اندیشکده راهبردی تبیین – بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا موضوعات مختلف و بعضاً متعارض در مورد سیاست خارجی این کشور در قبال غرب آسیا به‌ویژه سوریه از سوی رئیس‌جمهور، وزرا و مشاوران او مطرح شده است. قابل‌توجه‌ترین موضوع مطرح شده، ایجاد منطقه امن در سوریه می‌باشد. حال سؤالی که ایجاد می‌شود این است که اهداف دولت جدید از مطرح کردن طرح منطقه امن در سوریه چیست و پیامدهای اجرای احتمالی آن بر تحولات آتی سیاسی و میدانی بحران سوریه چه خواهد بود.

دونالد ترامپ و تیم جدید حاکم بر کاخ سفید به دلیل عدم وجود سابقه سیاسی قابل‌توجه، چه در زمان رقابت‌های انتخاباتی و چه در چند هفته مسئولیت، از یک سیاست روشن خارجی برخوردار نبوده است و تاکنون آنچه مطرح شده، ارائه سیاست‌های گوناگون و گاهاً متناقض بوده است و به نظر می‌رسد با توجه تصمیمات غیر منتظره و تغییر مواضع هیئت حاکمه جدید در موضوعات مختلف دیگر همچون پایتختی رژیم صهیونیستی در بیت‌المقدس، سیاست چین واحد و محدودیت‌های مهاجرتی، نمی‌توان فعلا به یک پیش‌بینی مشخص از آینده سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا در غرب آسیا امید داشت.

منطقه امن در سوریه یکی از مباحث قدیمی بحران سوریه می‌باشد که تقریباً از ابتدای بحران سوریه از سوی دولت‌های ترکیه، عربستان سعودی، فرانسه و برخی از مقامات جمهوری‌خواه آمریکا همچون سناتور مک‌کین به بهانه حمایت از آوارگان و مردم غیرنظامی مطرح شده ولی در واقع هدف اکثریت مطرح کنندگان این طرح تضعیف نظام سوریه بوده است[1].

دستگاه سیاست خارجی اوباما به دلایل مختلف از این امر سرباز می‌زد. ازجمله دلایل این امر را می‌توان ناکارآمدی منطقه امن و همین‌طور ایجاد فضا برای گسترش اقدامات گروه‌های تکفیری همچون گروه داعش و فتح الشام عنوان کرد. اما علت اصلی که می‌توان در مورد عدم موافقت دولت اوباما با منطقه امن عنوان کرد، واقعیت‌های سیاسی و میدانی بود که ایالات‌متحده آمریکا با توجه به آن در اجرای این سیاست تردیدهای جدی داشت.

مطرح شدن منطقه امن توسط تیم سیاست خارجی ترامپ در شرایط کنونی با استقبال عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی، فرانسه و ترکیه روبرو شده و از سوی دیگر با مخالفت ضمنی و محتاطانه روسیه و مخالفت صریح دولت سوریه[2] مواجه شده است.

 

 

اهداف ترامپ از طرح منطقه امن

به نظر می‌رسد مطرح شدن این طرح دارای اهداف متفاوت و چندگانه است:

1- اجرای وعده انتخاباتی ترامپ در مورد منطقه امن در سوریه: دونالد ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی وعده‌های مختلفی می‌داد.[3] برای مثال در مورد سوریه وعده ایجاد منطقه امن را داده بود که البته هدف ترامپ با اهداف دیگر مطرح کنندگان منطقه امن متفاوت بود و او این طرح را برای خلاصی از هجوم آوارگان سوریه به‌سوی آمریکا و غرب و کاهش مشکلات وابسته به آن‌ها مطرح کرده بود.[4] و ترامپ تاکنون نشان داده است سعی دارد وعدهای خود را هرچند به‌صورت اعلامی اجرا کند.

2- حمایت جمهوری‌خواهان از طرح منطقه امن در سوریه: طرح منطقه امن همواره از سوی جمهوری‌خواهان در داخل ایالات‌متحده آمریکا مورد حمایت بوده است.[5] با توجه به روی کار آمدن جمهوری‌خواهان در آمریکا و حضور در ارکان سیاست خارجی این کشور، پیش‌بینی می‌شود طرح‌های آن‌ها در مورد بحران سوریه احیا شود.

3- حفظ توازن قوای منطقه‌ای و احیای نقش ایالات‌متحده آمریکا: با توجه به پیروزی‌های میدانی و همچنین موفقیت‌های سیاسی و دیپلماتیک محور مقاومت، محور محافظه‌کار و متحدان ایالات‌متحده آمریکا در موضع ضعف قرارگرفته‌اند و این کشور سعی دارد با اقداماتی این‌چنینی توازنی را در این امر ایجاد کند و یا حداقل به راضی کردن متحدان منطقه‌ای خود همچون ترکیه، عربستان سعودی، اردن و رژیم صهیونیستی برای تغییر تحولات میدانی و سیاسی سوریه بپردازد. به نظر می‌رسد دستگاه سیاست خارجی ترامپ با مطرح کردن چنین طرح‌هایی و فعال شدن در این زمینه، سعی در احیا نقش خود و متحدان خود در بحران سوریه دارد. شاهد مثال این امر نیز مطرح شدن منطقه امن در مکالمات تلفنی دونالد ترامپ با ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی[6] و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه[7] می‌باشد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

پیامدهای ایجاد منطقه‌ امن در سوریه

احیای طرح منطقه امن در سوریه دارای پیامدهایی مختلفی در ابعاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌باشد. برخی از این پیامدها عبارت‌اند از:

1- طولانی شدن بحران سوریه: با توجه به پیروزی‌های ارتش سوریه و نیروهای مقاومت در برخی مناطق، پیشروی ارتش و نیروهای مردمی در عراق، ورود جدی روسیه به بحران و تغیر برخی از سیاست‌های ترکیه در قبال سوریه، امیدهایی برای پایان بحران سوریه و همچنین تضعیف گروه‌های تکفیری ایجاد شده است.[8] هرگونه تغییر و تحول در شرایط کنونی میدانی و سیاسی موجب طولانی‌تر شدن بحران خواهد شد.

2- افزایش تنش میان بازیگران بحران سوریه: با توجه به اختلاف‌نظر روسیه و جمهوری اسلامی ایران و سوریه با طرح مزبور، شاهد افزایش تنش در میان بازیگران فعال در عرصه سوریه خواهیم بود که با توجه به اوضاع پرتنش موجود در غرب آسیا این امر مشکلات این منطقه را برای همه طرف‌ها بیش‌ازپیش خواهد کرد.

3- افزایش تحرکات گروه‌های تکفیری: با توجه به این‌که گروه‌های تکفیری فعال در سوریه و عراق اصلی‌ترین چالش بحران سوریه محسوب می‌شوند و نظام سوریه و دولت عراق با همکاری نیروهای مقاومت به‌عنوان جدی‌ترین مانع آن‌ها محسوب می‌شوند، هرگونه اجرای طرحی که نظام سوریه را در مواجه با این گروه‌ها تضعیف کند، منجر به افزایش تحرکات گروه‌های تکفیری و درنتیجه تقویت آن‌ها خواهد شد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

موانع ایجاد منطقه امن در سوریه

لازم به ذکر است که اجرای این طرح با موانع جدی برای ایالات‌متحده آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن روبرو است که برخی از مهم‌ترین آن عبارت‌اند از:

1- اختلاف‌نظر در میان حامیان طرح منطقه امن: یکی از موانع جدی اجرای طرح منطقه امن در سوریه اختلاف‌نظر ایالات‌متحده آمریکا و متحدانش در اهداف و نحوه اجرای این طرح است. برای مثال سعودی‌ها خواستار ایجاد منطقه امن به‌عنوان مقدمه‌ای برای حمله نظامی گسترده جهت تغییر نظام هستند درحالی‌که یکی از مهم‌ترین راهبردهای آمریکا و فرانسه در ایجاد منطقه امن، کاهش بحران آوارگان است و راهبردی برای ورود به یک جنگ در این حجم مدنظر ندارند.

2- عدم وجود یک طرح روشن و مشخص برای اجرای منطقه امن: از آغاز بحران سوریه تاکنون طرح‌های مختلفی برای اعمال منطقه امن مطرح شده است و برخی از آن‌ها مخصوصاً طرح ترک‌ها به شکل محدودی در منطقه الباب اجرایی شده است. ولی آن چیزی که مشخص است این‌که؛ تاکنون طرح روشن و مشخصی که مورد توافق طرف‌ها باشد وجود نداشته و این امر یکی از موانع اجرای این طرح است.

3- توافقات اخیر میان طرف‌های درگیر و قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی: با توجه به مذاکرات آستانه و توافقاتی که بین شرکت‌کنندگان آن در مورد آینده بحران سوریه شده است و همین‌طور این مساله که روس‌ها بارها اعلام کردند که با هرگونه طرحی که زمینه‌ساز ایجاد منطقه امن در سوریه باشد مخالف‌اند، اجرای این طرح با مانع جدی روبرو می‌باشد.

4- اختلاف ترکی و کردی: در چند سال اخیر سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا در بحران سوریه مبتنی بر تقویت کردها بوده است که این امر نقطه آغاز اختلافات ترکیه با آمریکا می‌باشد. به نظر می‌رسد مسئله کردی، مانع و مخل جدی در اجرای این طرح است.

 

جمع‌بندی

در جمع‌بندی مطالب فوق باید گفت هرچه که از آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ می‌گذرد، اگرچه لحن اظهارات مقامات آمریکایی تندتر شده است ولی با توجه به ظرفیت‌ها، محدودیت‌ها و مشکلات پیش‌رو، در سیاست خارجی آمریکا به‌جز برخی از تغییرات موردنظر جمهوری‌خواهان همچون حمایت بیشتر از متحدان منطقه‌ای و افزایش نقش صهیونیست‌ها، تغییرات چندانی را شاهد نخواهیم بود و اجرای طرح‌هایی همچون منطقه امن در سوریه به دلیل مشکلات پیش روی آن، به‌غیراز مناطق بسیار محدود قابلیت اجرا نخواهد داشت.

 

---

منابع:

[1] «كل ما تريد معرفته عن المناطق الآمنة في سوريا.. مكانها وتوقيتها وتكلفتها»، موقع صحيفة وطن، 3 فبراير 2017:

http://www.watanserb.com

[2] «الأسد يرفض إقامة مناطق آمنة في سوريا»، موقع شبكة الجزيرة الاعلامية، 10 فبرایر 2017:

http://www.aljazeera.net/home/print/f6451603-4dff-4ca1-9c10-122741d17432/3bd1fab2-a217-44fa-a924-0a535531f24b

[3] مصطفی محمدی، «بررسی رویکردها و سیاست‌های احتمالی ترامپ و کلینتون در مواجهه با بحران سوریه»، اندیشکده تبیین، منتشر شده در تاریخ 31 مرداد 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/12779/

[4] «ترامپ: باید منطقه‌ای امن در سوریه با دلارهای اعراب ایجاد کنیم»، خبرگزاری تسنیم، منتشر شده در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tn.ai/1106148

[5] «زيارة ماكين تعيد نكء الجراح»، موقع جريدة الأخبار، ٧ تموز ٢٠١٢:

http://www.al-akhbar.com/node/97195

[6] «البيت الأبيض: الملك سلمان وافق على دعم تأسيس مناطق آمنة في سوريا واليمن خلال اتصال هاتفي مع ترامب»، موقع CNN بالعربية،30 يناير/كانون الثاني 2017:

http://arabic.cnn.com/middleeast/2017/01/30/wh-statement-king-salaman-trump-call

[7] «اردوغان وترامب يبحثان المنطقة الآمنة في سوريا وازمة اللاجئين»، موقع قناة المنار، 8 شباط 2017:

http://almanar.com.lb/1490762

[8] حسین آجورلو، «دستاوردهای میدانی حلب و نتایج آن در حوزه سیاسی و راهبردی»، اندیشکده تبیین، منتشر شده ۲۴ مرداد ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items-5/1395052406