چکیده

در این مقاله با بررسی بیانات مقام معظم رهبری در محافل مختلف، تلاش شده است تا مفهوم پیشرفت، بصورت جامع مورد بررسی قرار گرفته و ابعادی چون شاخصه‌های پیشرفت، موانع پیشرفت و نشانگرهای پیشرفت احصا گردند. بدیهی است که مفهوم پیشرفت از نگاه ایشان منحصر به سخنرانی­هایی نمی­باشد که در آنها به صورت مستقیم راجع به مفهوم پیشرفت سخنرانی نموده­اند و می­بایست دایره جامعی از موضوعات مهمی که ایشان در طول ادوار مختلف به آنها اشاره نموده­اند را مد نظر قرار داد.

1.  مقدمه

ترسیم چشم انداز یکی از وظایف محوری رهبران در هر مجموعه ای می باشد و می بایست به درستی و با دقت و متناسب با اقتضائات آن مجموعه ترسیم گردد تا نیل به اهداف آن مجموعه محقق گردد. اگر در ترسیم چشم انداز دقت به اقتضائات مجموعه صورت نپذیرد چشم انداز ترسیم شده یا محقق نخواهد شد و یا در صورت تحقق، متناسب با اهداف مجموعه نبوده و مجموعه را دچار انحرافات جدی می نماید.

رهبر معظم انقلاب، دهه چهارم انقلاب اسلامی و حیات جمهوری اسلامی را با عنوان دهه پیشرفت و عدالت نام گذاری نموده اند. همچنین در بیانات متعدد و به مناسبت­های مختلف نیز این موضوع را یادآوری نموده و از منظرهای مختلف به آن اشاره نموده و از مردم خواسته­اند که این موضوع به گفتمان ملی تبدیل گردد[2]. این امر بیانگر اهمیت این موضوع در نگاه ایشان است. در این مقاله ضمن بررسی دیدگاه­های ایشان پیرامون موضوع پیشرفت و مباحث مرتبط با آن چون عرصه­های پیشرفت، موانع پیشرفت و الزامات پیشرفت، تلاش شده است تا ارتباط مفهومی میان این موضوع و موضوعات دیگر که از منظر ایشان مهم می­باشند یافت شده و بدین ترتیب، نقشه کلان پیشرفت ترسیم گردد.

ضرورت اندیشیدن به مقوله پیشرفت در قالب الگو، بدین معناست که می­بایست تمامی آیتم­ها با یکدیگر ارتباط پیدا کنند. از طرف دیگر، الگو می­بایست دارای هدف باشد. چه آنکه حرکات جسته و گریخته و زیگزاگی نمی­تواند کشور را به مقصود برساند.[3] همچنین باید به این نکته توجه داشت که در مسیر پیشرفت بایستی حرکت، مقهور پیشرفت کننده باشد و الا اگر پیشرفت کننده و حرکت کننده مقهور پیشرفت و حرکت باشد، نهایت مسیر پیشرفت، چیزی نیست که او می­خواهد. لذا اصطلاحاً می­بایست سوار بر پیشرفت شد.

2.  عرصه­ های پیشرفت[4]

پیشرفت و حرکت رو به جلو در هر مجموعه­ای دارای ابعاد مختلفی است و زوایای متنوعی را پوشش می­دهد. در مجموع، پیشرفتی که می­بایست در کشور رخ دهد باید در چهار عرصه اتفاق بیافتد تا بتواند مفهوم پیشرفت همه جانبه را بطور کامل تحقق بخشد. لازم به ذکر است که این عرصه­های چهارگانه نسبت به یکدیگر از تقدم و تأخر برخوردارند بطوری که اگر در عرصه مقدم پیشرفت رخ ندهد و یا پیشرفت عرصه مؤخر از عرصه مقدم بیشتر باشد طول عمر ماندگاری پیشرفت در عرصه مؤخر بسیار کوتاه خواهد بود و هر کدام نقش  فونداسیون را نسبت به عرصه بعدی ایفا می­نمایند.

نکته دیگری که باید مد نظر قرار داد آن است که سرعت بروز پیشرفت در عرصه­های مقدم نسبت به سرعت بروز پیشرفت درعرصه­های مؤخر کمتر است. بدین معنا که مثلاً اثرات پیشرفت در عرصه علم را زودتر از اثرات پیشرفت در عرصه تفکر می­توان ادراک نمود.

2.1.  عرصه تفکر

اولین عرصه­ای که می­بایست در آن پیشرفت رخ دهد پیشرفت در عرصه تفکر است. جامعه پیشرفته از نگاه دین اسلام جامعه­ای است که در وهله اول جامعه متفکری باشد. مؤید این مطلب، کلام نورانی وحی است که در آن بارها عبارت­هایی چون «لقوم يتفكّرون»، «لقوم يعقلون»، «أفلا يعقلون»، «أفلا يتدبّرون» ذکر شده است. پیشرفت در این عرصه زمانی محقق خواهد شد که جامعه ایران اسلامی به یک جامعه اندیشه ورز تبدیل شود و تفکر و اندیشه حرف اول را در جامعه بزند. بدیهی است که مبدأ پیشرفت در عرصه تفکر از جامعه نخبگانی آغاز خواهد گردید و صفت اندیشه ورزی از آنان به عموم مردم سرایت خواهد نمود. مهمترین ابزارهایی که در این زمینه می­توانند راهگشا باشند نیز عبارتند از مجموعه آموزش و پرورش و رسانه­ها.

پس جامعه پیشرفته جامعه­ای است که پیش از همه اوصاف، متصف به صفت “اندیشه ورز” و “متفکر” باشد.

2.2.  عرصه علم

عرصه دومی که از لحاظ تقدم و اولویت، پس از عرصه تفکر قرار می­گیرد و به عنوان محصول تفکر محسوب می­شود عرصه علم است. از بدیهی ترین ثمرات پیشرفت در عرصه علم، استقلال علمی و قطع وابستگی در این زمینه است که این مهم، خود زمینه ساز دستیابی به استقلال همه جانبه و قطع وابستگی می­باشد. جایگاه و شاخصی که می­توان پیشرفت در عرصه علم را رصد نمود کسب فناوری و دانش جدید است. علاوه بر این، باید دقت نمود که یکی از شاخص­های اصلی در زمینه رصد پیشرفت علم، تحقیق و تولید علم است. همچنین دقت بر این مطلب لازم است که بایستی سمت و سوی این تحقیقات به سمت نیازهای کشور باشد. [5]

در نتیجه صفت دومی که می­توان به جامعه پیشرفته نسبت داد صفت “عالم” است.

 2.3.  عرصه زندگی

عرصه‌ى سوم پیشرفت، عرصه‌ى زندگى است. تمامی مواردی که در زندگى يك جامعه به عنوان مسائل و خطوط اساسى مطرح است، در عنوان «عرصه‌ى زندگى» ميگنجد؛ مواردی از قبیل امنيت، عدالت، رفاه، استقلال، عزت ملى، آزادى، تعاون و حكومت، همگی مواردی می­باشند که در این عرصه قرار دارند. بدین ترتیب و با توجه به توضیحات گذشته، ناگفته پیداست که پیشرفت در این عرصه­ها بدون پیشرفت در عرصه­های تفکر و علم یا اساساً اتفاق نمی­افتد و یا اگر رخ دهد بصورت مقطعی و زودگذر خواهد بود. نیل به هر کدام از این موارد نیز دارای شاخص­هایی است که از تفصیل زیادی برخوردارند.

بدین ترتیب، سومین صفتی که می­توان به جامعه پیشرفته نسبت داد صفت “آباد” می­باشد. در نتیجه جامعه پیشرفته جامعه­ای آباد می­باشد.

2.4.  عرصه معنویت

عرصه‌ى چهارم پیشرفت که از تمامی عرصه­های دیگر مهمتر بوده و به منزله روح حاکم بر پیشرفت در عرصه­های دیگر مطرح است، پیشرفت در عرصه معنویت است.

ذکر این نکته لازم به نظر می­رسد که پیشرفت در عرصه معنويت با پیشرفت در هیچکدام از عرصه­های تفکر، علم و زندگی و زیر مجموعه­های آنها چون علم، سياست و آزادى، منافاتى ندارد؛ بلكه همانطور که ذکر شد، معنويت روح حاکم بر تمامی این عرصه­ها و به بیان ساده تر، ضمانت اجرای پیشرفت دائمی و ماندگار در تمامی این عرصه­ها می‌باشد.

آرمان شهری که اسلام همواره در حال ترسیم آن است جامعه­ای بدون بهر مندی از مواهب مادی نیست بلکه، جامعه‌ای است که بهره مندی از مواهب دنیوی، انسان را از معنویت و پیوند با مبدأ هستی دور نساخته است. در واقع جامعه­ای که از لحاظ اسلام به عنوان جامعه پیشرفته تلقی می­شود جامعه­ای است که هم در عرصه دنیا پیشرفت کرده باشد و هم در عرصه آخرت. یک چنین جامعه­ای برای زندگی خلیفه خدا روی زمین شایسته می­باشد.

با این بیان، صفت چهارمی که برازنده یک جامعه پیشرفته اسلامی است، جامعه “معنوی” است.

در نتیجه جامعه پیشرفته از نگاه اسلامی جامعه­ای است که دارای چهار صفت باشد:

     1)   متفکر
2)   عالم
3)   آباد
4)   معنوی

3.  عناصر اصلی مهندسی نظام

یکی از مطالب مهمی که می­بایست مد نظر قرار داد آن است که احصای شاخص­های پیشرفت در نظام جمهوری اسلامی جدای از بنیانهای نظام نیست. به عبارت دیگر کلیه مباحث پیرامون پیشرفت و شاخص­های آن می­بایست در چارچوب مهندسی نظام اسلامی صورت پذیرد. از همین رو دقت بر بافت نظام اسلامی و احصای ارکان و عناصر اساسی نظام جهت احصای شاخص­های پیشرفت بسیار راهگشا می­باشد.

مقام معظم رهبری در یکی از بیانات خود چنین می­فرمایند: “امام در ساخت و مهندسي نظام جمهوري اسلامي، همه عناصر و اجزايي را که مي‏توانست اين نظام را استوار و ماندگار کند، مورد ملاحظه قرار داد و با مهارتِ تمام اين عناصر اصلي را در درون اين بناي شامخ و مستحکم کار گذاشت. اين عناصر اصلي عبارت است از اسلام، مردم، قانونگرايي و دشمن‏ستيزي.[6]” با دقت بر این عناصر چهارگانه یعنی اسلام، مردم، قانون گرایی و دشمن ستیزی و با تطبیق این چهار عنصر بر مجموعه بیانات ایشان می­توان دریافت که مجموعه شاخص­های پیشرفت نمی­توانند دور از این چهار عنصر بوده و می­بایست با آن­ها سازگاری داشته باشند. در ادامه توضیح مختصری درباره هر یک ارائه می­شود.

3.1.  اسلام

اصلي‏ ترين عنصر تشکيل‏دهنده نظام عبارت است از اسلام‏گرايي و تکيه بر مباني مستحکم اسلامي و قرآني. راز پيروزي انقلاب در اين نکته بود؛ چون ملت ايران از اعماق قلب به اسلام معتقد و مؤمن و وابسته بود و هست. اغلب ملتهاي مسلمان همين‏گونه‏اند و اگر موانع از سر راهشان برداشته شود، ايمان عميق آنان به اسلام آشکار خواهد شد. تأکید بر پیاده سازی احکام اسلامی تا آنجا مهم است که ایشان در فرازی دیگر می­فرمایند: “هرجا که ما با قاطعيّت، معرفت و روشن‏بيني، احکام اسلام را بر سر دست گرفتيم، دنبال آن حرکت کرديم و صادقانه خواستيم اسلام را پياده کنيم، موفّق شديم؛ اما هرجا ناکامي و ضعفي وجود دارد، بر اثر اين است که ما در آن مورد، از اسلام و حکم اسلامي و ترتيب اسلامي غفلت کرده‏ايم. هم در زمينه اقتصادي، هم در زمينه سياسي، هم در زمينه بين‏المللي و هم در زمينه تربيتهاي صحيح مردمي، امروز هرجا که ضعف و ناکامي‏اي مشاهده مي‏شود، اگر کسي دقّت و ريشه‏يابي کند، به اين‏جا مي‏رسد که در اين نقطه، دستور اسلام و حکم اسلامي مورد توجّه قرار نگرفته است.[7]” این بدین معناست که در پیاده سازی الگوی پیشرفت می­بایست در مطابقت آن بر احکام اسلامی مداقه داشت.

اصولاً پیشرفت بدون محتوای اسلامی که در بافت و مهندسی نظام تعبیه شده است امکان پذیر نیست. منظور از محتوای اسلامی عبارت است از اعتقاد به مبدأ یا همان توحید و همچنین اعتقاد به معاد می­باشد.

3.2.  مردم

شعار مردم گرایی شعاری است که تقریباً بدون استثنا در تمامی انواع حکومت­ها کاربرد دارند و هیچ حکومتی را نمی­توان یافت که شعار مردم گرایی را سر ندهد. اما آنچه که باید در ورای هیاهوی شعارها یافت آن است که چه حکومتی زمینه‌ی ورود واقعی مردم به عرصه حکومت را فراهم می­سازد.

در مشی حکومتی جمهوری اسلامی که از طریق امام خمینی(ره) ایجاد شده و از طریق مقام معظم رهبری ادامه یافته است، محوریت مردم در حکومت در چهار عرصه در حال جریان است:

3.2.1.        تکیه بر رأی مردم

3.2.2.        خدمت گذاری مسئولین مقابل مردم

3.2.3.        بهره برداری از فکر و عمل مردم در راه اعتلای کشور

3.2.4.        لزوم آگاه سازی دائمی مردم

3.3.  قانون گرایی

عنصر سومي که براي امام اهميت داشت و آن را بصورت ساختارمند در بدنه نظام تعبیه نمود و همواره قبل از همگان، خود به آن عمل می­نمود، نظم و قانون بود. موارد متعددی که این امر در منش امام و پایبندی ایشان به این امر دیده می­شود وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

     1)   تعیین دولت موقت حتی قبل از پیروزی انقلاب
2)   همه پرسی درباره نظام اسلامی، دو ماه پس از پیروزی انقلاب
3)   تعیین خبرگان قانون اساسی با رأی مردم
4)   همه پرسی قانون اساسی
5)   تعیین رئیس جمهور در سال اول انقلاب
6)   تعیین مجلس شورای اسلامی با رأی مردم

این موارد و موارد متعدد از این دست، بیانگر توجه امام به این عنصر مهم بود. همچنین تأکید امام و رهبری بر لزوم پایبندی مسئولین به نظم، قانون و مسئولیت­های قانونی قوا، دلیل دیگری بر اهمیت این موضوع می­باشد. با این نگاه، کشور در حالتی می­تواند به کشوری پیشرفته تبدیل شده باشد که در آن، احترام به قانون در بین عموم مردم و تمامی مسئولین، نهادینه شده باشد.

3.4.  دشمن ستیزی

عنصر اساسي چهارم که امام آن را در پايه‏هاي نظام جمهوري اسلامي قرار داد و مايه ماندگاري نظام شد مسأله دشمن‏ستيزي و سلطه‏ستيزي است. علاوه بر آنکه امام خودشان، حتی يک لحظه از کيد و مکر و حيله دشمن غفلت نمی­نمودند، مسئولین کشور را نیز از غفلت از دشمن بر حذر می­داشتند. نظامي چون نظام جمهوري اسلامي که منافع دستگاه­هاي استکباري دنيا را در اين نقطه از عالم و در بسياري از کشورهاي اسلامي تهديد کرده است، بديهي است که مورد دشمني است. این دشمنی در مقاطع مختلف و به اَشکال مختلف بروز نموده است. از این رو، عنصر چهارمی که می­بایست در الگو به آن دقت نمود و شاخص مناسبی برای رصد پیشرفت کشور می­باشد عنصر دشمن ستیزی است.

این چهار عنصر، در واقع چهار نقطه قوت اساسی نظام اسلامی است. مقام معظم رهبری در این زمینه می­فرمایند: “اينها چهار نقطه قوّت اساسي است. هم مردم و هم مسؤولان بايد قدر اينها را بدانند. اين چهار عنصر موجب پايداري نظام است. اين چهار عنصر موجب آن است که هيچ وقت دشمن نتواند به اين نظام ضربه بزند. هر جا ما از اين چهار عنصر غفلت کرديم، ضربه خورديم. اگر ضربه اقتصادي خورديم، اگر عقب‏ماندگي اقتصادي پيدا کرديم، اگر در زمينه‏هاي سياسي دچار ضعفي شديم، بر اثر غفلت از اين عناصر بوده است. آن‏جايي که پيشرفت کرديم، آن‏جايي که عزّت به دست آورديم، آن‏جايي که توانستيم موانع را از سر راه برداريم، آن‏جايي که دشمن را ناکام کرديم، به خاطر تکيه بر اين عناصر بوده است. نگذارند و نگذاريد اين عناصر از دست مردم برود و مورد تهاجم قرار گيرد. نگذاريد دشمن به ميل خود، راه را براي تسلّط مجدّد بر اين کشور هموار کند. هشياري مسؤولان کشور و آحاد مردم لازم است.[8]”

برای این عناصر می­توان دو نقش را متصور شد. یک نقش آن است که این عناصر به عنوان شاخص پیشرفت مطرح شوند. به عبارت دیگر با ارائه تعاریف عملیاتی از این چهار عنصر، بتوان حرکت کشور به سمت پیشرفت را رصد نمود. در این حالت، می­توان فهرستی طولانی از آیتم­های زیرمجموعه هر یک را ارائه نمود. اما نقش دومی که می­توان برای این چهار عنصر قائل شد نقش سیاست­های پیشرفت است. بدین معنا که در حرکت به سمت پیشرفت، نباید از این خطوط قرمز چهارگانه عبور کرد.

4.  نقاط قوت جمهوری اسلامی

برای برنامه ریزی در هر مجموعه­ای می­بایست در ابتدا آن مجموعه را مورد تحلیل قرار داده و نقاط قوت و ضعف آن مجموعه را احصا نمود تا بتوان با تکیه بر آن­ها، شاخص­های مناسبی در برنامه­ها تعبیه نمود.

نظام جمهوری اسلامی ایران که پس از وقوع انقلاب اسلامی در کشور، با آرای بالای مردم بر سر کار آمد، به عنوان پدیده­ای است که همواره در طول سی و چند سال گذشته مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن توسط کارشناسان هر کدام از حوزه­های مذکور مورد تحلیل واقع شده و نقاط قوت و ضعف نظام از منظر شاهدان بیرونی احصا شده است. اما به نظر می­رسد بهترین نگاه را در زمینه نقاط قوت و ضعف، رهبری انقلاب داشته باشد چه آنکه ایشان، وظیفه خطیر هدایت نظام را بر عهده داشته و بیش از دیگران، براین محورها اِشراف دارند.

مقام معظم رهبری در طول سال­های زعامتشان، برخی محورها را به عنوان نقاط قوت جمهوری اسلامی باین داشته­اند که به برخی از آن­ها اشاره می­گردد. تحلیل نقاط قوت کشور از منظر ایشان کمک می­کند تا بتوان شاخص­های مناسب را در برنامه جامع پیشرفت کشور تعبیه نموده و موانه پیشرفت را به نحو احسن شناسایی نمود و همچنین به کمک نقاط قوت موجود، بر موانع غلبه کرد.

باید در نظر داشت که در تعریف شاخص­های پیشرفت، ابتدا می­بایست قواره و نمای کلی را ترسیم نمود و سپس به سراغ پیش نیازهای پیشرفت و موانع آن رفت و آسیب­های پیش رو را شناخت[9]. در ادامه فهرستی از نقاط قوت جمهوری اسلامی که در بیانات مختلف مقام معظم رهبری به آنها اشاره شده است ارائه می­گردد.

4.1.           برخورداری مردم از احساس انگیزه و تکلیف مشترک در قبال جموری اسلامی[10]

4.2.           توکل به خدا و تمسک به اصول اساسی انقلاب[11]

4.3.           هوش بالای ملت ایران[12]

4.4.           سابقه­ی کهن و ریشه دار تاریخی، فرهنگی و علمی[13]

4.5.           ایمان، دین باوری، معرفت دینی و مذهبی[14]

4.6.           شکل گیری و ایجاد یک قیام شجاعانه از طریق ایثار و گذشت[15]

4.7.           گسترش اسلام در همه زمینه های زندگی[16]

4.8.           ایمان همراه با عواطف مردم[17]

4.9.           بالا بودن ظرفیت انتقاد پذیری[18]

4.10.         نیروی انسانی آگاه و مقاوم[19]

4.11.         توانایی غلبه بر تهدیدها[20]

4.12.         اعتماد میان مردم و نظام[21]

4.13.         پیشرفت در شرایط تحریم[22]

4.14.         اعتبار بین المللی[23]

4.15.         ثبات کشور[24]

4.16.         الهام بخشی[25]

4.17.         الگوسازی[26]

4.18.         ضعیف شدن دشمنان کشور در عرصه بین المللی[27]

4.19.         نا امیدی دشمن از منفعل کردن انقلاب[28]

4.20.         تجربه­ی متراکم[29]

4.21.         جمعیت کشور[30]

4.22.         غلبه­ی بر چالش­ها[31]

4.23.         گسترش خدمات به ملت[32]

4.24.         پیشرفت علمی[33]

4.25.         ارتقای جهش وار در اثرگذاری بر مسائل[34]

4.26.         بنیه قوی و ساخت محکم کشور و نظام[35]

4.27.         ارتقاء مراکز علمی[36]

هر یک از این نقاط قوت که در بیانات ایشان در طول سال­های متمادی برای نظام بر شمرده شده است می تواند یک شاخص مناسب برای رصد نمودن پیشرفت کشور باشد. در جدول ذیل، هر یک از این نقاط قوت به عنوان شاخص پیشرفت در عرصه­های ذکر شده تقسیم بندی شده اند.

بدین ترتیب، می توان شاخص های پیشرفت را با توجه به نقاط قوت نظام و عرصه های لازم جهت پیشرفت، طراحی نمود. بدیهی است که هر یک از شاخص های بیان شده در جدول مذکور، به عنوان یک شاخص کلان بوده و نیازمند عملیاتی سازی و کوچک سازی می باشد.

5.  نقاط ضعف جمهوری اسلامی و موانع پیشرفت[37]

نگاه دیگری که در مورد شاخص های پیشرفت می توان اتخاذ نمود، ادراک و احصای نقاط ضعف جمهوری اسلامی است. توضیح آنکه پیشرفت در هر مجموعه­ای را می توان از یک زاویه دیگر نیز نگریست و آن، میزان پیشرفت آن مجموعه در حفظ نقاط قوت و برطرف نمودن نقاط ضعف خود می باشد. نظام اسلامی نیز به عنوان یک پدیده نو ظهور در عرصه حکومت داری، دارای نقاط قوت و ضعفی می باشد که باید نسبت به آن اشراف کامل داشت. اهمیت نقاط ضعف از آن حیث است که دشمن همواره درصدد بر می آید تا از این طریق به نظام ضربه بزند.[38]

در قسمت پیشین، برخی نقاط قوت مجموعه نظام اسلامی بیان شد. در این قسمت، به بررسی نقاط ضعف و همچنین موانعی که بر سر راه پیشرفت می باشند پرداخته خواهد شد. برخی از نقاط ضعف و موانع بصورت فهرست وار عبارتند از:

5.1.           شایعه پراکنی[39]

5.2.           اختلاف افکنی[40]

5.3.           نق زدن[41]

5.4.           کم کاری[42]

5.5.           بدکاری[43]

5.6.           کارشکنی[44]

5.7.           سخت گذشتن به ضعفا در اواسط کارهای بزرگ[45]

5.8.           کوتاه آمدن در امر عدالت[46]

5.9.           کوتاه امدن در اجرای احکام الهی[47]

5.10.         آلوده شدن به چیزهای کوچک و حقیر مانند مسائل مادی، مسائل سیاسی، رفیق بازی[48]

5.11.         کوتاهی و غفلت مسئولان نظام[49]

5.12.         عدم استفاده از وسایل ارتباطی مانند صدا و سیما، مطبوعات، منابر عمومی[50]

5.13.         کم بصیرتی[51]

5.14.         ترس[52]

5.15.         جبن ذاتی[53]

5.16.         دلدادگی به امور مادی و عشرت دنیایی[54]

5.17.         افزون طلبی مسئولین[55]

5.18.         مشی اشرافی گرایانه مسئولین[56]

5.19.         سرکشی نکردن به مناطق محروم[57]

5.20.         انضباط اداری کم[58]

5.21.         بی قانونی[59]

5.22.         نا امیدی و نادیده انگاشتن کارهای مثبت[60]

5.23.         ندیدن اولویت ها در کارها[61]

5.24.         گرایش به دنیا طلبی، مادی گرایی و اشرافی گری[62]

5.25.         اسراف و مصرف زدگی[63]

5.26.         عدم پیشرفت اخلاقی و تزکیه ی اخلاقی و نفسی به موازات پیشرفت علمی[64]

5.27.         نرسیدن به نقطه مطلوب عدالت اجتماعی[65]

5.28.         خود کم بینی[66]

5.29.         غربی شدن در تمامی ابعاد فرهنگی و سیاسی[67]

5.30.         نقات قوت در غربی­ها[68]

رد تفکر غربی در مورد الگوی توسعه، نباید سبب شود که نکات مثبت حرکت آنها را نادیده گرفت. در واقع اگر نقاط افتراق پيشرفت با منطق اسلامى با توسعه‌ى غربى برشمرده می­شود، نبايد از نقاط اشتراك غفلت شود؛ بلکه نقاط اشتراكى وجود دارد كه این موارد در توسعه‌ى كشورهاى توسعه يافته‌ى غربى وجود داشته است. برخی از نکات مثبتی که در حرکت غربی به سمت توسعه وجود دارد عبارت است از:

     1)   روح خطر پذیری
2)   روح ابتكار
3)   روح اقدام
4)   روح انضباط

این موارد، از الزامات حرکت و پیشرفت می­باشند که بدون آنها پیشرفت محقق نخواهد شد و یا با سرعت بسیار کند محقق می­شود.

تمامی این موارد که با عنوان نقطه ضعف و یا مانع بر شمرده شد را می­بایست به عنوان شاخص­هایی قلمداد نمود که رصد نمودن آنها می تواند کمک زیادی در رصد پیشرفت کشور نماید.

6.  جمع بندی و نتیجه گیری

در مجموع، حرکت و پیشرفت می­بایست سبب شود تا در کشور حکومت اسلام به معنای واقعی ایجاد گردد. حکومتی که مقام معظم رهبری در یکی از بیاناتشان، بطور صریح این حکومت را تعریف می­کنند.

ایشان می­فرمایند: “يك تعريف قرآنى از نظام مقدس اسلامى و از حكومت اسلامى است. اساس حكومت اسلامى و شاخص عمده‌ى اين حكومت عبارت است از استقرار ايمان؛ ايمان به خدا، ايمان به تعاليم انبياء و سلوك در صراط مستقيمى كه انبياء الهى در مقابل پاى مردم قرار دادند. اساس، ايمان است. فرستادن پيامبران الهى براى هدايت انسانها و ايجاد جوامع دينى و الهى در طول تاريخ تا امروز، در درجه‌ى اول براى اين مقصود است. لذا ميفرمايد: «انّا ارسلناك شاهدا و مبشّرا و نذيرا. لتؤمنوا باللَّه و رسوله و تعزّروه و توقّروه و تسبّحوه بكرة و اصيلا[69]».”[70] در نتیجه، جامعه پیشرفته جامعه­ای است که در آن حکومت اسلامی با تعریفی که بیان شده است استقرار یابد.

همچنین الگوی طراحی شده می­بایست در وهله اول، تضمین کننده­ی استقلال کشور باشد. این مطلب، یکی از شاخص­های اساسی الگوی پیشرفت می­باشد. در نتیجه، هر الگوئى از الگوهاى طراحى شده براى پيشرفت كه كشور را وابسته و دنباله‌رو كشورهاى مقتدر و داراى قدرت سياسى و نظامى و اقتصادى كند، مردود است[71].

همچنین باید توجه داشت که رابطه‌ى بين كشورها در زمينه‌ى علم بايد رابطه‌ى صادرات و واردات باشد؛ يعنى در آن تعادل و توازن وجود داشته باشد. آنچنان که در باب مسائل اقتصادى و بازرگانى، اگر كشورى وارداتش بيشتر از صادراتش شد، ترازش منفى ميشود و احساس غبن ميكند، در زمينه‌ى علم هم بايد بدین گونه باشد. پس باید تأکید داشت که به همان میزانی که علم وارد کشو می­شود باید علم از کشور صادر گردد و این جریان، دو طرفه باشد. باید دقت داشت که تراز تبادل در این جایگاه، منفى نباشد.

—————————————-

منابع و مآخذ

1.   قرآن کریم
2.   بیانات در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم(04/04/1368)
3.   بیانات در مراسم بیعت کارکنان نهضت سواد آموزی، بنیاد 15 خرداد، وزارت نیرو و …(08/04/1368)
4.   بیانات به مناسبت اولین سالگرد رحلت امام خمینی(ره)(10/03/1369)
5.   بیانات در دیدار مسئولان کمیته امداد امام خمینی(ره)(12/12/1370)
6.   بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان و پرسنل ارتش(24/01/1373)
7.   بیانات در دیدار کارگزاران نظام(16/01/1378)
8.   بیانات در دیدار اعضای هیئت علمی کنگره امام خمینی(ره)(04/11/1378)
9.   پیام به کنگره عظیم حج(23/12/1378)
10. بیانات در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری(27/11/1379)
11. بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی(01/01/1380)
12. بیانات در دیدار جمعی از مردم گیلان(11/02/1380)
13. بیانات در سالگرد ارتحال امام خمینی(ره)(14/03/1380)
14. بیانات در دیدار مردم کاشان و آران و بیدگل(20/08/1380)
15. بیانات در دیدار با اعضای هیئت دولت(05/06/1382)
16. بیانات در دیدار با جمعی از خانواده های شهدای استان همدان(16/04/1383)
17. بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه­های استان یزد(13/10/1386)
18. بیانات در دیدار استادان و دانشجویان کردستان(27/02/1388)
19. بیانات در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیئت دولت(05/06/1380)
20. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه­ها(08/06/1388)
21. بیانات در حرم امام رضا(ع)(01/01/1389)
22. بیانات در اولین نشست اندیشه راهبردی(10/09/1389)
23. بیانات در دیدار با مسئولان نظام(16/05/1390)
24. بیانات در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیئت دولت(06/06/1390)
25. بیانات در نماز جمعه(14/11/1390)

اندیشکده راهبردی تبیین