اندیشکده راهبردی تبیین– یک سال گذشته (از اکتبر 2015 تا اکتبر 2016) را می‌توان یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین زمان‌ها در مسئله فلسطین دانست. سرعت بالای تحولات منطقه‌ای و پیچیدگی سیاست‌ها و منافع بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در سوریه و عراق، موجب شده است نگاه‌ها و تمرکزها از مسئله فلسطین فاصله بگیرد و تغییرات راهبردی و میدانی عرصه فلسطین نادیده گرفته شود.

 فلسطین در یک سال گذشته نزدیک به ۲5۰ تن از جوانان خود که به نسل «پسا اسلو» مشهور شدند را تقدیم سومین انتفاضه فلسطین نموده است. انتفاضه سوم از اکتبر ۲۰۱۶ (۹ مهر ۹۴) با شعار حمایت از مسجدالاقصی و جلوگیری از طرح تقسیم این مسجد آغاز شد. انتفاضه‌ای که به باور بسیاری از تحلیل‌گران صهیونیستی و فلسطینی، نتیجه جنگ ۵۱ روزه و تداوم عدم موفقیت محمود عباس در دفاع از حقوق فلسطینیان به روش مذاکره و گفتگو می‌باشد.

تداوم انتفاضه سوم، مطرح شدن طرح‌های سازش سیسی[1] و فرانسه[2]، انتخابات شهرداری‌های فلسطین و حاشیه‌های آن، مطرح شدن امکان وقوع جنگ چهارم غزه از سوی رژیم صهیونیستی، انتخاب رژیم صهیونیستی به‌عنوان رئیس کمیته ششم مجمع عمومی سازمان ملل، تغییر وزیر جنگ رژیم صهیونیستی، تشدید فرآیند نزدیکی اعراب و تل‌آویو، تصویب بسته حمایت نظامی آمریکا به رژیم صهیونیستی، تضعیف کارآمدی و توان امنیتی تشکیلات خودگردان، حضور مقاومت در نزدیکی جولان اشغالی، مطرح شدن رقبای نتانیاهو برای سرنگونی کابینه وی و… همگی بخشی از تحولات تأثیرگذار بر سیاست رژیم صهیونیستی طی یک سال گذشته است. مروری بر هر کدام از اتفاقات نام‌برده شده و بررسی اهمیت آن‌ها، به‌خوبی روشن می‌سازد که رژیم صهیونیستی در حال تغییر برخی سیاست‌های خویش، بالاخص در بُعد نظامی و امنیتی است.

 اما در میان تمام تحولات، آنچه به نظر می‌رسد بیشترین تأثیر و چالش را برای رژیم صهیونیستی ایجاد کرده ، عملیات‌های شهادت‌طلبانه در کرانه باختری و سرزمین‌های اشغالی 1967 و 1948 است.این عملیات‌ها، پدیده هایی هستند که برخلاف بسیاری از تحولات نام برده شده در بالا، خارج از کنترل بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بوده و حتی بر بسیاری از آنان هم تأثیر گذاشته است. در این یادداشت ماهیت این عملیات‌ها و تأثیر آن بر دیدگاه امنیتی رژیم صهیونیستی و رفتار امنیتی کابینه نظامی نتانیاهو مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

1- عملیات شهادت‌طلبانه، شبه «گرگ‌های تنها»

«گرگ‌های تنها»[3]، راهبرد و اصطلاحی است که با ناامنی یک سال گذشته در اروپا و آمریکا مانند عملیات‌های تروریستی رخ داده در پاریس و اورلاندو، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. گرگ‌های تنها، راهبردی است که جنبش‌های مردمی یا گروه‌های  تروریستی آن را در پیش‌گرفته‌اند و در واقع اقدامی شخصی است که عامل آن به‌تنهایی و بدون این‌که با گروهی ارتباط سازمانی داشته یا از آن کمک دریافت کند، در حمایت از آن گروه، جنبش یا عقیده دست به انجام عملیات‌های گوناگونی می‌زند.

ذکر این نکته مهم است که هرچند اصطلاح گرگ‌های تنها، بیشتر برای گروه‌های تروریستی به کار برده شده است، اما استفاده از این مفهوم، به معنی تروریستی نامیدن اقدامات و عملیات‌های شهادت‌طلبانه فلسطینیان در دفاع از حقوق خویش نیست.

 از آنجا که گرگ‌های تنها با گروه‌ یا جنش خاصی ارتباط مشخصی ندارند و به تنهایی دست به عملیات می‌زنند شناسایی آن‌ها برای نیروهای امنیتی دشوار است. اصطلاح گرگ‌های تنها سابقه طولانی داشته، بارها مورد استفاده قرار گرفته و ریشه آن به دهه نود میلادی در بین گروه‌های تروریستی باز می‌گردد. معنی این اصطلاح این است که بدون اینکه کادر مرکزی یک گروه یا جنبشی نقشه یک عملیات مسلحانه یا خرابکارانه را طراحی کرده باشد، یک شخص به تنهایی و به شکل فردی در نزدیک‌ترین محل اقدام به انجام عملیات نماید.

اصطلاح گرگ‌های تنها در آغاز هزاره جدید مطرح شد و ابومصعب السوری سرکرده گروه موسوم به الطلیعه یکی از تئوریسین‌های آن بود. وی خواستار این نوع از عملیات‌های تروریستی شده و گفته بود که با توجه به اینکه نظارت و مراقبت بر هسته‌های فردی از سوی نهادهای امنیتی دشوار است، باید چنین گروه‌های برای انجام عملیات تروریستی تشکیل شود. ابومصعب السوری معتقد بود اجرای عملیات‌های فردی و یا دستگیری عامل آن تأثیری بر سازمان ندارد.[4]

فهمی هویدی نویسنده معروف مصری معتقد است که پدیده گرگ‌های تنها حامل این پیام به حاکمان و سردمداران است که رواج ظلم، ستم و سرکوب، انسان را به بمب‌های ساعتی تبدیل می‌کند که هر لحظه آماده انفجار است و در این صورت، انتقام نه به توطئه چینی نیاز دارد و نه به گروه‌های تروریستی که نقشه عملیات را طراحی و اجرا می‌کنند زیرا یک نفر از کسانی که مورد ظلم و سرکوب قرار گرفته است، انگیزه خاصی برای انتقام جویی پیدا کرده و دیگر نیازی به تحریک و آموزش و تأمین مالی ندارد.

فهمی هویدی در یادداشتی پس از عملیات شهادت‌طلبانه در تل‌آویو که به عملیات رمضان مشهور شد، اصطلاح گرگ‌های تنها را برای عملیات‌های شهادت‌طلبانه انتفاضه به کاربرد. عملیات مسلحانه رمضان از سوی حمد مخامره و خالد مخامره (دو پسر عمو) از ساکنان شهرک یطا در استان الخلیل در رستورانی در تل‌آویو، قلب رژیم صهیونیستی انجام شد و طی آن 4 صهیونیست به هلاکت رسیدند.

 هویدی با طرح موضوعاتی مانند عدم وجود ارتباط میان دو مجری عملیات با گروه‌های فلسطینی، عدم سابقه و پرونده در دستگاه‌های امنیتی و دست‌ساز بودن اسلحه عملیات، نتیجه می‌گیرد که مدل «گرگ‌های تنها» در فلسطین در حال پویایی و جدی شدن است.[5] عملیات رمضان و عملیات‌های بعدی، باعث شد تا برخی از صهیونیست‌ها بحث «گرگ‌های تنها» را مطرح کنند و با توجه به اهمیت و تهدید این نوع عملیات‌ها، خواستار تغییر رفتار امنیتی رژیم صهیونیستی شدند.

2- تغییر رفتار امنیتی رژیم صهیونیستی

گادی آیزنکوت رئیس ستاد کل ارتش رژیم صهیونیستی، یکی از مسئولینی است که بر لزوم تغییر رفتار امنیتی رژیم صهیونیستی در مقابله با فلسطینیان و عملیات‌های فردگرایانه تاکید دارد. وی در یادداشتی ابتدا ذکر می‌کند که اکنون، پس از ده سال برقراری آرامش نسبی در کرانه باختری، از اکتبر 2015، درگیری‌هایی آغاز شده است که تفاوت اساسی با درگیری‌ها و انتفاضه‌های پیشین دارد.

آیزنکوت تفاوت اساسی این تحولات را، تعدادی از جوانان فلسطینی می‌داند که بدون هرگونه گرایش‌های حزبی و گروهی و هم‌چنین بدون هشدار پیشین، دست به عملیات می‌زنند. او این چالش را مهم‌ترین تهدید کوتاه مدت برای رژیم صهیونیستی معرفی می‌کند.

وی در ادامه تذکر می‌دهد که سازمان‌های اطلاعاتی و ارتش، معمولاً بر روی دو مسئله تمرکز می‌کنند؛ نخست بر مراجع تصمیم‌گیری و نهادهای رهبری طرف مقابل (مانند حماس، فتح و جهاد اسلامی) و سپس بر روی قدرت و توانمندی دشمن. رئیس ستاد مشترک رژیم صهیونیستی در مقایسه انتفاضه کنونی با انتفاضه دوم فلسطین می‌نویسد که ارتش صهیونیستی در گذشته از شیوه «خنثی‌سازی پیشگیرانه» استفاده می‌کرد که مبتنی بر برتری اطلاعاتی و توان آن برای جلوگیری از وقوع عملیات‌ها بود؛ اما مقابله با موج کنونی عملیات‌ها امری مشکل است؛ چرا که علاوه بر آن‌که عامل مؤثری به نام «هشدار قبلی» حذف شده است، مجریان عملیات‌های انتفاضه، خارج از کنترل نهادها و تصمیمات گروه‌های مقاومتی‌اند و لذا دو امری که سازمان‌های اطلاعاتی بر آن تمرکز می‌نمایند، در کنترل امنیت، تأثیرگذار نخواهد بود.[6]

هم‌چنین کوبی میخائیل پژوهشگر موسسه مرکز امنیت ملی رژیم صهیونیستی (INSS) که ریاست میز فلسطین در وزارت امور راهبردی رژیم صهیونیستی را در کارنامه دارد، در یادداشتی تحت عنوان «تروریسم فلسطین در یک سال گذشته: علل و سیاست‌های پیشنهادی» به لزوم تغییر رفتار امنیتی رژیم صهیونیستی پرداخته است.[7]

کوبی میخائیل در یادداشت خود، ضمن اشاره به مفهوم گرگ‌های تنها و بررسی علل به وقوع پیوستن مسئله گرگ‌های تنها میان فلسطینیان، سعی می‌کند به راه‌حل‌هایی برای کنترل موقت و درازمدت این موضوع دست یابد.

کوبی، علل و انگیزه رخداد عملیات‌های مقاومتی از سوی جوانان فلسطینی را موضوعاتی چون گسترش عملکرد داعش و الگوبرداری فلسطینیان از آنان، گسترش شبکه‌های اجتماعی، تأثیر گفتمان دموکراسی و آزادی‌خواهی فردی بر روی فلسطینیان، وضعیت نامساعد اقتصادی جوانان فلسطینی، افسردگی نسل جوان از آینده مطلوب و ناتوانی رهبران فلسطینی در تحقق صلح و خواسته‌های جوانان نام می‌برد.

این پژوهش‌گر مرکز امنیت ملی رژیم صهیونیستی، ترور پیاپی فلسطینیان مجری عملیات‌ها و یا کسانی که از سوی نیروهای امنیتی مورد سوظن قرار گرفته اند، موجب تشدید میل به انتقام و حس ناامیدی شده است.

کوبی میخائیل در حالی مدعی است که وضعیت کنونی لزوماً منعکس کننده احساسات ملی یا مذهبی نیست و در مواردی ناشی از سرخوردگی اجتماعی- شخصیتی است که دلایل شعله‌ور شدن انتفاضه سوم، انگیزه ایمانی و مذهبی و هم‌چنین هتک حرمت مسجدالاقصی از سوی یهودیان و مطرح شدن طرح تقسیم این مکان مقدس است. سرکوب و اشغالگری رژیم صهیونیستی را می‌توان از اصلی‌ترین علل وضعیت کنونی دانست.

کوبی میخائیل معتقد است رژیم صهیونیستی نمی‌تواند تمام انگیزه‌های نام برده شده در بالا را در کوتاه مدت از بین ببرد؛ لذا راه‌کارهایی در دو قسمت کوتاه مدت و بلند مدت ارائه می‌نماید. پیشنهادات وی برای کوتاه مدت عبارت‌اند از: کاهش تنش با جمعیت فلسطینی، عدم مجازات دسته جمعی فلسطینی‌ها، تقویت تشکیلات خودگردان و کمک به وضعیت اقتصادی کرانه باختری. کوبی میخائیل در خصوص برنامه بلند مدت معتقد است اگر رژیم صهیونیستی به دنبال حل معضل عملیات‌های شهادت‌طلبانه از نوع گرگ‌های تنهاست، باید به دنبال احیا و پیگیری مذاکرات سازش، بازتعریف مناطق C در کرانه باختری به‌منظور حفظ امنیت این مناطق و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی در کرانه باختری باشد.

مناطق C، به مناطقی از کرانه باختری گفته می‌شود که بیشتر شهرک‌ها در این مناطق یا اطراف آن است و امنیت و اداره این مناطق بر عهده رژیم صهیونیستی می‌باشد. بسیاری از تحلیل‌گران و مسئولین صهیونیستی معتقدند برای تداوم شهرک‌سازی و حفظ صهیونیست‌ها در کرانه باختری، باید این مناطق به سرزمین‌های اشغالی متصل شده و به‌عنوان سرزمین‌های رژیم صهیونیستی شناخته شوند.

منظور نویسنده از مجازات دسته جمعی، محاصره الخلیل، منع عبور و مرور، اخراج کارگران فلسطینی از سرزمین‌های اشغالی و اقداماتی از این قبیل است که به باور وی موجب تشدید حس انتقام جویی شده است.

نتیجه‌گیری

تحلیل‌گران رژیم صهیونیستی طی یک سال گذشته در خصوص عملیات‌های شهادت‌طلبانه انتفاضه مواضع گوناگونی داشته‌اند؛ اما طی چند ماه اخیر، اصطلاح گرگ‌های تنها در نوشته‌های آنان بیشتر به چشم می‌خورد. کوبی میخائیل پژوهشگر موسسه مرکز امنیت ملی رژیم صهیونیستی (INSS) که ریاست میز فلسطین در وزارت امور راهبردی رژیم صهیونیستی را در کارنامه دارد، با توجه ویژه‌ای به این موضوع پرداخته است. کوبی میخائیل معتقد است رژیم صهیونیستی نمی‌تواند تمام انگیزه‌های رخ دادن عملیات‌های شهادت‌طلبانه را به طور کامل از بین ببرد؛ لذا راه‌کارهایی در دو قسمت کوتاه مدت و بلند مدت ارائه می‌نماید.

پیشنهادات این پژوهش‌گر برای کوتاه مدت عبارت‌اند از: کاهش تنش با جمعیت فلسطینی، عدم مجازات دسته جمعی فلسطینی‌ها، تقویت تشکیلات خودگردان و کمک به وضعیت اقتصادی کرانه باختری. کوبی میخائیل در خصوص برنامه بلند مدت معتقد است اگر رژیم صهیونیستی به دنبال حل معضل عملیات‌های شهادت‌طلبانه از نوع گرگ‌های تنهاست، باید به دنبال احیا و پیگیری مذاکرات سازش، بازتعریف مناطق C در کرانه باختری به‌منظور حفظ امنیت این مناطق و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی در کرانه باختری باشد.

محمدمحسن فایضی/ پژوهشگر مسائل فلسطین