال جدید میلادی، وزیر خارجه آمریکا و محمدجواد ظریف دست‌کم ۱۱ مرتبه تلفنی با یکدیگر صحبت کرده‌اند که ۵ مورد آن درباره آزادسازی ملوان‌های آمریکایی و ۶ تماس دیگر نیز درباره روند اجرایی پرونده هسته‌ای، مسئله عربستان و صلح سوریه بوده است.[18]

آسوشیتدپرس در این‌باره می‌نویسد: «فعالیت‌های کری و ظریف در عرصه دیپلماسی با توجه به اینکه کشورهایشان هیچ رابطه دیپلماتیکی با هم ندارند، بسیار زیاد است. این در حالی است که در مقابل، دیپلمات ارشد آمریکا تنها دو مرتبه با «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفت‌وگو داشته است.»[19] علاوه بر این طولانی‌ترین مدت مذاکرات بین وزیر خارجه آمریکا با همتای خود از سال ۱۹۱۹ تاکنون مربوط به نشست ۹ ساعته کری و محمدجواد ظریف در لوزان است.

اما شیوه‌های ارتباطی دو دولت، به دیدارهای رسمی یا تماس تلفنی محدود نمی‌شود. یکی از جنجال‌برانگیزترین شیوه‌های ارتباطی، مذاکرات محرمانه یا «مسیر ۲» بود که ظریف در توضیح آن می‌گوید: «اختلافات ما با آمریکا اختلافات عمیقی است و لذا لازم بود یک مجموعه‌ای از مذاکرات رسمی و غیر رسمی صورت گیرد تا از این مسیر دشوار عبور کنیم. در مذاکرات غیر رسمی برای تصمیم‌گیری‌ها زمینه‌سازی شد و در مذاکرات رسمی، تصمیمات اتخاذ شد.»[20]

تبادل ایمیلی نظرات، از دیگر شیوه‌هایی است که از سوی ظریف و کری به کار گرفته شده است. ظریف می‌گوید: «در واکنش ایران به تحریم اخیر آمریکا در ارتباط با فعالیت‌های موشکی ایران، ‌علاوه بر اعتراض رسمی که از سوی وزارت خارجه منتشر شد، ۵ الی ۶ ایمیل اعتراضی به طرف‌های مربوطه فرستادم تا اقدام جبرانی صورت گیرد.» جان کری نیز ادعا می‌کند از طریق ایمیل، نگرانی‌های آمریکا از آزمایش موشکی را به طرف مقابل منتقل می‌کند. مارک تونر، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با اشاره به این موضوع می‌گوید:‌ «جان کری چندین مسیر برای برقراری ارتباط با وزیر ظریف دارد که برای انتقال نگرانی خود در خصوص شلیک موشک‌ها، از یکی از این راه‌ها (ایمیل) استفاده کرد.»[21]

روحانی نیز از کانال‌های ارتباطی مشابهی برای گفت‌وگو با رئیس جمهور آمریکا بهره می‌برد. وی می‌گوید: «بین بنده و آقای اوباما گاهی نامه رد و بدل می‌شود و این انتقال پیام‌ها عادی است.»[22]

گفت‌وگوهای غیر هسته‌ای وزرای خارجه ایران و آمریکا

برخلاف ادعای اولیه‌ی دولت، دامنه مذاکرات- پیش از راستی‌آزماییِ دولت آمریکا- به مسائل غیرهسته‌ای نیز گسترش یافت. در حاشیه مذاکرات هسته‌ای و یا از طریق شیوه‌های ارتباطی بین طرفین، در مورد مسائل منطقه‌ای نظیر صلح در یمن و سوریه یا اختلافات ایران و عربستان و یا آزادی زندانیان و ملوانان آمریکایی، پیغام‌هایی منتقل شده یا بحث و گفت‌وگوهایی صورت گرفته است. محمدجواد ظریف تاکنون در مورد برخی از این موارد اظهار نظر صریح کرده که به صورت اجمالی به هر یک می‌پردازیم:

۱- داستان تبادل زندانیان

اولین موضوعِ خارج از چارچوب بحث‌های هسته‌ای- که در نخستین گفت‌وگوی وزرای امور خارجه ایران و آمریکا مطرح می‌شود- مسئله آزادی ۴ زندانی آمریکاست که به اتهامات مختلفی از جمله جاسوسی در ایران دستگیر شده‌اند. ظریف می‌گوید: «جان کری مسأله زندانی‌ها را مطرح کرد. البته در آن مقطع مسأله آقای رضائیان نبود و موضوع لوینسون، حکمتی و عابدینی با من مطرح شد. من هم بلافاصله به ایشان مسأله ایرانی‌های زندانی را یادآوری کردم. در آن زمان تعدادی ایرانی در مالزی و کشورهای دیگر به درخواست آمریکا در زندان‌های متفاوت بودند. من به آقای کری گفتم که شما در خصوص زندانیانی صحبت می‌کنید که در ایران هستند و طبق مقررات زندانی شده‌اند، اما گروهی ایرانی هستند که با فشار سیاسی شما در کشورهای دیگر در زندان‌های متفاوت به سر می‌برند. شروع بحث تبادل زندانیان ما در همان مذاکره بود که البته بعدها تصمیم گرفته شد که ما در این خصوص وارد روند مذاکره جدّی شویم.»[23] به گفته وزیر خارجه، این مذاکرات یک سال و نیم طول کشیده و شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس جمهور بر آن نظارت داشته است.

۲- آزادی ملوانان آمریکایی

جان کری معتقد است ظریف به عنوان وزیر خارجه ایران، در آزادی ملوانان دستگیرشده‌ی آمریکایی در آب‌های ایران، نقش جدی داشته است.[24] ظریف در توضیح این ماجرا می‌گوید:‌ «بالأخره وضعیت حادی پیش آمده بود، آن هم در شرایطی که ما گفت‌وگوهای هسته‌ای داشتیم. آن شبی که موضوع ملوانان توسط آقای کری مطرح شد، برای حدود ساعت 9:30 شب به وقت تهران، قرار گفت‌وگو داشتیم، گفت‌وگویی که قبل از دستگیری ملوانان هماهنگ شده بود. با توجه به این که به روز اجرا نزدیک می‌شدیم، روزانه یک یا دو بار راجع‌به اینکه چگونه می‌توانیم آخرین موانع را از سر راه برداریم، گفت‌وگو می‌کردیم. حدود ۲۰ دقیقه قبل از آن گفت‌وگو، از ستاد کل و شورای عالی امنیت ملی، موضوع را به من خبر دادند و قرار بود اگر ایشان موضوع را مطرح نکند، من موضوع را مطرح کنم. ایشان با ۲۰ دقیقه تأخیر تماس گرفت و شاید ۱۰ دقیقه بود که از موضوع خبردار شده بود و موضوع را مطرح کرد. یعنی این موضوع هم به نوعی در بستر مذاکرات هسته‌ای مطرح شد چون ما از قبل قرار تماسی برای مذاکرات هسته‌ای داشتیم.»[25]

۳- پرونده‌های منطقه

ظریف می‌گوید: «مذاکرات ما با آمریکایی‌ها در واقع و فقط به پرونده هسته‌ای محدود بود، اگرچه آمریکایی‌ها آماده بودند و تمایل داشتند که در مذاکرات وارد پرونده‌های منطقه هم بشوند، اما ما به دو دلیل آماده نبودیم و تمایل نداشتیم. دلیل اول این‌که ما به آمریکایی‌ها اعتماد نداریم، این است که آن‌ها را به دلیل حمایت از رژیم صهیونیستی، برای حل پرونده‌های منطقه جدّی نمی‌دانیم. دلیل دوم هم این است که ما دوست داریم مسائل و پرونده‌های منطقه‌ای را با دوستان خودمان در منطقه بررسی کنیم زیرا معتقدیم که پرونده‌های منطقه باید توسط کشورهای منطقه حل‌وفصل شوند.»[26] با این حال به استناد اظهارات رسمی او می‌توان فهمید گفت‌وگوهایی میان وزیر خارجه ایران و آمریکا در مسائل منطقه‌ای وجود داشته است. هرچند ظریف معتقد است: «صحبت شدن با مذاکره فرق می‌کند. هر دوتا دیپلماتی که در یک اتاق بنشینند، روزی که در دنیا دارد حمله هوایی علیه مردم بیگناه یمن صورت می‌گیرد، حتماً می‌گویند که این حمله بد است و باید متوقف بشود، اما اینکه شما وارد مذاکره بشوید اصلاً.»[27] اما برخی معتقدند در جریان این صحبت‌ها، قول و قرارهایی بین طرفین گذاشته شده و اقدامات عملی انجام گرفته است. به عنوان مثال اردیبهشت‌ماه امسال در حالی که کشتی حاوی محموله‌های بشردوستانه ایران به مقصد یمن در حال حرکت بود و تأکیدات چندین‌باره‌ی مقامات ایرانی مبنی بر حتمی بودن رسیدن این کشتی به یمن، نوید این خبر را می‌داد که فشارهای بین‌المللی در این مورد کارساز نخواهد بود، اما در اقدامی ناگهانی، این کشتی مسیر خود را به سمت کشور جیبوتی تغیر داد و در بندر این کشور پهلو گرفت! اقدام مبهمی که چندی بعد جان کری در سخنانی، پرده از زوایای پنهان آن برداشت. وی با اعلام این‌که تماس تلفنی او با محمدجواد ظریف منجر به این اتفاق شده است گفته بود: «چند ماه پیش که یک محموله از سوی ایران راهی یمن بود، خیلی زود با همتای خود تماس گرفتم و گفتم که این امر می‌تواند باعث یک رویارویی جدی شود و ما آن را تحمل نمی‌کنیم. وی نیز در مدت‌زمانی بسیار کوتاه با من تماس گرفت و گفت قرار نیست این محموله به زمین برسد یا از آب‌های بین‌المللی خارج شود و بعد راهی کشور خودشان شد. ما تلاش‌های عمده‌ای را دنبال می‌کنیم و به صورتی چشم‌گیر، این تلاش‌ها را عقب رانده‌ایم تا از این‌ دست فعالیت‌ها جلوگیری شود.»[28] روزنامه لبنانی الاخبار مدعی است در مقابل، کری به ظریف قول می‌دهد عربستان را وادار به پذیرش آتش‌بس کرده و در راستای شروع روند سیاسی همکاری خواهد کرد.[29] ظریف نیز به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمانی که جنگ یمن شروع شد نیز بحث‌هایی داشتیم، یادم است دور دوم مذاکرات لوزان بود که حملات سعودی به یمن شروع شد. طرف آمریکایی موضوع را در مذاکرات مطرح کرد و ما هم ضرورت آتش‌بس را مطرح کردیم. گفت‌وگوها قدری هم پیش رفت، اما متأسفانه به دلیل ممانعت و کارشکنی سعودی به نتیجه نرسید. بعد از آن هم دیدیم که متأسفانه جنگ علیه یمن… ادامه پیدا کرد.»[30]

پس از اعدام شیخ نمر و قطع روابط ایران و عربستان نیز جان کری با همتای خود تماس گرفته و می‌گوید برای جلوگیری از گسترش تنش‌ها و اختلافات، ایران نباید اقدام تلافی‌جویانه انجام بدهد. وزیر خارجه ایران نیز می‌گوید: «وقتی موضوع عربستان مطرح شد که بالأخره می‌تواند موضوع حادی در صحنه بین‌المللی باشد، دو دیپلمات هنگام صحبت با یکدیگر احتمال دارد درباره آن موضوع حاد هم صحبت کنند؛ این به معنی مذاکره بسته نیست، حتی به معنی تبادل نظر هم نیست.»[31]

روحانی نیز به موضوع گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در موضوعات منطقه‌ای اشاره کرده و می‌گوید: «بین ایران و آمریکا مذاکره مستقیمی راجع‌به سوریه وجود ندارد اما در عین حال ایران با اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر مذاکره دارد و آن کشورها هم با ایالات متحده در گفت‌وگو هستند. بنابراین گفت‌وگوی غیرمستقیم وجود دارد.»[32]

اندیشکده راهبردی تبیین