اندیشکده راهبردی تبیین – مصر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای شمال آفریقا، در سال 95 رویدادها و روندهای مهمی را سپری کرد که برخی از آن‌ها همچنان ادامه دارند. فهم این موارد می‌تواند در شناخت رفتارهای مقامات و نخبگان مصری و میزان اثرگذاری و اثرپذیری این کشور از معادلات منطقه‌ای مفید باشد.
1- مسائل داخلی
1-1- مسائل امنیتی
تحولات امنیتی در مصر که با کودتا علیه مرسی در سال 92 جدی‌تر شده بود، همچنان ادامه دارد. حضور داعش در صحرای سینا از یک‌سو و تحولات امنیتی و انفجارهای متعدد در برخی شهرهای بزرگ مصر، از جمله مصائب امنیتی مصر در سال 95 است. با این وجود بیشترین درگیری بین نیروهای امنیتی و ارتش با داعش و نیروهای تکفیری در صحرای سینا به وقوع پیوسته است. در ادامه به برخی از این رویدادهای امنیتی که برای دولت مصر چالش‌زا بوده است اشاره می‌شود.:
ارتش مصر بهمن 95 با اجرای عملیاتی در استان سینای شمالی 14 فرد مسلح را کشته و 10 فرد دیگر را دستگیر کرد. در این عملیات 6 انبار متعلق به تروریست‌ها کشف و 4 تن مواد شیمیایی برای ساخت بمب دستی کشف شد. همچنین در عملیات مذکور نیروهای ارتش توانسند یک تونل زیرزمینی در مرز مصر و فلسطین اشغالی را مسدود کنند. همچنین پلیس قاهره 15 اسفند از کشته شدن 4 تروریست که به دنبال طرح‌ریزی و انجام چندین عملیات بزرگ بودند خبر داد. این تروریست‌ها در منطقه «منصوریه» در جنوب غربی قاهره با نیروهای امنیتی درگیر شده و در این درگیری کشته شدند.
در راستای بحران تروریست‌ها و معضل امنیتی در مصر سایت‌های وابسته به گروه تروریستی داعش تصاویری را منتشر کرده و از اقدام نیروهای این گروه در ایجاد ایست و بازرسی در منطقه العریش مصر پرده برداری کردند. در بهمن 95 نیز منابع امنیتی از کشته شدن 5 نیروی نظامی در مرکز صحرای سینا خبر دادند. بیشتر این اقدامات تروریستی را در مصر گروه موسوم به «ولایت سینا» که در سال 2014 با داعش بیعت کرده انجام داده است. در عملیات دیگری که ارتش مصر مهر ماه انجام داد بیش از صد تروریست داعش به هلاکت رسیدند. در این عملیات که به شکل حمله هوایی صورت پذیرفت زرادخانه‌ها و پایگاه‌های تروریست‌ها مورد هدف قرار گرفته و منهدم شدند. گسترده بودن صحرای سینا مجال مناسبی برای تجمع تروریست‌ها فراهم کرده است. این عملیات تروریستی از زمان سقوط محمد مرسی شدت بیشتری به خود گرفته است. همین نیروهای خشونت‌طلب در اقدامی دیگر و این بار با هدف نشانه رفتن غیر نظامیان در 21 آذر 95 کلیسای قبطی‌ها در منطقه «العباسیه» قاهره را مورد هدف انفجار تروریستی قرار دادند که در نتیجه آن 25 نفر کشته و 45 نفر دیگر زخمی شدند. این اقدامات تروریستی ضمن ایجاد بحران امنیتی برای مصر گردشگری و سرمایه‌گذاری این کشور را نیز تحت تأثیر قرار داده است به گونه‌ای که درآمد ناشی از توریسم در سال‌های گذشته کاهش یافته است. لذا جولان داعش و گروه‌های تروریستی در استان سینا و فعالیت‌های مخرب آن‌ها در دیگر استان‌ها به یکی از بحران‌های امنیتی مصر تبدیل شده است.
2-1- مشکلات اقتصادی و «انقلاب بیچارگان»
مسأله‌ی دیگری که در سال 95 برای دولت‌مردان مصر مشکل آفرین بود مشکلات و وضعیت وخیم اقتصادی و تظاهرات و اعتراضات موسوم به «انقلاب بیچارگان» بود. مجله اکونومیست در مرداد ماه 95 گزارشی منتشر کرده و از وخامت اوضاع اقتصادی و سیاسی مصر خبر داد. به گزارش این مجله میانگین بیکاری در میان جوانان مصری به 40 درصد رسیده است. این مجله در گزارش خود اشاره می‌کند که عبدالفتاح سیسی رئیس‌جمهوری مصر سرکوب‌گرتر از حسنی مبارک (دیکتاتور مخلوع) و بی کفایت تر از محمد مرسی (رئیس جمهور برکنار شده) است و نظام سیسی هم اکنون در حال جان دادن است و فقط با کمک‌های مالی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس زنده مانده است و نفس می‌کشد.(1) در همین راستا وزیر رفاه دولت مصر از جیره‌بندی و کاهش تعداد نان اختصاصی هر شهروند مصری خبر داده است. همین موضوع موجب شد شهروندان مصری در 17 اسفند تظاهرات کرده و شعارهایی علیه دولت سیسی سر دهند. معترضان در استان‌های اسکندریه، دمنهور و کفرالشیخ راه آهن را مسدود کرده و مانع حرکت قطار شدند. در قاهره نیز مردم در منطقه «الوراق» تظاهرات کرده و خیابان‌های اصلی را مسدود کردند.(2) مصر در سال 95 با کسری 10 درصدی بودجه در تولید ناخالص ملی مواجه بوده و تورم 14 درصدی را تجربه کرده است. السیسی برای جبران کسری و به منظور اجرای اصلاحات اقتصادی درخواست وام 12 میلیارد دلاری ظرف 3 سال به صندوق بین‌المللی پول داده است. اجرای اصلاحات اقتصادی و برنامه حذف تدریجی یارانه انرژی موجب شده قیمت برق 40 درصد گران شود. بحران و شکنندگی اقتصاد مصر درحالی است که السیسی همچنان بر اعمال مالیات‌ها و گرفتن مالیات از مردم به نفع گروه‌ها و طبقات سطح بالا مانند ارتش، پلیس و دادگستری اصرار می‌ورزد. همین مسأله باعث شده 74 درصد مردم مصر با ادامه حکومت السیسی مخالفت کرده و شرکت او در انتخابات سال 2018 را با شکست همراه بدانند. همه این عوامل حرکتی را در مصر به راه انداخته که به «انقلاب بیچارگان» موسوم شده است. در مورد بدنه اجتماعی تشکیل‌دهنده‌ی این انقلاب، اطلاعات مختلفی وجود دارد. طرفداران اخوان‌المسلمین بخشی از بدنه‌ی اعتراض را تشکیل می‌دهند که به واسطه کودتا، سرکوب و اعدام گسترده هواداران خود توسط دولت کودتا، از عبدالفتاح السیسی زخم خورده هستند. طرفداران حسنی مبارک نیز در میان معترضین حضور دارند که به دنبال بازگرداندن دیکتاتور اسبق مصر به قدرت هستند. معترضین به وضعیت اقتصادی و شرایط نامساعد زندگی، بخش دیگری از بدنه‌ی اعتراض را تشکیل می‌دهند. با این وجود همه معترضین یک خواسته دارند و آن هم ساقط شدن دولت السیسی به سبب وضعیت بد اقتصادی است. السیسی در مقام پاسخ به اعتراضات از جوانان مصر خواسته صبر پیشه کرده و در برابر مشکلات اقتصادی نارضایتی خود را اعلام نکنند. همچنین السیسی پیشتر گفته بود: «انقلاب بیچارگان که خواستار برکناری او به دلیل قیمت‌هاست به نتیجه نخواهد رسید.» از طرفی «یاسر العمده» هماهنگ‌کننده‌ی تظاهرات گفته است 80درصد مردم مصر از اعتراضات حمایت می‌کنند و در این را مصمم و ثابت قدم هستند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2- روابط و مسائل خارجی
1-2- بهبود روابط مصر و روسیه
روابط مصر و روسیه از زمان روی کار آمدن ژنرال «عبدالفتاح السیسی» به عنوان رئیس‌جمهور مصر، بهبود چشم‌گیری داشته است. پس از سفر پوتین به قاهره در اواخر سال 93، حجم روابط میان این دو کشور در سال 94 نیز افزایش یافت. این افزایش روابط در حوزه‌های تجاری، نظامی و گردشگری دنبال شده و در سال 95 به بالاترین سطح خود پس از فروپاشی شوروی رسید. در همین راستا ارتش مصر و روسیه رزمایش مشترک نظامی در اقلیم بیابانی مصر برگزار کردند. در رزمایش نظامی مذکور که با عنوان «حافظان دوستی 2016» و در مهر ماه برگزار شد 500 نیروی نظامی و 15 فروند هواپیما و بالگرد شرکت کردند. وزرات دفاع روسیه در بیانیه‌ای رزمایش مزبور را نخستین رزمایش مشترک ضد تروریستی مصر و روسیه عنوان کرد.
در بخش فناوری نیز روسیه و مصر توافق احداث اولین نیروگاه هسته‌ای برق در مصر را در دی ماه امضا نمودند. بر اساس این توافق روسیه به مصر، احداث، حفاظت و راه‌اندازی و تأمین سوخت هسته‌ای نیروگاه «الضبعه» را تعهد داده است. پروژه احداث این نیروگاه بزرگترین پروژه مشترک روسیه و مصر از زمان احداث سد آسوان در مصر به شمار می‌رود که در زمان ریاست جمهوری «جمال عبدالناصر» و با مشارکت دولت شوروی سابق احداث شد.
همکاری و گسترش روابط روسیه و مصر در حوزه‌های دیگر نیز به منصه‌ی ظهور رسید. به طور مثال این دو کشور در چهارم شهریورماه 95 کنفرانس «اهل سنت و جماعت چه کسانی هستند؟» را با حضور 200 تن از علمای اهل سنت از کشورهای مختلف مسلمان به مدت سه روز در گروزنی پایتخت جمهوری چچن برگزار کردند. در این کنفرانس هیأتی بزرگ از علمای الازهر مصر مانند احمد الطیب شیخ الازهر، شوقی علام مفتی مصر، اسامه الازهری مشاور عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهوری مصر و علی جمعه مفتی سابق این کشور شرکت کردند که نخبگان رسمی مصر در امور دینی به شمار می‌آیند.(3) مشارکت این هیأت بلندپایه در این سطح، بدون تأیید شخص عبدالفتاح السیسی امکان‌پذیر نبوده است. لذا آسیب‌پذیری مشترک روسیه و مصر از جانب اندیشه و نیروهای عملیاتی تکفیری- سلفی این دو کشور را به سوی همکاری در این زمینه سوق داده است.
مصادیق دیگر این همکاری و بهبود روابط در جلسه شورای امنیت خود را به نمایش گذاشت. جایی که مصر به قطعنامه پیشنهادی روسیه در قبال سوریه رای مثبت داد. همین مسأله باعث برانگیخته شدن خشم کشورهای غربی و متحدان منطقه‌ای آن‌ها شد. مضاف بر این مسائل روسیه و مصر بارها در دیدارها و تماس‌های تلفنی از گسترش روابط و تعمیق همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و نظامی سخن به میان آوردند. از طرفی موضع نسبتاً نزدیک این دو کشور در قبال بحران سوریه و عراق بیش از پیش آن‌ها را به یکدیگر نزدیک ساخته است.
این گسترش روابط و چرخش مصر به شرق چندان به مذاق آمریکایی‌ها خوش نیامده است. به طوری که دولت آمریکا به برگزاری رزمایش مشترک روسیه و مصر روی خوش نشان نداده و با بی اعتنایی از کنار آن رد شد. از طرفی روابط آمریکا و مصر از زمان به قدرت رسیدن السیسی به سردی گراییده است و دلیل این دلخوری آمریکا را نیز می‌توان کودتای السیسی علیه اخوان المسلمین دانست. دولت وقت آمریکا از برکناری محمد مرسی رئیس‌جمهور منتخب مصر حمایت نکرده و خواهان گفتگوی طرفین درگیر بود. اما بلافاصله بعد از سقوط دولت مرسی، آمریکا در مقام نشان دادن نارضایتی خود، کمک یک میلیارد و 300 میلیون دلاری خود و همچنین فروش جنگنده اف 16 به مصر را به حالت تعلیق در آورد.(4) این مسأله ضمن دامن زدن به تیرگی روابط آمریکا و مصر، موجب گرایش مصر به سمت مسکو و پکن شد. از طرفی روسیه نیز در چارچوب بر هم زدن موازنه قوا در نظام بین‌الملل به نفع خود و به زیان آمریکا، کوشید روابط خود با مصر را تقویت کرده و میان آمریکا و متحد 30 ساله‌ی وی فاصله بیندازد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-2- اختلاف با عربستان و سایر دولت‌های شورای همکاری خلیج‌فارس
از دیگر مسائلی که در رابطه با مصر 95 می‌توان مطرح کرد تنش دامنه‌دار در روابط این کشور با عربستان و برخی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس بود. به گونه‌ای که در ادامه این تنش‌ها اتهامات لفظی بین طرفین به ویژه عربستان و مصر رد و بدل شده و عربستان برای مدتی سفیر خود از مصر را بدون اطلاع قبلی فراخواند. تنش در روابط ریاض و قاهره، حدوداً زمانی آغاز شد که مصر بر خلاف میل و خواسته عربستان سعودی، به نفع پیش‌نویس طرح روسیه در شورای امنیت درباره سوریه رای مثبت داد، این موضوع آغاز رویکرد خصمانه ریاض در قبال قاهره بود. بعد از این ماجرا عربستان ضمن حمله به موضع مصر در قبال سوریه، علی‌رغم توافق قبلی قطع نفت به مصر را در دستور کار قرار داد. این نفت برای احیای اقتصاد ورشکسته مصر در نظر گرفته شده بود که با قطع آن وضعیت صنایع در مصر با بلاتکلیفی مواجه شد.
از طرفی مشارکت بیش از 20 چهره‌ی شاخص مذهبی مصری در کنفرانس گروزنی که وهابیت را از دایره اهل سنت خارج می‌ساخت باعث شد تیره‌گی روابط عمق بیشتری پیدا کند. این کنفرانس به هیچ وجه خوشایند سعودی‌ها نبود. چراکه در این کنفرانس شرکت کنندگان، وهابیت را فرقه‌ای انحرافی و خارج از چارچوب اهل سنت دانستند. از طرفی مشارکت علمای برجسته الازهر در این کنفرانس بدون اذن السیسی نمی‌توانسته صورت پذیرفته باشد. لذا همین مسأله دولت سعودی را به این نتیجه رساند که مصر با همکاری روسیه علیه عربستان سعودی توطئه مذهبی و سیاسی تدارک دیده است. پس از این ماجرا مقامات سعودی به السیسی حملات لفظی شدیدی انجام داده و از اینکه او را در مصر به قدرت رسانده‌اند ابراز پشیمانی کردند.
اختلافات بر سر واگذاری دو جزیره استراتژیک «صنافیر» و «تیران» موضوع دیگری بود که بر عمق تنش میان ریاض و قاهره افزود. دولت مصر در سفر ملک سلمان (اواخر فروردین ۹۵) به این کشور با عربستان توافقنامه مرز دریایی امضا کرد که بر اساس آن، دو جزیره استراتژیک تیران و صنافیر در آب‌های سرزمینی عربستان قرار می‌گیرد. بعد از اعلام امضای توافق مربوط به واگذاری دو جزیره تیران و صنافیر از سوی دولت مصر به دولت پادشاهی عربستان سعودی، موجی از اعتراض ها و انتقادها از دولت و نظام مصر در داخل این کشور به راه افتاد و مردم مصر یک صدا خواهان لغو این توافقنامه شدند. اما سیاست‌ورزی و زیرکی مصر در این ماجرا خشم ریاض را بیش از پیش برانگیخت. مصر از لحاظ اقتصادی به شدت به پول و نفت عربستان وابسته بود. بنابراین به دنبال راهی برای دریافت بیشترین کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری عربستان در مصر بود. توافق تیران و صنافیر با توجه به اهمیت استراتژیک این دو جزیره بهترین ابزار السیسی برای ترغیب ملک سلمان بود. در نهایت نیز السیسی موفق شد ۲۰ میلیارد دلار در قالب کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری از عربستان دریافت کند، اما پس از امضای توافق با عربستان، این توافقنامه باید به امضای پارلمان، البته بعد از تأیید آن در دادگاه اداری مصر، نیز می‌رسید. در اینجا السیسی خود را کنار کشید و اختیار کامل را برای تصمیم‌گیری به دیگر نهادها داد. در نهایت نیز دادگاه آن را با توجه به اینکه فروش بخشی از حاکمیت مصر تلقی می‌شد، باطل اعلام کرد(5). نوع کنشگری مصر در این مسأله بر خشم و عصبانیت ریاض از قاهره افزوده و تنش بین طرفین را اقزایش داد. این موضوع موجب شد عربستان در اقدامی تلافی‌جویانه دست به اقدامات تنبیهی بزند. این کشور برای فشار بر دولت مصر برای کارگران مصری شاغل در عربستان محدودیت‌هایی ایجاد کرده و ملک سلمان پادشاه عربستان در اقدامی تحریک‌آمیز از سد النهضه که از نیل سرچشمه گرفته و محل اختلاف مصر و اتیوپی است بازدید کرد. ملک سلمان این دیدار را از جانب کشور اتیوپی انجام داد.
جنگ لفظی بین مقامات دو کشور نیز ادامه پیدا کرد. به طوری که عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس مصر را به همکاری امنیتی با ایران متهم کرده و دیدار سامح شکری با محمد جواد ظریف در حاشیه نشست سالانه سازمان ملل را قصد مصر برای رویارویی با اعراب ارزیابی نمودند. اما مصر در مقام واکنش به اتهامات عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس در آخرین نشست این شورا که در بحرین برگزار شد صراحتاً اعلام کرد هیچ همکاری و روابط پنهانی با ایران ندارد و فقط با وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست سازمان ملل دیدار کرده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
تنش در روابط میان سعودی و مصر به حدی رسید که مؤسس جنبش کفایه و نماینده پارلمان مصر از احتمال قطع روابط دیپلماتیک میان ریاض و قاهره خبر داده و آن را به نفع جهان عرب دانست. مشکل عربستان با مصر سیسی مغایرت و استقلال سیاست خارجی این کشور در برخی مسائل منطقه‌ای از جمله سوریه، عراق و یمن است. عربستان انتظار دارد با توجه به نقش این کشور در روی کار آمدن سیسی و کمک‌های مالی ریاض به قاهره، السیسی سیاست خارجی منطبق بر خواسته‌ها، اهداف و مطالبات عربستان را پیگیری کند. اما مصر حاضر نیست در سیاست خارجی خود تابع دولت عربستان باشد. لذا منشأ تنش و فشارها از این مسأله شروع و افزایش یافته است. خود عبدالفتاح السیسی نیز به این موضوع اشاره کرده است. السیسی در واکنش به فشارهای سعودی گفته است: «استقلال در تصمیم‌گیری بیانگر شرافت و کرامت است و هر کس می‌خواهد اراده آزاد داشته باشد، باید فشارها را تحمل کند.»
این تنش بین مصر و کشورهای عضو خلیج‌فارس نیز در سال 95 جریان داشت. به طور مثال السیسی در کنفرانسی که در «شرم الشیح» برگزار شد با ذکر مساحت و جمعیت یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس آن کشور را «در اوج عقب ماندگی» گرفتار خواند. میزان جمعیت و مساحتی که سیسی به آن اشاره کرد با کشور بحرین منطبق بود.(6) این تنش در روابط مصر و قطر نیز نمایان بود. به طوری که امیر قطر درخواست ملاقات رئیس‌جمهور مصر با وی را در حاشیه نشست سالانه سازمان ملل نپذیرفت.
3-2- همگرایی با محور مقاومت در برخی مسائل
مصر در سال 95 به همان نسبتی که از عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس فاصله گرفته و دچار اختلاف شد به همان نسبت به محور مقاومت نزدیکی نشان داد. این نزدیکی شاید به دلیل تهدید و فشار بر عربستان بوده باشد تا ریاض را مجاب کند از تهدید و ارعاب بی دلیل مصر صرف نظر کند. اما با این وجود در سیاست خارجی مصر اصول ثابت و غیرقابل تغییری وجود دارد که در برخی موارد عمل و حرکت بر مدار این اصول موجب همگرایی مصر و محور مقاومت شده است. به طور مثال مصر در راهبرد سیاست خارجی برای امنیت و تمامیت ارضی کشورهای عربی اهمیت زیادی قائل است لذا حاضر نیست برای خوشایند عربستان امنیت کشورهای عربی را در مخاطره و تهدید ببیند. به طور مثال مصر در مورد سوریه با وجود تطمیع و تهدید عربستان موضعی متفاوت اتخاذ کرد که در نتیجه به حفظ ثبات و تمامیت ارضی سوریه کمک می‌کند. خود السیسی نیز در مصاحبه‌ای که در آذر ماه با تلویزیون پرتغال انجام داد به این موضوع اذعان کرد. او ضمن حمایت از اراده و خواست مردم سوریه و ایجاد حل سیاسی برای بحران این کشور، حفظ تمامیت ارضی سوریه را بسیار مهم توصیف نموده و از لزوم بازسای خرابی‌های پس از جنگ سخن گفت. نگاه متفاوت مصر به سوریه و امنیت منطقه باعث شد رئیس دفتر امنیت ملی سوریه همراه با هیأتی عالی‌رتبه به مصر سفر کرده و با مسئولان مصر درباره همکاری مشترک علیه تروریسم بحث و گفتگو کنند. السیسی در ایران دیدار با اشاره به سوریه و مصر تأکید کرد«هر دو در مقابل تکفیری‌ها خواهیم ایستاد؛ سوریه و مصر در نبرد علیه دشمنان خود پیروز خواهند شد و جنگ سوریه به نفع دمشق پایان خواهد یافت».(6)
مصر در سال 95 و در رابطه با عراق نیز سیاست خارجی مستقل و همگرا با محور مقاومت اتخاذ کرد. به طور مثال «احمد حسن درویس» سفیر قاهره در بغداد با فواد معصوم رئیس‌جمهور عراق دیدار کرده و پیام السیسی را به او تحویل داد. در این پیام سیسی ضمن تبریک به عراق به واسطه پیروزی بر تروریسم، ثبات و پیشرفت عراق به عنوان ستونی از ستون‌های مهم امنیت ملی جهان عرب را آرزو کرد. در همین راستا و در چارچوب همکاری مصر با محور مقاومت وزرای نفت عراق و مصر یادداشت تفاهم برای صادرات نفت عراق به مصر را امضا کردند. در اثنای این یادداشت تفاهم بغداد پیشنهاد سرمایه‌گذاری در 12 میدان نفتی را به قاهره داد.(8)
رسانه‌ها در رابطه با بهبودی روابط مصر و ایران نیز گمانه‌زنی‌های فراوانی انجام دادند. به طور مثال خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام مصری از سفر «طارق الملا» وزیر نفت و ثروت‌های معدنی مصر به ایران و دیدار او با «زنگنه» وزیر نفت ایران خبر داد. برخی کارشناسان و ناظران نیز دیدار «میشل عون» رئیس‌جمهور لبنان از مصر در بهمن ماه را تلاش برای واسطه‌گری لبنان برای از سر گیری روابط میان تهران و قاهره تعبیر کردند. از سویی در این میان میانجیگری بغداد نیز مطرح شد. برخی نیز روسیه را به دلیل روابط نزدیکی که هم با مصر و هم با ایران دارد، گزینه مناسبی برای برقراری ارتباط بین تهران و قاهره دانستند.(9) با همه این مسائل به نظر می‌رسد جدای از سیاست ثابت مصر در قبال امنیت و تمامیت ارضی کشورهای عربی که ناخواسته با مطالبات محور مقاومت همگرا شده است تلاش مصر برای نزدیکی به ایران، بیش از آنکه از حب ایران و علاقه برای برقراری روابط با این کشور بوده باشد به دلیل بغض از عربستان و فشار به ریاض بوده است.(10)
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
4-2- بهبود روابط و همگرایی مصر و حماس
حماس پس از تأسیس در سال 1987 روابط پرفراز و نشیبی با قاهره داشته است، اوج ماهیت سینوسی این روابط را می‌توان پس از تحولات مصر پس از سقوط حسنی مبارک برشمرد، حماس طی 3 سال سه رویکرد کاملاً متفاوت را در ارتباط با مصر تجربه کرده است. سال‌های 2012 و 2013 حماس در کسوت هم‌پیمان استراتژیک مصر مرسی ظاهر شد، در سال 2014 روابط تیره‌ای بین نظامیان حاکم بر قاهره و این جنبش شکل گرفت. در این برهه مقامات مصری مدعی شدند افرادی از داخل غزه امنیت مصر را متشنج می‌کنند. دادگاه مصر نیز ضمن طرح اتهاماتی علیه حماس گردان‌های القسام، شاخه نظامی حماس را در لیست گروه‌های تروریست قرار داد. اتهام دیگر مصر در قبال حماس حمایت این جنبش از اخوان المسلمین مصر بود. لذا در واکنش به این اتهامات، مصر ضمن در تنگنا قرار دادن حماس 80 درصد تونل‌هایی که مصر و غزه را به یکدیگر مرتبط می‌کرد را مسدود ساخت. از سال 2015 تاکنون نشانه‌هایی از نزدیکی مجدد این دو بازیگر مهم منطقه دیده می‌شود. از اواخر ۲۰۱۵ رویکرد دولت سیسی با حماس با تغییراتی مواجه شد، سیسی با چراغ سبز غرب، در صدد آن بود که پس از به بن‌بست رسیدن طرح صلح فرانسه طرح صلح جدید را پایه‌ریزی نماید. از ماه‌ها پیش از این، نیز نشانه‌های این تغییر آشکار شده بود در خردادماه ۱۳۹۴(ژوئن ۲۰۱۵) دادگاه فرجام‌خواهی مصر، رأی دادگاه اضطراری این کشور مبنی بر تروریست خواندن حماس را رد کرد. اوج تغییر رویکرد رژیم قاهره به حماس در دعوت گروه‌های فلسطینی توسط سیسی برای شرکت در مذاکرات قاهره آشکار شد. در اردیبهشت ۱۳۹۵(می ۲۰۱۶) فتح، حماس، جبهه اسلامی و جبهه دموکراسی آزادسازی فلسطین به دعوت سیسی در قاهره گرد هم آمدند و گفتگوهای مفصلی پیرامون آشتی ملی گروه‌های فلسطینی و سازوکارهای برقراری آتش‌بس با رژیم صهیونیستی صورت گرفت. در آذر ۱۳۹۵(دسامبر ۲۰۱۶) گذرگاه رفح به گونه‌ی بی‌سابقه‌ای بازگشایی شد، دو ماه بعد اسماعیل هنیه در قاهره با سیسی دیدار کرد و از تغییر و تحولات بی‌سابقه در روابط مصر و حماس سخن گفت.(11) در بهبود روابط، حماس نیز نقش قابل توجهی ایفا کرد کرد. به گونه‌ای که این جنبش تسلط بر تونل‌ها را بیشتر کرده و در راه همکاری سلفی‌ها با افراد مسلح صحرای سینا مانع ایجاد کرد. به عبارتی پاسخ مثبت حماس به مطالبات امنیتی مصر در بهبود روابط بی تأثیر نبوده است. با این وجود به نظر می‌رسد مصر از بهبود روابط با حماس اهداف ذیل را دنبال می‌کند:
– کنترل مرزها و برقراری امنیت داخلی
– کسب حمایت غرب و اعراب
– بازگرداندن قاهره به قدرت منطقه غرب آسیا و شمال افریقا
– تلاش برای نزدیکی حماس و رژیم صهیونیستی در چارچوب مطالبات آمریکا
3- دورنمای مصر در سال 96
به نظر می‌رسد مصر در سال 96 همچنان با برخی از مشکلات و معضلات دست و پنجه نرم کند. مشکلات اقتصادی و مسائل امنیتی از جمله این مشکلات و معضلات است. مصائب و بحران اقتصادی با توجه به ورشکستی اقتصاد مصر و نابودی بیشتر صنایع این کشور در طول این چند سال تشدید خواهد شد. لذا همین مسأله اعتصاب و اعتراض مردم را اجتناب‌ناپذیر خواهد ساخت. در دامن زدن به این اعتراضات با توجه به جهت‌گیری سیاست خارجی مصر در سال 95 نقش ترکیه، قطر و حتی عربستان پر رنگ خواهد بود. ترکیه و قطر با هدف اسقاط سیسی و به منظور بازگرداندن اخوان المسلیمن از تظاهرات حمایت کرده و عربستان نیز به منظور تحت فشار قرار دادن سیسی برای حرکت در مدار سیاست خارجی عربستان به این اقدام مبادرت خواهد ورزید. در همین رابطه عربستان در اسفند 95 نامه‌ای محرمانه به السیسی نوشته و از او خواسته از ایران و محور مقاومت فاصله بگیرد. مفاد نامه عربستان به سیسی حول این محور می‌چرخد که تا زمانی که مصر حول محور ایران، روسیه و سوریه می‌چرخد نباید انتظار کمک از کشورهای خلیج‌فارس داشته باشد.(12)
در موضوع امنیتی نیز صحرای سینا همچنان محل تجمع گروه‌های تکفیری-تروریستی خواهد بود و از این ناحیه مصر دچار چالش‌ها و بحران‌های امنیتی خواهد شد. در رابطه با سوریه و عراق نیز مصر اصول ثابت خود را ادامه داده و تلاش خواهد کرد بر نقش مستقل خود در منطقه افزوده و خود را از سایه ریاض خارج ساخته و به بازیگر و کنشگری مستقل تبدیل کند. از طرفی با توجه تغییرات سیاست خارجی مصر در سال 95 امکان دارد مصر با قائل شدن نقش مستقل برای خود در پرونده‌های منطقه مدعی ایفای نقش میانجی گردد. به طور مثال در موضوع یمن، فلسطین و… این مسأله امکان‌پذیر است. در موضوع ارتباط با قدرت‌های جهانی به نظر می‌رسد با توجه به روی کار آمدن ترامپ، سیسی تنوع‌بخشی به سیاست خارجی را در پیش بگیرد. یعنی ضمن ادامه و تقویت همکاری با روسیه روابط خود با آمریکا را نیز ترمیم ببخشد.
نگاه متفاوت ترامپ به مصر السیسی موضوعی است که می‌تواند مشوق مصر برای بهبود روابط باشد. رئیس‌جمهور جدید آمریکا امیدوار است با افزایش کمک‌های خارجی به السیسی بتواند از ظرفیت این کشور برای تحقق شعار مبارزه با تروریسم استفاده کند و همچنین بتواند با کمک تجهیزات نظامی مصر مدیریت بحران را در شمال آفریقا به دست بگیرد. در این زمینه ترامپ با انتقاد از سیاست‌های حمایت‌گرانه اوباما از اخوان المسلمین، بر این باور است که در راستای مقابله با تروریسم باید از السیسی حمایت شود. به زعم رئیس‌جمهور جدید آمریکا، پشتیبانی از السیسی توان واشنگتن را در مقابله با بی ثباتی لیبی و از بین بردن تروریسم افزایش می‌دهد؛ به ویژه آنکه ترامپ تاکید کرده است برنامه‌ای برای ورود به لیبی و دخالت در جریان بازگشت آرامش سیاسی به این کشور ندارد.(13)
منابع:
1- «آیا انقلاب جدید مصر در راه است»، خبرگزاری تسنیم، 20 مرداد 95، بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/05/20/1154491/
2- «تظاهرات اعتراضی در مصر و نگرانی از گسترش «انقلاب گرسنگان»، خبرگزاری فارس، 19 اسفند 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/13951218001604
3- برای مطالعه بیشتر ر.ک: «کنفرانس گروزنی؛ تلاش برای ارائه تعریفی جدید از مفهوم اهل سنت»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/qadim/index.php/menu-examples/child-items-5/1395071406
4- برای مطالعه بیشتر ر.ک: «روابط مصر و روسیه؛ مؤلفه‌ها و دورنمای آینده» منتشر شده در «ایراس»، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.iras.ir/fa/doc/note/374/
5- «کلاه گشاد السیسی بر سر آل سعود»، وبگاه بصیرت، 24 آبان 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://basirat.ir/fa/news/296627/
6- «تکه سنگین سیسی به شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس»، وبگاه«شفقا» 25 اسفند 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://shia.shafaqna.com/FA/IR/733511
7- «سفر چند ساعته یک هیئت دولتی سوریه به مصر»، خبرگزاری تسنیم، 26 مهر 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/07/26/1213946/
8- «تنش میان ریاض و قاهره؛ مصر نفت خود را از عراق تأمین می‌کند»، پرس تی وی، 11 آبان 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.presstv.ir/DetailFa/2016/11/01/491607/Saudi-Arabia-Iraq-Oil-Syria
9- برای مطالعه بیشتر ر.ک: «متغیرهای میانجی در بهبود روابط ایران و مصر»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین» 1 دی 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
10- برای مطالعه بیشتر ر.ک: «فرصت‌ها و تهدیدات نزدیکی نسبی مصر به محور مقاومت»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 12 دی 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
11- برای مطالعه بیشتر ر.ک: «همگرائی مصر و حماس در سایه سکوت رژیم صهیونیستی؛ استراتژی یا تاکتیک»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 23 اسفند 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
12- «نامه محرمانه عربستان به السیسی با موضوع ایران»، وبگاه «اسلام تایمز»، 23 اسفند 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://islamtimes.org/fa/doc/article/617649/
13- «پایان فصل سرد روابط آمریکا و مصر»، وبگاه «الوقت»، 9 بهمن 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://alwaght.com/fa/News/85557/
