اندیشکده راهبردی تبیین-همزمان با انتقادات دولت ترامپ از حمایت چین و روسیه از کره شمالی و در بحبوحه افزایش نگرانی‌ها از اجرای قریب‌الوقوع ششمین آزمایش هسته‌ای کره شمالی و اعلام خبر اعزام ناو هواپیمابر «کارل وینسون» به جانب شبه جزیره کره، تنش‌ها میان واشنگتن و پیونگ‌یانگ روندی صعودی یافته است. مقامات آمریکا تأکید کرده‌اند که وضع تحریم‌های سختگیرانه‌تر، محتملترین راه ممکن برای آمریکا جهت اِعمال فشار بر کره شمالی جهت توقف برنامه هسته‌ای این کشور است، اما واشنگتن اعلام کرده است که تمامی گزینه‌ها از جمله گزینه نظامی همچنان بر روی میز است. این در حالی است که حمله موشکی اخیر آمریکا به پایگاه نظامی الشعیرات در سوریه به مثابه هشداری به پیونگ‌یانگ تلقی میشود. در مقاله اخیر در راستای تحلیل سناریوهای احتمالی دولت ترامپ در قبال کره شمالی و نقش چین در شکل دهی تحولات مزبور خواهیم پرداخت.
1- سطوح تحلیل
1-1- سیاستهای احتمالی دولت ترامپ در قبال کره شمالی
در سال 2016، کره شمالی دو سلاح هسته‌ای آزمایش، بیست موشک بالستیک را راه اندازی و یک ماهواره به مدار ارسال نمود و به پیشرفت‌هایی در پرتاب موشک بالستیک زیردریایی (SLBM) و موشک‌های بالستیک قاره پیما (ICBM) دست یافت.[1] یکی از زیباترین تحلیل‌ها در مورد وضعیت مشابه کره شمالی تجزیه و تحلیلی از دیوید سینگر و بیل برود در پاسخ به اینکه چه چیزی در حال اتفاق افتادن است، آن‌ها گفتند که «بحران موشکی در کوبا به آهستگی در حال حرکت است، اما این حرکت آهسته با بالاترین سرعت به نظر می‌رسد».[2]
جهان‌بینی ترامپ اصولاً بر مبنای ساختن «اولین آمریکا»، «ساخت دوبارهی آمریکای بزرگ» و بازگشت به گذشته آرمانی است که در شعارهای تبلیغاتی خود مطرح نموده بود.[3] بر همین اساس، دیدگاه‌ها در سیاست واشنگتن علیه کره شمالی در دوران ترامپ عموماً در چهار محور میتوان بیان نمود؛
نخست، برگرفته از دکترین رئالیسم تهاجمی به سیاق جمهوری‌خواهانی چون بوش.
دوم، پیگیری سیاست محتاطانه و محافظه‌کار و بهره گیری از سیاست تهدید قدرت به سبک رئالیسم تدافعی.
سوم، سیاست همراه نمودن قدرت‌های جهانی و منطقهای در حل مسئله کره شمالی
چهارم، بهره گیری همزمان از دکترین سیاست تهدید با حمایت قدرت‌های منطقهای و جهانی و انزوای کره شمالی.
1-2- تحولات شبه جزیره کره و نقش سیاستهای چین
تحولات شبه جزیره کره ارتباط مستقیمی با سیاست‌ها و الگوهای راهبردی چین دارد. سیاست چین در مورد کره به تعاملات آن‌ها با آمریکا برمیگردد. دریای جنوب چین که برای همه کشورهای حاشیه آن و همچنین برای آمریکا از اهمیت راهبردی برخوردار است یکی از مناطقی است که کشورهای حاشیه آن درباره مالکیت بر مناطق مختلف آن با هم اختلاف نظر دارند. چین این منطقه را محدوده پیرامونی خود دانسته و مایل به حضور واشنگتن برای ایفای نقش در این منطقه نمی‌باشد. به طور کلی سه سناریو را میتوان در ارتباط با سیاستهای چین در قبال بحران کره مشاهده نمود.
نخست، ایفای نقش سازنده و مستقل چین و مدیریت بحران که به علت مخاصمات در دریای جنوب و خیزش اقتصادی چین در مقابل آمریکا منجر به سیاست محتاطانه و حتی تنش‌زا در قبال واشنگتن میشود. در سناریوی مذکور چین میتواند با مدیریت کره شمالی، یکجانبه گرایی آمریکا را تقلیل بخشد.
دوم، معامله با آمریکا و استفاده ابزاری از کره شمالی و وجه المصالحه قرار دادن آن همانند ماجرای تایوان.
سوم، حمایت مستقیم از کره شمالی و حرکت سیستم جهانی به سمت دو یا چند قطبی شدن و بلوک بندی به شکل جنگ سرد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2- سناریوها و پیامدها
2-1- سیاستهای واشنگتن در قبال کره شمالی
دورنمای الگوی رفتاری دولت ترامپ بیانگر آنست که بحران کره شمالی اولین بحران واقعی برای ترامپ میباشد و آزمایش موشک‌های بالستیک در حقیقت نقض قطعنامه شورای امنیت ملی و تهدید کره جنوبی و ژاپن به عنوان متحدان آمریکا است. ترامپ در مبارزات انتخاباتی‌اش وعده داده بود که بحران کره شمالی را با اعمال فشار بر چین حل خواهد نمود.[4] بر همین اساس ترامپ در یکی از توییت‌هایش نوشت: «کره شمالی به دنبال دردسر می‌گردد. اگر چین تصمیم به همکاری در این زمینه بگیرد، عالی است، اما اگر نخواهد، ما بدون آن‌ها مشکل را حل می‌کنیم». به نظر می‌رسد فشارها و دیدار ترامپ با رئیس‌جمهور چین نتایجی به دنبال داشته است به گونه‌ای که چین در خبری، واردات زغال‌سنگ (اصلی‌ترین صادرات کره شمالی) را متوقف کرد. بر همین اساس یکی از محتملترین سناریوها تلاش برای قطع حمایت قدرت‌ها از دولت پیونگ یانگ و انزوای آن خواهد بود، چرا که نه دولت ترامپ حاضر به رویارویی مستقیم با کره شمالی خواهد بود و نه چین و روسیه منافع اخیر با واشنگتن را به فضای امنیتی ترجیح می‌دهند.
مهم‌ترین دغدغههای واشنگتن در قبال بحران شبه جزیره کره در دو سطح منطقهای و بین‌الملل قابل ارزیابی است.
الف: سطح منطقهای
بحران شبه جزیره کره در سطح منطقهای شرق آسیا برای کنشگران آمریکا، چین، روسیه، ژاپن و کره جنوبی دارای اهمیتی چند وجهی است، چرا که مسئله فقط به تعارضات واشنگتن و پیونگ یانگ مرتبط نیست و در سطح تحلیل نخست به اختلافات راهبردی و امنیتی واشنگتن با پکن و مسکو و دوم به دغدغههای امنیتی توکیو و سئول به خاطر ترس از اتمی شدن پیونگ یانگ بر خواهد گشت.
دستیابی کره شمالی به عنوان دروازه تسخیر آسیا و حیات استراتژیک شرق منجر به بر هم خوردن نظم و توازن منطقهای و غیرخطی شدن بحران و عدم مدیریت آن توسط آمریکا میشود. متحدان منطقهای آمریکا نیز همانند ژاپن و کره جنوبی در صورت ادامه روند تعارض‌آمیز شبه جزیره کره احتمال حرکت در مسیر بازدارندگی و شکل گیری مسابقه تسلیحاتی را شدت میبخشند. این در حالی است که توازن قدرت بیش از هر چیز به سمت چین و روسیه حرکت خواهد نمود. از طرفی علیرغم تلاش دولت ترامپ برای نزدیکی راهبردی به روسیه جهت حل بحران شبه جزیره کره با توجه به روند فعلی اعضای کنگره و سیاستهای ضد روسی آن‌ها با چالش مواجه شده است[5] و شرایط شبه جزیره کره، توازن را به سمت چین و روسیه سنگین خواهد نمود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ب: سطح بینالمللی
«جان ایکنبری» نظریه پرداز روابط بین الملل در مقاله «آینده نظم جهانی لیبرال» معتقد است که تغییر قدرت جهانی و افول قدرت آمریکا و تغییر نظام تک‌قطبی در جریان است و نظم جهانی شرقی جایگزین نظم جهانی غربی شده و قدرت در حال انتقال از غرب به شرق است.[6] بنابراین، بحران کره شمالی در سطح بینالمللی منجر به موارد ذیل میشود؛
– واگرایی و بلوک بندی قدرت‌های جهانی و تشدید فرضیه چند جانبه گرایی و شکل گیری رژیم‌های امنیتی و مجموعه‌های امنیتی متخاصم.
– برجسته‌تر شدن نقش چین و چند وجهیتر شدن معادلات بینالمللی؛ تداوم بحران اتمی شدن کره شمالی منجر به در خطر افتادن منافع اقتصادی و امنیتی واشنگتن بالاخص در توکیو، سئول و پکن میشود.[7] بنابر گزارش موسسه کارنگی با عنوان «نظم جهانی در سال ۲۰۵۰»، موازنه قدرت اقتصادی به سرعت در حال تغییر است و چین بر آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی جهانی غلبه خواهد کرد.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-2- نقش سیاستهای چین در شکل دهی تحولات شبه جزیره کره
بحران اتمی شدن کره شمالی شاید بیش از آمریکا برای چین حیاتی‌تر باشد. چین در حال خیزش اقتصادی و شکل دهی نظمی نوین در مقابل آمریکا میباشد و رفتار کره شمالی آن‌ها را در وضعیتی متناقض قرار داده که از یک طرف مثبت و از طرفی منفی میباشد. مثبت بودن آن در خطر انداختن منافع و کاهش حضور امنیتی و ایجاد هراس در آمریکا شده و کره شمالی میتواند نقش فرزند شرور را برای شروع عملی بر هم زدن یکجانبه گرایی آمریکا داشته باشد و از طرفی فرصتی مغتنم را در اختیار چینی‌ها گذاشته تا بتوانند مسائل کلان امنیتی خویش را در مصالحه با آمریکا در قبال تنگ کردن حصار امنیتی کره شمالی حل نمایند. منفی بودن آن نیز به دلیل متشنج کردن فضای امنیتی مجموعه امنیتی چین خواهد شد که در پی آن منجر به مداخلات قدرت‌های مداخله‌گر نظیر روسیه و آمریکا شده و این موضوع فضای تنفسی و استراتژیک چینی‌ها را تنگ و مضیق خواهد نمود.
در مورد دورنمای الگوی رفتاری چین در قبال کره شمالی باید گفت که سیاستهای چین بیش از همه به سمت ترکیبی از نقش مستقل و بهره برداری از کره شمالی خواهد رفت. کاپلان معتقد است که چین بزرگ‌ترین شریک تجاری و متحد کره شمالی بوده و اهرم بزرگ بالقوه‌ای برای آن‌ها محسوب میشود و آن‌ها خواستار کنار رفتن رهبر کره شمالی چه از طریق زور و اجبار یا از بین بردن سلاح‌های هسته‌ای نخواهند بود، چرا که اولاً در شمال غرب چین میلیون‌ها نفر از مردم کره شمالی ساکن هستند و ] تهدید کره شمالی [منجر به بحران انسانی و هرج و مرج خواهد شد و دوم آنکه، کره شمالی مانعی بین آمریکا و متحدانش در شرق ایجاد نمود و مسلماً حضور آمریکا در این منطقه منافع حیاتی چین در دریای جنوب و تنگه تایوان را به خطر خواهد انداخت.[9] ایفای نقش مستقل و سازنده چین در بحران کره در شرایطی است که کشورهایی نظیر ژاپن نیز که تا حدی از آمریکا ناامید شده، با تمجید از نقش چین خواستار ایفای نقش سازنده در شورای امنیت برای حل بحران شدند. این موضوع میتواند مثلث و اجماع عقلانیتری برای حل بحران بدون ترامپ باشد و مسلماً بهترین راه حل آن بهره گیری از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک و جلوگیری از حاکم شدن گفتمان تهدید محور دولت ترامپ میباشد.
جمع بندی
بحران کره شمالی به یکی از چالشهای مهم امنیتی در شرق و حوزه استراتژیک چین، ژاپن، روسیه، کره جنوبی و آمریکا تبدیل شده است. دورنمای سیاست هر یک از کنشگران بر اساس مؤلفه‌های متعددی شکل خواهد گرفت. رفتار احتمالی سه بازیگر چین، آمریکا و کره شمالی را میتوان بر اساس سناریوهای مختلفی ارزیابی نمود، ولی محتملترین الگوها و سیاستهای راهبردی را میتوان این‌گونه برشمرد:
نخست، سیاست احتمالی چین بهره گیری ترکیبی از سیاست ایفای نقش مستقل و سازنده و بهره برداری موضوعی از بحران کره شمالی میباشد و بر اساس آن سعی خواهند نمود که یکجانبه گرایی و سایه تهدید واشنگتن در دوران ترامپ را مدیریت نمایند. دوم، محتملترین گزینه در مورد سیاست احتمالی دولت ترامپ علیه پیونگ یانگ تلاش برای قطع حمایتهای آشکار و پنهان روسیه و چین از کره شمالی و فشار و انزوای بیشتر بر آن از طرق مختلف و حتی نظامی است. رویکرد مزبور در صورت میانجیگری و وساطت قدرت‌های روسیه و چین برای پایان دادن به نمایش هسته‌ای کره شمالی تا حدی میتواند چالش امنیتی را برای طرفین حداقل برای دوره کوتاه مدت تسکین ببخشد. سوم، سیاست احتمالی کره شمالی با توجه به وجه المصالحه قرار گرفتن احتمالی توسط چین همانند قضیه تایوان، شکل دهی سیستم بازدارندگی در قبال تهدیدهای احتمالی واشنگتن و تلاش برای کسب حمایت روسیه و چین خواهد بود.
منابع:
[1] – Bell , Markus &Milani, Marco ( Feb 21, 2017), Why Donald Trump Is the One Leader Who Can Stop North Korea, at: http://fortune.com/2017/02/21/donald-trump-nuclear-north-korea/
البته دیدگاه‌ها در این باره متناقض است. مايكل المان، عضو ارشد مطالعات استراتژيك امريكا معتقد است که «نميتوانم باور كنم كه كره شمالي قادر باشد به فناوري لازم براي راه اندازي موشك قاره پيما دست پيدا كرده باشد. كره شمالي مجموعه‌ای ا ز موشكهاي موسودان را با برد متوسط آزمايش كرده اما تمامي موشک‌های قاره‌پیما به شكست انجاميده است». (سلیمانی، 28 / 01 / 1396).
[2] – Allen, Mike (Apr 2017), The Trump administration’s North Korea crisis, AXIOS, at: https://www.axios.com/north-korea-set-to-remain-trumps-toughest-test-2364842204.html
[3] – Pollack D. Jonathan (February 8, 2017), Donald Trump and the Future of U.S. Leadership: Some Observations on International Order, East Asia, and the Korean Peninsula, presented at the 5th Korea Research Institute for National Strategy-Brookings Institution Joint Conference on “The Trump Administration in the United States and the Future of East Asia and the Korean Peninsula”. P: 9.
[4] – Kaplan, Fred (Mar. 11, 2017), North Korea could be Trump’s first real crisis, Politics, Business Insider.
[5]– رحمان نجفی سیار، سیاست خارجی دونالد ترامپ؛ چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌های احتمالی، اندیشکده راهبردی تبیین، بازیابی در http://tabyincenter.ir/15060
[6] – سید سعید صادقی، افول قدرت آمریکا و نظم جهانی آینده، اندیشکده راهبردی تبیین، بازیابی در: http://tabyincenter.ir/ 14882
[7] – علیرغم حمایت قاطع آمریکا از ژاپن، نیویورک تایمز در ارتباط با نگرانی‌های ژاپن بیان داشت که شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به خاطر بحران کره شمالی از دولت ترامپ ناامیده شده و نمونه آن را میتوان قبل از مراسم تحلیف نیز مشاهده نمود. ر. ک:
Apps, Peter (Tue Feb 14, 2017), Commentary: North Korea gives Donald Trump a nuclear crisis from hell, http://www.reuters.com/article/us-north-korea-trump-commentary-idUSKBN15S1RZ
[8] – سید سعید صادقی، پیشین.
[9] – Kaplan, Fred (Mar. 11, 2017), North Korea could be Trump’s first real crisis, Politics, Business Insider.
