– یک سؤالی داشتم در حوزه اقتصادی است منتهای مراتب به مسائل سیاسی و روابط بینالملل هم مربوط هست. این سؤال در رابطه با میادین نفتی و گازی مشترک با کشورهای همسایه به ویژه کشور عربستان و قطر است. در رابطه با این میادین خود شما مستحضر هستید که ما با کشور عربستان میدان جزیره فارسی را مشترک داریم و با کشور قطر میدان گازی پارس جنوبی. سؤال اینجانب در رابطه با برداشت بیرویهای است که زمان جنگ و بعد از جنگ این دو کشور داشتند و بدون رقیب از این حوزه برداشت میکردند و علاوه بر سود اقتصادی بسیار زیادی که این برداشتها داشتهاست، از نظر سیاسی نیز برای ما مشکل درست کرده است. مشکل ان نیز میتواند هم سیاسی و هم امنیتی باشد که علنا این برداشت ها به تشکیل شدن سازمانهای مثل القاعده و تکفیریها و… منجر شدهاست و از یک طرف هم صرف حضور این قضایا میتواند به لابی که کشور عربستان و قطر برای تحریم بیشتر ما منجر میشود انجام میدهد. حال سؤال من این است که چطور میتوانیم با حفظ حسن همجواری کاری بکنیم که با تکیه بر ظرفیتهای داخلی و خارجی کشور برداشتهای ما از این حوزهها صورت پذیرد.
– اولا اهمیت نقش انرژی شامل انرژی نفت و گاز و سایر انرژی ها در جهان صنعتی امروز یک مطلب واضح و روشنی است که تا حدود زیادی در همه حوزهها از جمله سیاسی و… در کشورها اثرگذار است. بهخاطر همین امر وضعیت هر کشوری به ویژه کشورهایی که تولید کننده انرژی هستند. سیاستهایی که در این زمینه اتخاذ میکنند بسیار اهمیت دارد و شاید یکی از مهمترین مسائلی است که این کشورها با آن درگیر هستند. ایران که از دیرباز تولیدکننده انرژی بوده (نفت، گاز و اخیرا به سمت انرژی هستهای دارد پیش میرود) قطعا یکی از مهمترین مسائلی که با آن درگیر است همین بحث انرژی است. حال که به بحث میادین مشترک انرژی نفت و گاز که ایران با کشورهای اکثرا عربی دارد اشاره کردید باید گفت که خود این امر شاید مهمترین مسئله حوزه انرژی ما باشد. طبق آمار موجود الآن حدود 22 میدان مشترک در ایران داریم که شاید اگر برخی میادین گازی را هم حساب کنیم تا 28 میدان برسد. حالا از میان این 22 میدان مهمتر، 8 میدان مشترک با عراق داریم 5 میدان با عربستان داریم 3 میدان با قطر داریم، 4 میدان مشترک با امارات، و با کشورهای عمان و ترکمنستان هم یک میدان مشترک داریم. در این بین وضعیت کشور ما در بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز واقعا وضعیت مناسبی نیست و حقیقتا وضعیت ما خیلی بد است. ما اگر فقط جنبه نفت آن را در نظر بگیریم طبق آماری که وزارت نفت ارائه کردهاست بیش از 60 میلیارد بشکه نفت در میادین مشترک نفتی ما هم اکنون وجود دارد و حال اگر میانگین ضریب بازیافت میادین مشترک را مثل میادین داخلی 25% در نظر بگیریم یک چهارم این 60 میلیارد حدود 15 میلیارد بشکه نفت قابل استحصال در میادین مشترک داریم اما میزان برداشت ما از این میادین واقعا پایین است بهطوری که اصلا با کشورهای دیگر قابل قیاس نیست. بهعنوان مثال من خیلی مختصر دو کشور قطر و عربستان را که شما فرمودید را من عرض کنم از آن 5 میدان مشترکی که ما با عربستان داریم –در حوزه نفت دو میدان مهمتر وجود دارد؛ میادین فروزان و اسفندیار- که این دو میدان، بزرگترین میادین مشترک نفتی ایران با عربستان است. بهطور کلی اگر بخواهیم وضعیت ایران را در استحصال نفت بیان کنم در حال حاضر و طبق آمار موجود عربستان از این دو میدان مشترک روزانه بیش از 400 هزار بشکه نفت در حال تولید کردن است اما ظرفیت تولید ایران از این میادین شاید به 50 هزار بشکه نیز نرسد. قریب 10-9 برابر تولید عربستان بیشتر از ماست. به هر حال یکسری تدابیری اندیشیده شدهاست توسط وزارت نفت که این رویه تغییر پیدا کند ظاهرا در مورد میدان فروزان که نسبت به میدان اسفندیار بزرگتر است مقداری بیشتر، راجع به میدان اسفندیار نیز ظاهرا طبق اعلام وزارت نفت تمهیداتی انجام شدهاست. و گفتهاند که یک جهشی را در تولید تا پایان سال 92 خواهیم داشت. و برنامههایی نیز وجود دارد که این برداشت بیشتر شود. و همچنین در مورد قطر که پارس جنوبی را داریم،پارس جنوبی هم میدان گازی و هم میدان نفتی است ما در هر دو عرصه عقب هستیم چه در زمینه گازی و چه در زمینه نفتی. ما در زمینه نفتی که هنوز هیچ استخراجی از پارس جنوبی نداشتیم حدود 10 سال پیش یک اقدامی از طرف دولت جهت بهرهبرداری از میادین نفتی مشترک در پارس جنوبی صورت گرفت الآن با وجود اینکه 10 سال از آن میگذرد هنوز یک بشکه نفت نیز نتوانستهایم از پارس جنوبی برداشت کنیم.
– آقای ذوالفقاری دلیل این امر چیست؟
– دلایل متعددی وجود دارد. مثلا سازمان بازرسی کل کشور ورود پیدا کرد. ما یکسری مشکلات کلی در این زمینه داریم مثلا مشکلاتی مانند بحثهای تکنولوژیکی که خیلی مهم است. تکنولوژی نفت یکی از پیشرفتهترین تکنولوژیها در دنیاست. ما در بحث سرمایه تکنولوژیکی این امر کمبود داریم. از طرفی سرمایه پولی نیز همین طور است. منابع مورد نیاز برای بهرهبرداری در حد میلیاردها دلار است و چنین سرمایهای هم با توجه به وضعیت کنونی کشور ما که یک مقداری بحث جذب سرمایههای خارجی با مشکل مواجه شدهاست فلذا این را خیلی تاکید میکنند. در حال حاضر یکی از مهمترین علل پیش افتادن این کشورهای عربی در بهرهبرداری از منابع مشترک نفتی جذب سرمایه خارجی است. به هر حال یکسری جزئیاتی در این زمینه وجود دارد یعنی این کشورها قراردادهای زیر 50% هم میبندند یعنی مثلا درآمد حاصل از این بهرهبرداری را 45% خود برداشته و بیش از 50% آن را به کشورهای دیگر میدهند و یا ارقام مختلف با آن کشور سرمایهگذاری کننده یا شرکت سرمایهگذاریکننده. ما در این زمینه تا حالا نخواستهایم این کار را بکنیم. شاید برخی میگویند که این کار برخی مشکلات شرعی دارد که بیش از نصف نباید …
– یعنی قاعده نفی سبیل دیگر؟
– بعضی از فقها در این زمینه نظری نظراتی دارند که البته با وجود ضرر فاحشی که در این زمینه از عقب ماندن ما از بهرهبرداری از این ثروت ما دارد اتفاق میافتد. که این ایراد شرعی را میتواند به نوعی توجیه کند که به صرف اینکه ما نخواهیم این کار را بکنیم به این صورت نیست که قرار باشد این منابع سر جایش بماند بلکه در حال از بین رفتن است ولی همین چندوقت پیش، همین الان عرض کردم ما تا الآن حتی یک بشکه نفت از پارس جنوبی برداشت نکردهایم قطر از مرز 1 میلیارد بشکه عبور کردهاست مجموع برداشت این کشور از نفت پارس جنوبی. بعد این میادین مشترک نفتی و گازی هم یک خصوصیتی دارند که براساس آن هر چقدر که زمان میگذرد اوضاع بدتر و سختتر میشود. یعنی برداشت یکجانبه کشوری از منابع مشترک اولا حجم منابع را کم میکند ثانیا نفت و گاز این میادین به سمت این کشور انتقال پیدا میکند و همچنین افت فشار مخازن و کاهش نفت و گاز موجود منجر به این میگردد که استخراجهای بعدی سختتر و سختتر گردد. یعنی شرایط به گونهای نیست که باعث شود سهم ما با گذشت زمان باقی بماند. نه! حتی اگر ما همینطور دست روی دست بگذاریم ممکن است سهم ما به سمت صفر شدن هم پیش برود. هیچ مانعی برای این امر وجود ندارد و در شرایط کنونی دنیا هیچ قانون حقوقی هم وجود ندارد که ما بخواهیم از طریق مجامع حقوقی بینالمللی این حق خودمان را حفظ کرده و نگه داریم. این وضعیت را میتوانند به شرایط تشبیه کرد که یک دزدی در روز روشن بیاید و وسایل خانهاش را بدزدد و برود و وی ساکت بنشیند و دستش به هیچ جا بند نباشد. وضعیت میادین مشترک نفتی و گازی را میتوان به چنین حالتی تشبیه کرد. به هر حال با توجه به تاکیدات خیلی فراوان مقام معظم رهبری در این زمینه –ایشان در سالهای اخیر در دیدارهایی با مسئولین نفتی داشتند شاید در اکثر دیدارها یا همه دیدارها بحث میادین مشترک نفتی را تاکید بسیار زیادی کردند- چند سال پیش که برای بازدید از آن مناطق به عسلویه رفتند در این زمینه تاکید بسیار زیادی کردند و وزارت نفت هم طبق آماری که اخیرا آقای قاسمی وزیر محترم نفت ارائه کردند و آمارهای قبلی که ارائه شده بود در واقع یک اهتمام زیادی صورت گرفتهاست تا به این روند کنونی پایان داده شود و بشود که جلوی این ضرر را بگیریم و بتوانیم از این منابع استفاده کنیم. این یک بعد قضیه است. بعد اقتصادی آن که بر اساس آن ما داریم متحمل یک ضرری میشویم. یک بعد دیگر هست که چگونه جلوی این ضرر را بگیریم و آن هم مباحثی است که پیشتر توسط کارشناسان گفتهشده است توسط اقتصاددانان گفتهشدهاست و مهمترین عامل بهخصوص در صنایع سرمایهبر بسیار بالایی مانند نفت بحث جذب سرمایههای خارجی است و الآن به دلایل مختلف -اقتصاددانان شاخصهای مختلفی در این زمینه ذکر میکنند برای جذب سرمایههای خارجی- مهمترین آن بحث امنیت اقتصادی است. به هرحال به علت جوی که در دنیا به وجود آمده است بر علیه ایران، تبلیغاتی که بر علیه ایران وجود دارد که کشورهای مختلف به خصوص آمریکا و اسرائیل سعی میکنند که ایران را یک کشور ناامن جلوه بدهند اگر هم الآن ناامن نیست ایران را یک کشور در آستانه جنگ جلوه بددهند بلکه به نحوی از سرمایهگذاری خارجی در ایران جلوگیری بشود در حالی که وجود شرایطی در ایران که موجب شدهاست بازدهی سرمایهگذاری فوق العاده بالا باشد ایران به خاطر کمبود نسبی سرمایه که در آن وجود دارد یک به خاطر ظرفیتی که در عرصه صنعت نفت و گاز دارد و دو، موجب شدهاست که بازدهی بسیاری بالایی، سرمایهگذاری در صنعت نفت و گاز ایران وجود داشتهباشد. صنعت نفت و گاز ایران واقعا بازدهی بالایی دارد. منتها با این موانع و بحث اخیر تحریم مالی و تحریم بانکی در یکی دو سال قبل به وجود آمد، این امر هم منجر به ممانعت شدهاست. این طور نیست که ما قضیه را بهطور صفر و یک نگاه کنیم. الآن عرصه اقتصادی دنیا به گونهای شدهاست که عملا صفر و یک نیست -یا ما را تهدید کردند و ما از همه چیز ساقط شدیم یا اینکه تحریمها برداشته شود تا ما بتوانیم در کارهایی که میخواهیم انجام بدهیم موفق شویم- این گونه نیست. این جو میتواند شکسته شود. یکسری تشویق های مالیاتی و… میتواند کمک کند. در این زمینه به صورت تخصصی مطالب مختلفی عنوان شدهاست. من نمیتوانم در این فرصت کم همه آن را بیان کنم.
