خدمت بزرگ انقلاب اسلامی به اسلام و تشیع، گسترش روزافزون موج اسلام‌خواهی آن هم با قرائت اهل بیت است؛ و ردپای این سخن را به وضوح می‌توان در همه کشورها مخصوصا نیجریه مشاهده کرد. کشور نیجریه با جمعیتی بالغ بر 170 میلیون نفر در غرب آفریقا واقع شده است. این کشور دهمین کشور از لحاظ منابع نفتی و در میان صادرکنندگان نفت هشتمین کشور بوده و عضو سازمان اوپک نیز است. علاوه بر اینکه نیجریه از لحاظ توانمدی های معدنی و کشاورزی از کشورهای بسیار خوب قاره آفریقاست. نیجریه در سال ۱۹۶۰ از استعمار بریتانیا نجات یافت ولی زبان رسمی آن کماکان انگلیسی است.

حدود 60% جمعیت از این کشور را مسلمانان تشکیل می دهند و اگر چه آمار قابل اتکایی در مورد تعداد شیعیان در نیجریه وجود ندارد اما بنگاه خبر پراکنی بی بی سی در گزارشی تا 7 میلیون نفر را در برآوردهای خود گنجانده بود.(1)

با این حساب تعداد شیعیان نیجریه بالغ بر 5% جمعیت کل نیجریه محسوب می شود و شاید پرداختن به آن از لحاظ راهبردی امر سنجیده‌ای نباشد؛ اما نکته‌ای که باید به آن دقت کرد این است که 95% جمعیت شیعیان کنونی از مستبصرین هستند و جمعیت آنها از آغاز انقلاب اسلامی از حدود 500 نفر به حدود 7 میلیون نفر رسیده است و رشد نزدیک به 14000 برابری در طول کمتر از ثلث قرن داشته است. این نشان از پتانسیل بی اندازه مردم نیجریه در گرایش به مذهب تشیع دارد؛ مضافا بر این که هر روز گرایش مسیحیان نیجریه به دین اسلام نیز خبرساز می شود و خبرگزاری فرانسه در این باره تلویحا اظهار نگرانی کرده است. (2)

حال تصور کنید در 20 سال آینده جمعیت شیعیان نه 14000 برابر بلکه در یک نگاه کاملا  بدبینانه 7-8 برابر شود ، در این صورت کاملا مشخص است بافت جمعیتی نیجریه  به چه صورت تغییر می‌کند.این را هم اضافه کنید که شیعیان در 20 سال گذشته فاقد هرگونه امکانات تبلیغی بوده‌اند و هم اکنون دارای روزنامه سراسری با نام «کرسنت آنلاین» هستند و در پی راه اندازی رادیو و دیگر عناصر تبلیغی هستند. شاید تعبیر وهابیت مبنی بر یکسان بودن رشد تشیع در نیجریه و سرعت موشک بتواند بیشتر ما را به واقعیت‌های صحنه نیجریه نزدیک کند.(3) به هر حال کشوری قدرتمند در غرب آفریقا می تواند مانع بزرگی برای سیاست‌های استعماری در این قاره کهن باشد و قطعا خواب‌های بسیاری برای این کشور در اندیشکده های غربی دیده اند.

متاسفانه به نظر می رسد سیاست‌های دولت نیجریه برای کنترل شیعیان و روند اسلام گرایی، طرح صهیونیستی و خطرناک «تروریسم پروری» باشد. آنها با تشکیل یک گروه تروریستی و انتخاب یک شعار برای آن« بوکوحرام- تحصیلات مدرن حرام است» اقدام به تجهیز این گروهک برای اسلام هراسی در منطقه غرب آفریقا مخصوصا نیجریه کرده‌اند. قرائن در این باره متعدد است؛

1- روند شکل‌گیری، رشد و تجهیز گروهک تروریستی بوکوحرام کاملا مشکوک است و تجربیات طالبان، القاعده، النصره و داعش نشان می‌دهد که قدرت این گروهک‌های تروریستی بدون یک پشتیبانی اطلاعاتی و نظامی امکان پذیر نیست.

2- این گروهک دارای ماهیت وهابیت تندرو است و دستگاه های اطلاعاتی سعودی معمولا با وابسته کردن سران این مذهب در سراسر جهان کنترل همه جانبه ای را بر اقدامات آنها اعمال می کنند. به عنوان مثال از القاعده، طالبان ، جبهه النصره و داعش که در مواردی به تکفیر یکدیگر نیز پرداخته‌اند همگی در وابستگی مالی ، اطلاعاتی و دینی به سیستم حاکمه عربستان مشترک‌اند. رابطه بسیار نزدیک گودلاک جاناتان رئیس جمهور سابق نیجریه با عربستان سعودی نیز  موید خوبی بر دسیسه چینی مشترک آنهاست.

3- امروزه پروژه کنترل اسلام تحت عنوان کلی «مسلمان علیه مسلمان» در کل دنیا در جریان است و در این فاز نظام استکبار سعی می کند جریان خونخوار را به عنوان مسلمان معرفی کند. بنابراین به چه دلیل باید بوکوحرام را از کل جریان تروریسم پروری نظام سلطه جدا کرد؟ البته در برخی اسناد ولیکی‌‎لیکس هم ارتباط آمریکا با این گروهک افشا شده بود. مضافا بر این که این گروهک علی الظاهر سعی کرده است شعاری را علیه فطرت انسان‌ها در میان گروهک ها برجسته کند که بسیار برای غرب مغتنم است.

4- دولت سابق نیجریه تا به حال هیچ اقدام موثری علیه این گروهک نکرده است و اقدامی کوچک می تواند شیرازه این گروهک را نابود کند، چرا که این گروه هیچ سازمان دهی خاصی ندارد.توجه شود 143 عضو گروهک تروریستی بوکوحرام پس از درگیری با ارتش کامرون کشته شدند و این گروهک تنها یک سرباز کامرونی را در پاسگاهی مرزی کشته بود. البته تجربه عراق و سوریه به همگان نشان داد که گروهک‌های تکفیری به دلیل ماهیت چریکی و انگیزه بالای روانی می‌توانند با کمترین سازمان‌دهی سریعا به نیروهایی بسیار خطرناک برای ارتش‌های کلاسیک تبدیل شوند.

5- دولت سابق نیجریه اجازه تصرف یک پادگان نظامی و به آتش کشیدن 16 روستای اطراف را به این گروهک اعطا کرد. توجه شود پادگان‌های نظامی ناموس هر حکومتی محسوب می‌شوند و ارتش نیجریه هیچ اقدام خاصی نکرده است.

6- در خبرها آمده بود «رئیس جمهور سابق نیجریه و روسای جمهور کامرون، چاد و بنین و همچنین نمایندگانی از ایالات متحده آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا جلسه ای با هدف وضع یک استراتژی منطقه‌ای برضد گروه بوکوحرام در قصر الیزه برگزار کردند.» (4) این اقدام آن چنان مضحک است که نیازی به بررسی ندارد و بی‌شک انگلیس، آمریکا و فرانسه به بوکوحرام به چشم یک فرصت استراتژیک در ابعاد جنگ ادراکی خود علیه اسلام می‌نگرند.

7- مساله ارتباط بوکوحرام با دولت سابق نیجریه یک امر واضح و مشخص در نزد شیعیان نیجریه است. رهبر شیعیان نیجریه که 30 سال است یک تنه و مقتدرانه جنبش اسلامی شیعیان نیجریه را به پیش می‌برد بعد از تظاهرات مردم آن کشور در محکومیت اقدامات بوکوحرام در زمان ریاست‌جمهوری گودلاک جاناتان گفت: «تظاهرات‌کنندگان باید علیه گودلاک جاناتان رئیس جمهور نیجریه و همکارش «شیکائو» (رهبر بوکوحرام)  تظاهرات کنند چراکه این دو یکی هستند»(5)

حال غرب از طریق بوکوحرام چه «اهداف ژئوپولوتیکی» را دنبال می‌کند و چه چالش‌هایی در این زمینه امکان ظهور دارد :

سناریو های احتمالی :

سناریوی اول:

سودانیزه کردن نیجریه

هانتیگتون در کتاب جنگ تمدن‌ها اشاره مهمی به استراتژی آینده غرب در نبرد با اسلام می کند: «مرزهای تمدن اسلامی همواره خونین است.»

سناریو کشورهای ضعیف و مطیع در سراسر خاورمیانه و آفریقا در حال پیگیری است. این سناریو در سایه غفلت جهان اسلام در سودان پیگیری شد و به نتیجه رسید و پروژه استقلال قسمت نفت خیز سودان یعنی بخش جنوبی آن که دارای اکثریت مسیحی بودند با توطئه صهیونیست‌ها اجرا شد.

نیجریه از لحاظ وسعت و جمعیت و ذخائر زیززمینی بالا، دولت مرکزی ضعیف، وجود ساختار قبلیه‌ای و دارا بودن جمعیت 70 میلیونی مسیحی پتانسیل خوبی برای اجرا کردن سناریو سودان را داراست. این پروژه وقتی بیشتر رنگ واقعیت به خود می گیرد که بدانیم جمعیت مسیحیان نیجریه بیشتر در قسمت جنوبی آن زندگی می‌کنند.

مشکل بزرگ اجرای این سناریو آن است که مسیحیان قرن‌ها است با مسلمانان زندگی مسالمت آمیز داشته اند و حال انگیزه‌ای برای درگیری با مسلمانان و استقلال خواهی ندارند. بوکوحرام می‌تواند با حمله به مسیحیان آنها را وادار به دفاع کند و در گام‌های بعدی خواستار جدایی از مسلمانان تحت لوای یک کشور جدید شوند. با این تحلیل بیشتر مشخص می‌شود که به چه دلیل بوکوحرام دختران مسیحی را برای ربودن و فروختن به کنیزی انتخاب کرده اند. طرفه آنکه بوکوحرام مدام به تهدید مسیحیان برای خروج از شمال این کشور و مهاجرت به جنوب نیز می پردازد.(6) همچنین برخی گروهک ها در ایالت های مرکزی این کشور همانند ایالت‌های الهضبه و کادونا که میان مسیحیان جنوب و مسلمانان شمال قرار گرفته به آدم‌کشی دست می‌زنند.

البته گام‌های اولیه این طرح در جمعیت مسیحی نیز در حال پیگیری بوده و گروه های تندروی مسیحی از میان قبایل جنوب نیجریه توسط کشورهای غربی در حال مسلح شدن هستند و این روند می تواند به نقطه غیر قابل بازگشت برسد.

مسلما اگر جنگ داخلی در نیجریه انجام شود، اقلیت فعلی یعنی شیعیان بیشترین ضرر را خواهند کرد و به راحتی کشورهای استعمارگر می توانند با تحریک قبایل دیگر یک نسل کشی بزرگ در نیجریه به پا کنند. این فرضیه از آن جایی تقویت می شود که اولا دولت سابق نیجریه سابقه چنین اقدامی را داشته است که با هوشیاری رهبر شیعیان نیجریه این توطئه خنثی شد؛(7) ثانیا صهیونیست‌ها از کشتار میلیونی مردم بی گناه هیچ ابایی ندارند، همچنان که در مدت سه ماه یک میلیون رواندایی توسط قبلیه ای که به دست اسراییل مسلح شده اند به طرز وحشیانه ای کشته شدند.(8)

سناریوی دوم:

سناریوی آفریقای مرکزی؛ دخالت نظامی و سرقت منابع نیجریه

اگر به هر دلیل مسیحیان نیجریه در دام کشورهای غربی نیفتادند، حمله به مسیحیان نیجریه می‌تواند توجیه اخلاقی مناسبی برای ورود کشورهای استعمارگر به بهانه دفاع از مسیحیان و جست و جوی شورشیان باشد. مضافا بر این که با درخواست دولت مرکزی نیجریه به راحتی محمل این کار همانند آفریقای مرکزی فراهم می شود.

با توجه به اینکه « بوکوحرام» نقاطی همانند «زمفارا» و «زاریا» که سرشار از معادن طلاست را برای حملات تروریستی خود انتخاب کرده است، احتمال سناریو دوم نیز وجود دارد.

البته می‌توان سناریو اول را راهبرد بلند مدت و سناریو دوم را راهبرد کوتاه مدت غربی‌ها برای نابودی نیجریه دانست.

فرصت‌ها:

جبهه مقاومت اسلامی می تواند از نفوذ طبیعی خود میان شیعیان و همچنین اهل سنت نیجریه به خوبی استفاده کند و راهبردهای غرب را در این زمینه کاملا خنثی کند.

به عبارتی «بوکوحرام» می‌تواند بزرگترین فرصت برای نابودی همیشگی جریان تکفیری در آفریقا باشد تا مشکلی در آینده این کشور اسلامی پیش نیاید. شاید لزوم استفاده از این فرصت از آنجا بیشتر برای ما شفاف شود که بدانیم جنگجوهای آفریقایی در تمام گروهک‌های تکفیری در همه جهان نقشی ویژه و بنیادین در تامین نیروهای پیاده نظام ایفا می کند.

اقداماتی مهمی که ضروری است هر چه سریع تر پیگیری شود می تواند موارد ذیل باشد:

الف- تغییر فضای ادراکی فعلی

اولین و مهمترین کاری که باید در این زمینه انجام گیرد، افشای ماهیت «بوکوحرام» است؛ ماهیت درنده این گروهک باید به حساب عوامل تقویت کننده آن نوشته شود و لازم است در این جنگ ادراکی هر چه بیشتر و  با هر ابزار رسانه ای اجازه موج سواری به رسانه‌های غربی داده نشود. حمایت این گروهک از القاعده و داعش می تواند فرصت خوبی برای بیان واقعیت های شکل گیری و رشد این گروهک ها باشد. ورود ستاد حقوق بشر ایران و اعتراض به رویه نقض حقوق انسان‌ها توسط این گروهک نیز در این زمینه موثر است.

ب- ایجاد وحدت میان شیعیان و اهل سنت

با توجه به اینکه شیعیان نیجریه مستبصر هستند و بیشتر اهل سنتی هستند که گرایش به تشیع پیدا کرده اند؛ نباید اجازه داد که این تغییر مذهب فضای تقابلی میان شیعیان و اهل سنت به وجود آورد. به عبارتی به همان میزان که تغییر مذهب یک اهل سنت از مالکی به شافعی حساسیت خاصی ایجاد نمی‌کند، نباید تغییر به مذهب تشیع نیز حساسیتی ایجاد کند.

نکته بعدی آن که « بوکوحرام» می‌تواند به عنوان دشمن مشترک بیش از پیش مذاهب اسلامی نیجریه را به هم نزدیک کند. درسی که می‌توانند از «عراق امروز» بیاموزند. برای این کار اولا باید مبانی فکری این گروهک را که مخالف فطرت هر انسانی است را مورد هجمه مشترک قرار دهند و ثانیا در تلاش باشند تا مدارس علمیه وهابی‌ها را به عنوان مرکز پرورش تروریسم در تنگنا قرار دهند. ضرورتی که امروز در حال تحقق در پاکستان است.

برای این مهم استفاده از ظرفیت «مراجع معظم شیعه» و «مجمع تقریب مذاهب اسلامی» می‌تواند بسیار ثمر بخش باشد. دعوت از رهبران هر دو مذهب و پیوند دادن آنها با یکدیگر می تواند بسیاری از خطرات را از کل جامعه نیجریه بزداید.

ج- وحدت میان ادیان در سطح راهبردی

به هیچ عنوان نباید مسیحیان نیجریه «بوکوحرام» را به عنوان نماینده جدید مسلمانان در آن کشور بدانند. این گروهک تروریستی سعی کرده است شاخصه‌ای از تفکرات طالبانی خود را برجسته کند که هم مسلمانان و هم مسیحیان قابلیت تکفیر شدن را داشته باشند. در حقیقت همین امر می‌تواند پاشنه آشیل این گروهک باشد و از آن به عنوان محور اتحاد استفاده کرد.

ایجاد فشارهای دیپلماتیک به دولت نیجریه برای قطع یا کاستن حمایت هایش  از این گروهک و به رسمیت شناختن حضور شیعیان در حاکمیت و آزادی اعضای جنبش اسلامی می‌تواند پل دیگری به ایفای نقش موثر در صحنه این کشور باشد. شاید این مهم با روی کار آمدن «محمد بوهاری» به عنوان یک رییس جمهور مسلمان فرآیند آسان تری داشته باشد ولی باید منتظر اقدامات عملی دولت جدید بود.

د- انتقال تجربیات جبهه مقاومت برای مبارزه با این گروهک

قطعا گروهک بوکوحرام به عنوان هم پیمان داعش تهدیدی منحصر به مرزهای نیجریه نخواهد بود و شعار آنها ( حرام بودن تحصیلات ) نیز دست سردکردگان این گروهک را برای گسیل نیروهایشان به تمام مرزهای این قاره باز خواهد گذاشت. اقدام کشورهای نیجریه، چاد، کامرون، نیجر و بنین در تشکیل ارتش مشترک 8000 نفری در غرب آفریقا به منظور مقابله با این گروهک در همین راستا تحلیل می‌شود.

اما این تمام ماجرا نیست؛ براساس استراتژی وست‌پوینت آمریکا و متحدانش از این پس به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و نظامی به جای ورود مستقیم در منازعات جهانی، اقدام به ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای و مدیریت از راه دور چنین ائتلاف هایی خواهند کرد و تشکیل این گردان نیز می‎تواند از سناریوهای «آفریکام AFRICOM» (فرماندهی نظامی آمریکا در آفریقا) برای مدیریت بحران بوکوحرام باشد. دیدار روسای جمهور این ائتلاف با روسای جمهور کشورهای غربی، برخی کمک‌های مالی و مستشاری  آنها و حضور ارتش چاد به عنوان متحد استراتژیک کشور فرانسه و نقش این ارتش در بیرون راندن شورشیان مالی می تواند مویدی بر این مطلب باشد.(9)

بی‌شک اهداف این به اصطلاح ائتلاف منطقه‌ای به دلیل حامیان بین المللی آن همانند ائتلاف مبارزه با داعش قصد مبارزه بنیادین با این گروهک تکفیری را ندارند. به نظر می‌رسد جبهه مقاومت می‌تواند با توجه به ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه مردمی موجود در غرب آفریقا به ایجاد ائتلاف خود در این منطقه برای مبارزه با تهدیدات منطقه ای و بین المللی آن دست یازد؛ حتی اگر مدت تشکیل این ائتلاف مردمی به سرعت ائتلاف غربی ها نباشد. البته در این راستا نباید از انتقال تجربیات درباره چگونگی مبارزه نرم با تفکرات وهابی این گروهک تروریستی و حامیان بین المللی آنها غافل ماند و چه بسا اهمیت آن بسیار بیشتر از اقدامات دیگر باشد. خاطرات و تجربه تلخ مردم آفریقا از حضور استعمارگران در شکل‌های کهنه ، نو و فرانو می تواند بستر مناسب تری را در این زمینه فراهم کند؛ همچنان که مبارزات پراکنده مردم با برخی دولت های مرکزی را باید از این حیث مورد تحلیل قرار داد.

نیجریه با این موقعیت ژئوپولتیکی راهبردی در «غرب آفریقا» و داشتن جمعیت بالا و همچنین سیر صعودی گرایش به مکتب اهل بیت به شرط استفاده از فرصت ها می تواند در آینده ای نزدیک «عمق راهبردی» جبهه مقاومت انقلاب اسلامی در قاره آفریقا باشد.

—————————————-

منابع:

1) گزارش بی بی سی از هفت میلیون شیعه در نیجریه  ؛ مشرق نیوز ؛24 اردیبهشت 91 http://www.mashreghnews.ir/fa/news/119558/

2) http://www.rahyafte.com/84/

3) تشبیه “گسترش تشیع” به “سرعت موشک” در نیجریه ؛ سایت ابنا 18 خرداد93http://www.abna.ir/persian/service/africa/archive/2014/06/08/614438/story.html

4) برگزاری نشستی در پاریس با حضور رئیس جمهور نیجریه درباره “بوکوحرام” سایت باشگاه خبرنگاران جوان ۲۷ ارديبهشت ۱۳۹۳http://www.yjc.ir/fa/news/4841969

5) رهبر شیعیان نیجریه: رهبر بوکوحرام زیر نظر ارتش نیجریه فعالیت می‌کند ؛ رجا نیوز 5 خرداد 1393 http://rajanews.com/detail.asp?id=191036

6) بوکوحرام سه روز به مسیحیان فرصت داد شمال نیجریه را ترک کنند؛ یورو نیوز/2012/01/03  http://persian.euronews.com/2012/01/03/nigerian-islamists-issue

7) بی نام؛ مقاله شیعیان نیجریه ؛ سایت موعود ؛ جمعه ۱۰ آذر  ۱۳۹۱ http://mouood.org/component/k2/item/6669

8) دادگاه رژيم صهيونيستي با افشاي اسناد دخالت در قتل عام رواندا مخالفت کرد؛ واحد مرکزی خبر ؛1393/10/13http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=349091

9) کمک 5 میلیون پوندی انگلیس برای پیشبرد مبارزه با گروه بوکوحرام http://www.irna.ir/fa/News/81552754 و تعداد مستشاران نظامی انگلیس در نیجریه افزایش می‌یابد http://www.isna.ir/fa/news/93090804686

جواد سالمی/ پژوهشگر جهان اسلام