اندیشکده راهبردی تبیین – مصر و حماس طی یک سال گذشته طی یک فرآیند مشخص بسیار به هم نزدیک شده و دیدارهای گوناگونی میان هیئت‌های امنیتی و سیاسی خود برگزار کرده‌اند. جهاد اسلامی هم از این روند مستثنا نبوده و بسیار به مصر نزدیک شده است. ماه گذشته هنیه نائب رئیس دفتر سیاسی حماس تأکید کرد: «حماس فصل جدیدی از روابط خود را با مصر آغاز کرد و امیدواریم که این روابط گسترش یابد. ما نسبت به روابط با قاهره بسیار تمایل داریم و بدون مداخله در امور داخلی مصر، نگرانی‌ها در رابطه با امنیت ملی این کشور را از بین خواهیم برد.»
این اتفاق در حالی رخ داده است که مصرِ سیسی، بسیار به تل‌آویو نزدیک بوده و رژیم صهیونیستی هم هیچ اعتراضی به اقدامات مصر در نوار غزه و فلسطین نداشته است. این اتفاق برای هر سه بازیگر یعنی سیسی، حماس (مقاومت غزه) و رژیم صهیونیستی منفعت‌هایی دارند. در این یادداشت به بررسی چرایی این نزدیکی در سایه حمایت رژیم صهیونیستی پرداخته خواهد شد.
1- دستاوردها و منفعت‌های سیسی
1-1- صلح گرم
مصر در زمان هر ژنرال یا مسئولی، به خوبی این امر را درک کرده است که یکی از برگ‌های بازی‌اش برای نقش‌آفرینی در منطقه و نظام بین‌الملل، پیشبرد طرح صلح میان اعراب و رژیم یا فلسطینیان و تل‌آویو است. سیسی هم از این امر مستثنا نبوده است. وی بارها از صلحی جدید سخن گفته و برخی رسانه‌ها بخشی از طرح‌های وی را علنی نموده‌اند. در ماه پایانی سال 95 آخرین ادعا در خصوص طرح و تلاش سیسی برای صلح مطرح شد که البته از سوی مصر تکذیب شد. در پی ادعای یک وزیر صهیونیست درباره توافق سه جانبه نتانیاهو، ترامپ و عبدالفتاح سیسی درباره اسکان فلسطینیان در سینا، ریاست‌جمهوری مصر این خبر را تکذیب کرد.[1]
ژنرال سیسی در سخنرانی اخیر خود در نشست سران کشورها در سازمان ملل، به‌صراحت از صلح گرم با رژیم صهیونیستی سخن گفت. سیسی در آن سخنرانی با مطرح نمودن لزوم توسعه کمپ دیوید نشان داد که به دنبال به سرانجام رسیدن عادی سازی و صلح میان اعراب و رژیم صهیونیستی و در دست گرفتن طرح صلح میان فلسطین و رژیم اشغالگر قدس است. منظور ژنرال سیسی از صلح گرم، تکمیل کمپ دیوید و نقش آفرینی مصر در پایان بخشیدن به مسئله فلسطین از طریق راه حل دو دولت و یا اصلاح طرح صلح عربی است برخی سایت‌های عربی طی گزارش‌هایی طرح پیشنهادی سیسی به تل‌آویو را بسیار متفاوت از طرح صلح عربی می‌دانند.[2]
بر اساس طرح سیسی برای حل دو موضوع اختلافی یعنی کرانه باختری و بازگشت آوارگان راه حل‌های عجیبی پیشنهاد شده است. بر اساس این طرح تمام کرانه باختری بخشی از کشور فلسطین نخواهد بود و دولت فلسطینی شامل بخشی از صحرای سینا، صحرای نقب و نوار غزه خواهد بود. همچنین بخش‌هایی از کرانه باختری (به‌جز شهرک‌ها) در قالب یک دولت خودمختار در اختیار فلسطینیان خواهد بود.[3]
بر اساس گزارش سایت «نیوز ۱»، این طرح نخستین بار از سوی ژنرال گیورا آیلاند رئیس شورای امنیتی داخلی رژیم صهیونیستی و پژوهشگر مرکز امنیت داخلی رژیم صهیونیستی (INSS) در سال ۲۰۱۰ مطرح شده است.[4] لذا سیسی مانند دیگر دولت‌های مصر، به دنبال نزدیکی توأم میان فلسطینیان و صهیونیست‌ها به‌منظور نقش آفرینی در فرآیند صلح است. این برگ برنده هر دولت و حاکمی را در مصر مجاب می‌نماید که به گروه‌های فلسطینی نزدیک شود و به دنبال آشتی ملی گروه‌های فلسطینی هم باشد. این نکته را هم باید اشاره کرد که نزدیکی مصر به دحلان یکی از رقبای سرسخت و محمود عباس، می تواند یکی از دلایل نزدیکی سیسی به رقبای عباس دانست.
2-1- کنترل امنیتی صحرای سینا و جلوگیری از ورود سلاح به مصر
درگیری مصر با گروه‌های تروریستی در صحرای سینا و کشته شدن سربازان ارتش قاهره همواره یکی از مسائل مهم و چالشی طی سال‌های اخیر برای سیسی بوده است. به طور مثال در 10 بهمن 95 تامر الرفاعی سخنگوی نظامی مصر اعلام کرد نیروهای مصری با یورش به موضع تروریست‌ها در منطقه شمال سینا ضمن انهدام این موضع 20 تروریست را به هلاکت رساندند و 24 تن دیگر را دستگیر و 28 خانه متعلق به تروریست‌ها را منهدم کردند.[5] اما ده روز بعد در نتیجه انفجار یک بمب دست‌ساز هنگام عبور خودروی زرهی نیروهای ارتش این کشور در مرکز شبه‌جزیره سینا، سه سرباز جان خود را از دست دادند و چهار سرباز دیگر نیز زخمی شدند.
پس از سقوط مرسی، سیسی شدیدترین اقدامات را علیه حماس و گروه‌های فلسطینی به بهانه نقش آفرینی آنان در امنیت صحرای سینا و مصر انجام داد. در سال 92 ما شاهد بدترین سطح روابط و بالاترین تنش میان حماس و قاهره بودیم. این تنش به سطحی رسید که «دادگاه رسیدگی به پرونده‌های فوری» در قاهره، گردان‌های قسام و سپس حماس را سازمانی تروریستی معرفی نمود و پیرو آن سخن از احتمال حمله به نوار غزه به میان آمد که در نهایت ارتش مصر در فوریه ۲۰۱۵ دو پایگاه نظامی حماس را مورد هدف قرار داد. در همین راستا به جهت فشار بیشتر سرلشکر «نصر سالم» از مسئولان اسبق دستگاه اطلاعات هوایی مصر اعلام کرد: «دولت ٩٩ درصد تونل‌های غزه را تخریب کرده است».[6]
اما با گذشت زمان روابط میان حماس و مصر به مرور بهبود یافت و مصر هم حماس را از لیست تروریستی خارج نمود. در بهمن‌ماه هنیه به مصر سفر نمود. وی پس از این سفر اعلام کرد: «حماس به بهبود مناسبات خود با مصر و تقویت این روابط ادامه خواهد داد. ما به سفر موفقیت‌آمیز و مثبت خود به مصر و دیدار با مقامات این کشور پایان دادیم حماس صفحه جدیدی را در روابط خود با مصر باز کرده و صفحه اختلافات قبلی با مصر را بسته است و طی روزهای آینده دیدارهای امنیتی میان طرفین برگزار خواهد شد تا طرفین بر سر نحوه کنترل مرزهای غزه و مصر با هم به تفاهم دست پیدا کنند.[7]»
به نظر می‌رسد سیسی و دولت مصر به این نتیجه رسیده‌اند که با نزدیکی به حماس، می‌توان صحرای سینا و ورود سلاح و تروریست‌ها از مرز غزه را کنترل نمایند. سخنان طرفین در ماه‌های اخیر هم این موضوع را ثابت می‌نماید که یکی از علل نزدیکی موضوع امنیتی بالاخص در صحرای سیناست.
3-1- مشروعیت بخشی به وجهه خود در جهان عربی توأم با منفعت اقتصادی
مصر امیدوار است با بهبود روابط خود با حماس مشروعیت رژیم را میان مردم مصر و جهان عرب بهبود ببخشد. تشدید محاصره در نوار غزه و رسیدن وضعیت آن به مرز انفجار درونی، مصر را بیش از پیش در میان افکار عمومی منطقه در موضع اتهام قرار داده است. سیسی به دنبال آن است که با همکاری امنیتی و ساختارمند در مرز غزه و صحرای سینا، گذرگاه رفح را بازگشایی نماید تا بتواند خود را از هم‌دستی با رژیم در ایجاد وضعیت نوار غزه مبرا نماید و همچنین با فراهم نمودن امکان صدور کالا از مصر به غزه و بالعکس درآمد زایی نماید. در صورتی که گذرگاه رفح به پویایی برسد، وضعیت اسفناک اقتصادی قبائل صحرای سینا هم تا حدودی بهبود خواهد یافت و این می‌تواند گرایش افراطی‌گری را در سینا کنترل نمایند.
ضمن آنکه باید این هم در نظر داشت که هرگونه ناآرامی و تشدید وضعیت انفجاری در غزه که می‌تواند منجر به جنگ چهارم غزه شود، برای وجهه سیسی و امنیت مصر بسیار تهدیدزا خواهد باشد. لذا به نظر می‌رسد امنیت و اقتصاد نوار غزه برای سیسی در نقش یک منفعت مشترک با حماس تعریف شده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2- چرایی رضایت تل‌آویو از نزدیکی حماس و مصر
1-2- راه حلی برای کنترل حالت انفجاری نوار غزه
نوار غزه طی سال‌های اخیر با تشدید محاصره و تجربه جنگ‌های گوناگون در وضعیت بسیار بغرنج انسانی به سر می‌برد که از این وضعیت تعبیر به حالت انفجاری نوار غزه می‌شود. رژیم صهیونیستی و مسئولین آن بارها در خصوص اقدام نیروهای مقاومت برای رهایی از این وضعیت هشدار داده‌اند و به دنبال آن‌اند که وضعیت انفجاری غزه به طریقی کنترل شود. به طور مثال یکی از راهکارهای پیشنهادی، ایجاد یک جزیره مصنوعی در نزدیکی غزه بوده است. در کنفرانس اخیر هرتزلیا، کاتز وزیر حمل و نقل دولت نتانیاهو سخنانی برای رهایی از انفجار نوار غزه مطرح نمود. وی در این نشست گفت: «ساخت یک جزیره بین‌المللی مصنوعی روبروی بندر غزه که مدیران امنیتی به آن علاقه‌مند هستند، می‌تواند فشار بر ساکنان نوار غزه را کم کند و در عین حال به جدا شدن هر چه بیشتر آن‌ها از رژیم صهیونیستی کمک کند. امیدوارم عالی‌ترین مقامات سیاسی انگیزه و عزم برای انجام این پروژه را داشته باشند.» همچنین راهکارهای دیگری مانند ایجاد بندر، کم کردن محاصره با کمک کشوری ثالث و … هم مطرح شده است.[8]
یکی از راهکارهای کنترل انفجاری نوار غزه، نقش آفرینی یک کشور ثالث برای تبادل کالا به درون نوار غزه و کنترل بر روی نظامی نبودن کالاهای ورودی است. تحقق این امر تنها از دست دو بازیگر مصر به دلیل موقعیت جغرافیایی و ترکیه به دلیل نزدیکی به غزه امکان پذیر است. ترکیه به دلیل نداشتن مرز با نوار غزه و برخی مسائل دیگر، گزینه توانمندی برای کاستن محاصره نوار غزه نیست. هرچند پس از اعلام عادی سازی روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی در بهمن‌ماه چند محموله سوخت از ترکیه وارد غزه شد که به نظر می‌رسد هدف از آن اقدام بیش از آنکه بهبود وضعیت غزه باشد، توجیه افکار عمومی حامی اردوغان در فلسطین و ترکیه بود.
اما نزدیکی مصر و حماس بالاخص در حوزه امنیتی این امکان را به رژیم صهیونیستی می‌دهد که با اعتماد به همکاری امنیتی دو طرف گذرگاه رفح با نظارت مصر، برای کاهش تبعات محاصره نوار غزه گذرگاه رفح نقش تنفسی را برای ساکنان این باریکه ایفا نماید. مصری که به حماس و دیگر گروه‌های نوار غزه نزدیک باشد، می‌تواند این نقش را برای رژیم صهیونیستی بازی نماید.
2-2- کنترل امنیتی صحرای سینا و اهرم فشاری علیه مقاومت در آتش بس‌های احتمالی
کنترل و همراهی مصر با نیروهای امنیتی حماس در نوار غزه می‌تواند مانع خوبی برای رسیدن سلاح به گروه‌های فعال در صحرای سینا باشد. کنترل این گروه‌ها هدف مشترک سه‌گانه حماس، رژیم صهیونیستی و مصر است.
رژیم صهیونیستی تاکنون ضربات زیادی از گروه‌های موجود در صحرای سینا خورده است و این گروه‌های برخی مواقع به موشک‌پرانی به‌سوی صحرای نقب در جنوب سرزمین‌های اشغالی اقدام نموده‌اند. ضمن آنکه حماس هم علاقه‌مند به کاهش نقش این گروه‌های جهادی در صحرای سینا و به تبع آن در نوار غزه است. این گروه‌ها بارها با حماس درگیر شده‌اند و با نقض آتش‌بس، هزینه‌هایی برای حماس ایجاد کرده‌اند.[9]
یکی دیگر از عواملی که می‌توان برای رضایت رژیم صهیونیستی از نزدیکی میان مصر و حماس نام برد، در اختیار داشتن یک اهرم فشار برای پایان بحران‌ها و برقراری آتش‌بس در کوتاه‌مدت در صورت وقوع درگیری جدید است. نزدیکی حماس و مصر و وابسته سازی نوار غزه به گذرگاه رفح، این امکان را ایجاد می‌نماید که سیسی به یک میانجی‌گری تبدیل شود که تحت خواست تل‌آویو به حماس برای آتش‌بس فشار ایجاد نماید.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
نزدیکی حماس و مصر برای هر دو بازیگر طرفین گذرگاه رفح یک خواست راهبردی است. سیسی با این نزدیکی به دنبال نقش آفرینی در صلح اعراب و رژیم، مشروعیت بخشی به وجهه خود در جهان عربی توأم با منفعت اقتصادی و همچنین کنترل امنیتی صحرای سینا و جلوگیری از ورود سلاح به مصر است. رژیم صهیونیستی هم به نظر می‌رسد از این نزدیکی بسیار رضایتمند است. کنترل امنیتی صحرای سینا و اهرم فشاری علیه مقاومت در آتش بس‌های احتمالی و کنترل حالت انفجاری نوار غزه را می‌توان اصلی‌ترین دلایل این خوشنودی دانست.
منابع:
[1] «مصر طرح اسکان فلسطینیان در سینا را تکذیب کرد»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 6 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13951206000181
[2] «سیسی صحنه گردان صلح اعراب با اسرائیل» وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ ۳۰ خرداد ۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/03/30/1104903
[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «واکاوی طرح سیسی برای حل مسئله فلسطین»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 30 مرداد 1395، قابل بازیابی در پروند زیر:
[4] علی‌رضا عرب «الحاق عربستان به قرارداد سازش کمپ دیوید» وب‌سایت موسسه ندا، منتشرشده در تاریخ ۱ اردیبهشت ۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://nedains.com/fa/news/313620
[5] «کشته شدن 20 تروریست در سینای مصر»، وب‌سایت خبرگزاری صدا و سیما، منتشرشده در تاریخ 10 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.iribnews.ir/fa/news/1485605
[6] حسین ابراهیم نیا، «نگاه مصر و ترکیه به غزه»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 27 دی 1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7] «هنیه: روابط حماس و مصر به زودی شاهد پیشرفت چشمگیر خواهد بود»، وب‌سایت خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ 9 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/95110905410
[8] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «سناریوهای پیش روی رژیم صهیونیستی برای کنترل وضعیت انفجاری نوار غزه»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 15 تیر 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[9] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «گروه‌های سلفی-جهادی در نوار غزه؛ تهدید یا موهبتی راهبردی برای تل‌آویو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 8 آبان 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
