اندیشکده راهبردی تبیین – ایالات متحده آمریکا، براساس شواهد و واقعیت‌های موجود و اعتراف شخصیت‌های سیاسی و اندیشکدههای تحقیقاتی آن، گرفتار مشکلات پیچیده‌ای گردیده و نشانه‌های افول اقتدار جهانی آن در ابعاد مختلف نمایان شده است. افول امپراطوری‌ها، ناگهانی و آنی نیست و قدرتهای بزرگ در تاریخ همیشه به آهستگی سیر تزلزل و ضعف خود را طی کرده‌اند و آمریکا نیز از این قاعده مستثنی نیست.
آمریکا امروز نه یک ابرقدرت هژمون، بلکه حتی از کسب عنوان «ابرقدرتی» برای خود نیز عاجز است. این نظر، صرفاً و تنها یک شعار از جانب مخالفان سیاست‌های استکباری دولت آمریکا نیست، بلکه امروز صاحبنظران بسیاری هم در داخل آمریکا و هم در خارج آن نیز بر این موضوع تاکید دارند.آمریکا از چنان قدرتی که از آن صحبت میکنند قطعاً برخوردار نیست و در بهترین حالت میتوان از امریکا به عنوان یک قدرت بزرگ در کنار قدرتهای دیگر نام برد. افول قدرت آمریکا در سالهای اخیر مورد توجه صاحبنظران و اندیشمندان غربی قرار گرفته است و معتقدند نظم جهانی مبتنی بر قدرت آمریکا در حال فروپاشی و سقوط بوده و شاهد شکلگیری نظم جدید در جهان هستیم. بدین ترتیب نوشتار حاضر، به بررسی نوشتههای صاحبنظران و اندیشکدههای غربی میپردازد که در سالهای اخیر، کم و کیف این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادهاند.
1- شکست افسانه شکست‌ناپذیری آمریکا در ادبیات اندیشمندان و اندیشکدههای غربی
جان ایکنبری، خیزش چین و آینده نظم جهانی لیبرال
«جان ایکنبری»، نظریه‌پرداز روابط بین‌الملل و سیاست خارجی آمریکا و استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه پرینستون آمریکا در سال 2014 در مقاله‌ای با عنوان «آینده نظم جهانی لیبرال» که توسط مجله فارین افرز منتشر شده، به تغییر قدرت جهانی اشاره میکند. وی معتقد است تغییر قدرت جهانی و افول قدرت آمریکا و تغییر نظام تک‌قطبی در جریان است. عصر آمریکا در حال پایان است و نظم جهانی شرقی جایگزین نظم جهانی غربی شده است. ما شاهد پیدایش قدرتهای نوظهور هستیم؛ در حالی که قدرت آمریکا در حال فرسایش است. تغییر قدرت جهانی، به این دلیل در جریان است که قدرت در حال انتقال از غرب به شرق است. کشور چین در کانون این تغییر قرار دارد و رسانه‌های آمریکا تصدیق میکنند که چین بزودی بزرگترین اقتصاد دنیا یعنی آمریکا را پشت سر خواهد گذاشت. بنابرین جهان به نوعی در وضعیت تحول قدرت جهانی از قدرت متمرکز به نظام چندقطبی است که می توان از آن به عنوان «سیستم انتشار قدرت» یاد کرد. کشور چین شاید بیش‌ترین بهره را از این انتقال قدرت داشته باشد. [1]
گیدون راشمن، سقوط آمریکا
«گیدون راشمن» (Gideon Rachman) تحلیلگر سیاسی مجلات آمریکا، بر این نظر است که آمریکا باید به فکر سقوط خود باشد. ایالات متحده آمریکا دیگر هرگز موقعیت تسلط جهانی بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی را تجربه نخواهد کرد. آمریکا از سال 1991 تا سال 2008 که دچار بحران اقتصادی شد، 17 سال از موقعیت هژمونی جهانی برخوردار بود. اما با معضلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از بحران سال 2008، این موقعیت خود را از دست داده و دیگر هم این موقعیت را تجربه نخواهد کرد. آن روزها دیگر تمام شد. رشد اقتصادی و نظامی چین، تهدیدی بلندمدت برای هژمونی جهانی آمریکا است. در واقع، امروزه رقابت بین چین نوظهور و آمریکای ضعیف، حول ابعاد گوناگون است. در مقابل ضعف آمریکا، قدرتهای نوظهور از جمله چین، برزیل، ترکیه، هند و ایران هستند. هر کدام از این کشورها، اولویت‌های سیاست خارجی خود را دارند که توانایی آمریکا برای شکل‌دهی نظام جهانی را محدود میکنند. [2]
میشل کاکس، تغییر قدرت و سقوط غرب
«میشل کاکس» (Michael Cox)، استاد روابط بین‌الملل به این موضوع میپردازد که در اوایل قرن 21، ما شاهد حقیقتی جدید به نام «تغییر قدرت» هستیم. در این فرایند، آمریکا و غرب در حال سقوط بوده و نظم جدید بین‌المللی توسط به اصطلاح بریکس (BRICs)، شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین، در حال شکلگیری است.[3]
نوام چامسکی، آمریکا امپراطور در حال سقوط
«نوام چامسکی»، اندیشمند آمریکایی، آمریکا را امپراطور در حال سقوط می‌داند. از نگاه وی، اگرچه اصول تسلط امپریالیستی آمریکا تغییر کرده اما ظرفیت پیاده‌سازی آن، به شکل قابل ملاحظه‌ای، کاهش یافته است. آمریکا هم در داخل و هم در خارج در حال سقوط است.[4]
فرید زکریا و جهان پساآمریکا
«فرید زکریا»، نظریه‌پرداز نئورئالیست معتقد است جهان در حال انتقال از عصر آمریکایی به عصر پساآمریکایی است. جهانی که در پیش داریم جهانی است که درآن ایالات متحده آمریکا نه رهبری اقتصادی و ژئوپلیتیک آن را بر عهده خواهد داشت و نه بر فرهنگ آن چیره خواهد بود بلکه قدرت آن سقوط خواهدکرد. به اعتقاد فرید زکریا، ما در حال «خیزش دیگران» هستیم که چشم‌انداز جدید جهانی را به وجود می‌آورد و در آن چشم‌انداز قدرت و ثروت در حال جابجایی است. قدرت در حال جابجایی و فاصله گرفتن از سلطه آمریکایی است. ما در حال گام نهادن به جهان پساآمریکایی هستیم که مردمان بسیار در نقاط بسیار، جهت و ماهیت آن را تعیین میکنند.[5]
موسسه بروکینگز و عصر پساآمریکا
«مؤسسه بروکینگز» در زمینه افول قدرت آمریکا معتقد است؛ بسیاری از ناظران سیاسی و اقتصادی اظهار می‌دارند که آمریکا در حال سقوط است. از زمان وقوع بحران اقتصادی بین‌المللی در سال 2008، مسئله سقوط آمریکا در چین و سایر کشورها مطرح شد. برخی از افراد از جمله خود آمریکایی‌ها بر این باورند که «سقوط برگشت‌ناپذیر» در ایالات متحده آمریکا شروع شده و جهان در حال ورود به عصر پساآمریکا است. [6]
دانشکده تجارت هارواد و شکست نظام سیاسی آمریکا
بر اساس یافته‌های «دانشکده تجارت هاروارد»، نظام سیاسی آمریکا شکست خورده و اقتصاد آن هم در حال سقوط بوده و دست‌وپا می‌زند. رشد و رفاه اقتصادی آمریکا 20 سال پیش به پایان رسید. رویای آمریکایی در معرض خطر است. آمریکایی‌ها به رهبران سیاسی اعتماد ندارند و قطب‌بندی سیاسی به طرز چشم‌گیری افزایش یافته است. امریکایی‌ها از نظام سیاسی خود ناامید هستند و اعتماد کم‌تری به دو حزب بزرگ دارند. این شرایط اقتصادی و سیاسی، بیان‌گر آن است که رویای آمریکایی در خطر است.[7]
جوزف نای و چشم‌انداز سقوط قدرت آمریکا
از نگاه «جوزف نای»، تئوريسين جنگ نرم و ديپلماسي عمومی، آینده قدرت آمریکا به شدت مورد چالش است. بحران اقتصادی جهانی سال 2008 را میتوان شروع سقوط آمریکا تفسیر کرد. «شورای اطلاعات ملی» پیش‌بینی کرده که در سال 2025، ایالات متحده به عنوان یک قدرت باقی می‌ماند اما سلطه آمریکا از بین خواهد رفت. در قرن حاضر، قدرت امریکا را میتوان با قدرت انگلستان در قرن گذشته مقایسه کرد و سقوط هژمونی امریکا را پیش‌بینی کرد. اما آمریکا به طور مطلق سقوط نمی‌کند و سقوط آن نسبی خواهد بود. [8]
آلفرد مک کوی (Alfred McCoy)
«آلفرد مک کوی» استاد و مورخ آمریکایی معتقد است مرگ ایالات متحده آمریکا به عنوان ابرقدرت جهانی می‌تواند به مراتب سریعتر از آن باشد که هر کس تصور میکند. این مرگ، تا سال 2025 کامل خواهد شد. انتقال ثروت و قدرت اقتصادی جهانی از غرب به شرق در حال جریان است. در سال 2012، 65 درصد مردم آمریکا معتقد بودند که کشور در شرایط سقوط قرار دارد. مک کوی، استدلال میکند که بزرگترین عامل سقوط آمریکا، نظامی‌گری است.[9]
ویلیام نورمن گریج و مهندسی سقوط آمریکا
سقوط آمریکا اتفاق افتاده و دلیل آن هم این است که آمریکا ویژگی‌هایی مانند فقر، جرم، بیسوادی و بیماری‌های موجود در جهان سوم را از خود به نمایش گذاشته است. نورمن گریج، استاد آمریکایی ریشه سقوط آمریکا و تشدید اختلاف و خشونت در آن را در «ثروت بدون کار، لذت بدون وجدان، دانش بدون شخصیت، تجارت بدون اخلاق، علم بدون انسانیت، عبادت بدون ایثار و سیاست بدون اصول» می‌داند. [10]
استفان کوهن، پایان نفوذ آمریکا
ایالات متحده آمریکا، قدرت و نفوذ خود را از دست خواهد داد. نفوذ آمریکا در جهان در حال اتمام است و بازگشت آن غیرقابل پیش‌بینی است. استانداردهای زندگی آمریکا در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، کاهش یافته است. ایالات متحده آمریکا، کشوری با ثروت، قدرت و نفوذ بود. اما همه اینها در حال تغییر است و رویای لیبرالیسم رو به پایان است. [11]
2- نظم جهانی آینده در ادبیات اندیشمندان و اندیشکدههای غربی
از نگاه اندیشمندان و اندیشکدههای غربی و آمریکایی، در سالهای اخیر تحولاتی مانند بحران اوکراین، افزایش قدرت روسیه، بحران اقتصادی اخیر و عوارض آن در اسپانیا و یونان، بی‌نظمی منطقه غرب آسیا و به ویژه بحران سوریه، گسترش تروریسم جهادی و در پی آن ناامنی در جهان، همه بیان‌گر شکست نظم آمریکایی در نظام بین‌الملل است. در این بخش از نوشتار، این سوال مورد کاوش قرار می‌گیرد که با وجود در جریان بودن افول نظم لیبرال به رهبری آمریکا، نظم جهانی جایگزین و آینده چگونه خواهد بود؟ به عبارتی با وجود افول سلطه آمریکا و غرب و خیزش قدرتهای نوظهور، چه نوع نظمی برای جهان آینده قابل پیش‌بینی است؟ محافل سیاسی و علمی آمریکا و کشورهای غربی در تلاش برای پاسخ به این سوال هستند.
جان ایکنبری در مقاله‌ای با عنوان «بین‌الملل‌گرایی بعد از آمریکا»، بیان میکند که مطلقاً فرایند انتقال به نظم جدید جهانی در حال وقوع است. در این فرایند، شاهد کاهش و تنزل قدرت آمریکا و ظهور قدرتهای جدید از جمله چین هستیم. اغلب قدرتهای نوظهور، قدرتهای شرقی هستند و در 500 سال اخیر، این برای اولین بار است که قدرتهای نوظهور غیرغربی، نظام جهانی را رهبری خواهند کرد. ویژگی اصلی نظم جدید، فروپاشی هژمونی آمریکایی و غربی است. در نظم بعدی جهانی، آمریکا و اروپا نخواهند بود و احتمالا چین تلاش خواهد کرد تا نقش آمریکا را بر عهده بگیرد.[12]
براساس گزارش «آکادمی فراآتلانتیک» در سال 2014، هژمونی مادی و ایدئولوژیک دراز مدت آمریکا رو به پایان است و نظم بین‌المللی لیبرال در سالهای پیش رو با چالش‌های زیادی روبرو خواهد شد. در نظم جدید بین‌المللی کشورهای نوظهور از جمله برزیل، چین، هند و قدرتهای دیگر هستند که مجموعه متفاوت از فرهنگ، اقتصاد و سیاست خود را دارند و نگاه ضدامپریالیستی و ضداستعماری به جهان دارند. قدرتهای نوظهور، نظم حاضر را ابزاری برای توسعه هژمونی آمریکا و غرب میدانند و خواستار توزیع برابر قدرت بین‌المللی هستند.[13]
آلفرد مک‌کوی استاد دانشگاه ویسکانسین، معتقد است که یک احتمال برای نظم جهانی آینده این است که بین سالهای 2020 تا 2040، شاهد ظهور قدرت‌هایی مانند چین، روسیه، برزیل و هند خواهیم بود که با هم همکاری خواهند داشت و در مقابل، قدرت‌هایی مانند انگلیس، آلمان، ژاپن و آمریکا عقب‌نشینی و افول خواهند کرد و اتحاد خود را از دست خواهند داد. از دید مک‌کوی، احتمال دیگر برای نظم جهانی آینده، نظم جهانی نووستفالیایی است که در آن هژمون‌های منطقه‌ای ایجاد خواهند شد و هر هژمونی بر منطقه خود مسلط خواهد بود. برای مثال برزیل در آمریکای جنوبی، آمریکا در آمریکای شمالی، چین در منطقه آسیای جنوبی، روسیه در منطقه قفقاز، آفریقای جنوبی در منطقه آفریقا. در این شرایط، فضا، فضای مجازی و اعماق دریاها از کنترل «پلیس سابق» یعنی آمریکا خارج خواهد شد و جوامع جهانی جدید تاسیس می‌شوند.[14]
گزارش موسسه کارنگی با عنوان «نظم جهانی در سال 2050» نیز بیان میکند که موازنه قدرت اقتصادی به سرعت در حال تغییر است. در این روند، چین بر آمریکا به عنوان بزرگترین قدرت اقتصادی جهانی غلبه خواهد کرد و در اواسط قرن، چین و هند هر دو در جایگاه رهبران جهانی خواهند بود. موازنه قدرت اقتصادی در جهان به تدریج در حال انتقال از جهان غرب به آسیا و آمریکای لاتین است و در طول 40 سال آینده، انتظار می‌رود این روند تسریع شود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در طول 40 سال آینده، کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین به نیروهای قدرتمند در اقتصاد و سیاست جهانی تبدیل شوند. آمریکا تبدیل به بازیگر منطقه‌ای می‌شود و قدرت نسبی به چین منتقل می‌شود. برآوردهای مربوط به شاخص قدرت ملی نشان می‌دهد که چین در 2025 در سطحی یکسان با آمریکا خواهد بود و در 2050 کاملا از آن جلو خواهد افتاد. بنابراین انتظار می‌رود که از حدود سال 2025 با همگرایی بیشتر قدرتهای بزرگ، نظم سیاسی جهان چندجانبه شود. از بعد اقتصادی نیز انتظار می‌رود که با افول قدرت اقتصادی آمریکا، چین و سایر قدرتهای آسیایی به موتور رشد اقتصاد جهانی تبدیل شوند. نهادهای بین‌المللی تحت رهبری قدرتهای سنتی غربی هم مجبور خواهند بود خود را با نظم جدید سیاسی و اقتصادی تطبیق دهند. [15]
ریچارد هاس، رئیس سابق شورای روابط خارجی آمریکا، معتقد است ماهیت قدرت متحول شده است و گسست از گذشته، گسستی ماهیتی است و جهان آینده نه در سلطه قدرت بزرگ، بلکه تحت نفوذ چندین نوع بازیگر مختلف که بر خوردار از انواع مختلف قدرت هستند، شکل داده خواهد شد. او جهان آینده را جهان بی‌قطبی خوانده، جهانی که شاخصه آن وجود کانون‌های متعدد قدرت است.[16]
واحد تحقيقات پنتاگون هم اخیراً در گزارشي اعلام کرد آمريکا در سال 2035، ديگر ابرقدرت جهان نخواهد بود. آمریکا احتمالاً خود را در محيطي مي‌يابد که روسيه يا چين با اين کشور برابري مي‌کنند يا حتي در برخي زمينه‌هاي اقتصادي و نظامي از غرب پيشي گرفته‌اند. آمريکا و متحدان اين کشور در بيست سال آينده در جهاني زندگي مي‌کنند که شکل‌دهي نظم جهاني در آن به شيوه‌اي که از زمان پايان جنگ سرد مرسوم بوده، بسيار دشوار خواهد بود. در نظم جهانی آینده، تعدادي از دولت‌ها با اراده سياسي، ظرفيت اقتصادي و توانمندي‌هاي نظامي، جهان را وادار به قبول نظمي نوين به بهاي کشورهاي ديگر مي‌کنند.[17] قدرت‌هاي نوظهور از جمله چين، روسيه، هند، ايران يا برزيل به شکلي فزاينده نارضايتيشان را از نقش خود، دسترسي و قدرت در درون نظام بين‌المللي حاضر اعلام کرده‌اند.[18]
جمع‌بندی
شکست و افول نظم لیبرال غربی، واقعیتی است که در نظام بین‌الملل در حال وقوع است. آمریکا به عنوان رهبر این نظم، خود نیز دچار ضعف شده و مولفه‌های قدرت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیکی آن رو به سقوط هستند. واقعیت دیگر جهان امروز، ظهور قدرتهای جدید است که اغلب رویکرد تجدیدنظرطلبانه به نظم امریکایی دارند، قواعد و هنجارهای آن را قبول ندارند و درصدند که در نظم جهانی آینده نقش مهمی داشته باشند. هر چند سناریوهای محتمل برای نظم جهانی آینده متنوع است اما واقعیت مسلم این است که در نظم جهانی آینده، دولت‌های غربی و از جمله آمریکا نقش نخواهند داشت و این قدرتهای آسیایی و شرقی هستند که قواعد و هنجارهای آن را تعیین خواهند کرد.
[1] . G. John Ikenberry, “The Future of the Liberal World Order”, Foreign Affairs, May/June2014, p. 56
[2] . Gideon Rachman,” Think Again: American Decline”, foreign policy, JANUARY 3, 2011
[3] . Michael Cox, “Power Shifts, Economic Change and the Decline of the West?”, International Relations,2012,p.369
[4] . Noam Chomsky,” Noam Chomsky: The Decline of American Empire”, salon, MAY 10, 2016
http://www.salon.com/2016/05/10/noam_chomksy_america_is_a_state_in_decline_partner/
[5]. Fareed Zakaria, “The Post-American World”, W. W. Norton & Company, 2008
[6] Chu Shulong,” Is America Declining?”, The Brookings Institution, November 11, 2011
https://www.brookings.edu/opinions/is-america-declining/
[7] Michael E. Porter & others, “PROBLEMS UNSOLVEDAND A NATION DIVIDED”, Harvard Business School, SEPTEMBER 2016, p.5
[8] Joseph S. Nye, “The Future of American Power: Dominance and Decline in Perspective”, Foreign Affairs, November/December 2010, Vol. 89, No. 6, p.2
[9] Alfred W. McCoy, “The Decline and Fall of the American Empire”, The Nation, DECEMBER 6, 2010
https://www.thenation.com/article/decline-and-fall-american-empire/
[10] William Norman Grigg, America’s Engineered Decline, John Birch Society, 2004
[11] Stephen S. Cohen, The End of Influence: What Happens When Other Countries Have the Money,Basic books, 2010, p.3-6
[12]. G. John Ikenberry, “The Future of the Liberal World Order: Internationalism After America ”, Foreign Affairs, May/June2014, p. 56
[13] Charles A. Kupchan & others, “Liberal Order in a Post-Western World”, Transatlantic Academy, May 2014, p.3-5
[14] Alfred W. McCoy, “The Decline and Fall of the American Empire”, The Nation, DECEMBER 6, 2010
https://www.thenation.com/article/decline-and-fall-american-empire/
[15] Uri Dadush and Bennett Stancil, “The World Order in 2050 “,The Carnegie Endowment for International Peace, April 2010,p.7.21
[16] Haass, Richard N., “The Age of Nonpolarity: What Will Follow U.S. Dominance,” Foreign Affairs,December 3, 2013. http://www.foreignaffairs.com/articles/63397/richard-nhaass/the-age-of-nonpolarity.
[17] برای مطالعه بیشتر ر.ک: «کاهش عناصر قدرت ارتش آمریکا»، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در:
https://goo.gl/1IROm6
[18] “World order in 2035: US could lose ability for global dominance”, 30 Jul, 2016
https://www.rt.com/news/354013-us-global-dominance-2035/
