مقدمه

فلسطين از سال 2005 تاکنون شاهد انتخابات رياستي و از سال 2006 تاکنون نيز شاهد انتخابات مجلس قانون‏‌گذاري نبوده است. حماس در انتخابات مجلس قانون‏‌گذاري فلسطين در سال 2006 در مقابل جنبش فتح پيروز شده بود و يک سال پس از آن جنبش فتح در يک درگيري خونين از نوار غزه بيرون رانده شد تا فلسطين به دو بخش کرانه باختري و نوار غزه تقسيم شود که کرانه باختري تحت کنترل فتح و نوار غزه نيز تحت کنترل حماس قرار گرفت. انتخابات دانشجويي به عنوان يکي از مهم‏ترين انتخابات هر سال در دانشگاه‏‌هاي فلسطين برگزار شد و در اين انتخابات نيز رقابت اصلي ميان دو جنبش فتح و حماس بود. آخرين انتخابات دانشجويي نيز روز 22 آوريل 2015 در دانشگاه بيرزيت برگزار شد که نتيجه آن يک شگفتي بود: پيروزي قاطع حماس در کرانه باختري که کنترل آن در اختيار جنبش فتح به رياست محمود عباس قرار دارد. در اين تحليل ضمن بررسي نتايج انتخابات دانشجويي در دانشگاه بيرزيت، به علل اهميت اين انتخابات و پيام‏‌هاي نتايج اين انتخابات در صحنه سياسي فلسطين پرداخته خواهد شد.

انتخابات دانشجويي دانشگاه بيرزيت تنها چند روز پس از انتخابات دانشگاه پلي‌تکنيک برگزار شد که در آن انتخابات احزاب وابسته به حماس و فتح هر يک 15 راي و ائتلاف وابسته به جبهه خلق نيز يک رأي کسب کرده بودند. (Abdullah, 24 April 2015) در انتخابات شوراي دانشجويي دانشگاه بيرزيت در رام الله که روز 22 آوريل 2015 برگزار شد، 5 انجمن دانشجويي بر سر کسب 51 کرسي با يکديگر رقابت کردند. در اين انتخابات، ائتلاف وابسته به جنبش حماس موسوم به ائتلاف «وفا» موفق شد 3400 رأي معادل 26 کرسي را کسب کند و ائتلاف وابسته به جنبش فتح نيز 2545 رأي معادل 19 کرسي، ائتلاف چپ‏‌گرا وابسته به جبهه خلق 5 کرسي و ائتلاف دموکراتيک نيز يک کرسي را به دست آوردند. در واقع، رقابت اصلي ميان ائتلاف‏‌هاي وابسته به حماس و فتح بود که ائتلاف وابسته به حماس موفق شد 7 کرسي بيشتر از ائتلاف رقيب به دست آورد. (خبرگزاري فارس، 3/2/1394) در انتخابات سال 2012 جنبش فتح توانسته بود 26 کرسي کسب کند و در انتخابات سال 2013 و 2014 نيز جنبش فتح توانسته بود با 23 کرسي در برابر 20 کرسي جنبش حماس پيروز شود.

علل اهميت انتخابات دانشجويي در دانشگاه بيرزيت

اگرچه انتخابات دانشجويي در ديگر دانشگاه‏‌هاي فلسطين نيز برگزار مي‏‌شود اما انتخابات دانشگاه بيرزيت از اهميت بيشتري در صحنه سياسي فلسطين برخوردار است. اهميت انتخابات دانشجويي بيرزيت به حدي زياد بود که خالد مشعل، رئيس دفتر سياسي حماس، پيروزي در اين انتخابات را نخستين گام در روند ملي فلسطين دانست. علل اين اهميت را مي‏‌توان در موارد زير بيان کرد:

دانشگاه بيرزيت با ده هزار دانشجو، بزرگ‏ترين دانشگاه فلسطيني محسوب مي‌‏شود. لذا اين جامعه آماري در دانشگاه بيرزيت مي‏تواند به منزله چگونگي نگرش جامعه فلسطيني به گروه‏‌هاي سياسي آن و جايگاه گروه‌‏هاي سياسي در جامعه فلسطين باشد. (Hadid, 11 May 2015)

دانشگاه بيرزيت نه تنها بزرگ‏ترين دانشگاه فلسطين در کرانه باختري بلکه سنگر تاريخي ناسيوناليسم فلسطيني و فعال‏گرايي سياسي است. (Abdullah, 24 April 2015)

دانشگاه بيرزيت نزديک رام الله، مقر تشکيلات خودگردان فلسطين، قرار دارد و بيش از هر دانشگاه ديگري پايگاه جنبش فتح و تشکيلات خودگردان محسوب مي‏‌شود زيرا کرانه باختري تحت کنترل تشکيلات خودگردان فلسطين قرار دارد.

تحليل نتايج و پيام‌‏هاي انتخابات اخير دانشجويي در دانشگاه بيرزيت

انتخابات دانشجويي اخير که پيروزي قاطع جنبش حماس را به دنبال داشت و روزنامه صهيونيستي هاآرتض پيروزي جنبش دانشجويي وفا وابسته به حماس در اين انتخابات را «زلزله سياسي» ناميد (خبرگزاري تسنيم، 7 ارديبهشت 1394)، پيام‌‏هاي مهمي براي عرصه سياسي فلسطين و همچنين در سطح منطقه‌‏اي داشته است. از مهم‌‏ترين اين پيام‏‌ها مي‏‌توان به موارد زير اشاره کرد:

انتخابات اخير دانشجويي وزن دو جنبش فتح و حماس براي انتخابات آينده مجلس قانون‏‌گذاري و انتخابات رياستي را نشان مي‏‌دهد. آخرين انتخابات رياستي فلسطين در سال 2005 برگزار شد و پس از آن نيز انتخابات مجلس قانون‏گذاري در سال 2006 انجام شد و تا به امروز فتح و حماس درباره زمان برگزاري انتخابات آتي توافقي نکرده‏‌اند. جنبش حماس چندي پس از برگزاري انتخابات دانشجويي بيرزيت، در موضع‏‌گيري هوشمندانه براي شرکت در انتخابات ملي مجلس قانون‏‌گذاري و انتخابات رياستي اعلام آمادگي و محمود عباس را به عنوان مانع جدي در برگزاري انتخابات ملي معرفي کرد. محمود عباس از سال 2005 تاکنون رياست تشکيلات خودگردان فلسطين را بر عهده دارد و خود را مقام رسمي و مشروع فلسطين در مجامع بين‏‌المللي مي‏‌داند.

يکي از دلايل اصلي اهميت انتخابات اخير دانشجويي اين بود که حماس پس از پيروزي در انتخابات مجلس قانون‏‌گذاري سال 2006 در سال 2007 در انتخابات دانشجويي دانشگاه بيرزيت شکست خورد. از سوي ديگر، انتخابات اخير در بازه زماني پس از جنگ سال 2014 رژیم صهیونیستی عليه باريکه غزه برگزار شد و نخستين انتخابات دانشجويي پس از اين جنگ محسوب مي‏شود. يکي از پيامدهاي مهم نتايج انتخابات دانشگاه بيرزيت اثبات ناکامي محاصره غزه توسط رژیم صهیونیستی است. مخالفان حماس با تبليغات زياد طي سال‏‌هاي اخير تلاش کردند نشان دهند که تداوم محاصره غزه نتيجه رفتارهاي حماس در اين منطقه است و اين رفتارهاي نيز سبب تضعيف موقعيت حماس در فلسطين شد. اما نتيجه انتخابات اخير دانشجويي اثبات کرد اين ادعا درباره کاهش محبوبيت حماس نه تنها نادرست است بلکه راهبرد مقاومت حماس در مقابل رژیم صهیونیستی سبب شد تا اين جنبش مهم فلسطيني حتي در کرانه باختري نيز محبوبيت کسب کند. (Abdullah, 24 April 2015)

انتخابات اخير دانشجويي به همان اندازه که اثبات‏ کننده محبوبيت جنبش حماس بود، به همان اندازه نيز به معناي شکست محمود عباس که از سال 2005 تاکنون رياست تشکيلات خودگردان فلسطين را بر عهده دارد، بود زيرا محمود عباس در جنگ سال 2014 رژیم صهیونیستی عليه غزه موضع قابل قبولي اتخاذ نکرده بود.

حماس پيروزي در انتخابات اخير دانشجويي را به معني تائيد سياست‏‌هاي خود مي‏‌داند. پيام مهم اين انتخابات دانشجويي اين بود که حماس جنبش پيشتاز براي فلسطيني‏‌ها است و راهبرد «مقاومت» آن  انتخاب مردم فلسطين است. در مقابل اين انتخابات براي جنبش فتح به معناي شکست راهبرد مذاکره با رژیم صهیونیستی و شکست همکاري امنيتي با نيروهاي اشغالگر این رژیم بود. (Abdullah, 24 April 2015) نتيجه اين انتخابات به معناي نااميدي دانشجويان جوان فلسطيني از مذاکرات با صهیونیست‌‏ها است. در حالي که تشکيلات خودگردان به مذاکرات با رژیم صهیونیستی ادامه مي‏‌دهد، این رژیم همچنان به شهرک‏‌سازي ادامه مي‏‌دهد.

يکي از پيام‏‌هاي مهم انتخابات اخير دانشجويي در دانشگاه بيرزيت اين بود که رفتارهاي جنبش فتح پس از شکست در انتخابات نشان داد که وحدت ميان حماس و فتح شايد به اين زودي‌‏ها امکان‌‏پذير نباشد. نشانه آشکار اين ادعا نيز اين است که نيروهاي امنيتي تشکيلات خودگردان فلسطين تنها سه روز پس از پيروزي حماس در انتخابات دانشجويي، «جهاد سليم» و شمار ديگري از دانشجويان وابسته به فراکسيون وفا وابسته به حماس را بازداشت کردند. اين اقدام نشان مي‏‌دهد که جنبش فتح که از حمايت پادشاهان عرب نيز برخوردار است مانند حاميان خود، باوري به دموکراسي ندارد. واقعيت اين است که نتايج انتخابات واقعي و غيرنمايشي که نمونه آشکار آن در فلسطين در سال 2006 و در مصر در سال 2012 برگزار شد، هيچ‌گاه تأمين کننده منافع پادشاهان عرب و اربابان غربي آنها نيست. بر اين اساس است که آنها مخالف برگزاري هر نوع انتخابات آزاد در کشورهاي عربي هستند و به الگوي يمني انتخابات که در سال 2012 با يک نامزد و در يک فرآيند نمايشي و هدايت شده برگزار شد، پايبند هستند.

علل شکست جنبش فتح در انتخابات اخير دانشجويي

واقعيت اين است که نتايج انتخابات اخير دانشجويي در دانشگاه بيرزيت اثبات کرد که جنبش فتح به اندازه پيشرفت حماس داراي پسرفت سياسي بوده است. دلايل متعددي را مي‏‌توان درباره اين پسرفت سياسي که در نتيجه انتخابات اخير دانشجويي عيان شد را مطرح کرد که برخي از مهم‏ترين اين دلايل عبارتند از:

1- بحران مشروعيت محمود عباس

محمود عباس از سال 2005 تاکنون رياست تشکيلات خودگردان فلسطين را بر عهده دارد؛ در حالي که قرار بود عباس تنها چهار سال رئيس باشد و پس از آن انتخابات برگزار شود اما هنوز انتخاباتي برگزار نشده است؛ محمود عباس نيز مانند پادشاهان و اغلب روساي جمهور عرب به شخصيتي اقتدارگرا تبديل شده و با بحران مشروعيت مواجه شده است. از سوي ديگر، بيداري اسلامي که از سال 2011 در کشورهاي عربي آغاز شد نشان داد که مردم عرب مخالف رهبراني هستند که وابستگي به قدرت‏‌هاي خارجي به خصوص آمريکا داشته باشند. محمود عباس نيز از جمله رهبران عربي است که توسط آمريکا و اتحاديه اروپا حمايت مالي مي‌شود و مورد حمايت غرب قرار دارد.

2- تداوم مذاکرات بي‏‌نتيجه با رژیم صهیونیستی

جنبش فتح به رياست محمود عباس بيش از دو دهه است که به مذاکره با رژیم صهیونیستی مشغول است اما اين مذاکرات نه تنها تاکنون هيچ نتيجه‌‏اي در بر نداشته بلکه نوعي مشروعيت دادن به تجاوزات مکرر رژيم اشغالگر قدس به خصوص حمايت ضمني از جنگ عليه غزه بود. آخرين دور مذاکرات رژیم صهیونیستی و تشکيلات خودگردان سال گذشته در حالي هيچ نتيجه‏‌اي به دنبال نداشته است که جنبش حماس در جنگ 50 روزه با رژیم صهیونیستی ضمن مقاومت، به پيروزي‏‌هاي قابل ذکري دست پيدا کرد که اين پيروز‏ها با استقبال مردم حتي در کرانه باختري مواجه شد و البته نتايج اين انتخابات دانشجويي نيز متأثر از پيروزي در جنگ 50 روزه سال 2014 نيز است.

3- رفتارهاي امنيتي و سياسي همسو با منافع رژیم صهیونیستی

برخي از رفتارهاي امنيتي تشکيلات خودگردان فلسطين همسويي با منافع رژیم صهیونیستی‏ و حتي نوعي همکاري امنيتي با این رژیم محسوب مي‏‌شود که از جمله اين رفتارها مي‏‌توان به حمله نيروهاي امنيتي براي جمع کردن سلاح‌ها به اردوگاه‌هاي آوارگان اشاره کرد. تشکيلات خودگران هدف اين حمله را مقابله با جرم و جنايت عنوان کرد اما اين حمله منجر به بروز درگيري با مردم شد. از سوي ديگر، تشکيلات خودگردان فلسطين در جنگ سال 2014 رژیم صهیونیستی عليه غزه سياست انفعالي را در پيش گرفت و به نوعي حمايت غيرمستقيم از اين جنايت رژیم صهیونیستی به عمل آورد.

جمع‌بندی

انتخابات اخير دانشجويي در دانشگاه بيرزيت در نزديکي رام ‏الله که با پیروزی قاطع جنبش حماس توأم بود، بيش از هر چيز نشان داد که دانشجويان فلسطيني به عنوان يک جامعه آماري مهم، ضمن ابراز نارضايتي خود از سياست‏‌هاي جنبش فتح و شخص محمود عباس، بر صحت راهبرد مقاومت تأکيد کردند. از سوي ديگر، نتيجه انتخابات اخير دانشجويي نشان داد که تشکيلات خودگردان نيازمند بازنگري در ساختار قدرت خود است و هم اکنون از بحران مشروعيت رنج مي‏برد. نتایج انتخابات اخیر دانشجویی می‏‌تواند نوید پیروزی جنبش حماس در انتخابات مجلس قانون‏گذاری و ریاستی آینده فلسطین باشد که محمود عباس و جنبش فتح از ترس تکرار نتایجی شبیه آنچه که در انتخابات مجلس قانون‏گذاری سال 2006 فلسطین رخ داد و با پیروزی جنبش حماس همراه بود، از برگزاری آن خودداری می‏‌کنند.

—————————————-

منابع:

• خبرگزاري تسنيم، (7 ارديبهشت 1394)، هاآرتض: پيروزي حماس در انتخابات دانشگاه بيرزيت زلزله سياسي است.

• خبرگزاري فارس، (3/2/1394)، پيروزي قاطع ائتلاف دانشجويي حماس در انتخابات شوراي دانشگاه بيرزيت.

• Abdullah Daud, (24 April 2015), Important lessons from the Birzeit University elections, Middle East Monitor, https://www.middleeastmonitor.com/resources/commentary-and-analysis/18262-important-lessons-from-the-birzeit-university-elections

• Hadid Diaa, (11 May 2015), In Sign of Palestinians’ Mood, Hamas Wins Vote at a West Bank University, New York Times.

حامد محقق نیا /کارشناس مسائل غرب آسیا