اندیشکده راهبردی تبیین – دوشنبه 25 بهمن ماه، حماس با برگزاری انتخابات داخلی خود، یحیی سنوار را به‌عنوان مسئول دفتر سیاسی این جنبش در نوار غزه و خلیل الحیه را به عنوان جانشین وی انتخاب کرد. این انتخاب از لحظات اولیه انتشار خبر با واکنش‌های گوناگونی همراه بود. واکنش بسیاری از رسانه‌های صهیونیستی مانند هاآرتص به سابقه اسارت سنوار بود.
سنوار، آزاده معامله‌ای بزرگ
یحیی سنوار، انتخابش آن‌قدر غافلگیرانه بود که رسانه‌ها نخست به دنبال این بودند که رئیس جدید دفتر سیاسی حماس در نوار غزه کیست؟ سنوار اولین بار در سال 1982 به مدت 4 ماه تحت بازداشت اداری قرار گرفت و در سال 1985 به اتهام تأسیس سرویس‌های امنیتی ویژه حماس موسوم به «مجد» به مدت 8 ماه بازداشت شد؛ وی همچنین در سال 1988 تحت بازداشت اداری قرار گرفت و پس از انتقال مجدد به دایره بازجویی و تحقیقات، به 4 بار حبس ابد محکوم گشت تا اینکه در جریان مبادله شالیت یا همان مبادله وفاداری به آزادگان در سال 2011 از زندان‌های صهیونیستی خارج شد.[1]
سنوار از جمله بنیان‌گذاران گردانهای شهید عزالدین قسام و اولین کسی بود که سرویس‌های امنیتی حماس «مجد» را تأسیس کرد لذا برای حماس شخصیت با ارزشی محسوب می‌شد لذا یکی از افرادی بود که در مبادله شالیت، برای قرار گرفتن در لیست و پذیرش رژیم نسبت به تبادل وی، چالش‌هایی هم ایجاد شد.
سنوار در میان تبادل شالیت با 477 فلسطینی قرار گرفت. بر اساس توافق تبادل هرکدام از زندانیان فلسطینی باید به محل خاصی می‌رفتند. از شماره 1 تا 131 پس از آزادی باید به خانه‌های خود در نوار غزه بازمی‌گشتند. از شماره 132 تا 186 به خانه‌های خود در کرانه باختری و قدس اشغالی بازمی‌گردند. از شماره 187 تا 241 باید به خانه‌های خود در کرانه باختری و قدس بازمی‌گشتند و فعالیت‌ها و تحرکات آن‌ها محدود و تحت نظر خواهد بود.
از شماره 242 تا 281 باید به خارج از فلسطین تبعید می‌شدند . ضمن آنکه از شماره 282 تا 299 به مدت 3 سال به نوار غزه تبعید می‌شدند و همچنین از شماره 300 تا 444 فلسطینی‌هایی بودند که باید به غزه تبعید می‌شدند. از شماره 445 تا 450 باید به داخل کمربند سبز (سرزمین‌های اشغالی 1948) تبعید می‌شدند و در پایان از شماره 451 تا 477 اسرای زن از کرانه باختری، قدس و نوار غزه بودند.[2]
علی‌رغم آنکه سنوار به چهار بار حبس ابد به اتهام عملیات علیه صهیونیست‌ها و پایه‌گذاری «مجد» محکوم شده بود، اما مقاومت حماس در تبادل شالیت موجب شد رژیم، سنوار را در لیست نخست یعنی شماره 1 تا 131 قرار داد و سنوار توانست با بازگشت به نوار غزه، عملیات‌های خویش را ادامه دهد و به یکی از رهبران امنیتی و نزدیک به محمد ضیف رهبر قسام تبدیل شود.
مسئول تبادل و قرار گرفتن در لیست سیاه واشنگتن
سنوار بار دیگر در 17 شهریور 1394(8 سپتامبر 2015) به صدر اخبار رسانه‌ها بازگشت. وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای محمد ضیف فرمانده کل گردانهای قسام، یحیی سنوار و روحی مشتهی عضو دفتر سیاسی حماس را در لیست تروریسم واشنگتن قرار داد. در بیانیه وزارت خارجه آمریکا یحیی سنوار یک فعال حماسی که در تأسیس قسام نقش بارزی داشته و اتهام وی آدم‌ربایی و قتل دو سرباز صهیونیستی در اواخر دهه 80 میلادی است، ذکر شده است.[3] آمریکا در سال‌های اخیر افرادی چون مصطفی مغینه و… را در این لیست قرار داده است.[4]
اما چرایی قرار دادن سنوار در لیست تروریستی چند سال پس از آزادی‌اش در تبادل را می‌توان نقش وی در جنگ سال 2014(8 روزه) و 2012 (22 روزه) دانست. ضمن آنکه انتخاب یحیی سنوار از سوی حماس به عنوان مسئول پرونده اسرای صهیونیستی هم به عنوان یکی از علل مطرح شده است.
حماس در جولای 2015 سنوار را به عنوان مسئول پرونده اسرای صهیونیستی در دست حماس و هر مذاکره‌ای در این خصوص تعیین کرد و فرماندهان قسام به خاطر اعتمادی که به وی داشتند، او را برای این سمت انتخاب کردند. نقش او در پرونده اسرا یکی دیگر از حاشیه‌های انتخاب اوست.[5]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
پیامدها و واکنش‌های انتخاب سنوار
1- نگرانی تل‌آویو از انتخاب سنوار و رویکرد نظامی‌گری حماس
یکی از پیام‌های مهم انتخاب سنوار به دلیل سابقه امنیتی وی و همچنین نزدیکی وی با رهبران قسام، نشان دادن آمادگی و عیان‌تر شدن رویکرد نظامی حماس است. برخی تحلیل‌گران معتقدند با تغییر وضعیت میدانی منطقه در سال‌های اخیر، حماس هم به دنبال تغییر رویه یا حداقل تغییر روابط با برخی بازیگران منطقه‌ای است. لذا برخلاف دوره‌های پیش که شخصیت‌های غیرنظامی و یا نزدیک به کشورهایی چون قطر و سعودی را بر پست‌های مهم منصوب می‌کرد؛ اما اکنون با توجه به وضعیت منطقه‌ای، انتفاضه سوم[6] و رفتارهای کابینه افراطی نتانیاهو و افزایش امکان جنگ جدید پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا[7]، شخصیت‌های نظامی و نزدیک به جریان قسام در رأس کار قرار خواهند گرفت. بنا به ادعای برخی رسانه‌ها سنوار با توجه به سابقه گذشته خود و رویکرد نظامی‌گری‌اش، با ایران روابط حسنه‌ای داشته است.[8]
یکی از واکنش‌ها که غالباً از سوی رسانه‌ها و مسئولین صهیونیستی پس از انتخاب سنوار انجام شد، ادعای تغییر رویکرد حماس از فاز سیاسی به سوی نظامی‌گری بیش از گذشته است. به‌طور نمونه می‌توان به اظهارات رئیس کمیته امنیت و امور خارجه کنست رژیم صهیونیستی پس از انتخاب یحیی سنوار اشاره کرد که او مدعی شد: «اسرائیل باید توان نظامی خود را به منظور نابودی زیرساخت‌های جنبش حماس ارتقا دهد. از الان باید به فکر تقویت و ارتقای توان نظامی خود به منظور تخریب زیرساخت‌های حماس باشیم، زیرا این جنبش ممکن است زودتر از آنچه گمان می‌کنیم از این زیرساخت‌ها علیه ما استفاده کند.[9]»
آمال شحاده در روزنامه الحیات لندن در خصوص انتخاب سنوار می‌نویسد: «مقامات سیاسی و نظامی اسرائیل، انتخابات داخلی در جنبش حماس را گام به گام دنبال کردند و حتی در صدد برآمدند از خارج بر آن تأثیر بگذارند… اسرائیل از یک‌سو به سنوار آتش‌بس طولانی‌مدت و طرح‌های وسوسه برانگیز واقعی مثل ساخت اسکله دریایی و فعال کردن فرودگاه غزه و ایجاد چهل هزار فرصت شغلی برای کارگران ساکن غزه در اسرائیل پیشنهاد می‌کند و از سوی دیگر شخص سنوار و ساکنان غزه را به مرگ تهدید می‌کند… زمانی که برگزاری انتخابات داخلی حماس در زندان‌ها آغاز شد، اسرائیل آن را پیگیری کرد. پنهان نیست که اسرائیل به اسیران عضو حماس در زندان‌های خود اجازه داد بدون هیچ مانعی این انتخابات را برگزار کنند…اسرائیل زمانی که دانست یحیی سنوار یکی از نامزدهای قدرتمند برای این سمت است، تهدیداتش را آغاز کرد. اویگدور لیبرمن وزیر دفاع و نفتالی بنت رهبر شهرک نشینان و وزیر آموزش به همراه گادی آیزنکوت رئیس ستاد ارتش اسرائیل اعلام کردند جنگ آینده با حماس به‌طور قطع روی خواهد داد هرچند زمان آن مشخص نیست. آن‌ها در این خصوص به تلاش‌های گسترده حماس به منظور آماده شدن برای جنگ آینده از طریق ایجاد شبکه عظیم تونل‌ها در زیر زمین در نوار غزه و همچنین در مرز با اسرائیل استناد کردند.
دو هفته پیش که موشکی از غزه به سمت اسرائیل شلیک شد، اسرائیل با بمباران دیوانه‌وار نوار غزه واکنش نشان داد و با آنکه می‌دانست یک گروه سلفی موشک را شلیک کرده است و حماس از این اقدام راضی نیست و حتی با آن مقابله می‌کند، تصمیم گرفت حدود ٢٠ موضع حماس را ظرف چند ساعت بمباران کند.[10]»
دو یادداشت و سخن بالا نشان می‌دهد که صهیونیست‌ها به انتخاب سنوار نگاه مثبتی ندارند و به نوعی انتخاب وی را در رویکردهای حماس یک نقطه عطف می‌دانند. ضمن آنکه از آنجایی که تاکنون انتخاب یک شخصیت غیر رسانه‌ای و امنیتی به عنوان مسئول سیاسی غزه معمول نبوده، لذا این تصور که حماس به دنبال تقویت رویکرد نظامی‌گری است بسیار افزایش یافته است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2- پیچیده‌تر شدن پرونده تبادل اسرا و چالش تصمیمات در کابینه نتانیاهو
همان‌گونه که گفته شد حماس در جولای 2015 سنوار را به عنوان مسئول پرونده اسرای صهیونیستی در دست حماس و هر مذاکره‌ای در این خصوص تعیین کرد و فرماندهان قسام به خاطر اعتمادی که به وی داشتند، او را برای این سمت انتخاب کردند.
اسماعیل هنیه در سخنان خود در مراسم افتتاح مسجد رائد عطار فرمانده شهید گردانهای شهید عزالدین قسام در شهر رفح واقع در جنوب نوار غزه در پاسخ به سؤالی در خصوص انتخاب سنوار گفت: «انتخابات این جنبش در شرایط بی‌ثبات و ناآرام، افتخاری برای آن است و یحیی سنوار مایه افتخار این جنبش است که همواره به اسرا و قهرمانان خود وفادار بوده است. رهبر قبلی حماس از اعضای نهاد سیاسی آن بود و قبل از آن نیز شخصیت‌های تشکیلاتی و امنیتی این مسئولیت را بر عهده داشتند و امروز هم فردی از اعضای شاخه نظامی حماس سکان‌دار رهبری حماس شده است و شاید در انتخابات آتی یکی از اعضای نهادهای دیگر عهده‌دار این سمت شود.»[11]
این سخنان هنیه ضمن آنکه تلویحاً به در دست گرفتن مدیریت غزه از سوی شاخه نظامی اشاره می‌نماید، ویژگی بارز سنوار را نقش و سابقه وی در میان اسرای فلسطینی معرفی می‌کند. به باور برخی تحلیل‌گران یکی از دلایل انتخاب سنوار رأی وی در میان اعضای حماس مستقر در زندان‌ها بوده است.
داستان تبادل اسرا همواره یکی از چالش‌های اصلی دولت نتانیاهو در سال‌های اخیر بوده است. به دلیل حساسیت بالای جامعه صهیونیستی در خصوص اسرای خویش، انتقادات شدیدی به رژیم به دلیل عدم مذاکره یا تبادل با حماس وارد ساخته است. اخیراً هم حماس از رد پیشنهاد تل‌آویو برای تبادل اسرا خبر داد. نتانیاهو بارها از پیشرفت مذاکرات برای آزادی اسرای صهیونیستی خبر داده بود تا از حجم فشار انتقادات به او کاسته شود.
در هفته‌های اخیر با خبر قسام موضوع اسرای صهیونیستی باری دیگر مورد توجه قرار گرفت. گردانهای قسام طی پیامی اعلام کردند که رژیم صهیونیستی اخیراً پیشنهادی را برای تبادل اسراء میان دو طرف مطرح کرده است. بر اساس این گزارش، این گردان‌ها تصریح کردند: «این پیشنهاد تل‌آویو توسط برخی واسطه‌ها به گردانهای قسام ابلاغ شد. محتوای پیشنهاد دشمن اسرائیلی، حتی حداقل مطالبات ما را نیز تأمین نمی‌کرد. لذا قسام، پیشنهاد رژیم صهیونیستی برای تبادل اسراء را رد کردند.»[12] همچنین برخی رسانه‌های صهیونیستی انتخاب سنوار را به معنی افزایش تلاش حماس برای اسیر گیری و افزوده شدن خواسته‌های تبادل، بیان کردند.[13]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
دوشنبه 25 بهمن ماه، حماس با برگزاری انتخابات داخلی خود، یحیی سنوار را به‌عنوان مسئول دفتر سیاسی این جنبش در نوار غزه و خلیل الحیه را به عنوان جانشین وی انتخاب کرد. این انتخاب از لحظات اولیه انتشار خبر با واکنش‌های گوناگونی همراه بود. نزدیکی سنوار به طیف نظامی حماس، سابقه اسارت وی و آزادی وی در تبادل شالیت، قرار گرفتن وی در لیست تروریسم واشنگتن در سال‌های گذشته و مطرح شدن نام وی در کنار بنیان‌گذاران شاخه امنیتی حماس، همگی از حاشیه‌ای زندگی سنوار است. این حاشیه‌ها موجب شد انتخاب وی به عنوان رهبر سیاسی حماس در غزه با واکنش‌های گوناگونی همراه باشد. به نظر می‌رسد انتخاب وی نشان دهنده رویکردی جدید در حماس است که بر تصمیم گیران رژیم صهیونیستی و همچنین پرونده تبادل اسرا تأثیرگذار خواهد بود.
منابع:
[1] «انتخاب یحیی سنوار به عنوان مسئول دفتر سیاسی حماس در نوار غزه»، وب‌سایت مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 26 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/PJM0RM
[2] «اسامی اسرای فلسطینی برای تبادل»، وب‌سایت خبرگزاری مشرق، منتشرشده در تاریخ 24 مهر 1390، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/72999/
[3]Terrorist Designations of Yahya Sinwar, Rawhi Mushtaha, and Muhammed Deif: (https://www.state.gov/j/ct/rls/other/des/266520.htm)
[4] برای مطالعه بیشتر ر.ک:
https://www.state.gov/j/ct/rls/other/des/index.htm
[5] «یحیی سنوار جانشین اسماعیل هنیه شد»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، منتشرشده در تاریخ 25 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mehrnews.com/news/3906296
[6] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی «انتفاضه سوم فلسطین، فرآیند و پیامدها» اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 3 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی «تشدید فشارها برای برکناری نتانیاهو، دلایل و پیامدها» اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 16 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[8] محمد زارعی «جانشین‌های خالد مشعل مناسبات بهتری با ایران خواهند داشت» وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 19، آبان 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/08/19/1235461
[9] «آوی دیختر خواستار نابودی زیرساخت‌های حماس شد»، اطلاع رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 26 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/RzLXqy
[10] آمال شحاده، «اسرائیل از نزدیک انتخاب شدن یحیی سنوار را زیر نظر داشت و نگران روابط او با ایران است»، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارشاد، منتشرشده در تاریخ 2 اسفند 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/vQPQOA
[11] «هنیه: سنوار مایه افتخار حماس است.»، مرکز اطلاع رسانی حماس، منتشرشده در تاریخ 6 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/wg21Rs
[12] «پیشنهاد صهیونیست‌ها درباره تبادل اسرا را رد کردیم». وب‌سایت خبرگزاری مهر، منتشرشده در تاریخ 20 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mehrnews.com/news/3901179
[13] https://goo.gl/k7zvUG
