مقدمه
در روزهای اخیر آژانس همکاری امنیت دفاعی آمریکا خبر موافقت دولت این کشور با فروش 1.9 میلیارد دلار سلاح به عربستان و رژیم صهیونیستی را منتشر کرد. این تصمیم که ظاهرا بعد از توافق هسته‌ای لوزان و در جریان نشست کمپ دیوید بین اوباما و سران کشورهای عربی طرح ریزی شد، سوالات جدی را در خصوص انگیزه‌های این قرارداد مطرح کرده است. اصل حفظ موازنه قوا در منطقه به سود رژیم صهیونیستی یکی از پایه‌های همیشگی سیاست تسلیحاتی آمریکا در منطقه بوده است. با اعلام این قرارداد اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا آمریکا در صدد تغییر سیاست گذشته خود در منطقه است یا خیر؟ همچنین با توجه به بازه زمانی اعلام این قرارداد یعنی در فاصله بین توافق لوزان و مهلت تعیین شده توسط ایران و 1+5 برای نهایی کردن توافق، هدف آمریکا از این قرارداد در چنین زمانی نیز قابل تامل است. مقاله حاضر به دنبال پاسخی برای این پرسش‌هاست.
سیاست موازنه نظامی در خاورمیانه؛ تغییر یا تداوم؟
به موجب قرارداد اخیر بین آمریکا و عربستان، آمریکا ده فروند بالگرد سی هاوک ام اچ 60[1] و سلاحهایی از جمله 38 موشک هلفایر،[2] 380 موشک کوچک هدایت شونده لیزری[3]، 14 سیستم راداری مخصوص هلیکوپترهای ام اچ 60،[4] 24 عدد موتور هلیکوپترهای ام اچ 60[5]، و همچنین 12 سامانه تشخیص نیروهای دوست و دشمن[6] را به دولت عربستان تحویل خواهد داد.[7] به غیر از این موارد عمده، آمریکا اقلام جزئی‌تری نیز به عربستان خواهد داد که بیشتر جنبه آموزشی دارند.
سلاح‌های اعلام شده برای فروش به رژیم صهیونیستی نیز عبارتند از: 3000 موشک هلفایر، 250 موشک میان‌برد هوا به هوا،[8] 4100 بمب هدایت شونده لیزری از نوع جی بی یو 39[9] و 50 بمب سنگرشکن از نوع بی ال یو 113.[10] همچنین 14500 کیت هدایت کننده مهمات حملات مستقیم مشترک[11] برای بمب‌هایی به وزن 220 کیلوگرم و 900 کیلوگرم و نیز کیت های هدایت کننده بمب‌های لیزری پیو وی[12] نیز در چارچوب این قرارداد به رژیم صهیونیستی داده خواهد شد.[13]
در تحلیل این قرارداد پیش از هر چیز باید توجه داشت که برای سنجش تغییر احتمالی سیاست موازنه نظامی آمریکا در منطقه، تنها مطالعه توافق اخیر کافی نیست. چرا که برای مثال در حالی که تنوع موشک‌های مورد درخواست عربستان در این توافق به مراتب کمتر از رژیم صهیونیستی است، اما این کشور از سال 2010 انبوهی از موشک و بمب، از جمله بمب‌های سنگرشکن را در قالب یک قرارداد 60 میلیارد دلاری 15 تا 20 ساله از آمریکا دریافت کرده است؛[14] قراردادی که در همان زمان انعقاد از نظر مبلغ و اقلام مورد توافق با اعتراض رژیم صهیونیستی مواجه شد. حجم قرارداد اخیر در مقایسه با قرارداد 60 میلیارد دلاری سال 2010 به مراتب کمتر است و نمی‌تواند گویای تغییری عمده در سیاست منطقه‌ای آمریکا باشد. از سوی دیگر در قرارداد اخیر بخشی از ارزش مالی قرارداد مربوط به تامین قطعات یدکی مورد نیاز عربستان و همچنین آموزش نیروهای نظامی این کشور است. به همین ترتیب موشک‌ها و بمب‌های مورد درخواست رژیم صهیونیستی نیز به تنهایی اهمیت چندانی ندارد زیرا تمامی موارد ذکر شده در توافق، تسلیحاتی هستند که ارتش رژیم صهیونیستی از قبل در اختیار داشت.
اما با بررسی کاربرد سلاح‌های مورد درخواست عربستان و رژیم صهیونیستی نکات بیشتری روشن می‌شود. برای مثال بالگرد مورد درخواست عربستان از نوع بالگردهای چند منظوره‌ای است که کاربرد آن بر ضد زیردریایی‌های جنگی و البته شناورهای نظامی است.[15] بنابراین به نظر می‌رسد این تجهیزات به منظور تحکیم محاصره دریایی یمن استفاده خواهند شد.
رژیم صهیونیستی نیز از بمب‌های هوشمند به طور گسترده در جنگ غزه استفاده کرد و به نظر می‌رسد آمریکا در صدد پر کردن دوباره زراد خانه رژیم صهیونیستی است که در جریان جنگ سال گذشته غزه سلاح‌های موجود در آن کاهش یافت. در خصوص بمب‌های سنگر شکن نیز به جز ایجاد اطمینان برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران و حمله احتمالی به تاسیسات هسته‌ای، احتمال استفاده از آن‌ها برای نابودی مناطق مشکوک به وجود تونل‌های حزب الله وجود دارد.
با این حال حتی مقایسه چند نوع سلاح و یا قرارداد نیز نمی‌تواند نشان دهنده تغییری در سیاست حفظ موازنه نظامی باشد. واضح است که شرایط منطقه نسبت به سال‌های گذشته تغییر کرده و در نتیجه نقش و جایگاه کشورهای متحد آمریکا نیز اکنون متفاوت از گذشته است. اما باز هم باید توجه داشت که جایگاه عربستان در سیاست دفاعی آمریکا به کلی متفاوت از جایگاه رژیم صهیونیستی است. این تفاوت کلید درک سیاست تسلیحاتی آمریکا در منطقه است. در حالی که مقامات آمریکا بارها و بارها تاکید کرده اند که خود را متعهد به تامین امنیت رژیم صهیونیستی می‌دانند، هرگز چنین تضمین‌هایی درباره امنیت عربستان سعودی نداده‌اند. نباید از یاد برد که اوباما پس از توافق لوزان در مصاحبه‌ای به مشکلات داخلی عربستان به عنوان تهدیدی بالقوه برای نظام سیاسی این کشور اشاره کرد[16] و عملا بخشی از مسئولیت تامین امنیت این کشور را متوجه مقامات سعودی دانست. به این ترتیب در بهترین حالت، عربستان شریک منطقه‌ای استراتژیک آمریکاست که به عنوان نیرویی مهم در جهت ثبات مورد نظر آمریکا در منطقه فعالیت می‌کند. سخنان عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در آستانه نشست کمپ دیوید که اعلام کرده بود کشورهای حاشیه خلیج فارس تاکنون تسلیحات پیشرفته‌ای از آمریکا دریافت کرده‌اند، اما این روند در صورت ارتقای جایگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس به «مهم‌ترین شرکای غیر ناتو»ی آمریکا و یا تدابیر دیگر از جمله قراردادهای اجرایی تسهیل خواهد شد،[17] شاهدی بر محدودیت‌های روابط دو کشور است.
در حقیقت مقامات عربستان سعودی خود به این مساله واقفند که به دلیل تفاوت‌های عمده با اعضای ناتو و رژیم صهیونیستی- هم از نظر هویتی و هم از نظر ساختار سیاسی- ملاحظاتی جدی در روابط نظامی آمریکا با آن‌ها حاکم است. باید توجه داشت که وضعیت سیاسی در عربستان دیگر همچون گذشته مستحکم نیست و حضور نظامی این کشور در یمن و احتمال ناآرامی در این کشور علامت سوال جدی در خصوص آینده نظام پادشاهی در این کشور ایجاد کرده است. در نتجه آمریکا همچنان سعی خواهد کرد از ارسال سلاحهایی که در صورت تغییرات سیاسی خطری متوجه رژیم صهیونیستی و یا آمریکا می‌کند خودداری کند.
| مقامات آمریکا از یک سو اعلام می‌کنند که راه حل سیاسی را تنها راه حل بحران یمن می‌دانند و از سوی دیگر با فروش سلاح به عربستان به طولانی شدن جنگ کمک می‌کنند. بر همین اساس نوع سلاح‌های ارسالی به عربستان کاملا منطبق با نیازهای این کشور در جنگ‌های منطقه‌ای و به ویژه در یمن است. |
اما از سوی دیگر عربستان یک شریک راهبردی برای آمریکاست و با توجه به شرایط منطقه و خصوصا حساسیت اوضاع در یمن و نگرانی عربستان، آمریکا برای درگیر نشدن در جنگ‌های منطقه از عربستان استفاده می‌کند. مقامات آمریکا از یک سو اعلام می‌کنند که راه‌حل سیاسی را تنها راه‌حل بحران یمن می‌دانند و از سوی دیگر با فروش سلاح به عربستان به طولانی شدن جنگ کمک می‌کنند. بر همین اساس نوع سلاح‌های ارسالی به عربستان کاملاً منطبق با نیازهای این کشور در جنگ‌های منطقه‌ای و به ویژه در یمن است.
اهداف آمریکا از فروش سلاح در منطقه در این مقطع زمانی
اینکه آمریکا در این برهه زمانی فروش سلاح به این کشورها را در دستور کار قرار داده بیش از هرچیز ناشی از نگرانی کشورهای منطقه از قدرت ایران است. به نظر می‌رسد علی‌رغم تکذیب وزیر خارجه عربستان، تصمیم برای فروش سلاح‌های بیشتر به کشورهای حاشیه خلیج فارس در جریان نشست اخیر کمپ دیوید مورد بررسی قرار گرفت. در نتیجه می‌توان گفت این توافق ارتباط مستقیمی با نگرانی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از توافق هسته‌ای ایران دارد.
از سوی دیگر این قرارداد را می‌توان ابزاری برای فشار به ایران برای کسب حداکثر امتیاز در مراحل پایانی مذاکرات دانست. از این منظر قرارداد نظامی اخیر با نشان دادن آمریکا و کشورهای حوزه خلیج فارس در یک جبهه چنین القا می‌کند که امکان بازگشت ایران از مسیر توافق وجود ندارد چرا که در این صورت کشورهای حاشیه خلیج فارس و به ویژه عربستان به روند تسلیح خود سرعت بیشتری خواهند داد.
در کنار تمامی این انگیزه‌ها نباید از نظر دور داشت که بخش‌های وابسته به صنایع نظامی آمریکا در 44 ایالت از 50 ایالت این کشور وجود دارد و 77000 نفر در آن مشغول به کارند.[18] در حالیکه دولت اوباما به خاطر وضعیت اقتصادی تحت فشار است، نگرانی کشورهای عربی صرف نظر از مقطع زمانی آن، می‌تواند فرصت خوبی برای فروش سلاح‌های آمریکا باشد. این رویکرد آمریکا به فروش سلاح در دوره اوباما موجب شده است که در پنج سال ابتدای ریاست جمهوری وی، آمریکا 64 میلیارد دلار سلاح به کشورهای حاشیه خلیج فارس بفروشد. این سیاست موجب انتقادات زیادی از اوباما شده است. در واقع به دلیل اینکه افکار عمومی آمریکا تمایلی به جنگ ندارد و اوباما نیز با ایده کاهش حضور مستقیم آمریکا در درگیری های نظامی به قدرت رسیده است، اکنون آمریکا شیوه جدیدی برای حفظ منافع سیاسی خود در کنار سود سرشار اقتصادی یافته است. منتقدان دولت اوباما این سیاست آمریکا را شبیه به سیاست نیکسون می دانند که در سال 1969 اعلام کرد آمریکا کمک‌های نظامی سخاوتمندانه ای به کشورهای همپیمان خود خواهد کرد تا از ورود به جنگ دیگری همانند جنگ ویتنام جلوگیری کند.[19]
اوباما نیز در تمام دوران ریاست جمهوری‌اش تلاش کرده است از وارد شدن به جنگی جدید پرهیز کند تا جایی که حتی طرح اتهام بر علیه دولت سوریه مبنی بر به کار گیری سلاح‌های شیمیایی نتوانست موجب شود آمریکا به طور مستقیم وارد جنگ سوریه شود. به این ترتیب تنها راه باقی مانده برای حفظ منافع آمریکا مسلح کردن کشورهای منطقه است. این رویکرد علاوه بر تامین نظر مخالفان جنگ، موجب ادامه حیات صنایع نظامی آمریکا در شرایط بحران اقتصادی خواهد شد.
جمع‌بندی
در مجموع قرارداد اخیر تسلیحاتی آمریکا با عربستان به هیچ وجه ناقض اصول اساسی حاکم بر سیاست منطقه‌ای این کشور مبنی بر حفظ توازن نظامی به نفع رژیم صهیونیستی نیست. نمی‌توان فروش مجموعه‌ای از بالگردها و و یا حتی جنگنده‌ها را تغییری در سیاست مهم توازن قوا دانست. در واقع اگر بخواهیم تغییر در سیاست منطقه‌ای آمریکا را تنها محدود به بحث توازن نظامی به نفع رژیم صهیونیستی بدانیم به نظر می‌رسد که این رویکرد لااقل در آینده نزدیک تغییری نخواهد کرد. اما چنانچه تغییر در سیاست آمریکا را تابعی از تغییر در شرایط منطقه بدانیم، می‌توان گفت که اکنون روابط بازیگران منطقه‌ای با آمریکا نسبت به گذشته کاملا تغییر کرده است و آمریکا برای تامین منافع خود در منطقه در حال نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت بر روی این کشورها است.
—————————————-
[1]. Seahawk MH-60R multi-mission helicopter
[2]. AGM-114R Hellfire II missile
[3]. Advanced Precision Kill Weapons System Rocket
[4]. APS-153(V) multi-mode radars
[5]. T-700 GE 401 C engine
[6]. APX-123 Identification Friend or Foe Transponder
[7]. Saudi Arabia requests MH-60R helicopters sale from US, 21 May 2015, Available at:
http://www.army-technology.com/news/newssaudi-arabia-requests-mh-60r-helicopters-sale-from-us-4582286
[8]. AIM-120C advanced medium-range air-to-air missile
[9]. GBU-39 small diameter bomb
[10]. BLU-113 bunker buster bomb
[11]. tail kits for Joint Direct Attack Munitions
[12]. Paveway laser-guided bomb kit
[13]. Arm-ageddon: US to resupply Israel’s bombs & missiles arsenal, sell attack choppers to S, May 22, 2015, Arabia, Available at:
http://rt.com/news/260661-us-sell-arms-israel-saudi/
[14]. US confirms $60bn Saudi arms deal, October 20, 2010, Available at:
http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2010/10/20101020173353178622.html
[15]. AN/APS-153(V) multi-mode radar , Available at: http://www.telephonics.com/pdf/AN-APS-153V.pdf
[16]. Noah Browning, Gulf Arabs eye Obama Overtures with suspicion in wake of Iran talks, April 10, 2015, Available at:
http://www.reuters.com/article/2015/04/10/us-gulfc-iran-suspicion-idUSKBN0N11Q120150410
[17]. Andrea Shalal and Warren Strobel, U.S. experts may travel to Gulf to look at expediting arms sales, May 12, 2015, Available at:
http://www.reuters.com/article/2015/05/13/us-usa-gulf-arms-idUSKBN0NY03820150513?irpc=932
[18]. US secures record $60 billion arms sale to Saudi Arabia, Available at: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/8000747/US-secures-record-60-billion-arms-sale-to-Saudi-Arabia.html
[19].William D. Hartung, It’s Not Diplomacy, It’s an Arms Fair, Available at:
http://www.ciponline.org/research/entry/its-not-diplomacy-its-an-arms-fair
