مقدمه
از بدو استقلال پاکستان در سال 1947م، همواره نظامیان نقش تعیین‌کننده‌ای در قدرت سیاسی این کشور داشته و بارها حکومت را به‌دست گرفته اند، به طوری که طی بیش از دو سومِ عمر این کشور، حکومت در دست نظامیان بوده است و تنها یک رئیس جمهور توانسته است که دوران ریاست جمهوری خود را به‌صورت قانونی به پایان برساند و سایر دولت‌ها یا از طریق کودتا سرنگون و یا با فشار ارتش مجبور به استعفا شده‌اند. دولت حزب «مردم» برای اولین بار در سال 2013م به طریق قانونی، عمر پنج ساله‌ی خود را به پایان رساند و از طریق انتخابات، حکومت را به حزب «مسلم لیگ»، شاخه‌ی «نواز شریف» واگذار نمود. سیاستمداران و رسانه‌های پاکستان این امر را مدیون ارتش دانسته و اعلام کرده‌اند که ارتش با حمایت از دموکراسی اجازه داده است تا پاکستان روند دموکراسی‌سازی را با موفقیت طی کند و علی‌رغم اینکه چندین بار شرایط کشور بحرانی شده و شرایط برای کودتا آماده بوده، ولی ارتش در این مورد خویشتن‌داری به خرج داده است (و شاید هم حکومت در مقابل ارتش کوتاه آمد). طی سال‌های اخیر فرماندهان ارتش همواره اعلام کرده‌اند که از روند دموکراسی استقبال خواهند نمود.
نکته‌ی دیگری که در رابطه با پاکستان از بدو شکل‌گیریِ آن وجود داشته، اختلافات جدی با هند بوده است که بخش اصلی آن را ادعاهای دو طرف در مورد کشمیر تشکیل می‌دهد. بسیاری از ناظران معتقدند که مسئله‌ی نفوذ نظامیان در حکومت پاکستان و اختلافات پاکستان با هند با هم مرتبط بوده و تداوم حضور ارتش در صحنه‌ی سیاسی ناشی از وجود یک تهدید خارجیِ جدی (یا حداقل جدی نشان داده شده به وسیله‌ی ارتش) می‌باشد و چنین وضعیتی توانسته است که اختصاص بودجه‌های قابل توجه به ارتش را توجیه نماید. روابط جمهوری اسلامی ایران و پاکستان نیز تحت تاثیر این رویدادها قرار گرفته است و هرگاه کشورمان قصد نزدیک شدن به هند را داشته و یا از مردم کشمیر حمایت کرده، روابط دو کشور تحت الشعاع قرار گرفته است.
واقعیت غیر قابل انکار دیگر در مورد پاکستان، نفوذ سنتی انگلیس و کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی در این کشور، گسترش نفوذ آمریکا در پاکستان طی دوره‌ی جنگ سرد و پس از آن، دخالت بیگانگان در بلوچستان و تقویت گروه‌های تروریستی در مرزهای شرقی این کشور می‌باشد. علی‌رغم تلاش‌های دو طرف جهت گسترش روابط، موضوعات فوق همواره روابط دو کشور را تحت تأثیر خود قرار داده است.
1. تاریخچه و فراز و فرودهای روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی پاکستان و جمهوری اسلامی ایران
1-1- قبل از انقلاب اسلامی
رژیم شاهنشاهی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان از گذشته روابط خوبی با یکدیگر داشته‌اند و دولت وقت ایران در جنگ هند و پاکستان (1965م) از هرگونه کمکی به همسایه‌ی خود دریغ نورزید و در بحران 1971م و استقلال بنگلادش نیز ضمن تلاش جهت جلوگیری از بروز جنگ، کمکهای فراوانی در اختیار پاکستان قرار داد. به‌طور کلی تا قبل از پیروزیِ انقلاب اسلامی حدود 16 قرارداد بین دو کشور در زمینه‌های مختلف امضا شد که لغو روادید دارندگان گذرنامه‌ی سیاسی (1974م) از آن جمله‌ی است.
1-2- اوائل انقلاب تا پیروزی طالبان در افغانستان (سال 1373هـ.ش)
1-2-1- در زمان اوج‌گیری انقلاب اسلامی در ایران، «ضیاءالحق»؛ رئیس‌جمهور وقت پاکستان، خطاب به حضرت امام خمینی (ره) نامه‌ای مبنی بر به رسمیت شناختن نظام جدید جمهوری اسلامی ایران نوشت که در روز 21 بهمن 1357هـ.ش توسط کاردار این کشور در تهران تسلیم «مهندس بازرگان»؛ نخست‌وزیر دولت موقت ایران شد.
1-2-2- پاکستان برای اعلام مواضع دوستانه نسبت به ایران، در تحریم اقتصادی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران شرکت ننمود.
1-2-3- در جریان جنگ عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، پاکستان موضع نسبتاً بی‌طرفانه‌ای اتخاذ نمود و بندر «کراچی» را جهت رساندن انواع کالا به کشورمان در اختیار جمهوری اسلامی ایران گذاشت.
1-2-4- روابط دو کشور در دوران ضیاءالحق ارتقا پیدا نمود، تا اینکه رئیس‌جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران؛ حضرت آیت‌ا… خامنه‌ای از پاکستان دیدار نمودند و بیش از دو میلیون نفر از ایشان استقبال کردند.
1-2-5- به‌مناسبت ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، دولت پاکستان 10 روز عزای عمومی اعلام و پرچم‌های خود را نیمه افراشته نمود و «غلام اسحاق‌خان»؛ رئیس جمهور وقت پاکستان نیز در مراسم ارتحال امام خمینی (ره) در تهران شرکت کرد.
1-2-6- سفرهای متقابل رئیس جمهور، نخست‌وزیر، رئیس مجلس، وزیران کشور، خارجه، نفت، کشاورزی، بهداشت و آموزش پزشکی، بازرگانی، علوم و آموزش عالی، آب و برق، راه، ارتباطات، مسئولین محیط زیست، مسئولین امور اقلیت‌ها، دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، دبیر محترم شورای نگهبان (آیت ا… جنتی)، رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی و رئیس دیوان عالی میان دو کشور ایران و پاکستان، نمادی از روابط دوستانه و برادرانه میان دو کشور بوده است.
1-2-7- در سال 1992م به‌دنبال انصراف الجزایر، پاکستان به‌عنوان حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران در آمریکا انتخاب شده و در سال بعد نیز عهده‌دار حفاظت از منافع کشورمان در الجزایر شد.
1-2-8- جمهوری اسلامی ایران و پاکستان دو کشور مهم و بازیگر در منطقه‌ی جنوب غرب آسیا بوده که دارای مرزهای مشترک هستند و هر دو از موقعیت راهبردی خوبی برخوردار می‌باشند. از این رو پس از اینکه جمهوری اسلامی ایران در سال 1363هـ .ش از پيمان نظامي «سنتو» خارج شد، يك پيمان اقتصادي جديد به نام E.C.O (اكو) بين سه كشور تركيه، جمهوري اسلامي ايران و پاكستان به‌وجود آمد. لازم به ذكر است كه پاكستان درسال 1354 هـ.ش از پيمان سنتو خارج شده بود.
1-3- پیروزی طالبان در افغانستان (سال 1373هـ.ش) تا سفر مشرف به جمهوری اسلامی ایران (1378هـ.ش)
1-3-1- تحت تأثیر تبلیغات منفی غرب، برداشت نادرست پاکستان از صدور انقلاب اسلامی، اظهارات برخی رسانه‌ها در داخل کشور درخصوص وابسته بودن «ژنرال ضیاءالحق» و توصیه به مردم پاکستان جهت سرنگونی وی به این سردی روابط دامن زد. از سوی دیگر ضیاءالحق به توصیه‌ی آمریکا به‌دنبال تشکیل گروه‌های جهادی برای مقابله با شوروی بود که این امر با شکست شوروی و خروج آن از افغانستان، زمینه‌ساز حکومت طالبان در افغانستان گردید. از طرفی ايران به‌عنوان يك كشور مسلمان و شيعه از عملكرد طالبان ناراضي بود و لذا روابط حسنه‌اي با اين گروه برقرار نكرد و به مخالفت با آن پرداخت. با افزایش تخاصم طالبان نسبت به ایران به دلایل مختلف، این گروه سرانجام در 17 مرداد 1377هـ.ش طی حمله‌ای وحشيانه به سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران در شهر «مزارشريف» افغانستان، هشت ديپلمات و يك خبرنگار ايراني را -كه همگي از مصونيت حرفه‌ای برخوردار بودند- برخلاف عرف بين‌الملل دستگير و به شكل مظلومانه‌اي به شهادت رساند. در این ماجرا، مقامات پاكستاني علی‌رغم اینکه در میان نیروهای جهادی در افغانستان نفوذ داشتند، اعلام بي طرفي نموده و هيچگونه اقدامي در اين رابطه انجام ندادند كه اين امر باعث ايجاد سردي در روابط بين دو كشور گرديد.
1-3-2- «شهید صادق گنجی» در حالی که روزهای پایانی ماموریت خود را به‌عنوان رایزن فرهنگی در پاکستان می‌گذراند، در آستانه‌ی مراسم تودیعی که روز ۲۸ آذرماه ۱۳۶۹هـ.ش شمسی در لاهور پاکستان توسط شاعران و نویسندگان پاکستانی برپا کرده بودند، توسط شاخه‌ی نظامی «سپاه صحابه» مقابل درب هتل مراسم ترور شد. گنجی مسئولیت کنسولگری و خانه‌ی فرهنگ ایران را در مولتان (لاهور) پاکستان از سال ۱۳۶۵هـ.ش تا ۱۳۶۹هـ.ش بر عهده داشت و در زمان فعالیت در پاکستان از نفوذ زیادی در میان گروه‌های شیعه و سنی برخوردار بود.
1-4- از سفر ارتشبد مشرف به تهران (17/9/1378هـ.ش) تا شکل‌گیری گروه جندا… (1382هـ.ش)
1-4-1- درخصوص موارد فوق و برای رفع سوء تفاهمات فی‌مابین، ارتشبد مشرف؛ رئيس اجرايي وقت حكومت پاكستان با مشاوره‌ی نظامیان این کشور در تاريخ 17/9/1378هـ.ش به مدت دو روز از جمهوری اسلامی ایران ديدار نمود. وي در اين سفر با مقام معظم رهبري و رياست محترم جمهور ملاقات و مذاكره کرد. مقامات دو كشور ملاقات‌هاي مزبور را بسيار مفيد توصيف نمودند. به دنبال اين ملاقات، پرونده‌ی شهيد صادق گنجي (مسئول خانه‌ی فرهنگ ج.ا.ا در پاكستان) به جريان افتاد و حكم قاتل وي (حق نواز) در دادگاه براي دومين بار توسط ديوان عالي پاكستان تأييد و نامبرده در مورخه‌ی 10/12/1379هـ.ش در زندان «ميانوالي» به دار آويخته شد.
1-4-2- پس از سفر ژنرال مشرف، پاكستان و ج.ا.ا در زمينه‌هاي سیاسی، نظامي و دفاعی از روابط حسنه‌اي برخوردار شدند و فضای مناسبی نیز برای توسعه‌ی روابط فرهنگی ایجاد گردید.
1-4-3- نيروهاي امدادي ارتش كشور پاكستان در سال 1382هـ.ش به هنگام زلزله‌ی شهرستان بم به كمك زلزله‌زدگان شتافت و متقابلاً نیز جمهوری اسلامی ایران در زلزله‌ی سال 1384هـ.ش در مناطق شمالي و كشمير پاكستان كمك‌هاي ارزنده‌اي به پاكستان ارائه نمود.
1-5- شکل‌گیری گروه جندا… به سرکردگی ریگی (1382هـ.ش) تا دستگیری وی (1388هـ.ش)
پس از گسترش فعالیت‌های گروه جندا… به سرکردگی ریگی با حمایت غرب به‌ویژه آمریکا، انجام اقدامات تروریستی توسط این گروه در داخل خاک جمهوری اسلامی ایران به‌خصوص ترور جانشین فرمانده‌ی نیروی زمینی سپاه در سال 1388هـ.ش و برخی شواهد و قرائن از حمایت سازمان اطلاعاتی پاکستان در حمایت از ریگی، روابط دو کشور تا حد زیادی سرد و حتی در برخی قسمت‌ها متوقف گردید. اگرچه مقامات پاکستانی حمایت از گروه -به اصطلاح- جندا… و ریگی را تکذیب کردند، ولی این تیرگی روابط سیاسی و به‌ویژه نظامی میان دو کشور سه سال طول کشید. در ادامه در سال 1391هـ.ش با سفر «ژنرال پاشا»؛ رئیس سازمان اطلاعاتی پاکستان به تهران و مذاکره با برخی از مقامات ایران در مورد مشکلات فی‌مابین، تا حدودی سردی روابط کاهش یافت و هیئت‌هایی نیز میان دو کشور تبادل گردید.
1-6- دستگیری ریگی تا شروع کاردولت «نواز شریف»
پس از کاهش روابط سه ساله، با سفرهای سیاسیون و نظامیان در سال 1391هـ.ش به‌ویژه رؤسای جمهور دو کشور، وزرای خارجه، نفت، کشور و امضای تفاهمنامه‌ی امنیتی و مواد مخدر، تشکیل جلسه‌ی سه جانبه‌ی سران در خصوص افغانستان، تشکیل کمیسیون مشترک اقتصادی، شرکت مقامات قضایی در اجلاس قوه‌ی قضائیه ، سفر دکتر لاریجانی و دکتر ولایتی به پاکستان، سفر نماینده‌ی ولی فقیه در حج وزیارت به این کشور، بحث خط لوله‌ی صلح، واردات گندم از پاکستان، صادرات اوره و برق به این کشور و تبادل هیئت‌های مختلف در حوزه‌ی سیاسی و اقتصادی بین دو کشور روابط فی‌مابین افزایش یافت. همزمان حکومت پاکستان درگیر موضوعات «بن لادن»، درگیری ارتش و دولت «زرداری»، تعویض نخست‌وزیر در خصوص پرونده‌های فساد مالی زرداری، حمله به پاسگاه‌های مرزی شمالیِ پاکستان، دستگیری نیروی اطلاعاتی آمریکا و تنش در روابط سیا و آی‌اس‌آی، تعویض «ژنرال پاشا»؛ رئیس سازمان اطلاعاتی پاکستان، «ژنرال کیانی»؛ فرمانده‌ی کل ارتش و «ژنرال شمیم واین»؛ رئیس ستاد مشترک، درگیری‌های مرزی با هند، درگیری با طالبان در وزیرستان، انتخابات مجلس، افزایش درگیری‌ها در کراچی، بحث حمله به تاسیسات اتمی توسط آمریکا و دخالت برخی اعضای کنگره‌ی آمریکا در امور بلوچستانِ پاکستان گردید و مسئولان سیاسی و نظامی پاکستان نتوانستند در توسعه‌ی روابط با کشورمان توفیق زیادی داشته باشند، ولی تلاش‌ها برای توسعه‌ی روابط کماکان در جهت مثبت ادامه داشت.
1-7- از شروع کار دولت نواز شریف تاکنون
1-7-1- پس از انتخابات و تغییر دولت‌ها در پاکستان و جمهوری اسلامی، روابط نظامی کماکان درحال گسترش بود، ولی روابط سیاسی تا حدودی به‌دلیل دخالت‌های بیگانگان به‌ویژه آمریکا و عربستان سعودی کاهش یافت و هر دوسو از اجرای خط لوله‌ی صلح بی‌رغبتی نشان دادند. اقدامات تروریستی در مرزهای شرقی کشورمان و ربوده‌شدن چند مرزبان در این منطقه در ماه‌های پایانی سال 1392هـ.ش، آغاز سفر مقامات سیاسی و نظامی عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی بعد از قریب 40 سال به پاکستان و کمکهای نقدی این دو به این کشور و همزمان انتشار گزارشاتی از گسترش روابط پاکستان با عربستان سعودی و امارات و چرخش در سیاست‌های پاکستان در خصوص سوریه بر این امر افزود. این جو ادامه داشت تا اینکه «سرتاج عزیز» طی مصاحبه‌ای همه این موضوعات را رد کرد و نواز شریف تصمیم به سفر به جمهوری اسلامی ایران گرفت.
1-7-2- در سفر نواز شریف به جمهوری اسلامی ایران در سال 1393هـ.ش، 8 یادداشت تفاهم و قرارداد امضا شد که شامل مسئله‌ی انتقال محکومین و زندانیانی که مجازات خود را تکمیل نموده‌اند، همکاری دو کشور در خصوص جلوگیری از انتقال غیرقانونیِ پول، تشکیل کمیسیون مشترک مرزی، مبادله‌ی برنامه‌های فرهنگی، همکاری در بخش آمار، توسعه‌ی ورزش، همکاری در کنترل آلودگی‌های محیط زیست و همکاری سازمان‌ها و بخش های تجاری می‌گردید.
دو طرف توافق کردند که اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در سپتامبر سال جاری برگزار و تجارت دوجانبه گسترش داده شود. در همین راستا هم‌اکنون وزیر اقتصاد و هیئت همراه جهت شرکت در اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی در اسلام آباد به‌سر می‌برند. اخیراً نیز ادامه‌ی مذاکرات خط لوله گاز در دستور کار دو کشور قرار گرفت و مفاد توافقنامه‌ی امنیتی دو کشور نیز در حال اجرا می‌باشد.
1-7-3- آقای دکتر علی لاریجانی؛ رئیس مجلس شورای اسلامی، پنجشنبه 13/9/1393 به دعوت رئیس مجلس پاکستان برای یک سفر دو روزه برای مذاکره در خصوص مسائل دوجانبه و موضوعات بین‌المللی با همتای پاکستانی خود و دیگر مقامات این کشور به اسلام‌آباد سفر کرد. همزمان با امضای تفاهم‌‌نامه‌های همکاری مجالس ایران و پاکستان، علی لاریجانی بر عزم ایران برای بهبود وضعیت اقتصادی پاکستان تأکید کرد. لاریجانی با کاشت یک نهال در نزدیکی مجلس ملی پاکستان، آن را نشانه‌ی دوستیِ عمیق و پایدار بین ایران و پاکستان دانست. در ادامه به رسم سنت کشور پاکستان دعایی نیز خوانده شد واز بخش‌های مختلف مجلس ملی پاکستان بازدید به عمل آمد. دکتر لاریجانی با رئیس مجلس سنا، رئیس مجلس ملی و «ممنون حسین»؛ رئیس جمهور پاکستان نیز ملاقات نمود. محورهای مهم مذاکرات دکتر لاریجانی با مقامات پاکستان به شرح زیر بوده است:
• افزایش تجارت بین دو کشور، وارد کردن محصولات کشاورزی به جمهوری اسلامی ایران و صادرات فرآورده‌های پتروشیمی به پاکستان، هماهنگی جهت رفع مشکلات تجاری در کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور که در تاریخ های 17و 18 آذرماه در اسلام آباد برگزار گردید؛
• در خصوص رفع مشکلات در روابط دو کشور، طرفین توافق کردند که این مشکلات حل کنند؛
• تأکید دو طرف بر گسترش روابط دو کشور به عنوان دو کشور دوست، مسلمان و برادر؛
• تاکید بر ضرورت همکاری‌ها برای رفع معضلات کشور افغانستان؛
• تاکید دو طرف برای مبارزه با تروریسم؛
• مذاکره در خصوص اتفاقاتی که در مرزهای دو کشور از سوی اشرار به وجود می‌آید؛
• مشکلات اجرایی بانکی بین دو کشور و سفر وزیر اقتصاد ایران به پاکستان برای رفع مشکلات بانکی؛
• همزمان با سفر رئیس مجلس شورای اسلامی ایران به اسلام آباد، وزیر نفت و منابع طبیعی پاکستان، از پایان کار خط لوله‌ی صلح تا 2 سال آینده خبر داد؛
• رئیس جمهور پاکستان در دیدار با رئیس مجلس ایران اظهار داشت: «پاکستان متعهد به انجام خط لوله‌ی گاز ایران و پاکستان است و برای افزایش حجم روابط تجاری بین دو کشور باید به افزایش مبادلات تجاری روی آوریم»؛
• رئیس مجلس شورای اسلامی در ادامه‌ی این سفر و در دیدار با «سردار ایاز صادق»؛ رئیس مجلس ملی پاکستان تفاهم‌نامه‌ای را در سیزده ماده امضا کردند. در این تفاهم‌نامه طرفین ضمن تأکید بر اهمیت تقویت مناسبات ملی و پارلمانی دو کشور به عنوان یک عامل مؤثر در تحکیم روابط دولت‌ها و نیز برقراری و توسعه‌ی ارتباطات بین کمیته‌ها و کمیسیون‌های مجالس دو کشور که در امور سیاست خارجی، امنیت، امور مرزی، اقتصاد، حقوق، آموزش و فرهنگ فعالیت دارند، ارتباط مستمر گروه‌های پارلمانی در مجالس دو کشور را در این راستا مؤثر برشمرده و به این منظور تبادل دوره‌ای هیأت‌ها میان دو طرف را با توجه به قوانین و ضوابط مربوط به طرفین مورد تشویق قرار دادند؛
• در دیگر مواد این تفاهم‌نامه اشاره شده است که طرفین با در نظر داشتن اهمیت توسعه‌ی همکاری‌های بلندمدت در چهارچوب علایق و مشترکات تاریخی و فرهنگی، گسترش مناسبات فی‌مابین در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی را مهم برشمردند و در رابطه با نقش مجالس دو کشور در پشتیبانی قانونی و حقوقی مسائل مربوط به این همکاری ها توافق نمودند که برای تمهید سازوکارها و بسترهای قانونی لازم در این راستا همکاری نمایند؛
• در این تفاهم‌نامه آمده است که طرفین علاقمندی خود را برای هماهنگی و همکاری مجالس دو کشور در مجامع بین‌المللی نظیر اتحادیه‌ی بین المجالس جهانی، اتحادیه‌ی مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، مجمع مجالس آسیایی، مجمع مجالس کشورهای عضو سازمان اکو و سایر نهادهای پارلمانی منطقه‌ای با هدف اتخاذ مواضع مشترک در قبال موضوعات مهم بین‌المللی اعلام داشته‌اند.
1-7-4- نوزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در پاکستان با حضور وزیر اقتصاد و دارایی کشورمان به همراه هیئت اقتصادی در تاریخ‌های 17 و 18 آذرماه برگزار گردید و در این سفر وزیر اقتصاد با نخست‌وزیر پاکستان و سایر مقامات این کشور در خصوص توسعه‌ی روابط اقتصادی و تجاری دو کشور از جمله تکمیل خط لوله‌ی صلح، صادرات برق به پاکستان، صورت‌حساب‌های پرداخت نشده‌ی یکصد میلیون دلاری صادرات برق به پاکستان، بحث قرارداد 12 ساله‌ی صادرات روزانه 74 مگاوات برق که از سال 2003م شروع شده و در پایان ماه جاری منقضی می‌شود، تسریع در اجرایی کردن پروژه‌ی توسعه‌ی خط آهن کویته- تفتان و نوسازی بزرگراه نوشکی-دالبندین، صادرات 100 مگاوات برق برای منطقه‌ی گوادر و 1000 مگاوات برای استان بلوچستان و شبکه‌ی برق ملی پاکستان از ایران به این کشور، افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی به پاکستان در حدود 642 میلیون دلار در سال و واردات سالانه 320 میلیون دلار کالاهای غیرنفتی از این کشور مذاکره و تبادل نظر صورت دادند و هیات‌های عالی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و پاکستان، شامگاه سه‌شنبه در پایان نشست دو روزه‌ی نوزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادیِ دو کشور، علاوه بر امضای یادداشت تفاهم پایانیِ نوزدهمین نشست این کمیسیون مشترک، پنج یادداشت تفاهم دیگر به شرح زیر امضا نمودند:
• یادداشت تفاهم درخصوص تشکیل کمیته‌ی مشترک سرمایه‌گذاری بین ایران و پاکستان؛
• دو مورد یاداشت تفاهم در خصوص خواهرخواندگی بندر شهید رجایی ایران با بندر کراچی پاکستان و بندر چابهار ایران با بندر گوادر پاکستان؛
• یادداشت تفاهم همکاری در زمینه‌ی صنایع دستی؛
• یادداشت تفاهم همکاری میان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و سازمان توسعه‌ی بنگاه‌های کوچک و متوسط پاکستان.
نخست وزیر پاکستان در دیدار با وزیر اقتصاد کشورمان در تاریخ 18/9/93 اظهار داشت: «حل بحران کمبود انرژی در اولویت کار دولت قرار دارد. در بخش اجرای طرح خط لوله‌ی گاز با ایران و نیز افزایش واردات برق از این کشور جدی هستیم. پاکستان برای احداث 700 کیلومتر خط لوله از بندر گوادر (واقع در 70 کیلومتری مرز ایران) تا منطقه‌ی نوابشاه به توافق‌هایی اصولی با یک شرکت پیمانکار خارجی رسیده است و خط لوله‌ی 70 کیلومتری از بندر گوادر تا مرز ایران نیز ایجاد خواهد شد».
1-7-5- آقای زرداری رئیس جمهور سابق پاکستان در مورخه‌ی 18/9/93 جهت شرکت در نخستین اجلاس بین‌المللیِ «جهان علیه خشونت و افراط‌گرایی» به ایران سفر کرد و ضمن ملاقات و گفتگو با رئیس‌جمهور کشورمان در نخستین کنفرانس بین‌المللی جهان علیه خشونت و افراطی‌گری در محل سالن اجلاس سران، ضمن قدردانی از جمهوری اسلامی ایران برای برگزاری این کنفرانس، مداخلات و سیاست‌های خارجی را از عوامل گسترش خشونت و افراطی‌گری در منطقه خواند و با بیان اینکه کشورش از افراطی‌گری و تروریسم متضرر شده است، خاطرنشان کرد: «خشونت در پاکستان توسط جوامع بین‌المللی مورد حمایت قرار گرفته و این کشور به منطقه‌ای برای شبه‌نظامیان و پناه‌جویان تبدیل شده است».
2. مؤلفه‌های ثابت ومتغیر روابط جمهوری اسلامی ایران با پاکستان
امروزه منافع ملی کشورها، مؤلفه‌های روابط را تعیین می‌کند و چه بسا برخی مؤلفه‌های متغیر روابط با مدیریت درست دو طرف به مؤلفه‌های ثابت تبدیل گردد و یا بالعکس.
2-1- مؤلفه‌های متغیر در روابط دو کشور
در شرایط فعلی، موارد زیر را می‌توان به عنوان مؤلفه‌های متغیر در روابط دو کشور نام برد که افزایش و کاهش آن در روابط دو کشور تأثیرگذار است:
2-1-1- میزان گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و به‌ویژه نظامی آمریکا و انگلیس؛
2-1-2- اختلاف در مواضع و دیدگاه‌های دو کشور در خصوص افغانستان؛
2-1-3- افزايش بحران‌هاي داخلي، عدم ثبات سياسي و فعاليت‌هاي گروه‌هاي وهابي، سلفی و تکفیری با حمايت عربستان، امارات، قطر و حمايت برخی کانون‌های قدرت از برخی گروه‌هاي تروریستی می‌تواند باعث واگرایی و یا همگرایی شود؛
2-1-4- موضوع هسته‌ای و نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تبلیغات هلال شیعی؛
2-1-5- نگراني پاكستان از نفوذ ج.ا.ا درميان شيعيان این كشور؛
2-1-6- رقابت‌های نظامی به‌ویژه در حوزه‌ی دریایی و هوایی؛
2-1-7- رقابت تجاری در بنادر چابهار و گوادر به‌عنوان راه ترانزیت به افغانستان و آسیای میانه؛
2-1-8- حمایت کشورهای غربی و اروپایی از پاکستان در حوزه‌های تجهیزاتی، اطلاعاتی، مالی و آموزشی و کاهش تهدیدات نظامیِ هند علیه پاکستان که به‌طور متعاقب باعث ایجاد احساس عدم نیاز به جمهوری اسلامی ایران در سران پاکستان می‌گردد؛
2-1-9- ناآرامی‌های ایالت بلوچستان و پناه‌گرفتن اشرار و منافقين جمهوری اسلامی ایران در بلوچستان پاكستان، مورد حمايت قرار گرفتن آن‌ها توسط كشورهاي بيگانه مخصوصاً آمريكا و از طرفي عدم برخورد قاطع مسئولين پاكستان در اين خصوص.
2-2- مؤلفه‌های ثابت
2-2-1- ظرفیت‌های بالای نظامی و هسته‌ای پاکستان، همسایگی این کشور با افغانستان، هم‌پیمانی پاکستان با کشورهای بزرگ به‌ویژه آمریکا، موقعیت خاص جغرافیایی پاکستان و همسایگی این کشور با چین، روسيه، هند و جمهوری اسلامی ایران و قابلیت جایگزینی این کشور جهت انتقال انرژی و مبادلات تجاری از کشورهای آسیای مرکزی و چین به سایر کشورها و بالعکس از مؤلفه‌های ثابت روابط دو کشور می‌باشد؛
2-2-2- تبادل و توسعه‌ی همکاری‌های اقتصادی و تشویق تجار دو کشور برای سرمایه‌گذاری و انجام پروژه‌های مشترک نظامی، اقتصادی و فرهنگی؛
2-2-3- وابسته شدن این کشور به انرژی جمهوری اسلامی ایران با اجرای پروژه‌ی راهبردی خط لوله‌ی صلح و گسترش صادرات برق از ایران به پاکستان (پاکستان با کمبود انرژی مواجه است)؛
2-2-4- تاکید بر مشترکاتفراوان فرهنگی، مذهبی و اجتماعیِ دو کشور و استفاده از ظرفیت‌های بالایی که جمهوری اسلامی ایران در این حوزه دارد، مانند عدم پذیرش تفکرات تکفیری و سلفی توسط آحاد مردم و وجود روحیه‌ی استکبارستیزی حتی در داخل ارتش. در رابطه با ادامه‌ی اختلافات جدی میان هند و پاکستان، نیز حمایت صریح مقام معظم رهبری از مسلمانان کشمیر، در نگرش مردم پاکستان نسبت به جمهوری اسلامی ایران تأثیر مثبتی گذاشته است؛
2-2-5- دو کشور پاکستان و جمهوری اسلامی ایران همسایه هستند و خاک و سرزمین غیر قابل تغییر است و از این رو لازم است که همکاری‌های مرزی بین استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی با ایالت بلوچستان پاکستان تقویت گردد و دو طرف بر اجرای توافقنامه‌ی امنیتی تاکید کنند.
3. پیش‌بینی روابط ایران و پاکستان در دوره‌ی نواز شریف
تاريخ 67 ساله‌ی پاكستان نشانگر تلاش مردم و دولت اين كشور در جهت حفظ استقلال، آزادي و اجراي قوانين اسلامي و روابط دوستانه و برادرانه با جمهوری اسلامی ایران بوده است و تاکنون هیچ جنگی بین دو کشور صورت نگرفته و دو طرف در بسیاری از بحران‌ها به یکدیگر کمک کرده‌اند. با این وجود قدرت‌هاي بزرگ از نقاط ضعف اين كشور به‌ویژه در زمینه‌ی اقتصاد سوء استفاده کرده و با پرداخت کمکهای مالی و واگذاری وام از سوی سازمان‌هاي بين‌المللي و كشورهاي خارجي، در جهت نفوذ خود در ارگان‌هاي سياسي و نظامی پاكستان بهره‌برداري نموده‌اند. همچنین سرمايه‌گذاري كشور عربستان سعودي در منطقه‌ی بلوچستان و تلاش بي‌‌وقفـه‌ی این کشور در تـرويـج فرقه‌ی وهابيت مخصوصاً در مناطق مرزي کشورمان، جهت ايجاد يك ديوار دفاعي در مقابل نفوذ انقلاب اسلامي ايران به پاكستان باعث خلل در روابط دو کشور می‌گردد، به‌طوری که روابط دو کشور در زمان حیات جندا… (جندالشیطان) و گروهک ریگی در پایین‌ترین سطح بوده و در دوره‌ی نظامیان و به‌ویژه دوره‌ی ژنرال ضیاءالحق و ژنرال مشرف روابط سیاسی و نظامی دو کشور در سطح بالایی قرار داشته است. از سوی دیگر آزادي بي‌‌قيد و شرط احزاب در فعاليت‌هاي سياسي اين كشور، متاسفانه به‌جای تقویت دموکراسی منجر به بروز اغتشاشات، ترور و ناامني در جامعه گرديده است.
با این شرایط روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی دو کشور ایران و پاکستان هیچ‌گاه به مراحل صفر و یا صد نرسیده و در طول تاریخ پاکستان این روند با فراز و فرودهای مواجه بوده است و در زمان دولت نواز شریف نیز این شرایط ادامه خواهد داشت. ایران و پاکستان دو دوست نزدیک هستند و از مشترکات فراوانی برخوردارند. اگر روابط دو طرف در مسیر صحیحی که اکنون در آن قرار گرفته است، پیش برود، در آینده‌ی نه چندان دور حجم روابط اقتصادی، تجاری و سیاسی این دو کشور همسایه افزایش خواهد یافت.
لازم به ذکر است که اگر چه خواستگاه دولت فعلی و حزب حاکم پاکستان تمایل به سمت کشور عربستان سعودی دارد، اما به‌نظر می‌رسد که روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی دو کشور در حال رشد است و این گسترش روابط نیز متأثر از پیشرفت در گفتگوهای هسته‌ای کشورمان با شش کشور مذاکره‌کننده، جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، اراده‌ی مسئولین سیاسی، نظامی و اقتصادی دو کشور برای توسعه‌ی روابط، کاهش میزان محبوبیت حزب حاکم (حزب نواز شریف) در داخل کشور پاکستان به‌دلیل عدم تحقق شعارهای انتخاباتی ، شکست سیاست‌های عربستان سعودی در منطقه و بخشش جریمه قرارداد خط لوله صلح به پاکستان از سوی کشورمان می‌باشد.
—————————————-
منابع:
1- روزنامه‌ی انگلیسی‌زبان تربیون اکسپرس پاکستان، تاریخ‌های 20/6/2013م، 3 جولای 2014م و 8 و 9 دسامبر سال 2014م.
2- روزنامه‌ی انگلیسی‌زبان دان پاکستان تاریخ‌های 31/12/2012م و 8 و 9 دسامبر سال 2014م.
3- جمع‌آوری اخبار رسانه‌ها و روزنامه‌های رسمی پاکستان در سال 2013م و 2014م.
4- روزنامه‌ی انگلیسی زبان پاکستان تودی، تیرماه و آذر ماه سال 93هـ.ش و 8 و 9 دسامبر سال 2014م.
5- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی:
http://www.parliran.ir
6- سایت‌های خبرگزاری فارس ، مهر، نسیم و ایرنا در آذرماه 1393هـ.ش.
