1- مقدمه
با توجه به اينكه انقلاب اسلامي ايران در اين برهه از تاريخ با جنگ تحميلي نويني از سوي استكبار جهاني مواجه است، بايد شيوه‌هاي دفاعي نويني اتخاذ كنيم تا بتوانيم همان گونه كه در دوره دفاع مقدس شگفتي آفريديم و در دفاع از كشور پيروز شديم، در اين عرصه هم شگفتي بيافرينيم و پيروز باشيم.
اين جنگ تحميلي نوين، در چند جبهه جريان دارد كه يكي از اين جبهه‌ها، اقتصاد است. شايد عرصه‌ی اقتصادي در حال حاضر فعال‌ترين و حساس‌ترين عرصه باشد. ما نيازمند دقت و توجه و فعاليت دفاعي در اين عرصه هستيم تا بتوانيم مجموعه حملات دشمن را خنثي كنيم.
بدون شك، اقتصاد، سياست، فرهنگ و حوزه‌هاي ديگر با يكديگر گره خورده‌اند و از هم جدا نيستند؛ لكن مرزبندي و تفكيك ميان اين حوزه‌ها مي تواند به تخصصي‌تر شدن بررسي ها و راهكارها كمك كند. بنابراين، همچنان که نگاه اقتصادي و سياسي و راهكارهاي مربوطه در اين حوزه‌ها داراي اهميت و جايگاه خود مي‌باشند، در اين پژوهش سعي مي‌شود تا با نگاهي اجتماعي و تا حدي فرهنگي به مشكلات اقتصادي و اثراتي كه در پي دارند پرداخته و راهكارهايي در همين حوزه پيشنهاد شود.
2- تحريم‌هاي اقتصادي
تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران موضوع تازه‌اي نيستند. تشديد تحريم‌ها هم موضوع تازه‌اي نيست. كشور ما ضمن تحمل اين تحريم‌ها، از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي و عبور از جنگ تحميلي، پيشرفت داشته و امروز به يك قدرت برتر در منطقه و يك الگو براي ملت‌ها تبديل شده است.
تحريم‌هاي اقتصادي، به هيچ وجه بن بستي در برابر حركت رو به رشد كشور نيستند؛ لكن از زماني كه مجموعه اي از تحريم‌ها به صورت همزمان و در كنار هم اعمال و تشديد شدند، چالش‌هايي ايجاد كرده اند كه بايد مديريت و خنثي شوند. اين چالش‌ها عبارت هستند از ايجاد يك وقفه در چرخه‌ی اقتصادی كشور و ايجاد به‌هم‌ريختگي و سردرگمي و زمينه‌سازي براي تصميم‌گيري‌هاي اشتباه در عرصه‌هاي اقتصادي كشور؛ كه دشمن به همين چالش‌ها و اشتباه‌هاي احتمالي ما در برخورد با آن‌ها دل خوش كرده است.
بنابراين، چنانچه اين چالش‌ها تا رسيدن به جايي كه آن وقفه و به‌هم‌ريختگي اقتصادي برطرف شود، مديريت شوند، در برابر فشار تحريم‌ها پيروز مي‌شويم و از آن عبور مي‌كنيم و در این مسیر، باید از همه‌ی ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها در همه‌ی حوزه‌های اقتصادی و غیراقتصادی استفاده کنیم.
3- مشكلات كلان اقتصادي
تحريم‌هاي همه‌جانبه عليه ايران و برخي ناكارآمدي‌ها در اقتصاد ايران مشكلاتي در سطح كلان اقتصاد كشور ايجاد كرده‌اند. اين مشكلات كه به عبارت دقيق‌تر، اثرات تحريم‌ها و ناكارآمدي‌هاي اقتصادي كشور مي‌باشند، به صورت زير فهرست مي‌شوند:
– كاهش درآمدها
– افزايش عمومي قيمت‌ها
– نابساماني واردات و صادرات
– به‌هم‌ريختگي بازار
– ورشكستگي برخی فعاليت‌هاي اقتصادي
– افزايش فاصله‌ی طبقاتي
– كاهش سطح اشتغال و امنيت شغلي
– افزايش ريسك سرمايه‌گذاري و اشتغال‌زايي
اينكه چگونه تحريم‌ها و ناكارآمدي‌هاي اقتصادي كشور در كنار هم سبب بروز اين مشكلات شده‌اند، نيازمند تحليل و بررسی اقتصادي است كه موضوع اين مقاله نمي‌باشد؛ ضمن اينكه موضوعات سياسي هم در اين خصوص اهميت دارند و بايد در نظر گرفته شوند.
در كنار راهكارهايي كه بايد براي از بين بردن ريشه‌ها و تبعات اين مشكلات در حوزه‌هاي اقتصادي و سياسي مطرح شود، نگاهي اجتماعي و فرهنگي هم لازم است تا جنبه‌هاي اجتماعي و فرهنگي اين مشكلات بررسي شوند و از تشديد اين مشكلات در جريان‌هاي اجتماعي و فرهنگي و تبعات بعدي آن جلوگيري به عمل آيد.
در ادامه، اثرات اجتماعي و فرهنگي اين مشكلات و معضلات اقتصادي بررسي و راه‌حال‌هايي در اين حوزه معرفي خواهد شد كه اميد است مفيد واقع شود.
4- اثرات فردي و اجتماعي مشكلات اقتصادي
مشكلات اقتصادي كه در بخش قبلی شمرده شدند، داراي اثرات فردي و اجتماعي مخربي هستند كه بايد با نگاهي اجتماعي و فرهنگي بررسي شوند و راهكارهايي براي عبور از چالش‌هاي ايجاد شده در اين زمينه اتخاذ شود.
آثار مخربي كه اين مشكلات ايجاد مي‌كنند به صورت زير دسته‌بندي مي‌شوند:
– كاهش سلامت جسمي
– كاهش سلامت رواني
– بروز ناهنجاري‌هاي اخلاقي و رفتاري
– سستي ايمان و اعتقادات مذهبي
– از بين رفتن امنيت
– فروپاشي خانواده
– افزايش جرائم خرد
– رونق مشاغل كاذب و پست
– بروز جنجال‌هاي سياسي
– بي‌توجهي نسبت به آينده
این مشکلات اگرچه به یگدیگر گره خورده‌اند و بر روی هم تأثیرگذار هستند، لکن باید با دسته‌بندی مشخص و شفاف بررسی شوند و ریشه‌ها و تبعات بعدی آن‌ها در نظر گرفته شود.
1.4- كاهش سلامت جسمي
با افزایش فشارهای اقتصادی بر مردم، به خصوص اقشار کم‌درآمد جامعه، سطح سلامت جسمی افراد جامعه کاهش پیدا می‌کند که این کاهش، می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
– سوء تغذيه
– عدم دسترسي به درمان اثربخش
– عدم رعايت بهداشت
– بيماري‌هاي جسمي ناشي از مشكلات رواني
– ورزش‌نكردن
1.1.4- سوء تغذيه
افزايش عمومي قيمت‌هاي مواد غذايي اساسي مثل گوشت و مرغ، لبنيات، غلات، حبوبات، ميوه و سبزيجات تازه و مانند آن، سبب دسترسی كمتر به اين مواد غذايي و در نتيجه سوء تغذيه مي‌شود. سوء تغذیه، به خصوص، روی سلامت و رشد کودکان اثر سوء دارد و در درازمدت باعث مشکلات سلامتی و بیماری‌های جسمی می‌شود.
2.1.4- عدم دسترسي به درمان اثربخش
افزايش عمومي قيمت‌هاي داروها و تجهيزات پزشكي، به خصوص داروها و تجهيزات وارداتي و كمياب شدن برخي از آن‌ها و همچنين، افزايش دستمزدهاي پزشكان و صورت‌حساب‌هاي بيمارستان‌ها، سبب مي‌شود كه برخي بيماران نتوانند از درمان‌هاي اثربخش استفاده كنند و بسياري از بيماري‌هاي قابل درمان، به بيماري‌هاي مزمن يا صعب العلاج تبديل شوند.
3.1.4- عدم رعايت بهداشت
رعايت بهداشت و انجام اقدامات پيشگيرانه، نيازمند استفاده از تجهيزات و مواد بهداشتي است كه افزايش عمومي قيمت‌ها و كمياب شدن برخي از آن‌ها، سبب عدم دسترسي و عدم استفاده مردم از اين تجهيزات و مواد و عدم رعايت بهداشت و انجام اقدامات پيشگيرانه مي‌شود.
4.1.4- بيماري‌هاي جسمي ناشي از مشكلات رواني
كاهش سطح سلامت رواني افراد جامعه مي تواند عاملي براي بروز بيماري‌هاي جسمي هم باشد. اثرات رواني مشكلات اقتصادي و كاهش سطح سلامت رواني افراد جامعه در بخش بعدي به صورت كامل بررسي خواهد شد.
5.1.4- ورزش نكردن
افزايش عمومي قيمت‌ها سبب عدم دسترسي بيشتر افراد جامعه به امكانات ورزشي مناسب و ورزش مستمر مي‌شود كه در درازمدت سبب كاهش سطح سلامت جسمي افراد مي‌شود. ورزش نكردن مي تواند مشكلات رواني هم به دنبال داشته باشد. ورزش دو جنبه سلامت (سلامت جسمي) و تفريح (سلامت رواني) دارد و هر دو بايد مورد توجه قرار گيرد.
2.4- كاهش سلامت رواني
مشكلات اقتصادي مي تواند بر روي سلامت رواني افراد اثرات منفي داشته باشد. با افزايش فشارهاي اقتصادي بر روي مردم، به خصوص بر روي قشرهاي مستضعف جامعه، بيماري‌هاي رواني همچون افسردگي و اضطراب شيوع بيشتري پيدا مي كنند.
اصلي ترين فشار رواني كه مردم در زمان بروز و افزايش مشكلات اقتصادي تحمل مي‌كنند، از بين رفتن امكان برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري و آينده‌نگري در معيشت و تغييرات پي‌در‌پي در وضعيت اقتصادي خانواده و جامعه است كه مي تواند باعث فروپاشي اقتصادي خانواده و از بين رفتن كسب‌و‌كارها و فرصت-های شغلی شود.
نكته بسيار مهم اين است كه مردم بايد امكان برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري براي آينده را داشته باشند و هر زمان كه اين امكان از مردم گرفته شود، مردم دچار تنش‌هاي رواني مي‌شوند كه به اشكال مختلف، از جمله بيماري‌هاي رواني بروز پيدا مي‌كند.
3.4- بروز ناهنجاري‌هاي اخلاقي و رفتاري
افزایش فشارهاي اقتصادي بر جامعه، پس از اثرگذاري در سلامت جسمي و رواني جامعه، به صورت ناهنجاري‌هاي اخلاقي بروز پیدا مي‌كند. اين ناهنجاري‌های اخلاقی در درازمدت در جامعه به عادت و فرهنگ تبدیل می‌شوند و مشکلات و تبعات منفی زیادی در آینده ایجاد می‌کنند که به سادگی قابل حل و فصل نخواهند بود.
تشدید فشارهای اقتصادی باعث به هم خوردن روند عادی زندگی مردم می‌شود و رفتار مردم در واکنش به این تغییرات نامطلوب و ناخواسته، می‌تواند به سمت ناهنجاری‌های اخلاقی پیش برود. برخی از این ناهنجاری‌ها که در سطح جامعه بروز و ظهور بیشتری دارند عبارت هستند از:
– عصبانيت و خشونت
– دروغ‌گويي، فريب‌كاري و شايعه‌پراكني
– مسئوليت‌ناپذيري، عهدشكني و خيانت در امانت
– رعایت نکردن ادب و نزاکت
– بی‌توجهی به حقوق دیگران
این ناهنجاری‌ها سبب عقب‌ماندگی و تنزل سطح زندگی اجتماعی مردم می‌شود و در حقیقت، یک جامعه متمدن و متعالی، نباید دارای اینگونه ناهنجاری‌ها باشد.
در زمان بروز و افزایش فشارهای اقتصادی و در شرایطی که مردم از عهده مدیریت اقتصادی خود و خانواده و کسب‌و‌کارها و سرمایه‌گذاری‌ها بر نمی‌آیند، در پاسخ به تنش‌ها و فشارهای روانی که متحمل می‌شوند، برخی دست به چنین رفتارهای ناهنجاری می‌زنند. ناگفته نماند که زمینه چنین رفتارهایی در اغلب اینگونه افراد از قبل وجود دارد که در زمان افزایش فشارها و مشکلات اقتصادی، بروز بیشتری پیدا می‌کند.
4.4- سستي ايمان و اعتقادات مذهبي
همانگونه كه در معارف اسلامي تبيين شده است، فقر و تنگدستي عامل سستي ايمان و اعتقادات مذهبي است. حضرت علي (ع) خطاب به فرزندشان، محمد حنفيه مي فرمايند:
«اى فرزندم! من از تهيدستى بر تو هراسناكم. از فقر به خدا پناه ببر كه همانا فقر، دين انسان را ناقص و عقل را سرگردان مي‌كند، و عامل دشمنى است.» (حكمت 319 نهج البلاغه)
موضوع فقر صرفاً یک موضوع اقتصادی نیست و با همه‌ی شئونات زندگی مردم عجین شده است. مبارزه با فقر یکی از مهمترین رسالت‌های حاکمیت است و باید با نگاه پاسداری از ایمان و اعتقادات دینی مردم که ضامن سلامت دنیوی و اخروی ایشان و سعادت جامعه است، با بیشترین توان، با فقر مبارزه کرد. دین مبین اسلام برای مبارزه با فقر برنامه‌ها و سازوکارهایی دارد که در بخش پایانی این طرح به برخی موارد آن اشاره خواهد شد .
5.4- قانون‌شكني و قانون‌گريزي
قانون‌شكني و قانون‌گريزي در اثر تشدید فشارهاي اقتصادي بر جامعه افزايش پيدا مي‌كند. برخی افراد برای فرار از فشارها و مشکلات اقتصادی و برخی با هدف کسب منافع بیشتر و سوء استفاده، دست به کارهای غیرقانونی می‌زنند.
این قانون‌شکنی و قانون‌گریزی می‌تواند به شكل‌هاي زير نمايان شود:
– عدم رعايت مقررات عمومي جامعه
– استفاده از راهكارهاي غيرقانوني
– دزدی و کسب‌و‌کارهای غیرقانونی
1.5.4- عدم رعایت مقررات عمومی جامعه
بی‌توجهی به قوانین راهنمایی و رانندگی، بی‌توجهی به مقررات و قوانین عمومی فعالیت‌های اقتصادی، عدم رعایت حقوق دیگران، بر هم زدن نظم و آسایش مجامع عمومی و … با بروز و تشدید فشارهای اقتصادی، افزایش می‌یابند و به تبع آن، آرامش روحی و روانی و نظم و آسایش جامعه از بین می‌رود و زمینه برای تبعات سنگین‌تر فراهم می‌شود.
2.5.4- استفاده از راهکارهای غیرقانونی
پنهان‌کاری، رشوه‌خواری، سوء استفاده از قانون، تهدید و ارعاب برای پیشبرد کارها، تجسس و تجاوز به حریم خصوصی افراد و …، با افزایش مشکلات و فشارهای اقتصادی گسترش می‌یابد و برخی فعالیت‌ها از مسیر منطقی و قانونی و عرفی خود خارج می‌شوند.
3.5.4- دزدی و کسب‌و‌کارهای غیرقانونی
در زمان بروز مشکلات اقتصادی که با کاهش سطح اشتغال و بروز تنش‌های اجتماعی به خصوص برای جوانان همراه است، دزدی و سرقت‌های خرد و کسب‌و‌کارهای غیرقانونی همچون خریدوفروش‌های غیرمجاز، قاچاق کالا، احتکار، رباخواری، کارچاق‌کنی، شرخری و … افزایش پیدا می‌کند که مخل امینت و آسایش عمومی مردم و برهم‌زننده‌ی تعادل اقتصادی و موجب آسیب‌های جدی بر چرخه‌ی اقتصادی کشور است.
6.4- کاهش سطح اشتغال
در شرایطی که مشکلات اقتصادی افزایش پیدا می‌کنند، برخی کسب‌و‌کارها و سرمایه‌گذاری‌های خرد و کلان، به خصوص موارد خرد که از پشتوانه‌های محکم و حمایت‌های مستقیم برخوردار نیستند، دچار رکود و ورشکستگی می‌شوند که به صورت مستقیم، سبب از بین رفتن فرصت‌های متعدد شغلی می‌شود.
با کاهش سطح اشتغال، مشکلات معیشتی خانواده‌ها و به خصوص جوانانی که در مرحله پیش از ازدواج هستند، افزایش پیدا می‌کند و سبب تشدید مشکلات اجتماعی دیگری در سطح جامعه می‌شود.
7.4- از بين رفتن امنيت
با افزايش مشكلات اقتصادي و به تبع آن، مشكلات و ناهنجاري‌هايي كه ذكر شد، دزدی‌ها و شرارت‌ها و تخلفات و جرائم خطرناك كه مخل امنيت عمومي مردم هستند افزايش مي‌يابند.
8.4- فروپاشي خانواده
كاهش ازدواج، بالارفتن سن ازدواج، بي‌ميلي نسبت به فرزندآوري، بي‌توجهي نسبت به رشد و تربيت صحيح فرزندان، افزايش طلاق، افزايش دعاوي خانوادگي، ناهنجاري‌هاي اخلاقي خانوادگي، خيانت به همسر و … مشكلاتي هستند كه با افزايش مشكلات اقتصادي بيشتر مي‌شوند و می‌توانند در درازمدت اثرات جبران‌ناپذيري داشته باشند.
9.4- رونق مشاغل كاذب و پست
افزايش مشكلات اقتصادي سبب رونق مشاغل كاذب و پست، مانند دلالي، كارچاق‌كني، واسطه‌گري و … مي‌شود. با افزايش مشكلات اقتصادي، كسب‌وكارهاي خرد و سرمايه‌گذاري‌هاي كوچك دچار بحران و فروپاشي مي‌شوند و با از بين رفتن فرصت‌هاي مناسب شغلي، مشاغل كاذب و پست رونق مي‌يابد و عده‌اي از افراد به امرار معاش از اين طريق مي‌پردازند.
رونق اينگونه مشاغل، باعث افزايش كلاه‌برداري‌ها و فسادهاي مالي و متضرر شدن اقشار مختلف جامعه در بده‌بستان‌هاي اقتصادي مي‌شود. اينگونه مشاغل به جريان‌های اقتصادي در جامعه آسيب مي‌زنند و مي‌توانند بحران‌هاي اقتصادي ايجاد كنند. توليد و عرضه با رونق گرفتن اينگونه مشاغل دچار مشكل و در نهايت ورشكستگي مي‌شود. احتكار، بازارسياه، قيمت‌هاي كاذب، رشد اقتصادي حبابي و … از ديگر تبعات رونق گرفتن اينگونه مشاغل مي‌باشند.
10.4- بروز جنجال‌های سیاسی
مشكلات اقتصادي همواره سبب كنش و واكنش ميان جريان‌هاي مختلف سياسي و نخبگان سياسي مي‌شود. اين كنش و واكنش‌ها براي فضاي اجتماعي و سياسي كشور و براي مديريت كشور زيان‌آور هستند.
بروز جنجال‌هاي سياسي، انرژي و وقت و هزينه‌هاي مادي و معنوي زيادي به مسئولين و مردم تحميل مي‌كند و سبب سستي و فرسودگي بدنه مديريتي كشور و بي‌ميلي و بي‌رغبتي مردم براي كار و تلاش و ايستادگي در مقابل مشكلات و كمك به آينده كشور مي‌شود. در اثر اين جنجال‌ها، مردم دچار بي‌اعتمادي و بي‌تفاوتي نسبت به كشور مي‌شوند و روحيه تلاش و پشتكار و حركت انقلابي و جهادگونه در مردم و مسئولین از بين مي‌رود.
11.4- بي‌توجهي نسبت به آينده
با افزايش مشكلات و فشارهاي اقتصادي، توجه و تمركز مردم و مسئولين بيشتر بر روي عبور از شرايط سخت كنوني يا حفظ وضعيت موجود و جلوگيري از بدتر شدن اوضاع مي‌شود و اين سبب بي‌توجهي نسبت به آينده و از بین رفتن روحیه‌ی آينده‌نگري است. نگاه كوتاه‌مدت در بين مسئولين و مردم مي‌تواند سبب روي‌آوردن به اقداماتي شود كه اثرات نامطلوبي بر روي آينده‌ی كشور دارند.
5- راهكارها
در این مقاله سعی شد همه‌ی مشکلات اجتماعی ناشی از تشدید فشارهای اقتصادی بر جامعه با نگاهی جامع و کلان و فراگیر بررسی شوند. بدیهی است که هر یک از این مشکلات نیازمند بررسی‌های تخصصی و کارشناسی دقیق‌تری در حوزه‌ی مربوط به خود هستند. همچنین، بدیهی است که ارائه راهکار برای هر یک از این مشکلات نیازمند مطالعات دقیق و برنامه‌ریزی منسجم است.
در ادامه، راهکارهای اجتماعی و فرهنگی پیشنهادی برای مقابله و پیشگیری از مشکلات و معضلات اجتماعی ناشی از فشارهای اقتصادی، به صورت دسته‌بندی شده معرفی می‌شوند.
1.5- ارتقاي اخلاق و منش اجتماعي
بسیاری از مشکلاتی که در اثر فشارهای اقتصادی در حوزه اجتماعی ایجاد می‌شوند، دارای زمینه‌های پیشین در بین بخش‌هایی از جامعه و برخی افراد هستند. این زمینه‌ها در حقیقت به پیشینه‌های فرهنگی و اجتماعی این بخش از جامعه بر می‌گردند. برای از بین بردن این مشکلات، باید فرهنگ‌سازی با هدف ارتقای اخلاق و منش اجتماعی و تقویت مؤلفه‌های زندگی اجتماعی، انجام شود تا زمینه‌های بروز این معضلات اجتماعی از بین برود؛ ضمن اینکه جامعه از نظر فرهنگ و تمدن پیشرفت کند.
در یک زندگی اجتماعی، در جامعه‌ای اسلامی و شیعی با مشخصه‌ها و ویژگی‌های ایرانی، خصوصیات زیر باید در تک‌تک افراد جامعه ایجاد شود تا در عرصه‌ی عمومی جامعه شاهد پیشرفت و ارتقای مؤلفه‌های یک زندگی اجتماعی متمدن و متعالی باشیم:
– صبر و حوصله در برخورد با مشكلات
– رعايت ادب و احترام به شخصيت و حقوق ديگران
– احترام به قوانين و مقررات
– تعهد و مسئوليت‌پذيري
– وقت‌شناسي و برنامه‌ریزی
– عزت نفس و خودباوری
– همت مضاعف و كار مضاعف
– آگاهی و بصیرت نسبت به موضوعات روز داخلی و خارجی
– مشارکت آگاهانه در عرصه‌های اجتماعی
– مصلحت‌اندیشی و خیرخواهی و دلسوزی نسبت به کشور
2.5- تقويت ايمان و اعتقادات مذهبي
تقویت ایمان و اعتقادات مذهبی جامعه، صرف نظر از اینکه در مواجهه با مشکلات اقتصادی کشور راهگشا خواهد بود، یک ضرورت است و باید مورد توجه قرار بگیرد. در این خصوص، باید فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی با هدف آموزش و تربیت مردم و تقویت ایمان و اعتقادات مذهبی و پایبندی به آموزه-های دینی، انجام شود.
آن دسته از معارف دینی و مذهبی که در زمان بروز و افزایش فشارهای اقتصادی به کاهش تنش‌های موجود در جامعه و عبور از مشکلات و نجات قشرهای مستضعف جامعه کمک می‌کنند، عبارتند از:
– تقويت روحيه‌ی توكل به خداوند منان
– وفاي به عهد و امانت‌داري
– راستگويي و درست‌كاري
– پايبندي به كسب روزي حلال
– پرهيز از كم‌فروشي و گران‌فروشي
– تشويق به انفاق و احسان
– ترويج سنت قرض الحسنه
– احياي احكام اقتصادي اسلام همچون خمس و زكات
– امر به معروف و نهي از منكر
3.5- اصلاح سبك زندگي
سبک زندگی و عادات روزمره‌ی مردم یکی از مهمترین مقوله‌های است که باید مورد توجه قرار گیرد و برنامه‌ریزی دقیق و منسجمی برای اصلاح و جهت‌دهی به آن انجام شود. اصلاح سبک زندگی هم یک ضرورت همیشگی است و نباید تصور کرد که فقط در زمان بروز و افزایش مشکلات و فشارهای اقتصادی باید به آن پرداخت.
برخی عادت‌ها و روش‌ها و خصوصیت‌هایی که مردم باید در زندگی روزمره‌ی خود داشته باشند عبارتند از:
– پرهيز از مصرف‌گرايي، اسراف و تجملات
– برنامه‌ريزي و آينده‌نگري
– پس انداز و سرمايه‌گذاري
– صداقت و شفافيت در رفتار
– قناعت به حقوق و جایگاه خود
– واقع‌بيني و دوری از زیاده‌خواهی
– خودسازي و آمادگي براي شرايط سخت
– روحيه مشاركت در امور اجتماعي
– پرهيز از مشاغل كاذب و پست
– توجه به تعليم و تربيت صحيح فرزندان
– ورزش، تفريح و سرگرمي هاي سالم
– توجه به سلامت جسمي و روحي
مجموعه اینگونه عادات و روش‌ها، در کنار موارد دیگری که در اینجا ذکر نشد، یک سبک زندگی فردی و اجتماعی متعالی را تشکیل می‌دهند که در همه‌ی زمان‌ها، به خصوص در زمان بروز مشکلات اقتصادی، یک ضرورت می‌باشد.
4.5- تأمین نیازهای اساسی جامعه
تأمین یک سری نیازهای اساسی جامعه سبب کاهش نگرانی‌های مردم در همه‌ی شرایط به خصوص در زمان بروز مشکلات و فشارهای اقتصادی می‌شود. هنگامی که مردم از بابت نیازهای اساسی خود خاطری آسوده داشته باشند، در زمان بروز مشکلات و تشدید فشارهای اقتصادی آرامش بیشتری دارند و رفتار کنترل‌شده‌تری خواهند داشت. بخشی از نیازهای اساسی مردم که باید به طور کامل تأمین شود عبارتند از:
– پوشش صددرصدی بیمه
o بیمه‌ی سلامت
o بیمه‌ی کسب‌و‌کارها و مشاغل
o بیمه‌ی حوادث
o بیمه‌ی بیکاری
– نظارت دقیق بر روی بازارهای اساسی، واردات و صادرات
o مواد غذایی
o داروها
o …
– تأمین مسکن، به خصوص برای جوانان
o نظارت بر روی قیمت‌ها
o خرید و فروش
o رهن و اجاره
o افزایش عرضه‌ی مسکن
o صنعتی‌سازی
o مدیریت واحدهای خالی
o حمایت‌های مالی
o افزایش تسهیلات بانکی
o سهولت در بهره‌مندی از تسهیلات
– حمایت از کسب‌و‌کارهای مفید
o واحدهای تولیدی
o کشاورزی، باغداری و دامداری
o خدمات مفید بهداشتی و درمانی
o خدمات ورزشی و تفریحات سالم
o کسب‌و‌کارهای نوین و دانش‌بنیان
o کسب‌و‌کارهای جوانان و دانشجویان
– گسترش و توزیع مناسب امکانات ورزشی و تفریحات سالم
– …
6- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در این مقاله به اثرات کلان مشکلات و فشارهای اقتصادی بر جامعه و اثرات اجتماعی و فرهنگی بعدی آن اشاره شد. سعی شد تا با نگاهی جامع، همه‌ی مشکلات در کنار یکدیگر دیده شوند تا اثرگذاری-های متقابل این مشکلات بر روی هم کشف شود و راه برای ریشه‌یابی و حل و فصل کردن این مشکلات باز شود.
در ادامه، راه‌حل‌های پیشنهادی هم با نگاهی همه‌جانبه شمرده شدند و با دسته‌بندی مشخصی که روی این پیشنهادها صورت گرفت، امکان بررسی‌های دقیق‌تر و برنامه‌ریزی‌های بعدی با یک نگاه جامع و کامل فراهم شد. برخی از این پیشنهادات تکراری به نظر می‌رسند؛ ولی برای تأکید و برای نشان دادن اثرگذاری متقابل مشکلات و راه‌حل‌های گوناگون بر روی یکدیگر و ایجاد یک نگرش سیستماتیک به مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و معیشتی مردم، با دسته‌بندی و اولویت‌بندی مشخص معرفی شدند.
امید است که ملت سرافراز ایران همیشه و در همه‌ی عرصه‌ها موفق و پیروز باشد و انقلاب اسلامی ایران با پشتیبانی مردم و حرکت باعظمت ملت و دولت به سرمنزل مقصود برسد.
