اندیشکده راهبردی تبیین – سند راهبردی «استراتژی اتحادیه اروپا در قبال ایران پس از برجام»[i] توسط کمیته امور خارجی پارلمان اروپا تهیه شده و جهت راهبردی این اتحادیه در قبال ایران، بعد از توافق هسته‌ای برجام را تعیین می‌کند. در ابتدای این سند گفته شده است: «اکنون در پی توافق هسته‌ای و شروع فرایند توسعه سیاسی داخلی در ایران، فرصتی فراهم شده است تا اصلاحات لازم در مورد این کشور و بهبود روابط آن با اتحادیه اروپا انجام شود.» این سند الزام‌آور نیست اما سمت‌وسوی روابط اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی ایران را در تراز راهبردی مشخص می‌کند و به‌گونه‌ای طراحی‌شده است که تمام حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی، تجاری و مالی را در دو سطح داخلی و بین‌المللی پوشش می‌دهد. این سند به سه شکل توصیه، درخواست و تهدید، جمهوری اسلامی ایران را مورد خطاب قرار داده است.
استقبال از گفتگوهای سیاسی بین ایران و اتحادیه اروپا
سند راهبردی پارلمان اروپا، برجام یا توافق هسته‌ای ایران و 1+5[ii] را مبنای گفتگوهای سیاسی بین ایران و این اتحادیه قرار می‌دهد. این سند سفر فدریکا موگرینی- هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا- به ایران در 16 آوریل 2016 را نیز در این راستا و در چارچوب ایجاد پیوندهای محکم اقتصادی و تجاری با ایران و دسترسی به بازارهای داخلی این کشور ارزیابی می‌کند. در نقشه راه پارلمان اروپا برای روابط آینده اتحادیه با ایران، تصمیم شورای اروپا برای برداشتن تحریم‌ها در پی توافق برجام، به‌عنوان عاملی در جهت شراکت دوباره ایران و اروپا ذکر شده است؛ اقتصاد بزرگ، جمعیت آموزش‌یافته، تنوع در تولید ناخالص داخلی و ظرفیت بالا برای ورود کالاهای اروپایی از جمله جذابیت‌هایی است که در این نقشه راه به‌عنوان انگیزه شراکت دوباره با ایرانی‌ها آمده است. اذعان اروپایی‌ها در این سند مبنی بر پایبندی به مفاد برجام مخصوصاً از طرف ایران، مانع از این نشده است که ادبیات تهدید طرف مقابل کنار گذاشته شود و گفته‌شده است که اگر طرف ایرانی در اجرای تعهداتش طبق برجام کوتاهی کند این مسئله می‌تواند منجر به بازگشت تحریم‌ها شود.
گفتگوهای چندلایه[iii]
این سند راهبردی یک سیستم چندلایه را برای ارتباط آینده این اتحادیه با ایران معرفی می‌کند؛ این سیستم چندلایه طیف وسیعی از ارتباطات رسمی و غیررسمی را شامل می‌شود. مواردی مانند ارتباطات سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، دانشگاهی، فنی، ارتباطات چهره به چهره مردمی شامل فعالین اجتماعی، سازمانهای مردم‌نهاد و مدافعان حقوق بشر و حامیان گشایش روابط ایران و اتحادیه اروپا به‌صراحت در این سند پیش‌بینی شده‌اند.
بازگشایی دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در تهران
طراحان سند راهبردیِ تعیین سمت‌وسوی روابط آینده ایران و اتحادیه اروپا، از تغییرات نهادی که دفتر روابط خارجی اتحادیه اروپا[iv] برای انعکاس نتایج توافق هسته‌ای با ایران انجام داده است، استقبال نموده و در این رابطه بر تشکیل و فعالیت هیئت اروپایی در تهران برای تسهیل همکاری‌های تجاری، آموزشی، فرهنگی، حقوق بشری، محیط زیستی و اجرای انتظارات طرفین از یکدیگر تأکید کرده‌اند.
پیش‌شرط اجرای FATF برای ورود سرمایه‌های اروپایی به ایران
شفاف‌سازی درزمینه‌ی اقتصادی با اجرای مقررات FATF پیش‌شرطی است که در سند پارلمان اروپا برای زمینه‌سازی سرمایه‌گذاری اروپائیان در ایران تعیین شده است. در گام بعدی شکسته شدن انزوای ایران و پیوستن به سیستم مالی و تجاری بین‌المللی نیز منوط به قبول و اجرای توصیه‌های FATF دانسته شده است.
حمایت از ایران برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی
سند راهبردی تهیه شده توسط کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا، ایران را بزرگ‌ترین اقتصاد خارج از سازمان تجارت جهانی معرفی و حمایت خود را از پیوستن ایران به WTO اعلام می‌کند. در این راستا از اتحادیه اروپا می‌خواهد که تدابیری اتخاذ نماید تا فرایند انجام گفتگوهای لازم برای دسترسی ایران به WTO شروع شود. این سند انجام اصلاحات اقتصادی و لیبرالیزه شده بیشتر اقتصاد را از نتایج پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی و نهایتاً ایجاد تضمین لازم برای محافظت از سرمایه‌های اروپایی دانسته است.
افزایش امنیت انرژی اروپا با نفت و گاز ایران
در سند پارلمان اروپا، ایران دارای دومین ذخایر گاز و چهارمین ذخایر نفت دنیا معرفی شده و استفاده اروپا از ظرفیت‌های طبیعی ایران درزمینه‌ی انرژی، برای کاهش وابستگی به سایر کشورها (مانند روسیه) و افزایش امنیت انرژی این قاره ضروری معرفی شده است. به همین دلیل این سند از شرکت‌های اروپایی می‌خواهد تا برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران تعجیل کنند.
دو تابعیتی‌ها
طراحان این سند نسبت به دستگیری افراد دارای تابعیت مضاعف ایرانی-اروپایی ابراز نگرانی عمیق کرده و این مسئله را مانعی برای امکان ارتباط چهره به چهره مردم ایران و اروپا دانسته‌اند و از مقامات دولت ایران خواسته‌اند تا به دیاسپورای[v] ایرانی مقیم اروپا اجازه دهند تا به کشور محل تولدشان (ایران) رفت‌وآمد داشته باشند.
اعتراف به نقش و جایگاه منطقه‌ای ایران
در سند راهبردی که قرار است به آینده روابط ایران و اتحادیه اروپا سمت‌وسو دهد، ایران به دلیل سابقه چندین هزارساله، موقعیت جغرافیایی، جمعیت، اقتصاد، منابع طبیعی نفت و گاز و تأثیری که در منطقه دارد، به‌عنوان بازیگر ارشد[vi] منطقه و خلیج فارس معرفی شده و تأمین منافع استراتژیک ایران در منطقه، در ایجاد ثبات منطقه‌ای و عدم رقابت با سایر بازیگران دانسته شده است.
این سند از ایران و عربستان خواسته است تا از اقدامات تنش‌زا خودداری کرده و از حمایت گروه‌های نظامی اجتناب نمایند. گروه‌هایی که مشخصاً از آن‌ها نام برده شده است، حزب‌الله لبنان و جبهه النصره هستند. همچنین از گسترش نظامی‌گری در منطقه ابراز نگرانی شده و از تلاش‌هایی که برای کنترل تسلیحات و جلوگیری از گسترش تروریسم انجام می‌شوند حمایت شده است.
ابراز نگرانی در مورد برنامه موشکی ایران
سند راهبردی اتحادیه اروپا با بیان اینکه «هرچند برنامه موشکی ایران مغایر با برجام نیست اما با روح قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد ناسازگار است» نسبت به توسعه برنامه موشکی ایران و انجام آزمایش موشک‌های بالستیک ابراز نگرانی کرده است.
درخواست از ایران برای استفاده از قدرت نفوذ خود و پایان بحران سوریه
با توجه به حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از دولت و مردم سوریه، در سند راهبردی اتحادیه اروپا، بقای نظام سیاسی سوریه که در رأس آن بشار اسد قرار دارد، متکی به ایران دانسته شده و از مقامات این کشور (ایران) خواسته شده است که با استفاده از قدرت نفوذ خود به حل بحران سوریه به‌صورت مسالمت‌آمیز کمک کنند.
ارزیابی از انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان
در بند 39 از سند اتحادیه اروپا، از ایران خواسته شده است که فضا را برای توسعه پلورالیزم باز کند. نتیجه انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری در سال 1394 در این سند، خواست مردم ایران برای مشارکت هرچه بیشتر با اتحادیه اروپا و انجام اصلاحات سیاسی اقتصادی داخلی ارزیابی شده است و از ایران می‌خواهد تا اجازه دهد انتخاباتی آزاد مطابق با معیارها و استانداردهای بین‌المللی انجام شود.
تشویق ایران به اجرای مکانیسم‌های اروپایی حقوق بشر
سند راهبردی تصویب‌شده در کمیته امور خارجی پارلمان اروپا، ایران را تشویق کرده است تا به مکانیسم‌های اروپایی حقوق بشر پایبند بوده و با مکانیسم‌های سازمان ملل مانند[vii]UPR همکاری نماید و به سازمانهای حقوق بشری داخل اجازه فعالیت و ارتباط با خارج از کشور دهد. همچنین از ایران خواسته‌شده است تا به نگرانی‌هایی که در گزارش‌های گزارشگران ویژه سازمان ملل متحد (مانند احمد شهید) مطرح شده‌اند، پاسخ گوید.
آزادی زندانیان سیاسی
اروپایی‌ها در این سند از ایران خواسته‌اند تا همه‌ی زندانیان سیاسی را آزاد کند. همچنین این سند خواسته است تا شهروندان اروپایی زندانی در ایران که بدون رعایت استانداردهای بین‌المللی محاکمه شده‌اند، آزاد شوند.
اسامی افرادی که آزادی آن‌ها خواسته شده عبارت‌اند از: نازاک افشار، 58 ساله – کمال فروغی، 76 ساله – نازنین زگری (Nazanin Zaghari)، 37 ساله.
استقبال از وعده رئیس‌جمهور ایران در مورد تدوین منشور حقوق شهروندی
در سند راهبردی اتحادیه اروپا از وعده رئیس‌جمهور ایران مبنی بر تدوین منشور حقوق شهروندی استقبال و خواسته شده است تا این منشور به گونه‌ای طراحی شود که در راستای تعهدات بین المللی حقوق بشری ایران باشد. همچنین از دفتر روابط خارجی اتحادیه اروپا (EEAS) خواسته‌شده تا با همکاری مقامات ایرانی مقدمات لازم جهت انجام اصلاحات قضایی، سیستم زندان ها و وضعیت زندانیان، آزادی بیان و حقوق جهانی بشر و آزادی های اساسی را فراهم نماید.
پی‌نوشت‌ها:
[i] EU strategy towards Iran after the nuclear agreement- A8-0286/2016
[ii] قرائت اروپایی 1+5 را به دودسته کشورهای اروپایی و غیراروپایی E3/EU3 تقسیم می‌کند.
[iii] Multi-layered dialogues
[iv] European External Action Service(EEAS)
[v] دیاسپورا یا قوم پراکندگی به افرادی گفته می‌شود که به دلایل مختلف از وطن اصلی خود مهاجرت کرده و در مکان دیگری ساکن شده‌اند. معمولاً در این حالت فرد مهاجر با حفظ تابعیت کشور اصلی خود تابعیت محل سکونت جدید را نیز کسب می‌کند.
[vi] Major player
[vii] Universal Periodic Review
