هفتمین کنگره جنبش فتح با حضور 1322 نفر از مجموع 1400 نفر از اعضای این جنبش در رام الله برگزار شد. در این کنگره پنج روزه هیئت‌هایی از 28 کشور و نمایندگانی از گروه‌های فلسطینی از جمله حماس حضور داشتند. شیخ احمد الشیخ به نمایندگی از جنبش حماس، نامه خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی این جنبش در کنگره هفتم فتح را که در آن بر وحدت و مشارکت ملی تأکید شده بود، قرائت کرد.
حضور نمایندگان جنبش جهاد اسلامی هم از نکات موردتوجه در این کنگره بود. این کنگره با توجه به وضعیت محمود عباس و تشکیلات خودگردان در فلسطین بسیار مورد توجه قرار داشت. هدف از برگزاری این کنگره انتخاب مجدد مدیران، ارتقای نسل جدید و احیای سازمان آزادی بخش فلسطین که فتح گروه اصلی آن است، اعلام شده بود.
1-فتح و کنگره‌های پیشین این جنبش
کنگره‌های فتح، طبق قانون و نظام داخلی جنبش هر 5 سال به‌منظور تعیین کمیته مرکزی برگزار می‌شود؛ اما جنبش فتح حتی یک‌بار هم کنگره‌های خود را در موعد مقرر برگزار نکرده است. این مسئله بیشتر به مسائلی چون مکان برگزاری کنگره، جمع‌کردن اعضای پراکنده آن، خطرات امنیتی مربوط به برگزاری آن و همچنین رویکردهای سیاسی بر می‌گردد.
تاکنون هفت کنگره برگزار شده است. کنگره نخست در سال 1962 در کویت برگزار شد. در این کنگره، ساختار سازمانی فتح و وظایف مقامات ارشد مشخص گردید. کنگره دوم تنها با یک سال تأخیر و در سال 1968 در دمشق به‌منظور تعیین اعضای جدید کمیته مرکزی تشکیل شد. کنگره سوم بسیار زودتر از زمان مقر در سال 1971 به‌منظور تشکیل کمیته انقلابی فتح برگزار شد.
کنگره چهارم با تأخیری پنج‌ساله در سال 1980 در حالی در دمشق برگزار شد که تغییرات سازمانی مهمی در فتح رخ داد. اختصاص یافتن حداقل نیمی از کرسی‌های کمیته مرکزی به نظامیان و گسترش شورای انقلابی بخشی از این تغییرات بود.[1] کنگره ششم فتح پس از بیست سال تأخیر، در سال 2009 برگزار شد. با توجه به اهمیت کنگره ششم در فهم وضعیت کنونی فتح و بررسی کنگره هفتم، آن را مفصل‌تر بررسی خواهیم کرد.
2-کنگره ششم فتح در سال 2009
کنگره ششم با حضور بیش از 2300 تن از اعضای فتح برای نخستین بار بدون حضور رهبر کاریزماتیک جنبش فتح و فلسطینیان یعنی یاسر عرفات برگزار شد. این کنگره که با تأخیری 15 ساله (بیست سال پس از کنگره پنجم) برگزار شد، چند ویژگی مهم داشت. یکی از ویژگی‌های مهم این کنگره برگزاری آن در شهر بیت الحم واقع در فلسطین اشغالی و تحت نظارت و کنترل نیروهای امنیتی رژیم صهیونیستی بود. این در حالی بود که دیگر نشست‌های پیشین همواره در خارج از فلسطین تشکیل شده بود.
در کنگره ششم فتح، برخی از سران این جنبش مانند فارق قدومی، هانی الحسن، صخر حبش و محمد جهاد این جنبش را به دلیل مخالفت با محمود عباس تحریم نموده بودند. همچنین حدود 400 نفر از اعضای کنگره فتح به دلیل عدم اجازه حماس به آنان برای خروج از نوار غزه، نتوانستند در این کنگره حاضر شوند.
جنبش حماس این تصمیم را به دلیل بازداشت بیش از هزار عضو و هوادار حماس در کرانه باختری توسط تشکیلات خودگردان اعلام کرد و اعلام نمود تا آزادی طرفداران حماس از زندان‌های خودگران، نباید محمود عباس نباید انتظار داشته باشد حماس با خروج اعضای فتح از نوار غزه موافقت کند. در چهارمین روز برگزاری این نشست، محمود عباس با اجماع شرکت‌کنندگان به‌عنوان رئیس فتح برگزیده شد؛ اما انتخابات کمیته مرکزی و شورای انقلابی در فضای متفاوتی برگزار شد و در جریان آن شخصیت‌های مشهور فتح با انجام مذاکرات مخفیانه با اعضا و کسب آرای آنان برای تشکیل فراکسیون‌های قوی‌تر به رقابت پرداختند.
احمد قریع رئیس تیم مذاکره‌کننده جنبش فتح در مذاکرات سازش را می‌توان مهم‌ترین ناکام انتخابات کنگره ششم دانست. برخی معتقد بودند محمود عباس به دلیل اختلاف نظری که با وی در امور داخلی دولت خودگردان داشت از شکست وی راضی بوده است و به‌نوعی او را از قدرت حذف نمود.[2]
برگزاری کنگره در فلسطین اشغالی با تأخیری 15 ساله، حذف برخی رقیبان محمود عباس و رأی پایین دحلان، برگزاری نخستین کنگره به رهبری محمود عباس و همچنین تحریم حماس و برخی از اعضای فتح از مهم‌ترین ویژگی‌های کنگره ششم فتح بود.
3-کنگره هفتم؛ پیامدها و واکنش‌ها
کنگره هفتم در حالی در روزهای پایانی سال 2016 برگزار شد که 7 سال از کنگره ششم گذشته است و تأخیر دو ساله آن محمود عباس را بسیار تحت فشار قرار داده بود. کنگره هفتم جنبش فتح در بیانیه اختتامیه خود بار دیگر بر پایبندی این جنبش به راهکار سازش و مذاکره با رژیم صهیونیستی و لزوم تشکیل جلسه شورای ملی فلسطین تا سه ماه آینده تأکید کرد. کنگره هفتم جنبش فتح همچنین ابراز امیدواری کرد که کنفرانس بین‌المللی صلح تا پایان سال جاری میلادی در پاریس برگزار شود تا به این ترتیب زمینه پایان اشغالگری رژیم صهیونیستی بر اساس قوانین بین‌المللی و اجرای طرح صلح عربی ارائه شده در سال ۲۰۰۲ و نیز ساز و کار جدید بین‌المللی و با سقف زمانی مشخص فراهم شود.[3]
1-3-محمود عباس و صندلی تشکیلات خودگردان
با توجه به نقش جنبش فتح در فلسطین و قدرت آن در سازمان آزادی بخش فلسطین، همواره رهبر این جنبش به ریاست تشکیلات خودگردان هم رسیده است. لذا به باور تحلیل‌گران کنگره هفتم و شیوه تقسیم قدرت در فتح، بر انتخاب جانشین محمود عباس در تشکیلات خودگردان بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
مهم‌ترین مشکل محمود عباس در وضعیت کنونی حفظ کرسی تشکیلات خودگردان فلسطین است. محمود عباس با توجه به سن بالا و همچنین کاهش شدید مشروعیت و مقبولیتش میان فلسطینیان و حتی صهیونیست‌ها، چاره‌ای جز تحویل صندلی ریاست تشکیلات خودگردان را ندارد. لذا گزینه‌ها و سناریوهای گوناگونی حول جانشینی محمود عباس مطرح شده است. محمد دحلان، ناصر القوه، مروان برغوثی در کنار چند نفر دیگر از مشهور و محتمل‌ترین گزینه‌های مطرح شده‌اند.
ناصر القدوه از سیاست‌مداران باسابقه فلسطینی است که در زمان یاسر عرفات به سمت‌های گوناگونی از جمله نمایندگی ساف در سازمان ملل دست یافت. ناصر القدوه از آنجایی که خواهرزاده یاسر عرفات است بسیار مورد اعتماد عرفات بود اما پس از به قدرت رسیدن محمود عباس به‌مرور از قدرت کنار گذاشته شد و اکنون به دلیل انتقاداتش به تشکیلات و محمود عباس نه در درون فلسطین و نه در میان کشورهای بین‌المللی حامی‌ای ندارد و بسیار بعید است رئیس تشکیلات خودگردان شود.
اما در مقابل، محمد دحلان گزینه‌ای جدی برای تصاحب صندلی محمود عباس است. به نظر می‌رسد دحلان محتمل‌ترین گزینه برای جایگزینی باشد. دحلان نه‌تنها در درون فتح حامیانی دارد بلکه حمایت قاطع کشورهایی چون مصر، اردن، عربستان و امارات را هم به خود اختصاص داده است. جدی‌ترین حامی دحلان مصری‌ها هستند.
محمد دحلان از فعالان جنبش فتح بوده است. او در سازش اسلو در سال ۱۹۹۳ نقش مهمی را ایفا نمود و پس از آن به ریاست سرویس امنیتی فلسطین در نوار غزه منصوب شد. در حقیقت او نقش پلیس حکومت خودگردان را بر طبق صلح با رژیم صهیونیستی برای کنترل گروه‌های مقاومت در نوار غزه را بر عهده داشت. لذا در طی دوران مسئولیتش همکاری‌های بسیاری با سازمان‌های امنیتی تل‌آویو را تجربه نموده است.
بر اساس اسنادی که یکی از مجله‌های آمریکایی در سال ۲۰۰۸ منتشر نمود، محمد دحلان از سوی آمریکا مأموریتی برای سرنگونی حماس در غزه را بر عهده داشته است که البته ناکام ماند و از آن زمان ما شاهد افول محمد دحلان در تشکیلات و سیاست هستیم. این افول تا جایی پیش رفت که در سال ۲۰۱۱ محمود عباس این رقیب دیرینه خود را به اتهام کودتا علیه خودش، از تشکیلات با حکم کمیته مرکزی جنبش فتح اخراج نمود.[4]
محمد دحلان بالأخص با پایان جنگ ۵۱ روزه بسیار تلاش نموده است به فعالیت‌های سیاسی بازگردد. او در سفرهایی به مصر ضمن نشان دادن روابط خوب خود با مصر، از تلاش‌های خود و بازگشایی گذرگاه رفح خبر داد.
مهم‌ترین امتیازی که دحلان در انتخاب شدن به‌عنوان رئیس تشکیلات خودگردان در اختیار دارد، سابقه همکاری امنیتی وی با نیروهای امنیتی صهیونیستی است؛ اما به نظر می‌رسد با همه این موضوعات، محمود عباس به دنبال زدن تیر خلاص به دحلان رقیب جدی و قدیمی خویش است. محمود عباس پیش از آغاز کنگره هفتم اعلام کرده بود قرار است در این کنگره، قاتل یاسر عرفات را معرفی نماید. محمود عباس در این کنگره از معرفی قاتل عرفات سخنی به زبان نیاورد، اما این در حالی است که سال‌هاست عباس و دحلان یکدیگر را به قتل یاسر عرفات متهم می‌نمودند. در صورتی که محمود عباس بتواند به‌طور جدی و مستدل اثبات کند که دحلان در مسموم کردن عرفات نقش داشته است، دحلان با چالش بزرگی برای تصاحب ریاست تشکیلات مواجه خواهد شد. یکی از نتایج مهم کنگره هفتم، کنار رفتن برخی از مخالفان محمود عباس و حامیان دحلان از عرصه قدرت و کمیته مرکزی بود. اتفاقی که به باور برخی تحلیل‌گران، تغییری بر احتمال به قدرت رسیدن دحلان نخواهد داشت. یکی از گزینه‌های مطرح در کنار دحلان و القدوه، مروان برغوثی است.
2-3- مروان برغوثی، صدرنشین نامزدهای پیروز کمیته مرکزی فتح
یکی از غافل‌گیری‌های کنگره در صدر قرار گرفتن برغوثی در انتخابات کمیته مرکزی جنبش فتح بود. مروان برغوثی با کسب ۹۳۰ رأی از مجموع ۱۳۰۰ رأی در جایگاه نخست نامزدهای پیروز انتخابات کمیته مرکزی جنبش فتح قرار گرفت.
وی در سال 1996 به عضویت مجلس قانون‌گذاری فلسطین درآمد. از این سال به بعد به‌شدت از سوی صهیونیست‌ها تحت فشار قرار گرفت و بارها بازداشت شد. در جریان انتفاضه دوم به فعالیت پرداخت و انتفاضه را رهبری می‌کرد تا اینکه در سال 2004 پس از مدتی بازداشت اداری و تمدید این نوع بازداشت بر اساس دادگاه تل‌آویو به پنج حبس ابد محکوم شد. با تمدیدهای پیاپی مدت حبس برغوثی، وی تاکنون در زندان‌های رژیم صهیونیستی است.
مروان برغوثی از شخصیت‌های محبوب افکار عمومی فلسطین در جنبش فتح است. وی را می‌توان جزو مخالفان سازش به شیوه محمود عباس در فتح دانست که به رویکرد مقاومت در مقابل رژیم صهیونیستی باور دارد. در حال حاضر مقاومتی‌ترین شخصیت جنبش فتح محسوب می‌شود. مروان برغوثی تلاش‌هایی برای ایجاد فضای دوستی بین فتح و حماس، به‌منظور آشتی ملی داشته است.
طی سال‌های گذشته در تمامی نظرسنجی‌هایی که در کرانه باختری انجام گرفته، مروان برغوثی همواره از محمود عباس پیشی گرفته است و گزینه نخست ریاست تشکیلات خودگردان از منظر افکار عمومی بوده است. به همین لحاظ، یعنی جایگاه بالایی که در میان افکار عمومی فلسطین دارد اگر در هر انتخاباتی شرکت کند می‌توان گفت پیروز خارج خواهد شد. در جریان مبادله اسیران که در سال 2011 توسط جنبش حماس برگزار شد و بیش از یک هزار اسیر فلسطینی در قبال آزادی گلعاد شالیت آزاد شدند، مروان برغوثی در لیست اولیه حماس قرار گرفت.[5]
اما ذکر این نکته هم ضروری است که برغوثی ضمن آنکه رژیم صهیونیستی را به رسمیت می‌شناسد، معتقد است در صورتی که صهیونیست‌ها پایتختی قدس شرقی فلسطینیان و حق بازگشت آوارگان را به رسمیت بشناسند، می‌توان مسئله فلسطین را حل کرد.[6]
به نظر می‌رسد به دلیل سابقه زندانی بودن برغوثی در بازداشتگاه‌های رژیم صهیونیستی و فعالیت در انتفاضه دوم و همچنان عدم حمایت دیگر کشورهای منطقه‌ای، وی نمی‌تواند گزینه جانشینی محمود عباس باشد و لذا رأی اعضای کنگره فتح بیشتر نمایشی است و کسی را وارد کمیته اصلی جنبش نموده‌اند که در زندان به سر می‌برد و تأثیری بر تصمیم‌گیری‌ها نخواهد داشت.
3-3-حماس و جهاد، پیش به‌سوی وحدت
از دیگر نکات جالب این کنگره حضور هیئتی از حماس و جهاد اسلامی در نشست بود. این در حالی است که همان‌گونه که در ابتدا گفته شد حماس در کنگره ششم نه‌تنها آن را تحریم نمود بلکه اجازه خروج اعضای فتح از نوار غزه برای شرکت در این نشست را هم نداد.
با توجه به ارائه طرح ده بندی برای عبور از وضعیت کنونی فلسطین از سوی دبیر کل جنبش جهاد اسلامی در بیست و نهمین سالگرد تأسیس این جنبش به نظر می‌رسد حضور جهاد اسلامی می‌تواند در راستای این طرح باشد.
پایان دادن به شکاف داخلی، تحقق وحدت ملی و تدوین برنامه جدید یکپارچه و راهبردی بر اساس رهایی از بند اسلو و پایان دادن به شیوه دو دولت (غزه و رام الله) از مواردی است که در بند پنجم طرح رمضان عبدالله شلح به آنان اشاره شده است. در این بند تأکید شده است که تغییر ساختار ساف، پس گرفتن به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی و همچنین عبور از اسلو، همگی باید در قالب یک طرح جامع و یکپارچه با تائید تمام گروه‌های فلسطینی باشد. تأکید جداگانه بر پایان دادن به شیوه دو دولتی در میان فلسطینی‌ها (جدا بودن حاکمیت در نوار غزه و کرانه باختری) نشان‌دهنده تلاش جهاد اسلامی برای همراه نمودن فتح و دیگر گروه‌های فلسطینی در مبارزه با دشمن اصلی و کنار گذاشتن اختلافات داخلی است. می‌توان حضور حماس و جهاد اسلامی در کنگره هفتم را تلاشی برای رفع اتهام عدم تلاش برای وحدت فلسطینی و همچنین اقدامی عملی در راستای طرح ده گانه جهاد اسلامی دانست.
4-نتیجه‌گیری
کنگره هفتم در حالی در روزهای پایانی سال 2016 برگزار شد که 7 سال از کنگره ششم گذشته است و تأخیر دو ساله آن محمود عباس را بسیار تحت فشار قرار داده بود. کنگره هفتم جنبش فتح در بیانیه اختتامیه خود بار دیگر بر پایبندی این جنبش به راهکار سازش و مذاکره با رژیم صهیونیستی و لزوم تشکیل جلسه شورای ملی فلسطین تا سه ماه آینده تأکید کرد. از نقاط مهم و حائز توجه در کنگره هفتم، حضور حماس و جهاد اسلامی در این نشست بود. می‌توان حضور حماس و جهاد اسلامی در کنگره هفتم را تلاشی برای رفع اتهام عدم تلاش برای وحدت فلسطینی و همچنین اقدامی عملی در راستای طرح ده گانه جهاد اسلامی دانست.
حضور حماس و جهاد اسلامی در کنگره هفتم، برگزاری کنگره با حضور اکثریت اعضای فتح، انتخاب دوباره محمود عباس به‌عنوان رهبر فتح، عدم رأی آوری مخالفان محمود عباس و طرفداران دحلان در کمیته مرکزی و همچنین در صدر قرار گرفتن برغوثی در انتخابات کنگره مرکزی از مهم‌ترین تحولات کنگره هفتم بود.
منابع:
[1] «کنگره هفتم فتح: چهره‌های جدید، نوگرا و امیدبخش در کمیته مرکزی»، وب‌سایت موسسه ندا، منتشرشده در تاریخ 22 اردیبهشت 94، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://nedains.com/fa/news/310881
[2] «بولتن قدس: رویدادها و تحلیل‌ها (12)»، موسسه ابرار معاصر، منتشرشده در تاریخ شهریور 88، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.tisri.org/default-847.aspx
[3] «بیانیه پایانی کنگره هفتم جنبش فتح» وب‌سایت خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ 15 آذر 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/95091508386
[4] محمد محسن فایضی، «آیا محمود عباس و تشکیلات خودگردان به پایان خود نزدیک شده‌اند» اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 1 تیر 94، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5] «پوست‌اندازی تشکیلات خودگردان/ مروان برغوثی، جانشین احتمالی ابومازن»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 19 آبان 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/08/19/1234289
[6] مجید صفاتاج، «مروان برغوثی»، وب‌سایت دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/V5lwh8
