در 23 ژوئیه سال 2014، شورای حقوق بشر طی قطعنامه S-21/1، تصمیم به اعزام فوری کمیته مستقل تحقیق برای بررسی تمام موارد نقض حقوق بشردوستانه بین­‌المللی و قوانین بین­‌المللی حقوق بشر در اراضی فلسطین اشغالی، از جمله شرق بیت المقدس، به ویژه در نوار غزه اشغالی در چارچوب عملیات نظامی 13 ژوئن 2014 چه قبل، در طی و یا بعد از آن، برای ایجاد حقایق و تخلفات و جرایم مرتکب شده گرفت تا مسببین و مسئولین در برابر این جرایم پاسخگو باشند. در این نوشتار سعی داریم به بررسی این گزارش بپردازیم. (1)

نهاد تحقیقی و منتشر کننده

رئیس شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژوئیه 2014 سه کارشناس برجسته (2) را برای بررسی تحولات و جنگ غزه منصوب کرد. اعضای این کمیته به طور رسمی کار خود را در 16 سپتامبر سال 2014 آغاز کردند. در شروع، اعضای این کمیته بارها و بارها از اسرائیل درخواست همکاری برای اجازه ورود به رژیم صهیونیستی و فلسطین اشغالی، از جمله کرانه باختری، شرق بیت المقدس و نوار غزه را نمودند اما رژیم صهیونیستی به هیچ یک از درخواست­ها پاسخ نداد. همچنین این کمیته خطاب به رژیم صهیونیستی و دولت فلسطین یک لیست از سؤالات مربوط به حوادث خاص، مسائل قانونی و سیاست را ارسال نمود که تنها دولت فلسطین به درخواست­ها پاسخ داده است.

در واقع رژیم صهیونیستی اساساً هیچ همکاری­‌ای برای تهیه این گزارش ننمود و آن را چه در حین تحقیقات و چه پس از انتشار به رسمیت نشناخته و انتقادات تندی نیز متوجه کمیته و گزارش نمود. در هر حال نتیجه این تحقیقات در قالب گزارشی در 22 ژوئن 2015 توسط کمیته مستقل تحقیق سازمان ملل متشکل از “ماری مک گووان دیویس”، رئیس این کمیته و قاضی سابق دادگاه عالی نیویورک و “دو دو دینه”، کارشناس سنگالی ارائه شد و کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد (United Nations High Commissioner for Human Rights) در 24 ژوئن 2015 آن را منتشر نمود. حکم این نهاد مشتق شده از بندهای ۱، 3 و ۵۵ منشور ملل متحد می‌باشد که با ادغام کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد و مرکز حقوق بشر در تاریخ ۱۵ سپتامبر سال ۱۹۹۷ تحت عنوان کمیساریای عالی حقوق بشر در سازمان ملل متحد تأسیس گردید.(3)

1) مقدمه (محتوا) (پاراگراف 1 تا 5)

گزارش منتشر شده در خصوص جنگ 51 روزه غزه در سال 2014 متشکل از 183 صفحه، 8 بخش و 685 پاراگراف است. این گزارش بخش­‌های مانند: مقدمه، روش و دستور (ارزیابی اطلاعات و اثبات استاندارد)، چارچوب قانونی (شامل: حقوق بشردوستانه بین­‌المللی، حقوق بشر بین­المللی و حقوق جزای بین‌­المللی)، مفاد، نتیجه‌­گیری و یافته­‌های اصلی، اثرات (رژیم صهیونیستی ـ فلسطین)، پاسخگویی (رژیم صهیونیستی ـ فلسطین)، ارزیابی، نتیجه‌­گیری و توصیه.

2) روش و دستور (ارزیابی اطلاعات و اثبات استاندارد) (پاراگراف 6 تا 21)

کمیته تحقیق سازمان ملل ماموریت خود را برای بررسی اتهام موارد نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین­‌المللی در فواصل تاریخی 13 ژوئن تا 26 اوت 2014 در سراسر فلسطین اشغالی، به ویژه در غزه، متمرکز کرد. این کمیته هسته وظایف خود را بر روی قربانیان و حقوق بشر متمرکز نمود و  بیشتر مستندات خود را (به دلیل جلوگیری اسرائیل برای سفر اعضای این کمیته به غزه و بیت‌­المقدس) از مصاحبه‌ها و گزارش سازمان‌های غیردولتی جمع­ آوری نمود. با توجه به محدودیت خروج شاهدان و قربانیان از غزه، اکثر مصاحبه­‌ها از طریق اسکایپ، ویدئو کنفرانس و تلفن به صورت محرمانه انجام پذیرفت. همچنین مصاحبه­‌هایی با شاهدان اسرائیلی در ژنو (در ژانویه 2015) صورت پذیرفت. این کمیته همچنین برای جمع­ آوری اسناد مربوط به نقض حقوق کودکان، از سازمان­‌های غیردولتی محلی و بین­‌المللی و مصاحبه با پزشکان بهره برد و همین روال را برای جمع ­آوری اطلاعات در خصوص خصومت علیه زنان نیز به کار گرفت. در کل این کمیته و دبیرخانه آن بیش از 280 مصاحبه با قربانیان و شاهدان انجام داد و بیش از 500 اظهارنامه و اسناد کتبی از طیف گسترده‌ای از منابع (از جمله شاهدان عینی، گزارش­‌های پزشکی و نظرات کارشناسی متخصصین اسلحه، تصاویر ماهواره‌­ای، فیلم­‌های ویدئویی و عکس­‌های آرشیوی، دیدگاه‌­های حقوقی متخصصان حقوق بین‌­الملل) مورد استفاده کمیته تحقیق قرار گرفت.

 3) چارچوب قانونی (پاراگراف 22 تا 52)

چارچوب هنجاری برای کمیته، حقوق بین­‌الملل به ویژه قوانین حقوق بشر بین­‌المللی، حقوق بشردوستانه بین­‌المللی و در صورت امکان قوانین جنایی بین­‌المللی بوده است. بنابراین کار کمیته بررسی جنگ غزه در چارچوب حقوق بشردوستانه بین­‌المللی، قوانین بین­‌المللی حقوق بشری و حقوق کیفری بین­‌المللی انجام پذیرفته است.

4) مفاد (پاراگراف 53 تا 58)

در این گزارش آماده است که جنگ 51 روزه غزه و اشغال طولانی مدت کرانه باختری، شرق بیت المقدس و نوار غزه توسط رژیم صهیونیستی و همچنین افزایش شمار حمله راکتی به رژیم صهیونیستی، چشم‌­انداز سیاسی برای رسیدن به یک راه­ حل برای صلح و امنیت برای دو طرف و تحقق بخشیدن به حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین را با چالش روبرو می‌سازد. همچنین این کمیته معتقد است حملات موشکی گروه‌­های مسلح فلسطینی در طول ماه‌­های ژوئن و ژوئیه 2014 تهدید کننده امنیت رژیم صهیونیستی بوده است.

5) یافته‌­های اصلی و نتیجه‌­گیری (پاراگراف 59 تا 550)

کارشناسان کمیته به موارد نقض آتش‌ بس، حمله به غیرنظامیان و مراکز و خودروهای امدادی و همچنین بمباران کور مناطق غیرنظامی اشاره نموده­ و آن را از مصداق‌های جنایات جنگی دانسته‌­اند. بر اساس حملات گروه­‌های فلسطینی حدود 73 نفر از اسرائیلی‌ها که عمده آنها نظامی هستند کشته شده‌­اند. در یک جمع­ بندی کلی این گزارش اذعان نموده است که توان نظامی گروه­‌های مسلح فلسطینی در سال­‌های اخیر به طور چشم‌گیری بهبود یافته است. راکت­‌ها و موشک­‌های فلسطینی به راحتی می­‌تواند برد 20 کیلومتر را پوشش دهد و همچنین در سال­‌های اخیر گروه‌­های فلسطینی توانسته­‌اند به موشک­‌هایی با برد 200 کیلومتر دست یابند. بر اساس این گزارش اکثر موشک­‌های فلسطینی بدون هدف مشخص شلیک شده‌اند و گروه­‌های فلسطینی در خصوص تعداد کمی از حملات که ممکن بود غیرنظامیان مورد اصابت قرار گیرند هشدار داده است.

در ادامه این گزارش به جزئیات جنگ افروزی رژیم صهیونیستی در غزه پرداخته شده است. ارتش رژیم صهیونیستی در این جنگ بیش از شش هزار حمله هوایی انجام داده­‌اند که در طی آن مناطق مسکونی و بسیاری از ساختمان‌­ها (حدود 4200 ساختمان) مورد هدف قرار گرفته‌­اند که طبق تصاویر ماهواره­‌ای حدود نیمی از آنها به صورت کامل با خاک یکسان شده­‌اند. طبق این گزارش پناه­گاه‌­های فلسطینی نیز بارها مورد اصابت موشک­‌های رژیم صهیونیستی قرار گرفته­‌اند. در حالی که حدود سیصد هزار نفر به 85 مدرسه به عنوان پناهگاه اضطراری نقل مکان نموده بودند 7 بار مورد حمله قرار دادند. گزارش کمیته تحقیق نشان می­‌دهد که بیشتر حملات رژیم صهیونیستی در طول شب که افراد در حال خواب بوده‌­اند صورت گرفته است که تلفات غیرنظامیان و به صورت اعضای خانواده در کنار یکدیگر را به شدت بالا برده است.

طبق این گزارش هدف قرار دادن خانه­‌های مسکونی توسط رژیم صهیونیستی به عمد و بدون اعلام که بخشی از حقوق بین­‌الملل بشردوستانه در زمان جنگ می‌­باشد صورت گرفته است. (این در حالی است که مقامات رژیم صهیونیستی مدعی بوده­‌اند خانه‌­های مسکونی و بیمارستان­‌ها را به دلیل وجود گروه­‌های فلسطینی مورد حمله و اصابت موشک قرار داده­‌اند). به نظر این کمیته، هرگونه تلاش رژیم صهیونیستی برای توجیه این جنایات بی فایده است زیرا اصل تفکیک نظامیان از غیر نظامیان در حملات و جنگ­‌ها از گزاره­‌های کلیدی قوانین بین­‌المللی بشردوستانه می­‌باشد که کمترین توجهی به آنها نشده است. در هر حال بر اساس گزارش­‌های سازمان‌­های غیردولتی که مورد استناد کمیته قرار گرفته است، در جنگ غزه بیش از دو هزار و 251 فلسطینی کشته شدند که از میان آنها حدود 551 کودک و 299 زن بوده­‌اند. علاوه بر کشته شدگان، حدود یازده هزار و 231 فلسطینی از جمله سه هزار و 540 زن و سه هزار 436 کودک در طول حملات رژیم صهیونیستی مجروح شده‌­اند که 10درصد آن‌ها از نقص عضو دائمی رنج می‌برند.

در کل باید گفت در این بخش از گزارش نقض آتش‌بس، حمله به غیرنظامیان، مراکز و خودروهای امدادی و همچنین استفاده از پروتکل هانیبال، یعنی بمباران کور مناطق غیرنظامی را از مصداق‌های احتمالی ارتکاب جنایات جنگی توسط رژیم صهیونیستی دانسته است.

6) اثرات (پاراگراف 551 تا 600)

در بخش اثرات، پاراگراف­‌های گزارش عمدتاً بر روی مصاحبه با قربانیان و شاهدان (هم فلسطینی و هم اسرائیلی) جنگ 51 روزه متمرکز بوده‌­اند. نکته مهم در این بخش از گزارش برجسته­ سازی موضوع صلح و لزوم توجه به آن از سوی طرفین می­‌باشد. در میان قربانیان فلسطینی آرزوی صلح مهم نشان داده شده است. در میان شاهدان اسرائیلی نیز نگرانی و ناراحتی آنها از جنگ که باعث اختلال در زندگی غیرنظامیان اسرائیلی شده و تأثیر سوء بر کسب و کار و اقتصاد آنان دارد برجسته می­‌باشد. از نظر گزارش دهندگان کمیته، جنگ اثرات روانی سوء بر کودکان اسرائیلی گذاشته است!

با این وجود گزارش اذعان صریح دارد که حجم ویرانی­‌ها، کشته شدگان، صدمات و غیره فلسطینی­ها به نسبت اسرائیلی­‌ها فاجعه­ بار تر است. کشته شدگان و مجروحان غیرنظامی به نسبت تعداد نظامیان بسیار بی‌سابقه است. این جنگ حدود 500 هزار نفر آواره که معادل 28 درصد جمعیت غزه هست بر جای گذاشت. این در حالی است که روند بازسازی مناطق ویران شده (از جمله بیمارستان­ها و مدارس) که از سپتامبر 2014 کلید خورده، متوقف یا به کندی پیش می­‌رود. همچنین جنگ 51 روزه بسیاری از زیرساخت­‌های تأمین برق و آب غزه را با صدمات جدی روبرو ساخت. اقتصاد ضعیف غزه بر اثر این جنگ در آستانه فروپاشی قرار گرفت و بیکاری جوانان غزه به حدود 60% (بالاترین نرخ در جهان) رسید. بسیاری از ظرفیت­‌های اقتصادی نابود شد، اعتماد بسیاری از سرمایه‌­گذاران از دست رفت و به بسیاری از زمین­های زراعی آسیب وارد شد. در کل اوضاع اقتصادی در نوار غزه وخیم است و در نتیجه محاصره، 39 درصد از جمعیت زیر خط فقر هستند و بسیاری از حقوق بشر و اولیه مردم غزه مانند حق غذا، کار، بهداشت، آب و فاضلاب از بین رفته است. همچنین در گزارش کمیته حقوق بشر سازمان ملل، مهمات منفجرنشده جا مانده از حملات رژیم صهیونیستی را تهدیدی برای امنیت جانی و روانی ساکنان غزه به شمار آورده است.

7) مسئولیت و پاسخگویی (پاراگراف 601 تا 667)

در این گزارش مقامات رژیم صهیونیستی و فلسطینی را موظف شده‌اند تا به اتهامات نقض حقوق بشر (بر اساس حقوق بین­‌المللی، حقوق بشردوستانه بین­‌المللی و قوانین حقوق بشر بین­‌المللی) پاسخگو باشند.  همچنین از دولت­‌ها درخواست شده است که سازوکارهای پاسخگویی از جمله روندهای کیفری علیه عاملان و مظنونان جنایت، قانون کیفری بین‌المللی، اقدامات انضباطی و کمیسیون­‌های تحقیق را بکار گیرند. این گزارش خواستار تحقیقات بیشتری در چارچوب استقلال، بی طرفی، نظم و دقت شده است. همچنین در گزارش روش­‌های مختلف سازوکاری را برای پاسخگویی رژیم صهیونیستی تعبیه شده است.

همچنین توصیه­‌هایی از سوی نهادهای معاهده حقوق بشر سازمان ملل صورت گرفته است. بیشترین هدف این توصیه­‌ها، ترغیب دولت­ها برای انجام تحقیقات در برابر نقض حقوق بشر و سپردن مجرمان به دست عدالت برای محاکمه می­‌باشد. بر این اساس تحقیقات آزاد، مستقل و بی طرفانه برای نقض حقوق بشر عملیات نظامی در نواره غزه در سال­‌های 2009-2008، 2012 و 2014 انجام پذیرد و عاملان جنایت در هر موقعیتی تحت پیگرد قانونی و تحریم قرار گیرند. رژیم صهیونیستی طبق مقررات و معاهدات بین­‌المللی که آنها را تصویب کرده موظف است که حقوق فلسطینیان را در سرزمین­‌های اشغالی رعایت کند و حق هیچ گونه تعرضی را در زمان جنگ به غیر نظامیان ندارد. در غیر این صورت باید در برابر جنایت و جرایم خود به جامعه بین­‌المللی پاسخگو باشد. این کمیته در بخش‌­های مختلف این گزارش، از احساس مصون بودن از مجازات مقامات رژیم صهیونیستی در خصوص ارتکاب جرایم جنگی ابراز نگرانی کرده است. در ادامه همچنین به پاسخگویی دولت فلسطین اشاره شده و رضایت دولت خودگران فلسطین برای ادامه تحقیقات در زمان صلح اعلام شده است.

8) نتیجه‌­گیری و توصیه (پاراگراف 668 تا 685)

گزارش­ دهندگان ابراز تأسف عمیق از وقوع چنین جنگی کرده و با قربانیان ابراز همدردی نموده­‌اند. همچنین ابراز امیدواری شده است که رهبران آنها و جامعه بین­‌المللی قاطعانه‌­تر به علل ریشه­‌ای درگیری دست یابند که باعث بازگرداندن حقوق بشر، کرامت، عدالت و امنیت به تمام ساکنان این سرزمین شود.

این کمیته از تمامی احزاب، گروه‌­ها به طور کامل می­‌خواهد که به حقوق بشردوستانه بین­‌المللی و قوانین حقوق بشری احترام بگذارند و حق همه قربانیان برای مراجعه مؤثر به این قوانین و اخذ غرامت تضمین شود. این کمیته همچنین از طرفین خواسته است تا از اظهارات احساساتی که به تحریک حس تنفر و تنها منجر به تداوم فرهنگ خشونت می­‌شود خوداری نمایند. همچنین از رژیم صهیونیستی و دولت خودگران فلسطین و گروه­‌های مسلح فلسطینی خواسته شده است که زمینه را برای انجام تحقیقات در جهت نقض حقوق بشر در این مخاصمه را فراهم نمایند. همچنین کمیته از جامعه بین­‌المللی درخواست نموده است احترام به حقوق بشر و احترام به قوانین بین­المللی بشردوستانه را در سرزمین فلسطین اشغالی و رژیم صهیونیستی ترویج نمایند.

در کل باید اذعان نمود که شواهد و مستندات این گزارش و سایر گزارش­‌های سازمان ملل که در خصوص جنگ­‌های رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین به خوبی نشان می­‌دهد که رژیم صهیونیستی در طی سالیان طولانی اشغال این سرزمین همواره مرتکب جنایات هولناکی علیه زنان، کودکان و مردم بیگناه سرزمین­‌های اشغالی شده است. به نظر می‌­رسد عدم اقدام موثر جامعه بین­‌المللی که در این گزارش همواره بر آن تأکید شده است، زمینه را بیشتر برای شروع جنگ توسط رژیم صهیونیستی و بی‌­ثباتی و متعاقب آن نقض حقوق بشر و بدتر از آن عدم پاسخگویی در برابر قوانین و مقررات بین­‌المللی فراهم نموده است.

—————————————-

پی­‌نوشت­ها:

1) برای دانلود متن اصلی گزارش کمیته تحقیق اداره کمیساریای حقوق بشر سازمان ملل در خصوص جنگ غزه (2014) مراجعه نمایید به لینک زیر:

http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/CoIGazaConflict/Pages/ReportCoIGaza.aspx

2) William Schabas, Mary McGowan Davis and Doudou Diène.

3) برای اطلاعات بیشتر مراجعه نمایید به سایت این نهاد به آدرس: www.ohchr.org

محسن صبری/ کارشناس مسائل اروپا