در حالی هفته گذشته نشست کمپ دیوید میان شش کشور عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس (شامل کشورهای عربستان، امارات، عمان، قطر، بحرین و کویت) و امریکا در این کشور برگزار شد که گمانه‌زنی‌های مختلفی در مورد ابعاد مختلف این نشست مطرح شده است. این نشست از آنجا که مسائل متنوع و متعددی در روابط این کشورهای عربی و امریکا را مورد بررسی قرار داده و به بازیگران متعددی در سطوح مختلف ارتباط داشته است، دارای اهمیت اساسی است. لذا فهم اهداف طرفین از برگزاری این نشست و بررسی نتایج حاصل از آن امری ضروری است.
قبل از آغاز این نشست، تغییر تصمیم سران چهار کشور عربی به ویژه عربستان و عدم حضور آنها در کمپ دیوید و همچنین اختلافات اخیر میان کشورهای عربی و دولت امریکا در مورد برخی مسائل سیاسی و منطقهای فضای غیرسازنده‌ای در روابط طرفین ایجاد کرده بود که در نهایت بر نتایج حاصل از نشست نیز تاثیرگذار بود. با وجود این اختلافات، مجموعه‌ای از عوامل همانند وابستگی امنیتی کشورهای حاشیه خلیج فارس به امریکا و یا منافع متعدد امریکا در ارتباط با منطقه، زمینه را برای تعامل گسترده‌تر طرفین و برگزاری چنین نشستی به منظور تعقیب اهداف متفاوت از سوی این بازیگران فراهم کرده است. لذا در این نوشتار برای ارزیابی میزان موفقیت هر یک از طرفین در دستیابی به اهداف خود در این نشست و یا ارزیابی نتایج آن، در ابتدا اهداف آنها از برگزاری نشست کمپ دیوید مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به تحلیل نتایج حاصل از آن پرداخته می‌شود.
اهداف برگزاری نشست کمپ دیوید
با توجه به رویکردهای کلی سیاست خارجی، منافع متفاوت و تفاوت در عناصر تاثیرگذار در روند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی امریکا و شش کشور عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس، این بازیگران به عنوان طرفین نشست کمپ دیوید و با وجود برخی منافع و رویکردهای مشترک، اهداف متفاوتی را در برگزاری این نشست مدنظر داشته‌اند. در این رابطه امریکا در تلاشهای خود برای برگزاری نشست کمپ دیوید اهدافی مانند تداوم و گسترش فروش تسلیحات به اعراب، تضمین امنیت رژیم صهیونیستی و جلب موافقت و همراهی اعراب با برخی سیاستهای منطقهای خود در قبال مسائلی نظیر توافق احتمالی هستهای با ایران را تعقیب کرده است. در واقع دولت اوباما با برگزاری این نشست اهدافی نظیر استحکام نفوذ انحصاری خود در میان اعراب در حوزه‌های سیاسی و امنیتی و مقابله با روابط نظامی اخیر این کشورها با برخی کشورهای اروپایی، نمایش اراده جدی امریکا در کسب توافق هستهای با ایران و رفع نگرانی اعضای شورای همکاری خلیج فارس از پیامدهای آن، روشن کردن سیاستهای منطقهای در مورد برخی مسائل مانند تجزیه احتمالی عراق یا بحران سوریه و در نهایت عدم تغییر موازنه قوای منطقه در جهت منافع اسرائیل با عدم ارائه امتیاز جدی به اعراب را تعقیب کرده است.(1)
| برخی با توجه به مواد بیانیه پایانی مانند اعلام آمادگی امریکا برای تقویت و گسترش همکاری امنیتی و نظامی با اعضا شورای همکاری خلیج فارس، آگاهی بخشی طرفین به یکدیگر نسبت به سیاستهای منطقهای خود و همچنین تلاش امریکا برای نمایش عزم جدی در کسب توافق هستهای با ایران در عین تلاش برای رفع نگرانی اعراب از پیامدهای آن، این نشست را موفقیتآمیز توصیف کردهاند. در مقابل، تحلیلهایی نیز با تمرکز بر شکست طرفین در دستیابی به اهداف خود در این نشست مطرح شده است که عمدتا بر تداوم اختلافات امریکا با کشورهای عربی و عدم انعقاد یک توافق کتبی الزامآور میان آنها توجه دارند. |
در مقابل این اهداف امریکا، با توجه به وضعیت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و سیاستها و منافع آنها، به نظر میرسد این کشورها نیز اهدافی مانند انعقاد توافقی در مورد کسب حمایت و تضمینهای امنیتی بیشتر از امریکا، آگاهی از روند و نتایج مذاکرات هستهای با ایران و مقابله با برنامه هستهای آن، مقابله با نفوذ منطقهای ایران و نزدیک کردن مواضع و رویکرد امریکا به سیاستهای خود در موضوعاتی نظیر بحران سوریه را در کمپ دیوید مدنظر داشته‌اند. در واقع رفع اختلافات اخیر این کشورها با امریکا در موضوعاتی نظیر کسب توافق هستهای احتمالی با ایران و بحران سوریه و کسب توافقی درباره دریافت تضمینهای امنیتی یا همکاری نظامی بیشتر، مهمترین اهداف سران و نمایندگان کشورهای شیخ‌نشین حاشیه خلیج فارس در نشست اخیر کمپ دیوید بوده است.
نتایج نشست
نشست کمپ دیوید برخلاف برخی انتظارات و تحت تاثیر عوامل مختلفی منجر به انعقاد توافقی راهبردی میان امریکا و اعضای شورای همکاری خلیج فارس و یا حتی انعقاد توافقاتی موضوعی میان طرفین نشد. تنها نتیجه حاصل از این نشست پس از رایزنی‌های دوجانبه و چندجانبه این کشورها در حومه واشنگتن صدور یک بیانیه مشترک بود. لذا میتوان نتیجه نشست کمپ دیوید را کسب توافقی شفاهی و کلی دانست که البته به مهمترین موضوعات مورد توجه دو طرف پرداخته است. اهم محورهای این بیانیه عبارتند از:
– اعلام آمادگی امریکا برای مقابله با تهدیدات خارجی علیه تمامیت ارضی اعضا شورای همکاری خلیج فارس؛
– آمادگی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای استقرار سامانه دفاع موشکی امریکا؛
– پایبندی این کشورها به مذاکره با امریکا قبل از هر عملیات نظامی؛
– اعلام آمادگی برای تقویت همکاری امنیتی، فروش تسلیحات و مقابله با تروریسم؛
– اعلام همکاری برای مقابله با {اتهام} فعالیتهای ایران در بر هم زدن ثبات منطقه؛
– تاکید بر کسب یک توافق هستهای قابل راستی‌آزمایی با ایران؛
– حمایت ضمنی از عملیات نظامی در یمن و تاکید بر خلع سلاح حوثیها؛
– تاکید بر ضرورت حل بحران سوریه و لزوم کنار زدن بشار اسد از قدرت؛
– همکاری در ائتلاف بین‌المللی مقابله با داعش در عراق؛
– توجه به ضرورت حل مساله فلسطین و تاکید بر راهکار دو دولت (2).
تحلیل نتایج نشست کمپ دیوید
با توجه به اظهارنظرات مقامات امریکایی و کشورهای عربی شرکت کننده در نشست کمپ دیوید و همچنین با درنظر داشتن بیانیه پایانی این نشست، دو دیدگاه متفاوت در مورد دستاورد و یا موفقیت نشست کمپ دیوید مطرح شده است. برخی با توجه به مواد بیانیه پایانی مانند اعلام آمادگی امریکا برای تقویت و گسترش همکاری امنیتی و نظامی با اعضا شورای همکاری خلیج فارس، آگاهی بخشی طرفین به یکدیگر نسبت به سیاستهای منطقهای خود و همچنین تلاش امریکا برای نمایش عزم جدی در کسب توافق هستهای با ایران در عین تلاش برای رفع نگرانی اعراب از پیامدهای آن، این نشست را موفقیتآمیز توصیف کردهاند. در مقابل، تحلیلهایی نیز با تمرکز بر شکست طرفین در دستیابی به اهداف خود در این نشست مطرح شده است که عمدتا بر تداوم اختلافات امریکا با کشورهای عربی و عدم انعقاد یک توافق کتبی الزامآور میان آنها توجه دارند.
با وجود چنین ارزیابی‌هایی از نتایج نشست کمپ دیوید، به نظر میرسد به منظور تحلیل نتایج آن باید قبل از ارزیابی نتایج به ارزیابی مهمترین موضوعات مطرح شده در این نشست و دغدغه‌های طرفین حاضر در آن توجه شود. همچنان که در بیان اهداف طرفین از برگزاری این نشست و بررسی محورهای بیانیه پایانی آن گفته شد، موضوعاتی نظیر افزایش همکاری نظامی و فروش تسلیحات امریکا به اعراب، کسب تضمینهای امنیتی از امریکا، مقابله با نفوذ منطقهای ایران، برنامه هستهای ایران و توافق احتمالی در مورد آن، موضوعات منطقهای مانند بحران در سوریه، یمن و مساله فلسطین مهمترین مسائل مورد توجه طرفین در این نشست بودهاند.
با توجه به این دغدغه‌ها و موضوعات مورد توجه طرفین در کمپ دیوید، در وهله نخست باید گفت نتایج حاصل از این نشست نشان میدهد طرفین موفق به کسب همه اهداف مدنظر خود نشده‌اند و این عدم موفقیت در مورد دسترسی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در کسب اهداف اصلی خود شدیدتر است. زیرا در پایان این نشست هیچگونه توافق کتبی الزام‌آوری که امریکا را ملزم به ارائه یا اجرای تضمینهای امنیتی گسترده‌تر از قبل به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نماید کسب نشد و در عین حال امریکا عزم جدی خود را برای کسب توافق هستهای با ایران علیرغم فشارهای کشورهای عربی نشان داد؛ هر چند دولت اوباما تلاشهایی نیز در رفع نگرانی اعراب در این رابطه اتخاذ کرده است.
در این راستا میتوان اظهار داشت تاکید بیانیه پایانی این نشست بر همکاری نظامی و تسلیحاتی بیشتر میان طرفین زمینه را برای دسترسی دولت اوباما به یکی از اهداف خود در برگزاری این نشست فراهم کرده است و موفقیتی برای وی به شمار میرود. زیرا نه تنها وابستگی امنیتی این کشورها به امریکا را افزایش خواهد داد و درآمدهایی برای اقتصاد این کشور خواهد داشت، بلکه منافع لابی‌های اسلحه‌سازی امریکا را نیز تامین خواهد کرد و این مساله موجب همراهی و حمایت آنها از رویکرد منطقهای اوباما خواهد شد. همچنین دستاورد دیگر در این رابطه برای امریکا در اختیار داشتن کنترل کیفیت تسلیحات اعطایی به این کشورها به دلیل عدم انعقاد توافق کتبی الزامآور است. زیرا این امر نه تنها اختیارات امریکا را افزایش خواهد داد بلکه موجب دسترسی آن به یکی دیگر از اهداف خود یعنی تضمین برتری اسرائیل در موازنه مقابل اعراب خواهد شد.
| موضوعاتی نظیر افزایش همکاری نظامی و فروش تسلیحات امریکا به اعراب، کسب تضمینهای امنیتی از امریکا، مقابله با نفوذ منطقهای ایران، برنامه هستهای ایران و توافق احتمالی در مورد آن، موضوعات منطقهای مانند بحران در سوریه، یمن و مساله فلسطین مهمترین مسائل مورد توجه طرفین در این نشست بودهاند. |
اما با وجود چنبن موفقیتهایی، دولت اوباما با ناکامیهای نیز در این نشست مواجه بوده است. به طوری که وضعیت کنونی منطقه و مواضع کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان میدهد علیرغم بحث در مورد برخی موضوعات منطقه و یا مساله توافق هستهای با ایران، کماکان این کشورها به سیاستهای خود برخلاف اولویت‌های امریکا در قبال این موضوعات ادامه دهند و نتایج نشست کمپ دیوید منجر به تغییر این رفتارها نخواهد شد. برای مثال با وجود تلاش اوباما در این نشست برای کسب حمایت اعراب نسبت به حمایت از توافق احتمالی هستهای با ایران، مواضع مقامات این کشورها به خصوص عربستان نشان میدهد این بازیگران همچنان مخالف چنین توافقی بوده و در پی اعمال فشار و لابی برای تاثیرگذاری در روند توافق هستند. تاجایی که مواضع همسویی با رژیم صهیونیستی در این رابطه اتخاذ کردهاند.
همچنان که گفته شد، هر چند امریکا برخی اهداف خود از برگزاری نشست کمپ دیوید را اجرایی کرده است اما کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به استثناء تقویت موج ایران‌هراسی، موفقیت چندانی در دسترسی به اهداف خود در این نشست نشده‌اند؛ در واقع تنها نتیجه قابل توجه این کشورها از این نشست تقویت موج ایران‌هراسی و اتخاذ مواضع مشترک با امریکا به منظور مقابله با نفوذ رو به افزایش ایران در منطقه بوده است. اما در رابطه با اهداف دیگر خود در کمپ دیوید به ویژه دریافت تضمین امنیتی از امریکا موفقیت چندانی نداشته‌اند. علت اصلی چنین نتیجه‌ای برای این کشورها نیز عدم انعقاد توافق کتبی الزامآور با امریکا در پایان نشست بوده است. همچنین هر چند توافق کلی در مورد ایجاد سامانه دفاع موشکی منطقهای میان طرفین به صورت شفاهی حاصل شد ولی بحث در مورد جزئیات و پیچیدگی‌های فنی آن ادامه دارد. زیرا قبل از اجرای این توافق با توجه به اهمیت آن، باید این مساله مورد توافق قرار گیرد که به کارگیری چنین سامانه‌ای برای مواجهه با چه تهدیداتی است و از آنجا که تهدیدات اصلی علیه این کشورها به دلیل ساختار سیاسی و فقدان مشروعیت داخلی آنها است، به نظر نمی‌رسد امریکا حاضر به اجرای چنین توافقی با هدف مقابله با تهدیدات داخلی علیه دولتهای عربی حاشیه خلیج فارس باشد. هر چند در صورت اجرایی شدن چنین توافقی نیز هدف امریکا نه دفاع از این دولتها بلکه گسترش نفوذ خود در قالب گسترش نفوذ ناتو در خاورمیانه خواهد بود.(3)
البته دستاوردهایی نظیر اعلام آمادگی امریکا برای فروش تسلیحات بیشتر به اعضای شورای همکاری خلیج فارس و یا حمایت از عملیات نظامی در یمن از نتایج مثبت کمپ دیوید برای این کشورها به شمار میرود. هر چند انتظارات این کشورها از امریکا در این نشست همانند ایفای نقش بیشتر امریکا در بحران سوریه و کنار زدن بشار اسد از قدرت همچنان مبهم باقی مانده است. نتیجه نامطلوب دیگر نشست اخیر اعراب با امریکا در سخنان اوباما نمایان شد که تاکید کرد همکاری احتمالی راهبردی با شورا به معنی تداوم مقابله طولانی با ایران و انزوای آن نیست و این موضوعی است که به عنوان یکی از نتایج نشست کمپ دیوید مورد استقبال برخی کشورهای تندرو عربی قرار نخواهد گرفت.
در پایان باید خاطر نشان کرد تقویت و تاکید بر موج ایران‌هراسی و امکان افزایش فروش تسلیحات امریکایی به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از آنجا که در راستای منافع سیاسی و اقتصادی امریکا قرار داشته است، از نتایج مدنظر نشست کمپ دیوید برای این کشورهای عربی است، اما این کشورها نتیجه مطلوب خود را از این نشست در رابطه با دریافت تضمین امنیتی از امریکا و روند توافق هستهای با ایران کسب نکرده‌اند. همچنین باید افزود نشست کمپ دیوید تغییر خاصی در اختلافات و تعاملات امریکا و اعضای شورای همکاری خلیج فارس در برهه زمانی کنونی ایجاد نخواهد کرد و تنها بخشی از انتقال تسلیحات کنترل شده امریکا به این کشورها افزایش خواهد یافت.
—————————————-
منابع:
1- http://thehill.com/blogs/pundits-blog/defense/241842-at-camp-david-the-unraveling-of-obamas-foreign-policy
2- http://farsnews.com/printable.php?nn=13940228001314
3- http://www.defenseone.com/ideas/2015/05/best-way-save-obamas-camp-david-summit/112528/
