بعد از گذشت بیش از چهار ماه از تصویب برجام توسط ایران و کشورهای 5+1 به‌مرور شاهد مشخص شدن و برجسته‌تر گردیدن ابعاد و پیامدهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این توافق هستیم. تغییر و تحولاتی که چشم مردم و رسانه‌های جهان را به منطقه غرب آسیا دوخته است و تحلیلگران و کارشناسان مختلفی، بر نقش، اهمیت و آثار برجام بر تحولات جاری و آینده منطقه تأکیددارند.

هرچند این هشدار و پیامدها قبلاً نیز تحلیل و برآورد گردیده بود اما تحولات اخیر منطقه بیش‌ازپیش صحت این تحلیل و بررسی را به ما می‌نمایاند.

در ادامه به برخی از آثار برجام بر بازیگران منطقه‌ی غرب آسیا اشاره می‌گردد.

1- ایجاد یاس و نگرانی در برخی از متحدان ایران و محور مقاومت/ تقویت گمانه عبور ایران از متحدان منطقه‌ای خود

شاهد مثال:

پس از توافق اولیه پیرامون برجام فضای سنگین رسانه‌ای در منطقه به راه افتاد که به سرزنش حامیان ایران در منطقه می‌پرداخت و با ایجاد موجی از عملیات رسانه‌ای در پی القای حالتی از نگرانی و یاس در بین شبکه حامیان جمهوری اسلامی در منطقه بود که «آری جمهوری اسلامی در حال عبور از شما و آرمان‌هایش است!»

سید حسن نصرالله در پی این فضاسازی که تا حدی موردقبول افکار عمومی در منطقه واقع شده بود؛ گفت: «ایرانی‌ها بزرگ‌تر از آن هستند که به خاطر منافع خود، دوستان و هم‌پیمانانشان را بفروشند.»[i]

وی ضمن دعوت از تمامی آزادگان جهان برای حمایت از ملت فلسطین و دفاع از مقدسات آن‌ها، تصریح کرد: از طرف تمامی عزاداران حسینی حاضر در این مراسم بزرگ می‌گویم که حمایت مقاومت از ملت فلسطین، مقدسات و انتفاضه آن با تمام قدرت همچنان ادامه دارد.

البته این یأس و نگرانی پس از تشکیل ائتلاف موفق چهارگانه ایران، روسیه، سوریه و عراق تا حد زیادی مرتفع گردید.

2- سوق دادن شرکای منطقه‌ای ایران به سمت رقابت با ایران و رقبای منطقه‌ای ایران به سمت خصومت با ایران

شاهد مثال:

• اتخاذ مواضع و اقدامات خصمانه علیه ایران از جانب ترکیه

• اخیراً اردوغان بار دیگر با متهم کردن ایران گفت: ایران سیاست طائفی‌گری را در منطقه رواج می‌دهد.[ii]

• رفتار بسیار زننده و تحقیرآمیز اردوغان در دیدار با آقای جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور ایران -که متأسفانه بدون پاسخ نیز باقی ماند- در راستای همین مواضع ترکیه است؛ و همین‌طور نبود پرچم ایران در این دیدار.[iii]

• انتشار خبر توافق ترکیه و رژیم صهیونیستی بر سر عادی‌سازی روابط و افزایش سطح همکاری‌ها و سفر آتی اردوغان به عربستان نیز در همین راستا ارزیابی می‌گردد.[iv]

در این میان حمایت‌های ترکیه و عربستان از داعش و گسترش تروریسم در مرزهای شرقی و غربی ایران قابل‌تأمل است!

بی‌جهت نیست که روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز آبان ماه سال جاری در گزارشی عربستان سعودی را پدر داعش و همسان با این گروه تروریستی دانسته و در تشبیه این دو به هم نوشته است: «عربستان همان داعشی است که خودش ساخته است.»

در ابتدای یادداشت نیویورک‌تایمز آمده است: «داعش سیاه، داعش سفید. اولی، گلو می‌برد، می‌کشد، سنگسار می‌کند، آثار مشترک بشری را تخریب می‌کند و آثار باستانی و زنان را تحقیر می‌کند. دومی، لباس‌های بهتری پوشیده و مرتب‌تر است، اما همین کارها را انجام می‌دهد.»[v]

3- اثر غیرقابل‌چشم‌پوشی برجام بر تحکیم ائتلاف و وحدت دشمنان و رقیبان منطقه‌ای ایران و همگرایی راهبردی آن‌ها تحت مدل جدیدی از ائتلاف‌سازی و جنگ نیابتی

• نزدیکی و همگرایی بیش‌ازپیش آل سعود و رژیم صهیونیستی
• پیدایش موج جدیدی از ایران هراسی و شیعه هراسی پس از امضای برجام
• کاهش شدیدتر قیمت نفت

شاهد مثال‌ها:

1. عدم پاسخگویی مسئولانه آل سعود در فاجعه عامدانه منا و رفتار غیرانسانی آن‌ها با زائران ایرانی
2. مشارکت راهبردی رژیم صهیونیستی و آل سعود در حمله به یمن
3. افزایش تحرکات و فعالیت‌های داعش و گروهای تروریستی نواحی مرزی جنوب شرقی ایران
4. تقویت محور عبری- عربی و شکل‌گیری مدل جدیدی از این ائتلاف تحت محور عبری- عربی- ترکی
5. حمله به مجتمع بقیة‌الله نیجریه و به خاک و خون کشیدن صدها تن از اتباع اهل‌بیت (ع) در عمق راهبردی محور مقاومت در نیجریه به سفارش و مدیریت مشترک آل سعود و رژیم صهیونیستی
6. ائتلاف‌سازی جدید آل سعود علیه محور مقاومت تحت عنوان «ائتلاف ریاض» و «ائتلاف اسلامی»
7. کاهش شدید قیمت نفت که یکی از مهم‌ترین دلایل آن پافشاری آل سعود بر عدم تعیین سهم تولید نفت به همراه کشورهای قطر و امارات در جلسه اخیر اعضای اوپک بود. چراکه ایران درخواست بازگشت نظام سهمیه‌بندی در اوپک را می‌دهد، اما پیشنهاد عربستان و دیگر کشورهای متحد آن افزایش سقف تولید بوده است و درنهایت هیچ‌یک از اعضا با نظر دیگری موافقت نمی‌کند.[vi]

صحه مقام صهیونیستی به هم‌راستایی ائتلاف ریاض با رژیم صهیونیستی

اموس گلعاد، رئیس بخش سياسي و امنيتي وزارت جنگ و رئیس سابق واحد تحقيقات اطلاعات نظامي رژيم اسرائيل، در آذرماه 1394 از اهميت ائتلاف جديد سعودی‌ها براي امنيت و ثبات اين رژيم سخن گفت و تصريح كرد: پديده مثبت جديدي تحت عنوان محوري متشكل از مصر، عربستان، امارات و اردن شکل گرفته است. انتقادهايي در اين كشورها در قبال آمريكا وجود دارد اما به‌طورکلی آن‌ها حمايت آمريكا را ترجيح می‌دهند و روابط بين آمريكا و اين كشورها بسيار قوي و راهبردي است.

این مقام صهیونیست بدون توضیح بیشتر درباره نحوه تشکیل ائتلاف چهارجانبه عربی مورد تأیید و علاقه اسرائیل و چارچوب بهره‌مندی صهیونیست‌ها از تأثیرات آن به‌منظور تأمین امنیت رژیم اشغالگر قدس، افزود:

«فكر می‌کنم كه اين ائتلاف سني، مشاركت بزرگي در ثبات خاورمیانه دارد و طبیعتاً به نفع اسرائيل است و ما با آن‌ها در صلح هستیم. اين صلح مثل صلحي كه بين آمريكا و كانادا برقرار است، نیست اما دستكم به اسرائيل ثبات و صلح می‌بخشد و حتي اگر (صلحي) سرد باشد؛ اما بسيار مهم است.»

رئیس بخش سياسي و امنيتي وزارت جنگ رژيم اسرائيل با بیان این‌که روابط ما با همسايگانمان بسيار مهم است و بهبود می‌یابد، خاطرنشان کرد، ائتلاف‌های راهبردي كه با همسايگانمان ايجاد کرده‌ایم، بسيار اهمیت دارد.[vii]

اتهامات و اظهارات تند وزیر خارجه سعودی علیه ایران

وزیر خارجه رژیم سعودی عادل الجبیر، ایران را اشغالگر سرزمین‌های عربی خواند/ وی همچنین با انتقاد از مواضع منطقه‌ای جمهوری اسلامی، تهران را به حمایت از تروریسم متهم کرد.[viii]

عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان سعودی آبان سال جاری پس از دیدار با جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در ریاض، جمهوری اسلامی ایران را اشغالگر سرزمین‌های عربی خواند.

عادل الجبیر همچنین با انتقاد از مواضع منطقه‌ای جمهوری اسلامی، تهران را به حمایت از تروریسم متهم کرد. وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفت که امیدوارم ایران به‌جای شر، نقش ثبات‌آور را در منطقه ایفا کند.

در جمع‌بندی، اصلی‌ترین آثار و پیامدهای برجام در منطقه می‌توان گفت که در پی توافق بر سر برجام روندهایی که در ادامه می‌آیند ایجاد و یا تشدید شدند؛ دوستان ما نگران و مأیوس شدند؛ شرکای ما به رقابت با ما سوق پیدا کردند و رقبای ما به خصومت گرایش پیدا کردند، دشمنان ما بر اساس دشمن مشترک خود یعنی ایران به تعریف همکاری راهبردی باهم رسیدند و موج جدیدی از ایران هراسی و مدل جدیدی از جنگ نیابتی در منطقه علیه منافع ایران و هم‌پیمانانش طراحی شد. این در حالی است که برجام در محاسبات برخی مسئولان سیاست خارجی کشور، می‌بایست باعث بهبود روابط ایران با دیگر کشورها خصوصاً کشورها و بازیگران منطقه‌ای می‌شد.

گروه منطقه غرب آسیا