فاز نهایی خودگردانی در شمال سوریه و مشکلات پیش رو
طی روزهای گذشته شاهد تحولات جدیدی در رابطه با کردهای سوریه بودیم. در حالی که ائتلاف مخالفین سوری در استانبول، موضوع پیوستن 8 عضو کُرد شورای میهنی کردهای سوریه (نزدیک به بارزانی) به ائتلاف را بررسی می‌کرد، در شهر قامیشلو در شمال سوریه با تشکیل یک مجلس 82 نفره، مساله‌ی ایجاد ساختار خودگردان مناطق شمال سوریه وارد فاز نهایی شد.
در قامیشلو، مجلس فعالان سیاسی کُرد شمال سوریه با حضور 82 نفر تشکیل شد و در این نشست که با محوریت حزب اتحاد دمکراتیک غرب کردستان (شاخه‌ی سوری پ.ک.ک) برگزار شد، مسائل و محورهای چندگانه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به پیشنهاد PYD پیرامون تشکیل حکومت موقت در مناطق کردی سوریه اشاره کرد.
بر این اساس و پس از پایان این نشست در تاریخ 21/8/92 قرار شد 61 نفر از افراد شرکت کننده در این جلسه، شورای اصلی تشکیل نظام خودگردان را تشکیل دهند. این 61 نفر از میان نمایندگان کردها، اعراب، ترکمان‌ها، آشوریان و دیگر اقلیت‌ها انتخاب شده‌اند.
نظام مورد نظر به شکل 3 منطقه‌ی کانتونی (خودگردان) اداره می‌شود. این 3 منطقه عبارتند از: 1- جزیره (شامل قامیشلو، دیرک و مناطق اطراف آن) 2- عفرین 3- کوبانی. هر کدام از این 3 منطقه‌ی کانتون، دارای یک مجلس محلی می‌شوند و این 3 مجلس، نمایندگانی در یک مجلس اصلی خواهند داشت که همه‌ی امور مربوط به نظام خودگردان را اداره می‌کنند و از میان 61 نماینده‌ی مجلس منطقه نیز، 19 نفر انتخاب می‌شوند که این 19 نفر، بر اداره‌ی همه‌ی مسائل و امور مربوط به مردم، فعالیت می‌کنند. منطقه‌ای که جزیره نامیده می‌شود و بین رودهای دجله و فرات قرار گرفته، شامل قامیشلو، دیرک و دیگر شهرها و روستاهای اطراف است که در واقع بزرگ‌ترین منطقه از 3 کانتون شمال سوریه است. این منطقه‌ی بزرگ 12 نماینده دارد و با احتساب 3 نماینده برای کوبانی و 3 نماینده برای عفرین، شمار نهایی نمایندگان هر 3 منطقه به 19 نفر میرسد.
مشکلات و موانع
با گذشت حدود دو هفته از اعلام خودگردانی موقت در مناطق شمالی سوریه از سوی کردهای این کشور، هنوز بازتاب‌های این اقدام در محافل و رسانه‌های منطقه‌ای مشاهده می‌شود. فارغ از تمامی مباحث مطرح شده از سوی موافقان و مخالفان این موضوع، نیاز است که با بررسی شرایط فعلی سوریه به صورت واقع‌گرایانه، وضعیت کردها را مورد کنکاش قرار داد تا دید آیا با وجود مشکلات و موانع بزرگ و کوچک بر سر راه، آن‌ها خواهند توانست که پروسه‌ی خودگردانی را به طور کامل طی کنند یا خیر؟
مشکلات و موانع را می‌توان در چند بُعد خلاصه کرد:
1- مخالفت‌های خارجی با تشکیل منطقه‌ی خودگردان کردی در سوریه.
2- درگیری‌های درونی کردها در این مناطق (مابین طرفداران اوجالان و بارزانی).
3- درگیری شدید با شورشیان سوریه (جبهة النصرة).
4- مشکلات اقتصادی فراوان (کمبود کالاهای ضروری).
5- عدم وجود ثبات جغرافیایی در مناطق تحت کنترل.
6- وجود اقوام مختلف از جمله عرب‌ها و سریانی‌ها در مناطق معرفی شده به عنوان کردستان سوریه.
موارد مطرح شده در بالا، تنها سرفصل‌هایی از مشکلات در این مناطق می‌باشد. در صورتی که راهکارهای مناسبی برای رفع این موارد در نظر گرفته نشود، آینده‌ی کردهای حامی پ.ک.ک در سوریه چیزی جز درگیری‌های طولانی مدت و فرسایشی نخواهد بود.
مخالفت شدید مسعود بارزانی
با اعلام خبر ایجاد منطقه‌ی خودگردان، یکی از اولین و شدیدترین موضع‌گیری‌ها را پیرامون این موضوع، مسعود بارزانی، ریاست اقلیم کردستان عراق داشت. درست است که مسعود بارزانی در میان کردهای سوریه از محبوبیت و نفوذ خوبی برخوردار نمی‌باشد، اما به عنوان یکی از سنگین‌ترین وزنه‌های کردی در چهار پارچه‌ی کردستان محسوب می‌شود و نظر وی با وجود غیبت طولانی مدت جلال طالبانی، اعتبار بیشتری نیز کسب کرده است.
ترکیه بزرگ‌ترین بازنده‌ی جریانات کردی
ترکیه به عنوان اصلی‌ترین دشمن پ.ک.ک در منطقه نیز مخالفت خود را به صورت رسمی از این اقدام به عمل آورده است و در توافق‌نامه‌ی اردوغان و بارزانی در دیار بکر، یکی از موارد مطرح شده، درخواست ترکیه از بارزانی برای جلوگیری از دست‌یابی به قدرت اتحادیه‌ی دمکراتیک غرب کردستان در شمال سوریه می‌باشد. این موضوع را نباید فراموش کرد که کردهای سوریه در قسمت شمالی خود 800 کیلومتر مرز مشترک با ترکیه دارند و یکی از راه‌های ارتباطی آن‌ها در آینده با دنیای خارج، از طریق این مرزها می‌باشد، همانطوری که هم‌اکنون نیز اقلیم کردستان عراق از طریق مرز مشترک با ترکیه به حیات خود ادامه می‌دهد. این مرز مشترک با ترکیه در کوتاه مدت نیز برای PYD خطراتی را در پی دارد. ترکیه به عنوان اولین و قدرتمندترین حامی گروهای شورشی در سوریه محسوب می‌شود (فارغ از رد این موضوع از سوی سران این کشور). نباید از درگیری‌های چند ماهه‌ی اخیر مابین PYD و جبهة النصرة در نوار مرزی سوریه و ترکیه چشم‌پوشی کرد. از دید ترکیه، علاوه بر این که در حال حاضر PYD در جبهه‌ی بشار اسد قرار گرفته است، به عنوان تهدیدی بالفعل نیز برای حال و آینده‌ی فضای امنیتی و قومی داخلی ترکیه محسوب می‌شود. پس حداقل انتظار ترکیه از گروه‌های مخالف سوریه، مقابله با شکل‌گیری این جریان در سوریه می‌باشد.
پراکندگی قومیتی و عدم ثبات جغرافیایی
درگیری‌های شدید مابین نیروهای مدافع خلق (شاخه‌ی نظامی PYD) و اعضای وابسته به جبهة النصرة سبب دست به دست شدن مناطق مختلف می‌شود. این موضوع باعث شده است که هنوز نقشه‌ی واحد و دقیقی از مناطق خودمختاری کردی نیز ارائه نشود. بالطبع نمی‌شود در این شرایط بی‌ثبات، طرح و برنامه‌ی دقیق و مدونی را برای رفع مشکلات برنامه‌ریزی کرد.
از عمده‌ی مشکلات در این مناطق، پراکندگی نامتوازن کردها در این کشور می‌باشد. با توجه به نقشه‌ی جغرافیایی و جمعیتی شمال سوریه متوجه می‌شویم که یک منطقه‌ی یکپارچه‌ی کردی در شمال سوریه وجود ندارد. مابین محدوده‌های کردنشین، مناطق عربی و سریانی فراوانی نیز موجود است. تجربه‌ی تاریخی کرکوک در عراق که سال‌هاست شاهد درگیری میان کردها و اقوام مختلف این شهر است، نمونه‌ای کوچک از مشکلات فرارو در آینده‌ی این مناطق می‌باشد. هرچند در شورای 19 نفره‌ی منطقه‌ی خودگردان موقت، 4 نفر عرب و 4 نفر سریانی نیز در نظر گرفه شده است، اما به نظر نمی‌رسد که وجه تضمین مطمئنی برای پذیرش حاکمیت کردها از سوی عرب‌های این منطقه باشد. این موضوع آنقدر اهمیت دارد که صالح مسلم، رهبر PYD، پیش‌بینی بروز درگیری‌هایی را در آینده و در این زمینه کرده است.
مشکلات اقتصادی کردها
فارغ از تمامی موارد مطرح شده، بحث تأمین کالاهای ضروری برای این مناطق، در کوتاه مدت، مشکل جدی این مناطق می‌باشد. به گفته‌ی “جوان محمد”، سیاست‌مدار کُرد سوری که چند روزی است به عنوان سخنگوی نظام خودگردانی کردهای سوریه انتخاب شده، هم‌اکنون مردم در این مناطق با بحث کمبودهایی هم‌چون آب، برق، شیر خشک و… رو به رو هستند. تنها مرزی که امکان بهره‌برداری و دریافت کمک از آن برای کردها وجود دارد، مرز “تل کوچر” با موصل عراق است که البته نوری مالکی، برای استفاده و بازگشایی آن هم شروطی را قرار داده است. اما هیچ تضمینی برای باز بودن این مرز در شرایط بحرانی و حساس وجود ندارد.
حال باید دید که آینده‌ی این منطقه‌ی خودگردان کردی با توجه به وجود این همه مشکل اساسی به کجا ختم خواهد شد. آیا باید منتظر درگیری کردی- کردی میان موافقان و مخالفان PYD باشیم یا درگیری کردی- عربی؟ یا اینکه مشکلات اقتصادی کردها را از پای در خواهد آورد؟
