اندیشکده راهبردی تبیین – عراق در سال 1395 عمدتا در دو حوزه میدانی و سیاسی، شاهد تحولات معناداری بود که می‌تواند زمینه‌ساز تغییراتی در عرصه قدرت و حتی فراتر از آن، منجر به تغییر آرایش استان‌های عراق شود. عرصه میدانی و عرصه سیاسی، کاملا در هم تنیده شده‌اند و هرگونه پیروزی و شکست در یک حوزه، می‌تواند حوزه دیگر را تحت تاثیر قرار دهد. آن‌چه در ادامه می‌آید، بررسی تحولات و روندهای سیاسی و امنیتی-نظامی است که در سال 95 در عراق رخداده است. توضیحی مختصر در خصوص عراق 96 نیز در پایان خواهد آمد.
1- تحولات میدانی
سال 95 برای عراق، از منظر پیشروی میدانی و آزادسازی مناطق اشغالی توسط داعش، سال خوبی محسوب می‌شود اگرچه مهم‌ترین هدف هم‌چنان محقق نشده است. برخی از رویدادهای مهم میدانی عراق در سال 95 به شرح زیر است؛
1-1- آزادسازی فلوجه
در اواخر خرداد 95، شهر فلوجه دومین شهر بزرگ استان الانبار و اولین پایتخت ایدئولوژیک تروریست‌های تکفیری در 69 کیلومتری شمال‌غرب بغداد، به دست نیروهای ارتش و با مشارکت حشد الشعبی از اشغال داعش آزاد شد. حضور حشد الشعبی در این عملیات البته با یک محاسبه دقیق صورت گرفته بود. در حالی‌که مخالفان داخلی و خارجی سعی بر القا تصویری خشن و طائفی[1] از حشد الشعبی داشتند، این گروه در عملیات آزادسازی فلوجه وارد شهر نشده و با محاصره آن و فراهم‌سازی امنیت برای خروج شهروندان، اثرگذاری خود را آشکار ساخت.[2]
2-1- عملیات آزادسازی موصل
عملیات آزادسازی موصل اما سرنوشت‌سازترین عملیاتی است که تا کنون علیه داعش در عراق صورت گرفته است. واقعیت این است که می‌توان بجای عراق پساداعش از عراق پس از آزادسازی موصل استفاده کرد. موصل مهم‌ترین جایی است که بخشی از آن هم‌چنان در اختیار داعش است، اگرچه داعش در برخی نقاط دیگر عراق به صورت ضعیف و پراکنده حضور دارد. در هر صورت عملیات آزادسازی موصل 26 مهر 95 آغاز شد. حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق قبل‌ترها گفته بود که تا پایان سال 2016 موصل آزاد خواهد شد اما در دی 95، سال 2016 پایان یافت و تنها بخش شرقی موصل آزاد شد. اکنون پیشروی‌هایی از جنوب منطقه غربی موصل صورت گرفته اما هم‌چنان داعش در این بخش حضور دارد. اگرچه داعش سعی کرد در همان هفته‌های نخست آغاز عملیات آزادسازی موصل، با حمله به کرکوک، توجهات را تا حدی از موصل دور سازد اما این‌گونه نشد. عملیات آزادسازی موصل بدون حضور حشد الشعبی در حال انجام است. حشد الشعبی برای جلوگیری از جنگ روانی گسترده مخالفان داخلی و خارجی خود، از همان ابتدای عملیات، شهر تلعفر در غرب موصل را محاصره کرد تا مانع از فرار دواعش از مرزهای غربی عراق به سوی سوریه شود. برخی گزارش‌ها از توافق العبادی با آمریکا مبنی بر عدم حضور حشد الشعبی در عملیات آزادسازی موصل از یک سو و عقب‌نشینی نیروهای پیشمرگ وابسته به اقلیم کردستان عراق از مناطقی که در موصل تصرف می‌کنند، از سوی دیگر حکایت دارد.[3] پرونده موصل با همه تعدد بازیگران و اهداف، یکی از مهم‌ترین پرونده‌های عراق طی سال‌های اخیر است که بر آینده آن اثر مهمی برجای خواهد گذاشت. [4]
3-1- حضور ارتش ترکیه در خاک عراق
مساله میدانی دیگر که عراق را آزاد می‌دهد، ادامه حضور نظامی ارتش ترکیه در خاک این کشور است. 13آذر سال 94 نیروهای ارتش ترکیه وارد خاک عراق شدند. بر اساس گزارش‌ها 150 سرباز ترک به همراه 20 تا 25 دستگاه تانک در پایگاه نظامی در روستای الزلکان در منطقه بعشیقه واقع در 25 کیلومتری شمال شرق موصل مستقر شدند. دولت عراق از همان روز نخست بر خروج این نیروها تاکید می‌کرد اما دولت ترکیه پیوسته با آن مخالفت کرده مدعی بود که به درخواست مقامات عراقی وارد خاک این کشور شده است! پس از ماه‌ها کشمکش میان عراق و ترکیه که بعضا به تمسخر مقامات یک‌دیگر نیز رسید، در سفر نخست وزیر ترکیه به بغداد در دی‌ماه 95، توافقی بر سر خروج نیروهای نظامی ترکیه از خاک عراق صورت گرفت. شوربختانه اما ترکیه چند روز بعدتر، حرف‌های متفاوتی زد که نشان از عدم اراده آنکارا برای خروج از عراق داشت.
2- تحولات سیاست داخلی
1-2- اعتراض صدری‌ها
سیاست‌ورزی مقتدی صدر با آن بدنه‌ی مردمی آماده به کارش، یکی از مهم‌ترین تصاویری بود که در سال 95 از عراق مخابره شد. او در این سال، بارها و بارها حامیانش را به خیابان‌ها کشاند تا برخی خواسته‌های مهم را از زبان آن‌ها فریاد زند. البته قطعا او این اعتراضات خیابانی را بدون در نظر گرفتن رقابت سیاسی میان احزاب و گروه‌های شیعی پیش نمی‌برد. حامیان صدر تا کنون بارها در اعتراض به فساد اداری و مالی به خیابان آمده و خواستار اصلاحات گسترده شده‌اند. آن‌ها در اواسط اردیبهشت 95 در اعتراض به ناتوانی پارلمان در تائید نامزدهای هیئت دولت، پس از ورود به منطقه سبز بغداد، وارد ساختمان پارلمان شده و خسارت‌هایی به آن وارد ساختند. مقتدی صدر پیش‌تر از العبادی خواسته بود تا برای مبارزه با فساد و سوءمدیریت در عراق، تغییراتی را در کابینه این کشور ایجاد نماید. اما یکی از خونین‌ترین اعتراضات صدری‌ها در 23 بهمن 95 صورت گرفت. مقتدی صدر از حامیانش خواسته بود تا در اعتراض به نفوذ احزاب بر کمیساریای عالی انتخابات به صورت مسالمت‌آمیز تظاهرات کنند. اما نتیجه این اعتراضات، درگیری برخی از معترضین با نیروهای امنیتی و کشته‌شدن 7 تن از آنان بود. منتقدان صدر بر این باورند که او با این اقدامات، در شرایطی که نبرد با داعش ادامه دارد، زمینه‌ساز بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی می‌شود.[5]
2-2- چندصدایی شیعیان؛ رقابت بر سر طرح‌های آشتی
اگرچه شیعیان عراق در چارچوب تحالف الوطنی (هم‌پیمانی ملی) در پارلمان مجتمع شده‌اند اما واقعیت این است که رویکردهای آن‌ها به مسائل سیاسی، چندپاره است. این را می‌توان به خوبی از صداهای متعددی که از آنان شنیده می‌شود، فهم کرد. در حال حاضر دو شخصیت برجسته شیعی در عراق یعنی مقتدی صدر و عمار حکیم، هر یک طرحی را برای آشتی ملی پیشنهاد کرده‌اند. حکیم رئیس حزب مجلس اعلای اسلامی عراق، از حدود سه ماه پیش ندای جدیدی را برای حل بحران‌های فرقه‌ای و آشتی ملی در عراق سر داد. در همین راستا مجلس اعلای عراق به تدوین طرحی برای آشتی ملی گروه‌ها و فرق مختلف عراقی اعم از شیعه، سنی و کُرد پرداخت تا در فردای پیروزی نهایی بر داعش در موصل، مورد توافق آن‌ها قرار گیرد و آینده مشترک عراقی‌ها را در سایه همزیستی مسالمت‌آمیز و به رسمیت شناخته شدن حقوق جماعت‌های مختلف عراقی شکل دهد. او برای تبیین این طرح و جذب نظرات کشورهای همسایه، سفرهایی به آن‌ها انجام داده است. البته آیت‌الله سیستانی ترجیح دادند تا حکیم را که خواستار تبیین طرحش برای ایشان بود، به حضور نپذیرند. برخی بر این باورند که علاوه بر نگاه ملی حکیم، او در پی برجسته‌سازی جایگاه خود در معادلات شیعی نیز هست؛ امری که با موافقت نوری المالکی همراه نخواهد بود.[6]
در حالی که حکیم برای تثبیت طرحش تلاش‌های بسیاری می‌کند، مقتدی صدر هم طرح 29 بندی‌اش را برای مدیریت عراق پس از آزادی موصل مطرح کرد.[7] او در بخشی از طرحش خواستار خروج همه نیروهای اشغالگر و حتی نیروهای کشورهای دوست از عراق شده است. مشخص است که منظور او از «دوست»، ایران می‌باشد! «بستن کلیه دفاتر گروه‌های مسلح یا تغییر آن به نهادهای فرهنگی، مدنی، اجتماعی یا انسان‌دوستانه» از دیگر بندهای این طرح است.
در این میان اگرچه نوری المالکی طرحی با نام مستقیم یا غیرمستقیم آشتی ملی صادر نکرده اما در تلاش است تا الگویی متفاوت برای رسیدن گروه‌ها به قدرت معرفی نماید. طرح او، دولت اکثریت سیاسی است و در مقابل دولت وحدت ملی یا مشارکت ملی قرار دارد. نوری المالکی با تاکید بر تشکیل دولت با اکثریت سیاسی جهت مقابله با چالش‌هایی که امنیت کشور عراق را تهدید می کند، بر این باور است که مشارکت در انتخابات و انتخاب بهترین فردی که حاکمیت کشور را تضمین می‌کند و به شهروندان آن اهتمام دارد، ضروری است. مالکی درباره اینکه گفته می‌شود به اقلیت اجازه حکومت‌داری داده شود تا به حاشیه نروند، گفته است: «حامیان این طرح به دنبال ویران کردن دموکراسی عراق هستند. این حرف ناصوابی است و سلب حق رای دهندگانی است که برای انتخاب نمایندگان خود به پای صندوقهای رای رفتند. دولت اکثریت به مفهوم کنار زدن طیف، مذهب یا دین خاصی نیست بلکه مفهوم آن اجرای تعاریف و اصول مورد توافق است. ما خواستار دولت اکثریت سیاسی مبتنی بر قانون اساسی و مبدا وحدت عراق هستیم.»[8]
این چندصدایی حتی در حزب الدعوه نیز قابل مشاهده است. نوری المالکی در یک‌سوی این حزب ایستاده است. حیدر العبادی، مسئول سیاسی سابق الدعوه و نخست‌وزیر کنونی دولت عراق هم در سوی دیگر. حتی برخی‌ها از هم‌سویی بعضی از اعضای این حزب با عمار حکیم رئیس مجلس اعلای اسلامی نیز سخن گفته‌اند. اختلافات داخلی در الدعوه زمانی آشکار شد که نوری المالکی در پی نخست‌وزیری دوباره بود اما این حزب همراه با سایر اعضای تحالف وطنی که بزرگ‌ترین فراکسیون شیعیان در پارلمان است، العبادی را برای این سمت معرفی کردند. همین امر باعث شد تا دو طیف اصلی در حزب الدعوه شکل بگیرد. نوری المالکی اما اگرچه می‌توانست رفتارهای اعتراضی خود را ادامه دهد، اما با تدبیر و متانت چنین نکرد. اما این باعث نشد تا انتقادات خود به العبادی را رسانه‌ای نکند. از سوی دیگر اما، العبادی با طرح حذف معاونت‌های ریاست جمهوری در چارچوب طرح اصلاحی خود، سعی داشت تا نقش مالکی را در فضای سیاسی و حکومتی عراق کاهش دهد که در نهایت موفق نشد. مالکی هم در این مدت، از ضرورت تعویض العبادی سخن گفته است. برخی از نمایندگان عضو ائتلاف دولت قانون در تحصن پارلمان حضور داشته و خواهان استیضاح العبادی بودند. علاوه بر این مالکی در گفتگو وال‌استریت ژورنال گفته که العبادی ضعیف است و بلافاصله پس از آزادی موصل باید برکنار شود![9]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-2- آینده اهل‌سنت؛ اقلیم سنی؟
برخی از جریان‌ها و نخبگان اهل سنت عراق، آشکارا در پی ایجاد اقلیمی سنی هستند. تا کنون تلاش‌های معناداری از سوی آن‌ها برای دستیابی به چنین هدفی صورت گرفته و این تلاش‌ها در سال 95 افزایش یافته است چرا که آزادسازی موصل نزدیک است. البته همه‌ی اهل سنت عراق این‌گونه نیستند. به‌عنوان مثال جماعت علمای عراق به ریاست خالد الملا یا هیئت علمای مسلمین عراق با صراحت چنین خواسته‌ای را رد می‌کنند. اما برخی نخبگان سیاسی از جمله ایاد السامرائی دبیرکل حزب اسلامی، اسامه النجیفی، صالح المطلک، رافع العیساوی، طارق الهاشمی و … آشکارا در این راستا می‌کوشند. آن‌ها تا کنون چندین نشست در این خصوص برگزار کرده‌اند که آخرین آن بهمن 1395 در ژنو برگزار شد. موضوع این نشست، گفتگو پیرامون امکان تشکیل یک اقلیم سنی در عراق و به طور کلی گزینه‌های فراروی اهل سنت عراق در مرحله‌ی پسا داعش بود. آن‌گونه که در اخبار آمده است، «دیوید پترائوس» مدیر سابق سازمان سیا؛ کسی که در سال 2007 شوراهای بیداری را در میان اهل‌سنت ساماندهی کرد و «دومینیک دو ویلپن» نخست وزیر اسبق فرانسه، برگزار کننده اصلی این کنفرانس بوده‌اند.[10]
4-2- قانونی‌شدن حشد الشعبی
با شکل‌گیری حشد الشعبی برای مبارزه با داعش در سال 2013، حرف‌وحدیث‌های زیادی در خصوص قانونی بودن یا نبودن آن مطرح شد. اگرچه این گروه داوطلب مبارز، به صورت مستقیم زیر نظر دفتر نخست وزیری قرار داشتند اما باز هم ابهاماتی در خصوص جایگاه قانونی آن‌ها مطرح بود. ابتدا بحث تشکیل گارد ملی در استان‌ها برای ساماندهی حشد الشعبی در چارچوب قوانین مطرح شد که البته به سرانجامی نرسید.[11] در نهایت، نمایندگان پارلمان عراق در 7 آذر 1395 با اکثریت آراء قانون «حشد الشعبی» را که به موجب آن، این گروه به عنوان یک نهاد قانونی در کشور شناخته می شود، تصویب کردند. طبق این قانون، از این پس حشد الشعبی به عنوان یک نهاد قانونی در کشور شناخته می‌شود که دارای وظایف مشخصی بوده و از حقوق معینی نیز برخوردار است. به موجب قانون تصویب شده توسط نمایندگان پارلمان عراق، حشد الشعبی زیر نظر فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق فعالیت می‌کند و تمامی تحرکات آن با صدور فرمان از سوی این فرماندهی انجام می‌پذیرد. این قانون زمینه‌ساز حضور جدی‌تر و بدون حاشیه‌ی حشد الشعبی در عملیات آزادسازی موصل شد. البته بعید است با قانونی‌شدن حشد الشعبی، چالش‌های آن که عمدتا به دلیل عملیات روانی و رسانه‌ای مخالفانش می‌باشد، از میان برود.
5-2- مسائل کردی
مطالبه برخی جریان‌های کردی برای مستقل شدن، همچون سال 94[12]، در سال 95 نیز ادامه یافت. واقعیت این است که کردها بر سر استقلال اقلیم، یک‌دست نبوده و فارغ از مولفه‌های اثرگذار خارجی، در داخل نیز با موانع جدی‌ای برای مستقل شدن روبرو هستند.[13] آن‌ها از تابستان 94 تا کنون نتوانسته‌اند به یک جمع‌بندی مشخص در خصوص ریاست اقلیم دست‌یابند و لذا مسعود بارزانی هم‌چنان نفر اول اقلیم باقی مانده است. اگرچه استقلال‌خواهی کردها در سال 95 نیز محسوس بود اما برخی رویدادها نشان داد که علی‌رغم مواضع اعلانی بارزانی، مواضع اِعمالی او در این خصوص قابل انعطاف است، اگرچه میزان این انعطاف، محل تامل و بحث می‌باشد. به‌عنوان مثال بارزانی پس از چندین سال دوری از بغداد، اوایل مهر 95 به آن سفر کرد تا بتواند ضمن گفتگو با مقامات دولت عراق، در برخی موارد با آن‌ها به تفاهم دست یابد. میان ارتش عراق و نیروهای پیشمرگ هم در چارچوب عملیات آزادسازی نینوا، همکاری‌های معناداری صورت گرفت به‌گونه‌ای که برای اولین بار، ارتش عراق بعد از 25 سال برای گسترش دامنه جنگ در عملیات موصل، وارد اراضی اقلیم شد. در خصوص بودجه سال 2017 هم، سهم 17 درصدی اقلیم از بودجه عراق که در قانون اساسی ذکر شده، در مسیری سهل مورد موافقت قرار گرفت در حالی که پیش از این، یکی از چالش‌های اربیل و بغداد، این مساله بود. در حوزه خارجی، مواضع اعلانی بازیگران غربی نسبت به استقلال اقلیم، خوشایند بارزانی نبود. جدای از مخالفت برخی دولت‌های اروپایی، مایک پنس، معاون رئیس جمهور کنونی آمریکا در دیدار با بارزانی در حاشیه نشست امنیتی مونیخ، به او گفت که آمریکا حامی عراقی متحد، فدرالی و دمکرات است.[14]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3- تحولات سیاست خارجی
روابط و سیاست خارجی عراق در سال 95 عمدتا در چارچوب مبارزه با داعش سامان یافت. این البته مقدمه‌ای برای حضور موثر عراق در نظم منطقه‌ای نیز می‌باشد. می‌توان روابط خارجی عراق در سال 95 را در یک نگاه کلان در ارتباط با آمریکا، عربستان و مصر جستجو کرد. روابط با ایران نیز همچون سال 95 و عمدتا با محوریت مسائل سیاسی و امنیتی ادامه یافت.
1-3- مصر
تحولات منطقه‌ای در شرایط حاضر زمینه‌ساز نزدیکی مصر و عراق به یک‌دیگر شده است. در این میان البته روابط عربستان و مصر هم اثرگذار است. پس از اینکه روابط ریاض و قاهره بر سر مسائل مختلف از جمله عدم همراهی السیسی با سیاست عربستان در قبال بحران سوریه، دچار تنش‌هایی شد، مقامات سعودی تعهدات نفتی خود با مصر را برهم زده و همین امر منجر شد تا مصری‌ها به تامین نفت از عراق، بیشتر بیاندیشند. با قطع صادرات نفت عربستان، مصر توافقنامه نفتی مارس ۲۰۱۶ با عراق را مورد بررسی مجدد قرار داد. حبیب‌الصدر سفیر عراق در قاهره در این باره گفت: «دولت‌های مصر و عراق توافقنامه‌ای را برای تحویل یک میلیون بشکه نفت در ماه به مصر در آینده نزدیک اجرایی می‌کنند.»[15] علاوه بر این پیوند اقتصادی، مصر به دلیل امکان تسری روزافزون تروریسم به خاک خود، موضع قابل تاملی در قبال داعش و سایر گروه‌های تروریستی اتخاذ کرده است. این امر هم زمینه مواضع هم‌گرایانه مصر با بغداد را فراهم می‌سازد. البته به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت بالقوه عراق برای بازیابی جایگاه منطقه‌ای و رقابت با مصر، عراق مطلوب برای قاهره، عراقی است که درگیر تروریسم نباشد اما از دولتی مقتدر نیز بهره‌مند نباشد.[16]
2-3- عربستان
روابط دیپماتیک عربستان و عراق پس از ربع قرن، در اوایل سال 2016آغاز شد. اولین سفیر عربستان در عراق نیز شخصی با سابقه امنیتی به نام ثامر السبهان بود که به دلیل رفتارهای غیرمتعارف و غیردیپلماتیک و هم‌چنین تلاش برای مداخله‌جویی در امور داخلی عراق از جمله مسائل مذهبی و طائفی، با اعتراض رسمی دولت عراق مواجهه شد. عربستان ناچار به برکناری السبهان شد تا اولین تجربه دیپلماتیک بغداد و ریاض پس از 25 سال، چنین بی‌ثبات و جنجالی باشد. چنین رویدادی به خوبی بیان‌گر نوع نگاه عربستان به عراق می‌باشد. اما به نظر می‌رسد این مهم‌ترین تحول و رویداد میان دو کشور در سال 95 نیست. چنین امری را باید در سفر عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان به عراق جست. او در اسفند 95 به بغداد سفر کرد. در خصوص دلایل و اهداف سفر او، نکات مختلفی ذکر شده است از جمله؛ تلاش برای واسطه قرار دادن عراق میان ایران و عربستان با احتساب بی‌طرفی عراق، آینده اهل سنت عراق در فضای پس از داعش، نزدیکی مصر به عراق، هراس از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی و … .
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-3- آمریکا
روابط آمریکا و عراق در سال 95، حول داعش سامان یافته بود تا اینکه ترامپ به ریاست جمهوری رسید. در واقع با وجود اوباما در کاخ سفید، مسئله تازه‌ای در روابط این دو کشور ایجاد نشد جز همان مسائل قبل از جمله؛ افزایش نیروهای آمریکایی در عراق، فشارهای آمریکا به العبادی مبنی بر عدم به‌کارگیری یا محدودسازی حشد الشعبی، حمایت واشنگتن از اهل سنت و کردها و … . اما با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و استقرار او در کاخ سفید، اولین چالش در روابط بغداد و واشنگتن بروز کرد. ترامپ نام عراق را در میان هفت کشوری قرار داده بود که شهروندان‌شان امکان سفر به ایالات متحده را نداشتند. این محدودیت در حالی رخ می‌داد که عراق متحد راهبردی آمریکا بوده و در شرایط کنونی نیز ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش به رهبری آمریکا در عراق حضور دارد. دولت و پارلمان عراق هم واکنش‌های اعتراضی شدیدی به این محدودیت نشان دادند. در نهایت اما ترامپ و یارانش در این تصمیم تجدیدنظر کرده و نام عراق را از میان این کشورها حذف کردند. علاوه بر این به نظر می‌رسد ترامپ درصدد است تا با توسعه نفوذ خود در عراق و بهره‌برداری از نفت این کشور، زمینه‌ی کاهش نفوذ ایران را فراهم سازد. مرکز اقتصادی عراق در گزارشی نوشته است که ترامپ طرحی را به مجلس نمایندگان کنگره امریکا پیشنهاد داده که عنوان «بازسازی عراق در برابر نفت» نام دارد. در این طرح تاکید شده که شرکت‌های آمریکایی وارد عراق شده و در فرایند بازسازی آن که در قبال نفت صورت می‌گیرد، مشارکت جدی داشته باشند.[17]
4- دورنمای عراق 1396
1-4- تشدید فضای انتخاباتی
فضای سیاسی عراق، به تدریج در حال انتخاباتی شدن است. برخی از ایجاد حزبی جدید از سوی سلیم الجبوری رئیس پارلمان سخن می‌گویند. او تا کنون سعی کرده تا در برخی حوزه‌ها، خط خود را از دیگر نخبگان اهل سنت متمایز سازد. مانور سیاسی اهل سنت در دو انتخابات پارلمانی و شوراهای استانی، بیش از هر چیزی به آزادسازی موصل بستگی دارد. حزب الدعوه که پس از انتخاب حیدر العبادی به‌عنوان نخست‌وزیر در سال 2014 به دو جناح تبدیل شد، در فضای انتخابات شوراهای استانی و سپس انتخابات پارلمانی، احتمالا فضای جدیدی را تجربه خواهد کرد. برخی کارشناسان می‌گویند العبادی با لیستی متفاوت در انتخابات شرکت می‌کند. نوری المالکی اما برای بازگشت به قدرت، جدی است. سیدعمار حکیم و مجلس اعلا، فعلا برای بیان نقش خود در عرصه سیاسی که می‌تواند برونداد انتخاباتی هم داشته باشد، از درِ «آشتی ملی» وارد شده‌اند. مقتدی صدر از همه زودتر خیز انتخابات علنی برداشته است. اعتراض او و حامیانش به نفوذ احزاب بر کمیساریای عالی انتخابات، بعضا به‌عنوان قدرت‌نمایی خیابانی برای بیان جایگاه مردمی جریان صدر است تا از این جایگاه در حضور یا عدم حضور در برخی لیست‌ها بهره ببرد. در فضای کردی اما جنبش گوران که از دلِ اتحادیه میهنی منشعب شده بود، حالا برای برقراری موازنه در اقلیم، دوباره با اتحادیه متحد شده است. این اتحاد خود را در انتخابات پارلمانی آشکار خواهد ساخت.
2-4- پایان حضور سازمانی داعش
سال 96 به احتمال زیاد، سالِ پایان حضور سازمانی داعش در عراق خواهد بود. اما تفکر داعش هم‌چنان در عراق، تولیدکننده بی‌ثباتی و ناامنی خواهد بود. این ناامنی به دلیل توزیع دواعش در نقاط مختلف کشور، بسیار محتمل است. امکان عملیات‌های محدود و تصرف‌های نقطه‌ای نیز از سوی عناصر داعش در عراق، وجود دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-4- اقلیم سنی؛ یک بحث اساسی در عراق
با آزادسازی موصل، بحث پیرامون تشکیل اقلیم سنی در عراق بسیار برجسته‌تر از قبل خواهد شد. چنین ایده‌ای تا کنون توانسته بسیاری از جریان‌های اهل سنت عراق را با خود همراه سازد. حتی سلیم الجبوری رئیس پارلمان و یکی از چهره‌های متنفذ اهل سنت عراق هم در این حوزه رفتارهای معناداری نشان داده است. او اگرچه در نشست ژنو که شرحش در بالا آمد، به دلیل برگزاری نشست در یک کشور خارجی شرکت نکرد اما پیش‌تر در نشست دوحه شرکت کرده بود. به لحاظ قانونی نیز، زیرساخت فدرالیسم در قانون اساسی عراق فراهم است. لذا احتمالا در سال 96، شکل‌گیری اقلیم سنی یک بحث اساسی در عراق ایجاد خواهد کرد.
4-4- استقلال کردها
رفتار کردها در فردای آزادسازی موصل چگونه خواهد بود؟ این مهم‌ترین سوالی است که در برآورد رفتار کردها باید به آن پاسخ داده شود. واقعیت این است که تا کنون محور میدان موصل، نه نیروهای پیشمرگ که ارتش و نیروهای امنیتی بوده و در غرب موصل یعنی تلعفر هم حشد الشعبی میدان‌دار است. ارتباطاتی نیز میان این سه وجود دارد. اما این الزاما خواسته‌های بارزانی را خنثی نمی‌کند. با این وجود، به نظر می‌رسد در سال 96، کردها هم‌چنان شعار استقلال را سر دهند اما در عرصه عمل، تحول خاصی رخ ندهد.
منابع:
[1] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر.ک؛ سعید ساسانیان. «حشد الشعبی و جنگ روانی دشمن؛ عقلانیت در میانه میدان». اندیشکده راهبردی تبیین. 26 خرداد 1395. قابل مشاهده در؛
[2] . «سازمان بدر عراق: به وعده آزادسازی فلوجه عمل کردیم». خبرگزاری فارس. 7 تیر 1395. قابل مشاهده در؛
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950407000275
[3] . «اختلافات و پیچیدگی‌های عملیات موصل؛ نقش پیشمرگه و الحشد الشعبی چیست؟». خبرگزاری فارس. 30 مرداد 1395. قابل مشاهده در؛
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950530000533
[4] . سعید ساسانیان. «آزادسازی موصل؛ گام نهایی در مبارزه با داعش یا آغاز تجزیه عراق؟». اندیشکده راهبردی تبیین. 22 تیر 1395. قابل مشاهده در؛
[5] . فرزان شهیدی. «اعتراض خیابانی جریان صدر؛ اهداف و پیامدها». اندیشکده راهبردی تبیین. 14 اسفند 1395. قابل مشاهده در؛
[6] . منصور براتی. «جایگاه طرح آشتی ملی عمار حکیم در سپهر سیاسی عراق». اندیشکده راهبردی تبیین. 27 بهمن 1395. قابل مشاهده در؛
[7] . «سماحة القائد السيد مقتدى الصدر (أعزه الله) يطرح مشروعاً لمرحلة ما بعد تحرير الموصل». المکتب الخاص لسماحة حجة الاسلام و المسلمین السید مقتدی صدر. 22 جمادی الأولی 1438. قابل مشاهده در؛
http://jawabna.com/index.php/permalink/9965.html
[8] . «خواستار دولت اکثریت مبتنی بر قانون اساسی هستیم». خبرگزاری مهر. 17 اردیبهشت 1393. قابل مشاهده در؛
http://www.mehrnews.com/news/2287309
[9] . «نوری مالکی: نخست وزیر ضعیف است، باید به دنبال جایگزین بود». خبرآنلاین. 14 آذر 1395. قابل مشاهده در؛
http://www.khabaronline.ir/detail/608441/World/middle-east
[10] . «مؤتمر جنيف عراقي: إقليمٌ مقابل تسوية الحكيم؟». روزنامه الاخبار. 16 فوریه 2017. قابل مشاهده در؛
http://www.al-akhbar.com/node/272643
[11] . سعید ساسانیان. «گارد ملی عراق؛ امنیت‌سازی یا پیش به‌سوی تجزیه؟». اندیشکده راهبردی تبیین. 22 شهریور 1394. قابل مشاهده در؛
[12] . برای مطالعه بیشتر در خصوص این مطالبه کردها در سال 94، ن.ک: «عراق در سالی که گذشت». اندیشکده راهبردی تبیین. 22 اسفند 1394. قابل مشاهده در؛
[13] . احد نوری اصل. «اقلیم کردستان عراق و رویای استقلال؛ موانع داخلی». اندیشکده راهبردی تبیین. 14 مهر 1395. قابل مشاهده در؛
[14] . «مخالفت ضمنی آمریکا با استقلال اقلیم کردستان عراق». پایگاه خبری کوردهه وال. 3 اسفند 1395. قابل مشاهده در؛
http://kurdhewall.com/مخالفت-ضمنی-آمریکا-با-استقلال-اقلیم-کر
[15] . «در کارشکنی عربستان؛ عراق ماهیانه یک میلیون بشکه نفت به مصر می‌دهد». خبرگزاری تسنیم. ۲۳ دی ماه ۱۳۹۵. قابل مشاهده در؛
http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/10/23/1294972/
[16] . سجاد مرادی کلارده. دور جدید روابط مصر و عراق و فرصت‌های آن برای ایران. 17 بهمن 1395. قابل مشاهده در؛
[17] . «المركزالاقتصادي العراقي يكشف عن مشروع للرئيس ترمب لم يعلن عنه.. اسماه (أعادة اعمار العراق مقابل النفط)». المركز الاقتصادي العراقي. فبراير 26, 2017. قابل مشاهده در؛
http://economiciraq.com/2017/02/26/المركزالاقتصادي-العراقي-يكشف-عن-مشرو-2/
