مقدمه
عربستان سعودی پس از 25 سال سفارت خود را در عراق بازگشایی کرد و ثامر السبهان افسر نظامی امنیتی را به عنوان سفیر خود در بغداد منصوب نمود. از سرگیری روابط به جای اینکه روابط حسنه بین دو کشور را افزایش دهد به مداخله آل‌سعود در امور داخلی عراق انجامیده است. دخالت سفیر آل‌سعود در مناسبات داخلی، عراق واکنش جریان‌ها و احزاب مختلف عراقی را برانگیخته و این احزاب و جریان‌ها خواهان اخراج و یا جایگزینی سفیر سعودی شده‌اند. با این مقدمه در این نوشتار ضمن اشاره اجمالی به دلایل قطع و شروع مجدد روابط دو کشور طی چند دهه اخیر، به شیوه‌های مورد استفاده سفیر عربستان برای دخالت و ضربه زدن به ثبات و وحدت عراق اشاره خواهیم کرد.
1. از قطع روابط تا معرفی سفیر غیرمقیم
قطع روابط بین دو کشور به دهه آخر قرن بیستم باز‌می‌گردد. آل‌سعود در جریان حمله صدام به کویت در سال 1990و تهدیداتی که از این حمله متوجه خود می‌دید روابط خود را با عراق قطع کرد. مضاف بر این حمله، رژیم بعث نسبت به شمال شرقی عربستان مطامع ارضی داشت و نیروهای خود را در مرزهای این کشور مستقر ساخته و در سرزمین سعودی پیشروی می‌کرد. همین موضوع و متعاقباً لشکرکشی صدام به کویت موجب احساس خطر بیشتر عربستان شده و نیروهای خود را با همراهی چند کشور دیگر عربی در مرز عراق مستقر ساخته و در عملیات «طوفان صحرا» که بر ضد اشغال کویت به رهبری آمریکا طراحی شده بود شرکت کرد. فارغ از مناقشات و مطامع ارضی و مرزی رژیم بعث نسبت به اراضی سعودی، داعیه‌داری صدام، دیکتاتور معدوم عراق برای رهبری جهان عرب و جهان اسلام تحت لوای ایدئولوژی بعث موضوع دیگری بود که چندان به مذاق سعودی‌ها خوش نمی‌آمد. همه این عوامل تمهیدات قطع روابط دیپلماتیک از جانب سعودی‌ها در مرحله اول و شرکت و همراهی در جنگ علیه عراق در مرحله دوم را مهیا ساخت.
سقوط صدام در جریان اشغال عراق توسط ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا به عادی‌سازی روابط عربستان و عراق منجر نشد. با مذاکرات و رایزنی‌های مختلفی که صورت پذیرفت آل‌سعود در سال 2004 روابط دیپلماتیک خود را با بغداد در سطح نمایندگی و با معرفی کاردار غیرمقیم آغاز کرد. اختلافات گذشته ریاض و بغداد و همچنین قرار گرفتن عراق جدید در محور مقاومت تیرگی و سردی روابط بین دو کشور را استمرار بخشید. نخست‌وزیری نوری المالکی رهبر «ائتلاف دولت قانون» سد دیگری بود که پیشتازی رهبران سعودی برای از سرگیری روابط و متعاقب آن دخالت در امور داخلی عراق را مختل ساخت.
2. آغاز روابط؛ حمایت از ثبات در کلام، دامن زدن به بی‌ثباتی در عمل
کناره‌گیری نوری مالکی و معرفی حیدرالعبادی به عنوان نخست‌وزیر جدید در سال 2014 فرصت مغتنمی بود که ریاض کوشید با بهره‌گیری از آن برای بازگشت مجدد به بغداد و ایجاد توازن از دست رفته مقابل جمهوری اسلامی ایران اقداماتی را انجام دهد. با اولویت یافتن این نقشه‌راه رهبران سعودی تشکیل کابینه عراق به نخست‌وزیری حیدرالعبادی را به فال نیک گرفته و از این موضوع استقبال کردند. این امر زمینه سفر فواد معصوم رئیس‌جمهور عراق به ریاض را مهیا ساخت. سردی طولانی روابط از رهگذر این سفرها و دیدارهای متوالی مسئولان دو کشور در جده، پاریس و نیویورک تا حدودی از بین رفته و به بهبود نسبی روابط منتهی شد. خارج شدن روابط عراق و عربستان از وضعیت رکود شرایط را برای بازگشایی سفارتخانه‌ها آماده ساخته و در این راستا هیئتی از ریاض به بغداد سفر کرده و وضعیت امنیتی و مولفه‌های دیگر برای بازگشایی سفارتخانه را مورد بررسی قرار داد.
| فعالیت‌های خارج از عرف دیپلماتیک السبهان دو حوزه اعلامی و اعمالی را شامل می‌شود که برآیند و خروجی هر دو این حوزه‌ها ضربه زدن به وحدت، ثبات، تمامیت ارضی، تضعیف و شعله‌ور ساختن جنگ طائفه‌ای در عراق است. |
در ادامه همین روند سامی صالح سفیر غیرمقیم آل‌سعود در بغداد با اشاره به افق‌های جدید در روابط دو کشور نسبت به آینده روابط ابراز خوشبینی و امیدواری کرد. سعود الفیصل وزیر خارجه پیشین عربستان نیز در دیدار با مقامات عراقی ضمن استقبال از روند مطلوب روابط بین دو کشور از تمایل ریاض برای بازگشایی سفارتخانه در بغداد خبر داد. سعود الفیصل در دیدار فوق به این نکته اشاره کرد که «عراق پشتیبانی برای اعراب است و اعراب از ثبات و وحدت عراق حمایت می‌کنند»(1) اما در عمل از زمان آغاز به کار رسمی سفیر آل‌سعود در عراق و قرار گرفتن ثامر السبهان افسر امنیتی و نظامی این کشور در کسوت سفیر، درست عکس گفته سعود الفیصل اتفاق افتاده است. با شروع فعالیت سفیر سعودی در بغداد دخالت‌های مخرب این کشور در عراق افزایش یافته و ثبات و وحدت کشور با مخاطرات بیشتری مواجه شده است. فعالیت‌های خارج از عرف دیپلماتیک السبهان دو حوزه اعلامی و اعمالی را شامل می‌شود که برآیند و خروجی هر دو این حوزه‌ها ضربه زدن به وحدت، ثبات، تمامیت ارضی، تضعیف و شعله‌ور ساختن جنگ طائفه‌ای در عراق است.
3. از لبنان تا عراق؛ خط تخریب ثامر السبهان
ثامر السبهان افسر امنیتی عربستانی است که در ماموریت‌های برون‌مرزی بسیاری شرکت داشته است. او در جریان عملیات طوفان صحرا که به عقب‌نشینی عراق از کویت منتهی شد از همراهان نورمن شوارتسکف فرمانده نیروهای آمریکا در این عملیات بود که بعد از جنگ نشان شایستگی و برتری از وزارت دفاع آمریکا دریافت کرد. خوش‌خدمتی ثامر السبهان برای آمریکایی‌ها با همسویی و همکاری او با تعدادی از وزرای دفاع وقت مانند دیک چینی و دیگر نهادهای جاسوسی و امنیتی آمریکا کامل شد.
السبهان همچنین قبل از انتصاب به سمت سفیری عراق از فرماندهان امنیتی آل‌سعود در لبنان به شمار می‌رفت که تحرکات و اقدامات حزب‌الله لبنان را زیر نظر داشته و در طول جنگ 33 روزه 2006 اطلاعات مهمی از نحوه آرایش نیروها و سازماندهی عملیات حزب‌الله در اختیار نهادهای تصمیم‌ساز و اتاق فرماندهی رژیم صهیونیستی قرار داد. السبهان روابط نزدیکی با سرویس‌های جاسوسی و امنیتی رژیم صهیونیستی دارد و در سال‌های حضور خود در لبنان چندین‌بار به سرزمین‌های اشغالی سفر کرده و با مقامات رژیم اشغالگر قدس جلسه برگزار کرده است.(2) تلاش برای ضربه زدن به حزب‌الله و منزوی کردن این جنبش به عنوان یکی از استوانه‌های مصمم و اصلی محور مقاومت بخشی از اقدامات تخریبی ثامرالسبهان در لبنان بوده است.
السبهان پس از دریافت استوارنامه خود از دولت عراق تلاش کرده است راهبرد خود در لبنان را در عراق نیز عملیاتی کند. فعالیت‌های تخریبی سفیر آل‌سعود در موضوعات مختلفی قابل تقسیم‌بندی است که نتایج همه این فعالیت‌ها ایجاد تهدید و چالش برای ثبات و وحدت کشور عراق در مرحله اول و ضربه زدن به محور مقاومت در مرحله دوم است. فعالیت‌های خارج از عرف دیپلماتیک السبهان چه در بعد رسانه‌ای و اثرگذاری از طریق دیپلماسی عمومی و چه در بعد میدانی و عملیاتی بر حوزه‌های خاص و اثرگذاری متمرکز بوده است. حوزه‌هایی که به زعم او می‌تواند به تضعیف کشور عراق در همسایگی عربستان و تضعیف محور مقاومت منتهی شود. در ادامه به بخشی از مسائل جهت‌داری که السبهان در راستای فعالیت‌های مخرب خود پیگیری می‌کند اشاره می‌نماییم:
1-3. دامن زدن به اختلاف و طائفه‌گری از طریق دوگانه‌های کاذب
یکی از موضوعاتی که سفیر آل‌سعود در عراق دنبال می‌کند ایجاد دوگانه‌های کاذبی است که در نهایت به اختلاف و درگیری قومی و مذهبی ختم می‌شود. به طور مثال السبهان بعد از دیداری که از عشایر اهل سنت جنوب عراق داشت بر کرامت و اصالت عربی عشایر اهل سنت عراق اشاره کرد که به اصل خود وفادار مانده و در مقابل کسانی که درصدد ایجاد مصائب برای اعراب هستند ایستادگی کرده‌اند. اتکاء سفیر آل‌سعود بر پایبندی اهل سنت به عروبیت خود این موضوع را به ذهن القاء می‌کند که شیعیان عراق به عروبیت خود پشت کرده و بدون چون و چرا با سیاست‌های ایران همسو شده‌اند. این درحالی است که شیعیان عراق با طیف‌های مختلف به طور مستقل عمل می‌کنند. السبهان در راستای همین راهبرد پیام دیگری در صفحه اجتماعی خود منتشر کرد و این موضوع را مورد تاکید قرار داد که «عراقی‌ها بر عرب ماندن کشور خود تاکید دارند».
دلجویی و دیدار متعدد السبهان با اهل سنت و تاکید بر این نکته که اهل سنت به اصل خود پایبند مانده است می‌تواند به قطب‌بندی جامعه منجر شود. این دوگانه تسنن و تشیع و تاکید بر وفاداری اهل سنت به اعراب در نهایت به کاشتن بذر نفرت نسبت به «دیگری» ایجاد شده برای اهل سنت در جامعه منجر می‌شود. از آنجایی که نفرت‌ورزیدن مقدمه‌ای برای خشونت‌ورزیدن است ادامه این روند می‌تواند به جنگ داخلی بیانجامد. از دیگر اقدامات سفیر آل‌سعود کمک مالی به اهل سنت عراق است. به طور مثال السبهان در صفحه اجتماعی خود از کمک مالی پادشاه آل‌سعود به اهالی اهل سنت استان الانبار خبر داده است. این کمک‌ها نیز در راستای پیرو پروری در عراق صورت می‌پذیرد که هدف نهایی از این کمک‌ها همسو کردن اهل سنت عراق با سیاست‌های مداخله‌جویانه رژیم سعودی، دور کردن آنها از دولت مرکزی و استفاده از این پتانسیل برای ضربه زدن به وحدت عراق است.
| تقدیر و تجلیل از برخی علما و رهبران تشیع تاکتیک دیگری است که السبهان به منظور تحقق بخشیدن به راهبرد یارگیری و اختلاف‌افکنی به آن دست می‌یازد. در همین زمینه سفیر آل‌سعود متنی را در صفحه اجتماعی خود منتشر کرده و از مقتدا صدر رهبر جریان صدر به عنوان مرد نخست عراق در حل بحران و حفظ کننده وحدت عراق یاد کرده است. |
2-3. تلاش برای ایجاد اختلاف و یارگیری از جریان‌های برجسته شیعی
یکی دیگر از توطئه‌های آل‌سعود که ثامر السبهان درصدد اجرایی کردن آن است ایجاد اختلاف بین جریان‌های شیعی و یارگیری از این جریان‌ها برای پیاده کردن اهداف و مطامع عربستان است. به طور مثال سیستم‌های اطلاعاتی غربی گزارش داده‌اند که ثامر السبهان در مدت ماموریت خود در بغداد 6 مورد به نجف اشرف سفر کرده و تنها 2 مورد این سفرها را به وزارت خارجه عراق اطلاع داده است. براساس گزارش سیستم‌های اطلاعاتی غربی السبهان توانسته در طول این سفرها با تعدادی از رهبران جریان‌های شیعی ارتباط گرفته و جلساتی را نیز با آنها برگزار کند. این سفرها به منظور رخنه و ایجاد شبکه ارتباطی با رهبران جریان‌های شیعه و ایجاد اختلاف در بین این طیف‌ها صورت پذیرفته است.(3)
تقدیر و تجلیل از برخی علما و رهبران تشیع تاکتیک دیگری است که السبهان به منظور تحقق بخشیدن به راهبرد یارگیری و اختلاف‌افکنی به آن دست می‌یازد. در همین زمینه سفیر آل‌سعود متنی را در صفحه اجتماعی خود منتشر کرده و از مقتدا صدر رهبر جریان صدر به عنوان مرد نخست عراق در حل بحران و حفظ کننده وحدت عراق یاد کرده است. این تحرکات ثامر السبهان تنها برای ایجاد شبکه نفوذ و اختلاف بیشتر در جریان شیعی اتفاق می‌افتد، تا از این اختلاف و انشقاق صورت گرفته استفاده کرده و اهداف مخرب آل‌سعود را در عراق واقعیت بخشد.
3-3. حمله به نیروهای داوطلب مردمی و حضور سردار سلیمانی در عراق
از دیگر موضوعاتی که السبهان در عراق دنبال می‌کند ضربه زدن به بسیج مردمی عراق و تلاش برای رنگ مذهبی بخشیدن به این نیروها است. بسیج مردمی عراق بعد از سقوط موصل به دست گروه تروریستی داعش در سال 2014 و به فتوای مراجع تقلید عراق به ویژه حکم جهاد مرجع عالی قدر این کشور آیت االله سیستانی تشکیل شد. این نیرو وظیفه دارد در آزادسازی عراق از دست تروریست‌ها در کنار ارتش و نیروهای امنیتی بجنگد. تعداد نیروهای بسیج مردمی عراق را بین 60 تا 100 هزار سرباز تخمین می‌زنند که 30 هزار نفر از این تعداد را اهل سنت و گردان‌های عشایر عراق تشکیل می‌دهند. این نیرو نقش مهمی در آزادسازی و پاکسازی عراق از چنگال تروریست‌ها داشته است. به گونه‌ای که بدون مجاهدت و مشارکت نیروهای داوطلب مردمی بسیاری از عملیات‌ها به پیروزی منتهی نشده، اما ورود و مشارکت بسیج مردمی با عملکرد سریع و مصمم خود پیروزی‌های بزرگی را برای کشور عراق به ارمغان آورده است که آخرین نمونه این مشارکت موفق و پیروزمندانه را می‌توان در آزادسازی فلوجه مشاهده کرد.
از آنجایی که آل‌سعود نمی‌خواهد به حضور داعش در عراق پایان داده شود و نیروهای داوطلب مردمی را برگ برنده کشور بغداد در مقابله با داعش می‌داند به تخریب نیروهای مردمی دست یازدیده است. السبهان در این راستا ضمن رنگ و بوی مذهبی بخشیدن به نیروهای داوطلب مردمی آنها را به خشونت با اهل سنت متهم کرده است. وی در این زمینه پیامی را خطاب به دولت عراق در شبکه اجتماعی خود منتشر کرده است« مومن کسی است که برادر خود را نصیحت کند و نصیحت ما برای دولت عراق این است که نیروی دواطلب مردمی را منحل کرده و نیرویی با مشارکت همه طوائف تشکیل دهند» این پیام السبهان و برچسب طائفه‌ای زدن به نیروی بسیج مردمی در حالی مطرح شده است که بخشی از این نیرو را اهل سنت عراق تشکیل می‌دهند.
حمله به ایران و حضور سردار سلیمانی در کنار دولت عراق برای مبارزه با تروریست‌ها حوزه دیگری است که سفیر آل‌سعود در بغداد دنبال می‌کند. او در اظهارات رسانه‌ای خود که روزنامه الریاض آن را پوشش داد به ایران حمله کرده و ایران را به شعله‌ور ساختن فتنه‌های طائفی متهم کرد. موضع دیگر او نسبت به حضور سردار سلیمانی در عراق بود که این حضور را برای عراق منفی تلقی کرد. این موضع السبهان واکنش ابراهیم الجعفری وزیر خارجه عراق را برانگیخت و او گفت: «قاسم سلیمانی با اطلاع دولت عراق و آگاهی کامل مقامات عراقی در خاک این کشور حضور دارد و او به عنوان مشاور نظامی دولت عراق عمل می‌کند».(4)
جمع‌بندی
با توجه به مسائلی که مورد بررسی قرار گرفت می‌توان این نتیجه را حاصل کرد که آل‌سعود از زمان شروع مجدد روابط خود با عراق بعد از 25 سال به دنبال برقراری روابط دوجانبه بین دو کشور نیست، بلکه تلاش می‌کند از رهگذر شروع روابط و متعاقب آن بازگشایی سفارت، اهداف و سیاست‌های مداخله‌جویانه خود را در عراق دنبال کند. این هدف را می‌توان با معرفی نیروی نظامی و امنیتی به عنوان سفیر درک کرد. رژیم سعودی از عراق متحد و مقتدر بیمناک است و اکثریت شیعیان در قدرت ترس سعودی‌ها را دوچندان می‌کند. لذا می‌کوشد عراق را دچار آشوب و اختلاف کرده و ترقی و بالندگی را از این کشور سلب کند. بنابرین تهدید به قطع روابط، اخراج و یا فشار برای جایگزینی سفیر بهترین راه‌حلی است که در واکنش به مداخلات السبهان از سوی مقامات عراق می‌تواند دنبال شود.
—————————————-
1-http://www.alhayat.com/Articles/13988925/
2-http://alwaght.com/ar/News/12620/
3-http://nakhelnews.com/news/41020/
4-http://www.isna.ir/news/95031710666/
