اندیشکده راهبردی تبیین – تجزیه و تحلیل «هدف محور» در حوزه‌ی اطلاعاتی به طور عمیقی با نیازهای کارگزاران امنیتی مرتبط است. این سبک تحلیل، اطلاعاتی را بوجود می‌آورد که به اصطلاح به آنها اطلاعات «قابل اقدام» می‌گویند. هدف از استناد به این روش به دست آوردن برآوردی است که منجر به اقدامی پنهان در عرصه‌ی جنگ اطلاعاتی می‌شود. تجزیه و تحلیل هدف محور در علوم اطلاعاتی جزء کاربردی‌ترین سبک‌های تحلیلی است که اطلاعات را از تولید به مصرف جاری می‌سازد. نگاه امنیتی دو بازیگر اطلاعاتی در قامت دو کشور در یک منطقه میتواند تبیین کننده هدفی باشد که در تحلیل هدف محور اطلاعات استراتژیک نهفته است. ایران و عربستان به عنوان دو کانون قدرت در غرب آسیا که پشتیبان جنگ‌های نیابتی منطقه‌ای می‌باشند، همواره با نگاه دو تهدید به یکدیگر چشم دوخته‌اند. از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تا اکنون که رابطه‌ی دیپلماتیک عربستان با ایران دچار چالش گردیده است، همواره نگاه طرفین به یکدیگر دچار شک و تردید عمیق بوده است. عده‌ای این دیدگاه را ناشی از عمق اختلاف فارس و عرب می‌دانند و آن را به پدیده‌ی تقابلات تاریخی میان ایران و عرب منتسب می‌نمایند، اما دسته‌ی دوم بحث شیعه و سنی را عنوان می‌کنند و اصالت تقابل طرفین را در مذهب و ایدئولوژی می‌دانند ، نگاه سومی نیز وجود دارد که بحث ژئوپلیتیکی را مطرح می‌نماید و دایره‌ی رقابت و خصومت ایران و عربستان را در هاله‌ی گسترش «عمق استراتژیک» تفسیر می‌نماید. فارغ از دیدگاه‌های سه‌گانه‌ی مذکور، «امنیت» زیربنای هرسه مورد اختلاف طرح شده است که شاید عاقلانه‌تر باشد از ترکیب هرسه مورد در این موضوع استفاده شود تا جانب احتیاط رعایت گردد. نگاه امنیت محور ایران و عربستان به یکدیگر، به شدت وابسته به اطلاعاتی است که هر کشور به عنوان واحد سیاسی مستقل درصدد کسب آن است. به طور قطع تحلیل اطلاعاتی نیز در این زمینه به هدف هر کدام از کشورها باز می‌گردد و یک تحلیل هدف محور با زیربنای امنیتی میتواند طرفین را در موقعیت عمل و عکس‌العمل در حالت ابتکار اطلاعاتی قرار دهد. با توجه به نزدیکی جغرافیایی هر دو کشور به یکدیگر، ضرورت واکنش سریع اطلاعاتی در رفتارهای امنیتی متقابل بسیار مشهود است. لذا نزدیک‌ترین سبک تحلیل به رفتارهای قابل اقدام در عرصه‌ی امنیتی رویکرد تجزیه و تحلیل «هدف محور» است. نگاه به جنگ‌های نیابتی در عراق ، سوریه و یمن همگی نشان از واکنش‌های سریع هر دو طرف در دفاع از عمق استراتژیک و عقب راندن مرزهای اطلاعاتی طرف مقابل است. این نگاه به طور حتم ناشی از تحلیلی است که با هدف مشخصی هم‌چون تامین امنیت در خارج از مرزها مرتبط است.
1-سبک تحلیل «هدف محور» اطلاعات
رویکرد هدف محور طبعاً به ایجاد «مدل» منتهی می‌شود. مدل‌ها به قدری در اطلاعات، وسعت کاربرد دارند که تحلیل‌گران به ندرت درباره‌ی آنها به مغز خود فشار می‌آورند. هدف از این مدل به وجود آوردن تصویری مشترک از هدف است که کلیه‌ی شرکت کنندگان می‌توانند عناصر مورد احتیاج خود را در کار، از آنها بیاموزند و هم چنین می‌توانند با استفاده از منابع و اطلاعات موجود اقدام به خلق تصویر دقیق‌تری از هدف بنمایند .
در دیدگاه «هدف محور» فرایند اطلاعات مشتریانی که مسائل عملیاتی دارند به وضعیت موجود اطلاعات درباره‌ی هدف می‌نگرند و با زیر نظر داشتن تصویر هدف موجود، نیازهای اطلاعاتی خود را تعیین می‌کنند. تحلیل‌گران اطلاعاتی که با جمع‌آوری کنندگان اطلاعات کار می‌کنند، نیازها را به شکاف‌های اطلاعاتی یا به اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری کنندگان تبدیل می‌کنند، تا آنها به بررسی آن اطلاعات مشغول گردند. سپس اطلاعات مورد نیاز به دست آمده، در تصویر هدف گنجانده می‌شود. از همین تصویر است که تحلیل‌گران، اطلاعات قابل اقدام را استخراج کرده و آن را برای مشتریان خود فراهم می‌آورند. سپس گروه مشتریان دیدگاه وسیع خود را به تصویر هدف اضافه کرده و نیازهای اطلاعاتی جدیدی را عنوان می‌کنند (کلارک،۵۲:۱۳۸۶-۷۱).
2-وضعیت اطلاعاتی-امنیتی منطقه غرب آسیا
«مجموعه‌ی امنیتی منطقه‌ای» به درستی میتواند در ساختارهای مبتنی بر امر اطلاعاتی در مناطق، خود را نمودار سازد. نگاه به ساحت درگیری‌های اطلاعاتی در غرب آسیا، لزوم بیش از پیش بررسی منطقه به عنوان یک کل که بصورت در هم تنیده در حال تولید امنیت است را هویدا می‌سازد. (بوزان و ویور،۵۴:۱۳۸۸).
مفهومی که حاصل از درهم تنیدگی امنیت منطقه‌ای است، کلید واژه‌ی مناقشات در منطقه است که بطور مشخص در این پژوهش میان ایران و عربستان از بعد اطلاعاتی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد .
مناقشه‌ی منطقه‌ای، مناقشه‌ای تعریف می‌شود که در داخل یک «مجموعه‌ی امنیتی» منطقه‌ای صورت گرفته و اعضا گمان می‌کنند که ارتباط قابل ملاحظه‌ای با امنیت و روابط امنیتی آنها دارد؛ به گونه‌ای که دارای یک عامل خارجی اساسی و مهم است. این تعریف ما را قادر می‌سازد میان یک مناقشه‌ی محدود و کوچک بین کشوری و یک مناقشه‌ی منطقه‌ای تمایز قائل شویم. در درون یک مجموعه‌ی امنیتی، امنیت عبارت است از ایمنی فیزیکی، اما ایمنی میتواند در هر یک از سطوح خارجی یا داخلی هر کشور تهدید یا تقویت شود (لیک و مورگان ،۵۶:۱۳۹۲).
آنچه میان ایران و عربستان در جریان است مناقشه‌ای فراتر از درگیری اطلاعاتی دو کشور است. چراکه دامنه‌ی این درگیری‌ها تا مرزهای اطلاعاتی دو کشور در سوریه و عراق ادامه دارد. نگاه به تحولات یمن و درگیری‌های جنوب عربستان نیز حضور این دو کشور را در نقطه‌ی اصلی مناقشات امنیتی مشهود می‌سازد. نگاه کلی به ساختار اطلاعاتی غرب آسیا، بیش از پیش، حضور ساختارهای اطلاعاتی ایران و عربستان را به عنوان دوقطب اطلاعاتی منطقه مورد توجه قرار می دهد.
3-رفتار شناسی متقابل اطلاعاتی ایران و عربستان براساس سبک هدف محور
رفتارهای متقابل ایران و عربستان باید در سه حوزه‌ی عراق، سوریه و یمن مورد توجه قرار بگیرد. این سه موضوع میتواند نوع رویکرد دو کشور را در قبال یکدیگر و سبک تحلیل طرفین را در امور اطلاعاتی مشخص نماید. جنگ نیابتی و گروه‌های واسطه‌ای که میان این دو واحد سیاسی به نبرد می‌پردازند، علاوه بر جبهه‌ی نظامی در عرصه‌ی اطلاعاتی نیز به جنگ اطلاعاتی می‌پردازند.
1-3-تقابل اطلاعاتی ایران و عربستان در بحران عراق
رویکرد دو طرف در محدود ساختن مرزهای اطلاعاتی طرف مقابل در سیاست حمایت از دولت عراق و یا گروه‌های واسطه‌ای می تواند مورد مطالعه قرار بگیرد. برای درک حضور امنیتی ایران و به تبع آن گسترش عمق اطلاعاتی ایران کافی است به گزارشات سال 2015 رجوع نماییم. در یکی از آخرین گزارش های منتشر شده در مجله‌ی اینترنتی نیوزویک درباره‌ی حضور امنیتی ایران در عراق با عنوان: (( ایرانیان در عراق چه کار می‌کنند؟)) اشاره داشته است که ایران قوی‌ترین کشور حاضر در عراق در منطقه است و دلیل این قدرت را هدایت نیروهای امنیتی عراق توسط ایران می‌داند. در این گزارش رفتار امنیتی ایران را عامل اصلی تسلط ایران در عراق ذکر می‌کند ( NEWSWEEK:2015 ). هم چنان که در مجله‌ی اکونومیست طی گزارشی که در سال 2015 ارائه گردید، پس از مثبت ارزیابی کردن تعاملات امنیتی ایران در عراق، ایران را به دلیل حضور امنیتی در عراق ، قوی‌ترین بازیگر در این موضوع تلقی کرد ( ECONOMIST:2015 ). نقش ویژه‌ی ایران در عراق نیز پیش از این به وضوح در گزارشات استراتژیکی مانند گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل واشنگتن در سال 2006 به آن اذعان گردیده بود ( csis,2006)که اکنون در قالب مستشاری نظامی در کنار ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی قرار گرفته است.
درباره‌ی نقش عربستان سعودی در بحران عراق و تقابل اطلاعاتی آن با ایران می‌توان به گزارش «پاتریک کاک بورن» در ایندیپندت که در ۱۳ جولای ۲۰۱۴ منتشر شده است، استناد کرد . در این گزارش که به وسیله‌ی یک رسانه‌ی وابسته به دولت بریتانیا نگاشته شده است، مراحل ارتباط سازمان اطلاعاتی عربستان با MI6 یا سازمان جاسوسی بریتانیا بسیار مشهود و مستدل است. در این گزارش با تاکید بر اینکه سیاست تقابل اطلاعاتی با ایران در منطقه را دستگاه اطلاعاتی عربستان هدایت می‌کند، بر تاکید این دستگاه به منظور تقابل تمام عیار با ایران و شیعیان منطقه به عنوان حافظ عمق استراتژیک و مرزهای اطلاعاتی ایران می‌پردازد. دستگاه اطلاعاتی عربستان با تشریح سیاست خود مبنی بر کشتار شیعیان جهت تقابل امنیتی با ایران، سعی در نفوذ در شمال عراق را به عنوان حوزه‌ی نفوذ کلیدی مطرح می‌سازد.
نگاه به تحلیل‌های فوق از حضور ایران و عربستان در عراق نکته‌ای را درباره‌ی تحلیل طرفین در حوزه‌ی تقابل اطلاعاتی آشکار می‌سازد؛ جاگیری امنیتی در میان گروه‌های واسطه‌ای به طرز مشهود جزء سیاست‌های اطلاعاتی طرفین است. بازی با مهره‌های حکومتی و ضد حکومت و تغییر مواضع جغرافیایی شمالی و جنوبی نیز از دیگر نکاتی است که نشان‌گر سعی هر دو طرف در محدود سازی عمق استراتژیک طرف مقابل و به عقب راندن مرزهای اطلاعاتی رقیب است. همان‌طور که در فرضیه‌ی اصلی پژوهش بر آن تاکید شد، تنها برآیند سبک تحلیل هدف محور است که قادر به ساخت اطلاعاتی این چنین برای اقدام به حذف و محدود سازی است، زیرا ویژگی بازتولید نیاز و تشخیص شکاف در سبک تحلیل هدف محور میتواند اقدامات و واکنش سریع اطلاعاتی را در پی داشته باشد. تغییر مهره‌های اطلاعاتی از افراد به حضور ژئوپلیتیکی نشان از بازتولید و شناخت شکاف در نیازهای جدید طرفین در حوزه‌ی اطلاعات و امنیت است. این سیر تحلیل که نیاز به سرعت در تفسیر و دقت در اقدام دارد میتواند در ساحت سبک تحلیل هدف محور موثر بیفتد. لذا به طرز مشهودی استفاده از این سبک انعطاف‌پذیر در رفتار طرفین در عراق مشهود است.
محیط چالش اطلاعاتی عراق
2-3-تقابل اطلاعاتی ایران و عربستان در سوریه و یمن
حضور اطلاعاتی ایران و عربستان در سوریه در سایه‌ی حضور نظامی گروه‌های واسطه‌ای، بسیار مشهود است. حمایت عربستان از گروه‌های تروریستی-تکفیری در سوریه مانند احرار الشام، داعش و جبهه‌النصره و ارسال تسلیحات به آنها، هم‌چنین پشتیبانی اطلاعاتی از این گروه‌ها جهت حضور در عمق استراتژیک و تخریب مرزهای اطلاعاتی ایران از سویی و از سوی دیگر نقش مستشاران ایران در سوریه و برآوردهای اطلاعاتی ایران که در سایه‌ی تخریب زیربنای اطلاعاتی گروه‌های تروریستی قرار دارد، همگی موید نبرد اطلاعاتی آشکارتری میان ایران و عربستان نسبت به عراق است.
از جهت دیگر نیز در مسائل مربوط به یمن نیز با توجه به سیاست ضربه‌ی سهمگین نظامی عربستان سعودی ، شاهد حضور اطلاعاتی ایران به مثابه حداکثر مستشاری فکری و نه نظامی، در یمن هستیم . عملیات آزاد سازی دیپلمات ایرانی که پیش از بحران یمن توسط وزارت اطلاعات ایران، نشان از نفوذ اطلاعاتی ایران در یمن و شناسایی مرزهای اطلاعاتی عربستان در شمال یمن و جنوب عربستان دارد. شاید همین نگرانی باعث تشدید رفتار خشن عربستان نسبت به جنبش انصارالله و ملت یمن در اتفاقات اخیر باشد.
محیط ترکیبی ایران و عربستان در سوریه شامل حفظ مواضع تصرف شده و عقب راندن نیروهای نظامی و در نتیجه کوچک سازی مرزهای اطلاعاتی رقیب است. این سیاست اطلاعاتی با رویکرد طرفینی در عراق متفاوت است، زیرا در عراق امکان تعویض مهره‌های بازی به صورت چرخشی در حوزه ی نبرد اطلاعاتی امکان پذیر است، اما در سوریه به دلیل بی ثباتی گزینه‌ها، ثبات اهداف تصرف شده مهم‌تر جلوه می‌نماید. با توجه به آنچه در فرضیه‌ی اصلی به آن تاکید شد، از آنجا که هدف طرفین در سوریه نیز مشابه عراق در عقب راندن مرزهای اطلاعاتی طرف مقابل و تصرف عمق استراتژیک رقیب است، بدین سبب نیز سبک تحلیل هدف محور که منطبق با ساختار تولید نیاز و شناسایی شکاف اطلاعاتی و چرخه‌ی اقدام مناسب از طریق تولید اطلاعات استراتژیک می‌باشد، در محیط نبرد اطلاعاتی بحران سوریه مشهود است.
محیط چالش اطلاعاتی سوریه
در مسئله‌ی یمن با توجه به وزنه‌ی نظامی عربستان در این کشور و گستره‌ی احاطه‌ی اطلاعاتی ایران، محیط نبرد اطلاعاتی دو کشور بسیار متفاوت از سوریه و عراق است. شاید اوج تنش میان عربستان و ایران پس از بحران یمن آغاز شد، با کشتار منا و سرانجام در سناریو اعدام آیت الله شیخ نمر باقر النمر و حمله به سفارت عربستان در ایران به مرحله‌ی نهایی خود رسید. تحلیلی که «جاش سیگل» در «دیلی سیگنال»، که در تاریخ ۵ ژانویه ۲۰۱۶ منتشر شد، با تاکید بر همین سیر، بر نگرانی کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی از لبنان گرفته تا اتحادیه اروپا اشاره داشت. در تحلیل وی با تاکید بر وخامت نبرد امنیتی میان ایران و عربستان، نگرانی به وجود آمده در جامعه‌ی جهانی را متذکر و سیاست فشار بر دو واحد سیاسی را عنوان می‌نماید (dailysignal,2016).
با نگاهی ژرف‌اندیشانه به این تحلیل می‌توان ریشه‌ی نبرد اطلاعاتی ایران و عربستان در یمن را درک و تحلیل نمود. نیاز طرفین به حضور در عمق استراتژیک رقیب و شکست مرزهای اطلاعاتی عاملی بود که مانند عراق و سوریه در اولویت دستگاه‌های اطلاعاتی هر دو کشور قرار گرفت. اما با این تفاوت که هر دو واحد سیاسی در یمن مجبور به واکنش با وزنی متفاوت هستند. باتوجه به اینکه ایران امکان حضور نظامی در یمن ندارد، تنها چتر اطلاعاتی برای نیروهای مقابل عربستان از جمله انصارالله میتواند چاره‌ساز باشد. از سوی دیگر عربستان نیز به دلیل خطر شکست مرزهای اطلاعاتی و رسیدن به مرزهای جغرافیایی از سوی ایران یا به عبارت دیگر گسترش مرزهای عمق استراتژیک ایران تا مرزهای جغرافیایی خود، مجبور به حضور نظامی سرکوب‌گرانه برای حذف نیروهای همسو با ایران است. با عنایت به اینکه در این زمینه بحث حذف عمق استراتژیک طرف مقابل و شکست مرزهای اطلاعاتی مطرح می‌باشد، این بار نیز شاهد ارائه‌ی سبک تحلیل هدف محور در رفتار متقابل هر دو طرف هستیم. زیرا ضرورت تسریع در بازتولید نیازهای درگیر جنگ و شناخت شکاف‌های اطلاعاتی در عرصه‌ی حضور آنی در مرز اطلاعاتی طرف مقابل شاخص کارآمدی سبک تحلیل هدف محور است.
محیط چالش اطلاعاتی یمن
جمع‌بندی
رقابت اطلاعاتی ایران و عربستان در ساختار امنیتی منطقه غرب آسیا همواره باعث تأثیرات قابل توجهی بر کشورهای دیگر در این منطقه بوده است. سوریه ، یمن و عراق به عنوان سه کشور آسیب‌پذیر منطقه از لحاظ امنیتی، به عنوان محیطی برای بازی‌های اطلاعاتی و رقابت امنیتی ایران و عربستان تبدیل شده است. نفوذ و گسترش ایدئولوژی طرفینی، بازی با مهره‌های سیاسی جهت کسب منافع بیشتر، ثبات و بی ثبات سازی به عنوان دو سیاست گسترش عمق استراتژيک ازجمله سیاست‌های امنیتی بوده است که از طرف ایران و عربستان در ساختار امنیتی غرب آسیا دنبال شده و در پی آن تبعاتی برای هر دو کشور به وجود آورده است. نگاه به سیاست‌های اطلاعاتی ایران و عربستان در عرصه‌ی منطقه، نشان از تهدید انگاری طرفینی و در پی آن چینش سیاست تقابلی دارد. تهاجم به عمق استراتژیک طرف مقابل به عنوان پایگاه نفوذ رقیب در منطقه و شکست مرزهای اطلاعاتی از پیچیدگی نگاه سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران و عربستان نسبت به یکدیگر حکایت دارد. نکته مهم اینجاست که دو کشور بر اساس کدام سبک تحلیل به این رفتارهای اطلاعاتی دست می‌زنند و خود را توجیه می‌نمایند. سبک شناسی در رفتار متقابل دو طرف، منوط به چرخه‌ی اقدام و نیاز است که در محیط‌های مختلف برای دو کشور مهم جلوه می‌کند. سبک هدف محور با در نظر گرفتن تمامی ابعاد نیاز طرفین درگیر، شکاف اطلاعاتی، نیازسنجی مداوم، جمع‌آوری منوط به نیاز و ارائه سریع اطلاعات قابل اقدام، نزدیک‌ترین سبک تحلیل اطلاعاتی استنتاج شده از رفتار اطلاعاتی ایران و عربستان نسبت به یکدیگر در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی است. چینش وضعیت بین‌المللی طرفین و امنیت منطقه‌ی غرب آسیا ناشی از تحلیل هدف محور ایران و عربستان با تاکید بر حذف عمق استراتژیک طرف مقابل و پیشروی در مرزهای اطلاعاتی رقیب است.
منابع و مآخذ
فارسی
-آستانا و نیرمال(۱۳۸۸)، مدیریت اطلاعات و امنیت، ترجمه معاونت پژوهشی، تهران: دانشکده اطلاعات.
-بن اسرائیل، اسحاق(۱۳۸۱)، فلسفه و متدولوژی فعالیت‌های اطلاعاتی، م.سلطانی در فراگرد تخمین در سیاست و اطلاعات، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک.
-بوزان،بری و ویور، الی(۱۳۸۸)، مناطق و قدرت‌ها، ترجمه رحمان قهرمان‌پور، تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی غیر انتفاعی.
-حقیقت، صادق(۱۳۸۷)، روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
-ساروخانی، باقر(۱۳۸۱)، روش تحقیق، تهران:سمت.
-شولسکی، آبرام(۱۳۸۷)، نبرد بی صدا، ترجمه معاونت پژوهشی، تهران:دانشده امام باقر(ع).
-زند،ابراهیم(۱۳۹۳)، روش های نوین تحلیل اطلاعاتی،تهران:دانشکده اطلاعات .
-علیخانی،علی(۱۳۹۳)، روش های مقدماتی تحلیل اطلاعات ، تهران :دانشکده اطلاعات.
-کلارک، رابرت ام(۱۳۸۶)، تجزیه و تحلیل اطلاعات، ترجمه محمد صادق بحری، تهران :دانشکده‌ی اطلاعات.
-گلدمن، جان(۱۳۹۴)، کاربرد روش تحقیق در تحلیل اطلاعاتی، ترجمه معاونت پژوهش و تولید علم،تهران: دانشکده اطلاعات.
-گودرزی، علی(۱۳۹۲)، تاریخچه و تقسیم بندی اطلاعات، تهران: معاونت اطلاعات آجا.
-لیک،دیوید و مورگان،پاتریک(۱۳۹۲)، نظم های منطقه‌ای، ترجمه‌ی سیدجلال دهقانی
فیروزآبادی،تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی
-واعظی،محمود(۱۳۹۰)، بحران‌های بین‌المللی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
-والتز، ادوارد(۱۳۹۰)، عملیات و اصول جنگ اطلاعات، ترجمه غلامعلی جانگداز، تهران:دانشکده امام باقر(ع).
انگلیسی
-CSIS (2006) Iran revolutionary guards, Washington.
-Dowding, Keith (2010), Encyclopedia of Power, SAGE, USA.
سایت
http://dailysignal.com/2016/01/05/how-the-latest-middle-east-crisis-complicates-iran-nuclear-deal-syrian-war/
((Siegel, josh, How the Latest Middle East Crisis Complicates Iran Nuclear Deal, Syrian War, 5, january2016, daily signal))
-http://www.independent.co.uk/voices/comment/iraq-crisis-how-saudi-arabia-helped-isis-take-over-the-north-of-the-country-9602312.html
((Cockburn,Patrick,Iraq crisis,13,july2014,independent))
-http://www.indiandefencereview.com/news/indias-strategic-depth-not-mere-military-term/
((Katoch, ranian, Strategic Depth – Not Mere Military Term, 23, Jun2014, IDR.))
-http://www.newsweek.com/what-are-iranians-doing-iraq-303107
-http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21637416-wars-syria-and-iraq-are-sucking-iran-ever-more-tangled-conflicts-death
