در جریان مبارزات انتخاباتی آمریکا، توافق هسته‌ای ایران به یکی از محورهای حمله نامزدهای دموکرات و جمهوری‌خواه علیه هم بدل شده بود. در میان آنها، دونالد ترامپ برنده نهایی این رقابت‌ها مواضع متفاوت و گاه متضادی را در مورد نحوه تعامل خود با برجام اتخاذ کرده بود. او در ابتدای رقابت‌های انتخاباتی از لغو و پاره کردن برجام سخن به میان آورده بود و در اواخر این دور از رقابت‌ها نیز بر لزوم مذاکره مجدد با ایران تاکید کرده بود. او حتی با اشاره به توانایی چانه‌زنی خود به عنوان یک تاجر گفته بود: «رئیس جمهوری آینده می‌داند باید چطور مذاکره کند.»
با این حال به باور برخی ناظران بین‌المللی، با وجود مواضع تند رئیس جمهوری منتخب در مورد برجام در جریان مبارزات انتخاباتی، نمی‌توان یقین داشت که موضع دولت او در عمل نیز چنین باشد. به گفته آنها، اولا به نظر نمی‌رسد که برجام برای دولت ترامپ یا افکار عمومی آمریکایی‌ها از اولویت خاصی در سیاست خارجی برخوردار و مستلزم موضعگیری تند باشد. ثانیا، در جریان رقابت‌های انتخاباتی، عموما نامزدها با اتخاذ مواضعی متفاوت با مواضع طرف مقابل، به خصوص اگر طرف مقابل در قدرت باشد، می‌کوشند بر وجه تمایز خود تاکید کنند و چنین القا کنند که در صورت پیروزی در انتخابات، در رویکرد دولت و در نتیجه، زندگی مردم تغییرات عمده‌ای ایجاد خواهند کرد.
سکوت ترامپ درباره برجام
به نظر می‌رسد تحلیل آنها پر بیراه هم نبود چراکه ترامپ در اولین مصاحبه خود پس از انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور بعدی آمریکا که با روزنامه «وال استریت ژورنال» صورت گرفت از اولویت‌هایش در زمینه «قانون بهداشت قابل دسترسی» و «برداشتن نظارت بر موسسات مالی برای وام‌دهی مجدد» سخن گفت و درباره اولویت خود در زمینه سیاست خارجی نیز به طور غیرمستقیم اعلام کرد قصد دارد در رویکرد سیاست کنونی دولت «باراک اوباما» در قبال معارضان مسلح سوریه تغییراتی ایجاد کند. وی در توضیح سخنان خود گفت: «من در خصوص سوریه، نظر متفاوتی در مقایسه با نظرات خیلی از افراد دارم».
ترامپ پیشنهاد کرد که به جای خلع «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه از قدرت، تمرکز بیشتری بر مبارزه با تکفیری‌های داعش صورت گیرد. رئیس‌جمهور جدید آمریکا این‌گونه موضع خود را تشریح کرد: «رویکرد من این‌گونه است که شما با سوریه مبارزه می‌کنید، سوریه با داعش مبارزه می‌کند و شما باید از شر داعش خلاص شوید. روسیه در حال حاضر به طور کامل با سوریه هم راستاست. در عین حال ایران را دارید که به واسطه ما قدرتمند شده است و این کشور نیز با سوریه هم راستاست….هم‌اکنون ما از شورشیان مخالف سوریه حمایت می‌کنیم و هیچ ایده‌ای از اینکه این افراد چه کسانی هستند نداریم».
وی ادامه داد، اگر آمریکا به اسد حمله کند «این امر در نهایت به جنگ با روسیه و به جنگ با سوریه منتهی می‌شود».
تعدیل مواضع ترامپ از سوی مشاورش
همان گونه که دیده شد ترامپ در اولین مصاحبه خود هیچ حرفی از برجام به میان نیاورد. با این حال، اظهارنظر «ولید فارس» مشاور ترامپ درباره برجام تا حدودی مواضع آینده رئیس جمهور جدید آمریکا را روشن ساخت.
پیش‌تر «فدریکا موگرینی» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش تند به شایعه تغییر سیاست آمریکا مقابل برجام گفته بود توافق هسته‌ای یک امر دوجانبه میان واشنگتن و تهران نیست بلکه سند بین المللی است و همه طرفها باید به آن پایبند باشند.
از این رو بود که «ولید فارس» در گفت وگو با بی بی سی مواضع تند دونالد ترامپ در ایام انتخابات را که از پاره کردن سند برجام سخن گفته بود، اصلاح و تعدیل کرد و گفت: «پاره کردن شاید واژه خیلی تندی باشد، اما او توافقی را که قبلا صورت گرفته بر می‌دارد و با اروپایی‌ها و دیگر طرف‌های درگیر، بازبینی می‌کند».
او در پاسخ این سوال که «آیا منظور بازبینی است یا توقف اجرای توافق؟» گفت: «رئیس جمهور آن را بررسی خواهد کرد، به کنگره خواهد فرستاد و از ایرانی‌ها درخواست خواهد کرد چند مورد را تغییر دهند. او مذاکره می‌کند که این مذاکرات بسیار فشرده خواهد بود».
مشاور عرب تبار دونالد ترامپ که موضع‌گیریهای علنی در طرفداری از اعراب در رقابت با ایران دارد، ادعا کرد: «توافق به این صورتی که الان هست، یعنی فرستادن ٧٥٠ میلیون دلار به ایران بدون دریافت چیز چندانی در برابر آن و افزایش مداخلات ایران در چهار کشور دیگر منطقه، برای دولت ترامپ قابل قبول نخواهد بود».
او در بخش دیگری از مصاحبه خود با بی بی سی فارسی گفت، اولویت اول سیاست خارجی دولت آینده آمریکا موضوع مقابله با داعش است. او گفت که برخورد دولت دونالد ترامپ با مساله مقابله با داعش با رویکرد دولت فعلی آمریکا متفاوت خواهد بود و برخورد دولت جدید را «غیر یکجانبه و قاطعانه‌تر» توصیف کرد.
بعید است ترامپ برجام را لغو کند
«باب کورکر» یکی از جمهوری‌خواهان ارشد آمریکایی که مخالف سرسخت برجام است و یکی از گزینه‌های تصدی پست وزارت خارجه دولت جدید آمریکا به شمار می‌آید نیز در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان گفت: «وقتی رئیس‌جمهور ترامپ روی کار بیاید، اگر بخواهد می‌تواند ظرف پنج دقیقه و با یک حرکت قلم برجام را لغو کند».
به گفته این سناتور آمریکایی، هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات این کشور از سخت‌گیری به ایران و واکنش نشان دادن به موارد نقض توافق حمایت می‌کنند، با این حال لغو توافق مورد حمایت هیچ یک از آنها نیست. از این رو بعید می‌دانم ترامپ توافق هسته‌ای با ایران را لغو کند.
مجموعه این اظهارنظرها بر این موضوع دلالت دارد که رئیس جمهور جدید آمریکا به رغم همه جاروجنجالی که با سخنانش علیه توافق هسته‌ای به پا کرد به هیچ عنوان قصد ندارد زیر توافق بزند.
نکته اینجاست اگرچه ترامپ بر مخالفت خود با «تشکیلات فاسد» دولتی تاکید داشته و خود را فردی مستقل توصیف کرده است، اما در مقام رئیس جمهوری آمریکا، نیازمند همکاری و همفکری سیاستمداران و کارشناسان دولت در تدوین و اجرای سیاست‌های خویش خواهد بود و بعید است لفاظی‌های تند انتخاباتی به همان صورت به سیاست رسمی دولت آینده راه یابند.
تیلرسون و ایران
رکس تیلرسون گزینه ترامپ برای تصدی سمت وزارت خارجه آمریکاست. وی در تاریخ 22 دی‌ماه سال جاری، در کمیته روابط خارجی آمریکا حاضر شد تا در برابر سوالات سناتورها پاسخ‌گو باشد. وی در این جلسه استماع، سخنانی را نیز در خصوص ایران بر زبان جاری ساخت.
وی تصریح کرد: «کشورهای متخاضم مانند ایران و کره شمالی به دلیل امتناع از پیروی از هنجارهای بین‌المللی، تهدیدی جدی علیه جهان هستند.»
اقای تیلرسون در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص ایران ابراز داشت: «چشمان ما باید نسبت به تهدید کنونی ایران کاملا باز باشد و از همه ساز و کارها برای مهار این تهدید و جلوگیری از گسترش آن استفاده کنیم…. نباید مثل لیبی وعراق بدون نقشه اقدام کنیم ولی باید تهدید ایران را کنترل کنیم. هم تولید سلاح و هم فعالیت هایش در کشورهای دیگر را.»
گزینه ترامپ برای وزارت امور خارجه به نقشش ایران در سوریه نیز اشاره کرد و گفت: «این ایران، روسیه و ترکیه هستند که در حال دیکته کردن تحولات سوریه هستند. بایستی بار دیگر با متحدانمان در این باره تعامل کنیم. ترکیه متحد دیرینه ما در ناتو است. بایستی با بار دیگر با اردوغان تعامل کنیم. ما در سوریه دو اولویت داریم؛ یکی اینکه بشاراسد باید برود و دوم اینکه بایستی داعش را شکست داد. انجام همزمان این دو با یکدیگر دشوار است.»
این تاجر آمده به عرصه سیاست تصریح کرد: «چشمان ما باید نسبت به تهدید کنونی ایران کاملا باز باشد و از همه ساز و کارها برای مهار این تهدید و جلوگیری از گسترش آن استفاده کنیم… تهدید ایران فقط محدود به مسئله هسته‌ای نیست، بلکه باید برای مختل کردن حمایت آنها از تروریسم هم تلاش کنیم.»
وی اما در خصوص برجام دوباره بر بازبینی این توافق تاکید کرد و اظهار داشت: «نظرم این است که باید توافق هسته‌ای و توافقات جانبی آن را به طور کامل مورد بازبینی قرار دهیم… این توافق، توان ایران برای دسترسی به سلاح هسته‌ای را متوقف می‌کند، اما برای همیشه مانع آن نمی‌شود.»
اما شاید عجیب‌ترین موضع تیلرسون در خصوص ایران، به حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم بازمی‌گشت. ایران بر اساس برجام حق غنی‌سازی محدود دارد اما تیلرسون مدعی شد: «توافق باید به طور کامل مانع دستیابی ایران به بمب شود، یعنی این کشور غنی‌سازی نداشته و مواد غنی‌شده در این کشور وجود نداشته باشد!»
تیلرسون مجری «دیپلماسی ترامپ» خواهد بود و مواضع او در خصوص ایران نمی‌تواند از مواضع ترامپ دور باشد.
گفت‌وگو با تایمز انگلیس
ترامپ در آستانه به قدرت رسیدن و در گفت‌وگو با روزنامه انگلیسی تایمز به ایران و برجام اشاره داشت. وی در خصوص برجان تصریح کرد که توافق هسته‌ای ایران و 1+5 یکی از احمقانه‌ترین توافقاتی است که تاکنون شاهد آن بوده است.
وی در این مصاحبه گفت: «من نمی‌خواهم بگویم که قرار است با توافق ایران چه بکنم. من نمی‌خواهم الان بازی کنم منظورم این است، نگاه کنید من یک سیاستمدار نیستم. من نمی‌آیم و بگویم که این کار یا کار دیگری می‌کنم …اما من از توافق ایران خرسند نیستم.»
ترامپ سپس ادامه داد: «من فکر می‌کنم این، یکی از بدترین توافقاتی است که حاصل شده است. من فکر می‌کنم برجام یکی از احمقانه‌ترین توافقاتی است که تا بحال دیدم که طبق آن شما 160 میلیارد دلار را به یک کشور برگردانید….توافقی که طبق آن 1.7 میلیارد دلار پول نقد دادید. آیا تابحال 100 میلیون دلار را به شکل اسکناس‌های یکصد دلاری دیدید؟ مبلغ زیادی است. 1.7 میلیارد دلار پول نقد. این پول‌ها بار هواپیما شده بوده است.»
***
