با سرعت گرفتن تحولات منطقه در یک دهه گذشته و پیدایش جریانات، نگرش­ها و خیزش­های جدید، شاید نتوان به گونه­ای دقیق و کامل به تشریح تاثیرات عینی و وضعی این تحولات بر موضوعات مختلف جهانی و منطقه ای پرداخت.

در منازعات بین کشورهای منطقه (خاورمیانه) مولفه های بسیاری تاثیر گذارند. از 148مورد جنگ و منازعه در جهان طی40 سال گذشته، 64مورد آن در اثر اختلافات مرزی- سرزمینی یا قومی – مذهبی بوده است[1] در منازعات بین کشورهای آسیای غربی پنج مولفه اختلافات مرزی- سرزمینی، اختلافات قومی- مذهبی، تعارضات ایدئولوژیک، نفت و دخالت قدرت­های بزرگ تاثیر داشته است.[2]

اما آنچه که مسلم است، تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این تحولات بر جریانات قومی و مذهبی می­باشد که در صورت عدم مدیریت صحیح  این تاثیرات، کشور بایک بحران قومی- مذهبی روبه­ رو خواهد شد. نباید این نکته را فراموش کرد که گروه­های قومی مذهبی به عنوان یکی از بازیگران فراملی، اهمیت بسیار زیادی در سیاست های داخلی و خارجی پیدا کرده­‌اند.

این تاثیرات دارای دو جنبه متفاوت می باشد:

1- تاثیر طبیعی تحولات و اتفاقات روی داده بر روی طرح خواسته های قومیتی در داخل ج.ا.ا

2 – استفاده ابزاری بیگانگان از بحث قومیت ها و اقلیت ها در پیشبرد اهداف خود در منطقه و ایران.

1- تاثیرات طبیعی

در حوزه تاثیر طبیعی باید به نکات فراوانی از جمله نکات زیر  توجه داشت.

نکته اول: که مفهوم قومیت در ایران تفاوت­های فراوانی با بحث قومیت درتعاریف اندیشمندان غربی دارد. اقوام ایران بر خلاف گروه­ها و ملیت­های مهاجر آمریکای شمالی که تعریف­های اولیه گروه­های قومی و قوم گرایی، در نتیجه بررسی وضعیت آنها ارائه شده است ریشه های تاریخی طولانی دارند و تحت تاثیر میراث فرهنگی و سیاسی کشور، مبنای تجربه مشترک جامعه ایرانی قرار گرفته­اند.[3]

نکته دوم: اقوام و مذاهب در منطقه به صورت موزائیک وار به یکدیگر متصل می­باشند، حرکت و اقدام موفقیت­‌آمیز قومی در یک کشور سبب می­‌شود، این خیزش مورد تقلید قومیت های دیگر واقع شود و یا به صورت خودکار به کشورهای دیگر سرایت کند.

اقلیت های قومی و مذهبی در ایران دارای برخی ویژگی های خاص می باشند:

1-    اکثریت اقوام اصالت ایرانی دارند که در طول تاریخ بخش­هایی از آنها از ایران جدا شده اند

2-    مرز نشین بودن اقلیت­های قومی و مذهبی و وجود جمعیتی از هم تباران خونی و فرهنگی در آن سوی مرزها

3-    وجود 50زبان و لهجه و6قومیت رسمی

4-    ظهور نسل جدید نخبگانی در مناطق قومی که باعث ایجاد،تغییر و افزایش مطالبات می شود

5-    هم افزایی بحث قومیت و مذهب در اکثریت مناطق قومیتی

6-    دور ماندن از مرکز وعدم توسعه یافتگی  در حوزه اقتصاد، فرهنگ و…

7-    سابقه تاریخی و خصوصیات اجتماعی و تمایلات بالای مردم برای استفاده از فضای مجازی

در بالا برخی از ویژگی­های خاص مناطق قومیتی مورد اشاره قرار گرفت وشاید بتوان موارد بسیار دیگر نیز در این زمینه مطرح کرد. اما آنچه که واضح است پیچیدگی مسئله قومیت در حوزه جغرافیای ج.ا.ا می­باشد.

 بروز تحولات در منطقه و ظهور و قدرت یافتن جریانات قومی- مذهبی زمینه تشدید برخی تفکرات ناسیونالیستی و درنتیجه ظهور طرح خواسته­های جدید از سوی نخبگان قومی مذهبی را فراهم کرده است.خواسته هایی که شاید بخش عمده ای از آنها به دلیل قرائت های غلط از مطالبات قومی و قیاس اشتباه از شرایط ایران و برخی­کشورهای منطقه همچون عراق و ترکیه سرچشمه می­گیرد.امابایدخاطرنشان کرد بخش­باقی مانده،مطالبات بر حقی است که متاسفانه به دلیل برخی آسیب­های کارکردی از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون زمینه برطرف کردن آن ایجاد نشده است.که در راس عمده ترین این مطالبات می توان به رفع مشکلات معیشتی و رفاهی اشاره کرد قشر قابل توجهی از اقلیت­هایی قومی در کشور ما با توجه به مرزنشین بودن، با آن مواجه هستند.

اما باز با وجود این مشکلات، همبستگی­های ملی و دینی آنقدر میان اقوام و مذاهب ج.ا.ا قوی می­باشد که      تاکنون و در طول عمر بابرکت انقلاب اسلامی همه اقوام همچون تارو پودی از فرش رنگین انقلاب اسلامی در کنار یکدیگر زندگی کرده اند.

2- دخالت های بیگانگان

باتوجه به در پیش گرفتن دکترین “جنگ  درون تمدنی از طریق هرج و مرج سازمان یافته و کنترل شده در کشور هدف” توسط ایالات متحده آمریکا  و رویای نومحافظه کاران این کشور جهت استیلای امریکا-اسرائیل بر خاورمیانه عربی بی­ثبات و ازطرفی باتوجه به پیشینه حربه­ کشورهای بیگانه در طول تاریخ در تحریک قومیت­ها و اقلیت­ها برای رسیدن به مقاصد خود و باتوجه به ناهمگونی قومی حدود 90 درصد از کشورهای جهان، یکی از اصلی ترین و مهمترین روش­ها برای تحقق دکترین مذکور آمریکا، سرمایه گذاری بر روی اقلیت های قومی و مذهبی و استفاده از قومیت های ناراضی در  کشورهای هدف است. برای مثال.از نظر کسینجر “کشمکش در سوریه سیاستی بین المللی از آنچه که در تونس ،مصر و لیبی وجود داشته نیست، بلکه اساسا کشمکشی قومی ،مذهبی و جدایی طلبانه است “و” توافق اقوام مختلف برای هم زیستی با یکدیگر در قالب مناطق کم و بیش خودمختار ترجیح وی برای آینده سوریه می­باشد.”

پس آنچه که از رویکردها و تحولات به چشم می خورد وجود یک برنامه منسجم برای استفاده از ابزاری قدرتمند جهت فروپاشی و بی ثبات سازی کشورها تاثیر گذار و قدرتمند در منطقه می باشد واین ابزار، چیزی نیست جز بحث اقلیت های قومی – مذهبی.

از آنجا که سیاست خارجی کشورها و نوع روابط آنان با جهان خارج و جایگاه آنان در نظام بین الملل تعیین کننده میزان بهره برداری کشورهای دیگر از حربه قومیت هاست.[4] جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و از یک طرف برای غرب به عنوان محوریت اصلی و مرکز الهام بخش تمامی جریانات مقاومت در جهان محسوب می­شود و درنتیجه تهدیدی جدی برای نظم نوین جهانی مدنظر غرب و استکبار بشمار می­رود و از طرفی با توجه به اینکه در ایران 50 زبان و لهجه مختلف و 6 قومیت رسمی (فارس، ترک،کرد، عرب، بلوچ و ترکمن) متفاوت وجود دارد، دارای المان هایی مناسب در زمینه اقوام و مذاهب می باشد. بنابر این با توجه به این ویژگی های خاص ج.ا.ا (ایران موزائیک کنارهم چیده اقوام است)و همچنین رویکرد جدید غرب نسبت به منطقه و جریانات حامی محورمقاومت، یکی از اصلی ترین موضوعات که باید به آن توجه ویژه ای داشت بحث اقلیت های قومی و مذهبی در داخل کشور می باشد. مبحثی که از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون هم به عنوان تهدید و هم به عنوان فرصتی جدی  به آن نگریسته شده اشت.

عمده برنامه غرب برای تا ثیر گذاری بر اقلیت های قومی مذهبی ایران:

1-    تحریک احساسات ناسیونالیستی، قوم گرایی افراطی و فراملی

2-    سیاه­نمایی فضای داخلی و خارجی ج.ا.ا در حوزه­های اقتصادی،فرهنگی،امنیتی و اجتماعی(به خصوص در زمینه اقوام و مذاهب)، تشدید حس محرومیت نسبی در میان افراد جامعه

3-    ایجاد فضای رعب و وحشت به همراه شک و تردید نسبت به آینده تحولات منطقه و آینده ایران در سیر این تحولات

4-    ایجاد جریانات و حرکت های اپوزیسیونی با ویژگی های زیر:

* معاند با ج.ا.ا

* همسو با اهداف و برنامه­های غرب و یا ابزارها و کشورهای آلت دست در منطقه

* گروهایی با بدنه اجتماعی قوی

* گروهایی با دید ناسیونالستی فراملی

هم افزایی تاثییرات طبیعی و همچنین برنامه  استکبار برای ضربه زدن به ج.ا.ا از طریق اقلیت های قومی و مذهبی زمینه بروز برخی نگرانی ها در حوزه اقوام و مذاهب در داخل جغرافیای جمهوری اسلامی ایران را فراهم کرده است. نگرانی هایی که شاید در وهله اول وبدون توجه به شرایط متفاوت ایران و گفتمان نظام مقدس ج.ا.ا وضعیت بحرانی را برای آینده نچندان دور ترسیم کند. اما با در نظر گرفتن برخی تفاوت و همچنین اجرای برخی طرح های حمایتی از اقوام و اقشار ضعیف جامعه می توان به اقوام به عنوان فرصتی جدی برای گسترش دامنه نفوذ اسلام و انقلاب در منطقه و جهان نگریست.

اندیشکده راهبردی تبیین