اندیشکده راهبردی تبیین – اخیراً در کنگره ایالات‌متحده آمریکا طرحی مطرح‌شده است که هدف نهایی آن قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سازمان‌های تروریستی خارجی یا FTOs که وزارت خارجه آمریکا تهیه می‌کند است. در متن این طرح کنگره از وزیر خارجه آمریکا خواسته است که طی یک گزارش اعلام کند «آیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران واجد شرایط قرارگیری در لیست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا است؟ یا نه». بررسی ویژگی‌های سازمان‌های تروریستی خارجی ازنظر آمریکایی‌ها، امکان‌سنجی قرارگیری نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این لیست و نهایتاً آثار و پیامدهای بین‌المللی این طرح –در صورت نهایی شدن- در یادداشتِ پژوهشیِ پیش رو موردنظر است.
تحریم؛ راهبرد اصلی آمریکا برای مقابله با ایران
ایران، عمر درازی را با تحریم‌های مختلف سر کرده است، نمونه‌های اولین تحریم‌ها، به دهه 30 بازمی‌گردد، زمانی که انگلستان در تلافی ملی کردن صنعت نفت، برای خریداران نفت ایران تعقیب قضایی در نظر گرفت و درنتیجه‌ی این سیاست، بسیاری از کشورها تمایلی به خرید نفت ایران از خود نشان نمی‌دادند. تحریم نفتی بریتانیا علیه ایران، نه‌تنها موجب ایجاد مشکلات در سطح بین‌المللی می‌شد بلکه در سطح داخلی نیز مردم ایران را با گرانی بی‌سابقه و تورم بیش‌ازاندازه روبه‌رو می‌ساخت.[1] در سراسر دوران بعد از انقلاب اسلامی، به‌غیراز بازه‌یِ زمانیِ پیروزیِ انقلاب تا 13 آبان 58 آمریکایی‌ها تحریم‌های متعددی را به بهانه‌های مختلف علیه ایران اعمال کردند. می‌توان گفت در بیش از سه دهه‌ی گذشته، «تحریم» هسته‌ی اصلی راهبرد آمریکا برای مقابله با سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایران بوده است. تحلیل‌های بسیاری دلیل انتخاب شدن تحریم به‌عنوان ابزار مقابله با ایران را عدم توانایی آمریکا برای رویارویی مستقیم نظامی بیان کرده‌اند. چراکه در صورت حمله آمریکا به ایران اولاً ابعاد پاسخ ايران به هرگونه حمله، به لحاظ اطلاعاتي کاملاً مبهم است، ثانیاً حمله نظامي موجوديت متحدان منطقه‌ای امريكا را از طريق درگير كردن آنها با ايران به نحو بی‌سابقه‌ای به خطر خواهد انداخت و ثالثاً هزينه اقتصادي حمله نظامي براي آمريكا كمرشكن خواهد بود. مضافاً اینکه حمله نظامي، مردم ايران را حول نظام سیاسی کشور، كاملاً متحد می‌کند. دلایل بسیارِ دیگری نیز وجود دارد که ذکر آنها از حوصله این مطلب خارج است.[2]
با این محاسبات هیئت حاکمه و برنامه‌ریز آمریکایی برنامه طویل‌المدت تحریم را برای مقابله با ایران ارائه کرده است که فارغ از گرایش دولت‌های دموکرات یا جمهوری‌خواه به‌صورت مستمر پیگیری می‌شود. هدف از تحریم‌ها –به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی- اثرگذاری بر رفتار منطقه‌ای و بین‌المللی ایران[3] و تغییر این رفتار وفق مراد آمریکایی‌ها و متحدان منطقه‌ای آنها مانند عربستان و رژیم صهیونیستی تعریف‌شده است. به‌ویژه اینکه صهیونیست‌ها نسبت به هرگونه امتیازدهی به ایران از طریق لغو تحریم‌ها واکنش شدید نشان می‌دهند.[4]
تحریم‌های جدید با بهانه‌های جدید
تحریم، این حربه‌ی نام‌آشنای آمریکایی‌ها علیه ایران مجدداً در کنگره‌ی آمریکا و این بار برای محدودسازی بیشتر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تنبیه شرکت‌هایی که با ایران معامله می‌کنند و ممانعت از فروش هواپیما به ایران توسط چند تن از نمایندگان و سناتورهای آمریکایی بر سر زبان‌ها افتاده است. طرح تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و قرار دادن آن در لیست سازمان‌های تروریستی که توسط «میشل مک‌کال»[5] عضو مجلس نمایندگان ارائه شده، نسبت به بقیه از اهمیت بیشتری برخوردار است، چون مستقیماً باهدف کلی تحریم‌ها در ارتباط است و در تنگنا قرار دادن سپاه ازنظر آمریکایی‌ها می‌تواند بر رفتار منطقه‌ای و بین‌المللی ایران اثر داشته باشد. این طرح در مراحل اولیه است و در آن از وزیر خارجه‌ی آمریکا خواسته‌شده است تا گزارشی را تهیه و به مجلس نمایندگان ارائه نماید و در آن مشخص کند آیا سپاه پاسداران دارای ویژگی‌هایی هست که بتوان آن را در لیست سازمان‌های تروریستی خارجی قرارداد یا نه؟[6] لذا بدیهی است که ادامه پیگیری و تصویب نهایی طرح به گزارش وزارت خارجه‌ی آمریکا بستگی دارد. اما اینکه اصولاً آمریکا می‌تواند سپاه پاسداران را جزو گروه‌های تروریستی محسوب کند یا نه، مسئله‌ای جدا است که در ادامه بیشتر به آن پرداخته خواهد شد. پیش‌ازاین نیز تلاش‌هایی برای قرار دادن نام سپاه پاسدارن در لیست گروه‌های تروریستی شده بود، آخرین اقدام در این زمینه به تلاش وزیر خارجه‌ی اردن در نشست نیویورک آذر1394 که به‌منظور یافتن راه‌حلی برای پایان بحران سوریه برگزارشده بود برمی‌گردد. در آن نشست ناصرالجوده، وزیر خارجه‌ی اردن که کشورش مسئول تهیه فهرست گروه‌های تروریستی فعال در سوریه و ارائه آن به نشست بود، نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نیز در فهرست این گروه‌ها قرار داد. در آن نشست وقتی الجوده با واکنش و اعتراض وزیر امور خارجه ایران مواجه می‌شود، در واکنشی انفعالی بابیان اینکه «نام سپاه را ]هم[ نه اردن، بلکه یکی دیگر از کشورها]ی حاضر در نشست[ ارائه کرده است»[7] خود را تبرئه می‌کند.
لذا طرح قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کنار گروه‌های تروریستی مانند القاعده، داعش، جیش الفتح الشام و… طرح جدید و حرف تازه‌ای نیست، یک سال پیش از دهان وزیر خارجه اردن بیرون آمد و امروز از زبان مک کال آمریکایی شنیده می‌شود.
تروریست کیست؟؛ معیارهای آمریکایی تروریسم
طبق رویه‌ی دولت آمریکا دو طبقه بندی کلی برای تشخیص گروه‌های تروریستی وجود دارد؛ طبقه‌بندی اول که طبق «قانون مهاجرت و ملیت آمریکا»[8] انجام می‌شود گروه‌هایی را تحت عنوان «سازمان‌های تروریستی خارجی» شناسایی می‌کند.[9] طبقه‌بندی دوم که بر مبنای «دستور اجرایی شماره 13224»[10] رئیس جمهور انجام می‌شود گروه‌ها، افراد، موجودیت‌های گسترده‌تری را می‌تواند مورد شمول قرار دهد. مرجع اجرایی دستور اجرایی 13224، وزارت خزانه‌داری آمریکا است که موظف شده است دارایی گروه‌هایی که تحت عنوان گروه تروریستی معرفی می‌شوند را مصادره نماید، این گروه‌ها بانام «گروه‌های ویژه تروریستی شناسایی‌شده جهانی»[11] نیز شناخته می‌شوند. لیست «سازمان‌های تروریستی خارجی» توسط وزارت امور خارجه و لیست «گروه‌های ویژه تروریستی شناسایی‌شده جهانی» توسط وزارت خزانه‌داری تهیه می‌شود. هر دو مرجع، فهرست‌های خود را با هماهنگی و مشورت وزارت دادگستری آمریکا نهایی می‌کنند.
همان‌گونه که پیشتر گفته شد طرح مجلس نمایندگان آمریکا باهدف درج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌عنوان یک سازمان تروریستی خارجی ارائه و از وزیر امور خارجه خواسته‌شده است تا تعیین کند سپاه پاسداران ویژگی‌های لازم را برای قرارگیری در چنین فهرستی دارد یا نه. همچنین گفته شد که لیست سازمان‌های تروریستی خارجی(FTOs) بر اساس «قانون مهاجرت و ملیت امریکا» انجام می‌شود. ویژگی‌هایی که وجود آنها باعث می شود یک سازمان از نظر آمریکایی ها تروریستی تلقی شود در بخش 219 از قانون مهاجرت و ملیت این کشور ذکرشده و مهمترین آنها عبارت‌اند از:
- یک سازمان خارجی باشد؛
- درگیر فعالیت‌های تروریستی بوده یا اینکه دارای توان و انگیزه درگیر شدن در فعالیت‌های تروریستی باشد؛
- فعالیت‌های تروریستی آن سازمان، امنیت اتباع آمریکایی یا امنیت ملی آمریکا را تهدید کند.
وقتی یک سازمان به‌عنوان «سازمان تروریستی خارجی» شناخته شود مجموعه تبعات و محدودیت‌هایی از طرف دولت آمریکا بر فعالیت‌های آن تحمیل می‌شود، ازجمله اینکه؛ تمام دارایی‌های آن در آمریکا مصادره می‌شود، هیچ‌یک از اتباع و شرکت‌های تابعه آمریکایی حق انجام معامله کالا و خدمات با آن سازمان را نداشته و بانک‌های آمریکایی موظف به خودداری از انجام تراکنش‌های مالی برای سازمان می‌باشند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
چرا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی!؟؛ آیا سپاه می‌تواند مصداق یک سازمان تروریستی خارجی باشد؟
در رابطه بااینکه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ازنظر آمریکایی‌ها می‌تواند مصداق سازمان تروریستی خارجی یا FTO قرار گیرد یا نه و اصولاً اینکه چرا طرح مجلس نمایندگان آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را هدف قرار داده است، سه نکته وجود دارد:
اوّل: ویژگی‌های ذکرشده برای سازمان تروریستی خارجی در بخش 219 قانون مهاجرت و ملیت آمریکا بسیار مبهم و تفسیرپذیرند. به‌ویژه آن قسمت که در مورد تواناییِ بالقوه‌ی سازمانِ هدف گرفته‌شده است. با این تعریف طیف بسیار گسترده‌ای از نهادها و سازمان‌ها می‌توانند به بهانه‌ی اینکه توانایی انجام فعالیت تروریستی را دارند، ازنظر آمریکایی‌ها FTO قلمداد شوند؛
دوم: قانون مهاجرت و ملیت آمریکا دست مراجع دولتی آمریکا را بسیار باز گذاشته است تا بدون قید زمان و موضوع، هر سازمانی را که «تشخیص» دادند در لیست FTOs درج کنند. مشخص است که معیار مشخصی برای اینکه دولت آمریکا تشخیص دهد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دارای «انگیزه» فعالیت تروریستی هست یا نه؟، وجود ندارد. ازاینجا است که شاخص‌های سیاسی وارد موضوع می‌شود و مسائلی مانند عملکرد سپاه پاسداران در تقابل با سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا در خلیج‌فارس، عراق، سوریه و… مبنای تعیین گروه تروریستی قرار می‌گیرند.
سوم: نکات اوّل و دوم ما را به پاسخ سؤال «چرا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؟» راهنمایی می‌کند. هراندازه که دلایل آمریکایی‌ها برای قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست FTOs سطحی و ضعیف است، دلایل بسیاری برای انگیزه آمریکایی‌ها جهت تسویه‌حساب و محدودسازی این نهاد حکومتی و انقلابی ایران وجود دارد. رهبر معظم انقلاب و فرماندهی کل قوا در مقاطع مختلف نسبت به این‌گونه حملات خارجی علیه نهادهایی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اشاره‌کرده و انگیزه پشت این حملات را از بین بردن «عوامل اقتدار ملی» معرفی نموده‌اند.[12] با توجه به نقش منطقه‌ای سپاه و مقابله با سیاست‌های مداخله‌جویانه آمریکا در منطقه نیز خود دلیل محکم دیگری برای سیاسی و بی مبنا بودن طرح مجلس نمایندگان آمریکا است. نتیجه اینکه دودسته دلیل کلی برای انگیزه پشت طرح آمریکایی وجود دارد؛ 1. از بین بردن عوامل اقتدار ملی و 2. تسویه‌حساب انفعالی با سپاه پاسداران به دلیل نقش منطقه‌ای این نهاد در مقابله با سیاست‌های آمریکا و متحدان آن.
پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
قرارگیری نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تحریمی وزارت خارجه‌ی آمریکا دارای پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی چندی است که در ادامه مهمترین آنها مورد بررسی و مداقّه قرار خواهند گرفت.
1- مصادره اموال متعلق به جمهوری اسلامی ایران توسط دولت آمریکا و نقض حقوق بین‌الملل
اولین پیامد بین‌المللی که می‌تواند نقض فاحش حقوق بین‌الملل درنتیجه اقدامات اجرایی ناشی از این طرح، توسط دولت آمریکا نیز باشد به اثرات داخلی برمی‌گردد، اگرچه صرف اقدام به قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تحریمی وزارت امور خارجه، مغایر قواعد حقوق بین‌الملل نیست، لکن اثرات و تبعات اجرایی آن در موارد متعددی می‌تواند در تباین با مقررات و قواعد مصرّح حقوق بین‌الملل قرار گیرد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یکی از نهادهای حکومتی ایران بوده، شرح وظایف آن در قانون اساسی آمده است[13] و لذا وظایف خود را به نمایندگی از حکومت ایران انجام می‌دهد. به‌این‌ترتیب اموال متعلق به سپاه به‌صورت مستقیم اموال دولتی ایران محسوب می‌شود. به‌موجب «کنوانسیون مصونیت دولت‌ها و اموال متعلق به آنها»[14] هرگونه دخل و تصرف در اموال متعلق به دولت‌ها و مصادره به نفع هر دولت دیگری خلاف قواعد حقوق بین‌الملل دانسته شده است. ماده 5 کنوانسیون مزبور صراحتاً در این مورد اقدام به قاعده گذاری نموده است.[15] به‌موجب این کنوانسیون ادعای علیه اموال دولت‌ها نزد یکدیگر حتی قابلیت طرح در دادگاه‌های داخلی را نیز ندارد. کنگره امریکا با تصویب قانون جاستا[16] در 28سپتامبر 2016 یک‌بار صراحتاً خلاف قواعد حقوق بین‌الملل اقدام به قانون‌گذاری نموده است[17] لذا خیلی دور از انتظار نیست این بار نیز به بهانه‌ی قرار دادن نام سپاه در لیست تحریمی وزارت خارجه، دولت امریکا اقدامی تازه در جهت مصادره اموال متعلق به ایران انجام دهد.
2- اقدام به توقیف یا بازرسی کشتی‌های متعلق به سپاه پاسداران در آب‌های آزاد
در مواردی که آمریکا بخواهد به بهانه قرار داشتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سازمان‌های تروریستی اقدام به توقیف یا بازرسی کشتی‌های متعلق به این نهاد کند، علاوه بر اینکه موجب افزایش تنش و تهدید صلح و امنیت بین‌المللی می‌شود، صراحتاً رژیم حقوقی حاکم بر دریای آزاد را که آزادی کشتیرانی برای همه‌ی کشورها و مصونیت مطلق کشتی‌های جنگی از توقیف و بازرسی را به رسمیت شناخته، نقض می‌کند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3- فشار برای محدودسازی حضور برون‌مرزی سپاه پاسداران
یکی دیگر از پیامدهای قرار دادن نام سپاه در لیست FTOs می‌تواند آغاز تلاش‌های برای محدودسازی حضور برون‌مرزی این نهاد باشد. درحالی‌که سپاه پاسداران در طول 6سال گذشته بیشترین درگیری و مبارزه را با گروه‌های تروریستی مانند داشته است، چه توجیهی برای درج نام آن در لیست سازمان‌های تروریستی دولت آمریکا وجود دارد؟ لذا از تلاش برای درج نام سپاه در لیست سازمان‌های تروریستی خارجی، این‌گونه برداشت می‌شود که آمریکا در پی بهره‌برداری سیاسی و ابزاری از این لیست و بدنام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از طریق قرار دادن نام آن در کنار گروه‌هایی مانند القاعده و داعش است. بعد از درج نام سپاه در لیست FTOs اقدام بعدی دولت آمریکا، می‌تواند فشار برای محدودسازی حضور مستشاری سپاه در سه سطح راهبردی، عملیاتی و میدانی در کشورهای درگیر با تروریسم و کمک به دولت‌های آنها باشد. این اقدام می‌تواند از طریق مذاکره و فشار یک‌جانبه آمریکا، ائتلاف‌سازی در کنفرانس‌ها و نشست‌های سیاسی و یا درج نام سپاه در قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل به‌عنوان یک سازمان تروریستی انجام شود.
4- ایجاد محدودیت و مانع برای برخی معاملات تسلیحاتی ایران
اقدام دولت امریکا می‌تواند روی معاملات تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران با کشورهایی که تحت نفوذ ایالات‌متحده قرار دارند، تأثیرگذار باشد. این مورد نیز یکی از تبعات سیاسی قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست FTOs است که آمریکا با اهرم‌ها و ابزارهای فشاری که در اختیار دارد برخی کشورها را مجبور کند تا معاملات تسلیحاتی خود با ایران را کاهش داده و یا قطع کنند.
5- شکل دادن به یک هجمه تبلیغاتی و روانی
یکی دیگر از تبعات و پیامدهای اقدام دولت آمریکا، شدت یافتن هجمه تبلیغاتی و روانی علیه جمهوری اسلامی ایران در رسانه‌های غربی است. اصولاً هم یکی از اهداف تهیه لیست‌هایی مانند FTOs ایجاد یک جوّ روانی و هجمه تبلیغاتی علیه سازمان‌هایی است که نامشان در آن درج می‌شود.
نتیجه‌گیری
طرح تحریمی کنگره برای قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا بخش دوم سناریویی است که غرب برای حذف عوامل اقتدار ملی جمهوری اسلامی ایران طراحی کرده است در بخش اول سناریویِ حذف عوامل اقتدار ملی، تحریم و فشار عمومی بر متن جامعه دنبال می‌شود تا در بخش دوم به علت سازی مطلوب غرب و القای آن به جامعه عمومی ایران پرداخته شود. هدف این است که افکار عمومی جامعه ایران نسبت به عواملی که غرب آنها را مسبب تحریم و فشار بر جامعه معرفی می‌کند «اقناع» شوند. در این سناریو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌عنوان مهمترین عامل اقتدار ملی تعریف می‌شود که حتی رسانه‌های نشان‌دار غرب هم به‌صراحت آن را تحت عناوینی مانند «ستون فقرات نظام سیاسی ایران» اعلام کرده‌اند.[18] با این توصیفات تا حدود بسیار زیادی هدف طرح تحریمی کنگره علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشخص می‌شود؛ اعمال تحریم بر متن عمومی جامعه از یک‌سو و نشان دادن سپاه پاسداران و عملکرد آن به‌عنوان عامل این تحریم‌ها از سویی دیگر. هدف این سناریو نیز اقناع و رساندن افکار عمومی جامعه به نقطه‌ای است که سپاه پاسداران به‌عنوان علل تحریم‌های اعمال‌شده تلقی و زمینه برای تضعیف و در صورت امکان حذف آن فراهم شود.
پی‌نوشت‌ها:
[1] http://www.bashgah.net/fa/content/show/90508
[2] ر.ک به «دلایل عدم توانایی آمریکا در حمله نظامی به ایران»
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/567238
[3] ر.ک : مصاحبه «حسن حکیمیان»، منتشر شده در سایت شورای روابط خارجی آمریکا (CFR)، قابل بازیابی در آدرس زیر:
http://www.cfr.org/iran/sanctions-affect-irans-economy/p28329
[4] “The end of sanctions against Iran”, Published in “The times of Isreal”:
http://blogs.timesofisrael.com/the-end-of-sanctions-against-iran/
[5] Mc Caul, Michael
[6] برای مطالعه متن طرح مراجعه شود به آدرس:
https://www.congress.gov/bill/115th-congress/house-bill/380/text?r=51
[7] http://www.isna.ir/news/94092815919
[8] United States Immigration and Nationality Act: https://www.law.cornell.edu/uscode/text/8/chapter-12
[9] FTOs: Foreign Terrorist Organizations
[10] https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/terror.pdf
[11] SDGTs: Specially designated Global Terrorists
[12] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=35367
[13] مباحث و وظایف مربوط به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ذیل اصول 110، 157، 172 و 176 درج شده است.
[14] United Nations Convention on Jurisdictional Immunities of States and Their Property : https://treaties.un.org/doc/source/recenttexts/english_3_13.pdf
[15] ماده 5 کنوانسیون:
– A State enjoys immunity, in respect of itself and its property, from the jurisdiction of the courts of another State subject to the provisions of the present Convention.
[16] Justice Against Sponsors of Terrorism Act: https://www.congress.gov/bill/114th-congress/senate-bill/2040/text
[17] ر.ک : انگیزه و اهداف قانون عدالت علیه حامیان تروریسم کنگره آمریکا (جاستا)؛ سالار نامدار وندایی، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
[18] بی بی سی فارسی، برنامه پرگار؛ 17 دسامبر 2016، قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://www.youtube.com/watch?v=l5m1oohnK9Q
