اندیشکده راهبردی تبیین – رفراندوم 16 آوریل ترکیه فصل جدیدی در تحولات داخلی این کشور و مرحله ای از حضور ترکیه در منطقه است که با پیروزی حزب حاکم یعنی عدالت و توسعه به اتمام رسید. کردها مترصد فرصتی بودند تا با راهکارهای نرم پاسخگوی اقتدارگرایی اردوغان باشند. برهمین اساس احزاب و جریان های ترکی از حزب حاکم گرفته تا احزاب اپوزسیون سعی در جلب آراء کردها داشتند تا با توسل به رای بالای کردها معادلات قدرت در ترکیه را به نفع خود تمام کنند. معادله قدرت در جنوب و جنوب شرق ترکیه به حدی فراگیر شده بود که جریان های کردی به اهمیت آراء خود پی برده و در روزهای پایانی انتخابات نمایش باشکوهی از کمپین «نه بزرگ» در شهرهای کردنشین به راه انداختند. در چارچوب این فراگیری و اهمیت رای در کردستان ترکیه پژوهش حاضر درصدد است تا به بررسی تحلیلی مواضع نخبگان کرد در قبال همه‌پرسی، -مواضع مردم کرد در قبال همه‌پرسی با توجه به میزان رای‌آوری اصلاحات قانون اساسی در شهرهای کردنشین، الگوی رفتاری اردوغان در مواجهه با کردها پس از پیروزی در همه‌پرسی اخیر و واکنش کردها به کنش رفتاری اردوغان بپردازد.
تحلیل مساله
تغییر نظام پارلمانی و تثبیت حزب عدالت و توسعه سوپاپ اطمینانی بود که رهبران این حزب برای تفوق اردوغان دنبال می نمودند. در این راستا نظام ریاستی گزینه مناسبی بود. برقراری نظام ریاستی نخستین بار توسط جمیل شیشک، وزیر وقت دادگستری ترکیه مطرح شد و سپس در ۲۰۰۵ مورد حمایت رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر وقت قرار گرفت. گرچه پیروزی کردها در انتخابات سال 1394 و پشت سرگذاشتن حدنصاب 10 درصدی بسترهای توسعه سیاسی در کردستان را به اثبات رساند اما شرایط کردستان ترکیه به گونه ای بود که در اردوگاه اردوغان نیز تحولات عدیده ای رخ داده بود. اردوغان به خوبی می دانست که جنبش فتح اله گولن با نفوذی که در ادارت دارد، متهم اصلی کودتای ژوئیه 2016 بوده است و با توجه به رای بالایی که این جنبش داشت زمینه برای نگاه مجدد اردوغان به کردهای ترکیه تحول اساسی در ساختار سیاسی – اجتماعی کردستان ترکیه به وجود آورد.گولن تنها رقیب کنونی اردوغان است. وی در سایه‌ی قدرت و نفوذ گولن توانست نظامیان را از صحنه‌ی سیاست ترکیه بیرون براند.[1] اما شکاف جدید موجب نزدیکی کردها به اردوغان شد. رقابت این دو موجب شکاف کردها شده بود. این شکاف متشکل از چهره های هوادار و مخالف اردوغان بود که عمدتاً در دو جبهه سیاسی و نظامی فعالیت داشتند. موضع گیری هر کدام از آنان نقش مهمی در شکاف در آراء جمعیت 22 میلیونی کردها یا به عبارتی 18 درصدی کردها در ترکیه داشت. تحلیل مواضع این شکاف عمق واقعیت را بهتر نشان می دهد:
- مواضع pkk : مواضع pkk به رفراندوم 16 آوریل بسیار تند و سریع بود و این مواضع اصولا ریشه در نگرش های رهبران قندیل به شخص اردوغان دارد. بایک و قرایلان برجسته ترین رهبران pkk اردوغان را شخصی دروغگو و مکار می دانند و اعتماد به وی را نوعی ساده اندیشی می دانند. رضا آلتون و دوران کالکان هم با بدبینی به رفراندوم 16 آوریل نگاه می کردند. کالکان در این مورد گفت دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی (MHP) از سیستم ریاست جمهوری حمایت می کند، زیرا از رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تعهد گرفته است فشار بر PKK را افزایش دهد. وی از مردم خواست در همه پرسی «نه» بگویند و مانع عملی شدن سیستم ریاست جمهوری در ترکیه شوند.[2] رضا آلتون، عضو ارشد شورای رهبری اتحادیۀ جوامع کردستان (KCK) نیز از مردم درخواست کرد رأی خود را علیه تصویب قانون اساسی به صندوق بیندازند.[3] لذا در حوزه نظامی pkk به عنوان یک نیروی فعال نظامی موضعی مغایر و کاملا طبیعی به رفراندوم داشته و قاعدتا برآیند رفراندوم را نیز مرتبط با تقلب می داند.
- حزب دمکراتیک خلق ها: اقتدار این حزب با برداشتن قانون ده درصدی به جای مانده از دوران کنعان اورن به ثبت رسید. برای نخستین بار کردها در قالب یک حزب واحد به پارلمان راه یافتند. به جرات می توان گفت تصویب قانون ده درصدی برای ورود به پارلمان تنها در راستای انزوای کردها صورت گرفته بود. اما حزب دمکراتیک خلق ها با رهبران قدرتمندش بر اساس نتایج بیست و پنجمین انتخابات پارلمانی ترکیه که در 17 خرداد 94 برگزار شد با به دست آوردن ۱۲/۱۳ درصد (۸۰ نماینده) ضربه ای شدید بر حزب حاکم زدند. چرا که حزب حاکم نتوانست به تنهایی دولت تشکیل دهد. پس از به بن بست رسیدن احزاب سیاسی این کشور برای تشکیل پارلمان، انتخابات دیگری در نوامبر برگزار شد اما باز هم حزب دمکراتیک خلق ها توانست با وجود محدودیت ها حد نصاب 10 درصدی را پشت سر بگذارد و در انتخابات پارلمانی که در اول نوامبر2015 یعنی 11آبان 1394 برگزار گردید. 10.7 درصد آراء و 59کرسی پارلمانی را بدست آورد.[4] به باور نگارنده پیروزی دوم حزب دمکراتیک خلق ها از پیروزی اول مهمتر بود چرا که حزب حاکم با وجود اعمال فشار زیاد باز هم نتوانست مانع ده درصدی را اعمال نماید و این به معنی اقتدار حزب دمکراتیک خلق ها در تحولات میدانی بود.اما نتایج این اقتدار از ناحیه اردوغان به معنای تهدیدی علیه رای محافظه کاران کرد هوادار حزب عدالت و توسعه بود. رهبران حزب دمکراتیک خلق ها با عطف به این واقعیت آماده رویارویی با اردوغان در رفراندوم 16 آوریل برآمدند. آنان با برگزاری کمپین «نه» در شهرهای کردنشین ترکیه صراحتا علیه اردوغان و سیاست های توسعه طلبانه وی موضع گرفتند. احساسات کردها تا جایی پیش رفت که برای برگزاری رفراندوم قانون اساسی جدید، حزب دمکراتیک خلق ها آهنگ ” بیژن نه” یا ” بگوئید نه ” را با صدای شیدا پرینجک ساخته بودند. صلاح الدین دمیرتاش رهبر در بند این حزب طی دو پیام تاریخی موضعی جدی گرفت. اول اینکه وی اعلام نمود که استراتژی حکومت اشاعۀ ترس است، مردم باید شجاعت را گسترش داده و به تغییر قانون اساسی و تأسیس سیستم ریاست جمهوری بگویند «نه». دوم اینکه وی در عین مخالفت با سیستم ریاست جمهوری بر شرکت در انتخابات 16 آوریل با رعایت احترام متقابل هواداران مخالف و موافق تاکید نمود. حتی پس از پیروزی «هوادارن آری» در رفراندوم، دمیرتاش بر عدم قطب بندی در انتخابات تاکید و اعلام کرد که در چارچوب کلی صلح، چیزی که مهم است عدم ایجاد دشمنی میان دو جبهه «آری» و «نه» است. باید توافقی اصولی که هر دو جبهه را راضی کند، ایجاد شود. به همین دلیل ما تلاش های خود برای دموکراتیزه شدن کشور و تامین صلح را انجام خواهیم داد.[5] رویکرد دیگر رهبران حزب صلح و دموکراسی به مراتب شدیدتر بود چرا که آنان برخلاف دمیرتاش در زندان نبودند به طور مثال عثمان بادمیر، سخنگوی این حزب قانون اساسی جدید ترکیه را قانون گرگها و عامل نابودی دستاوردهای کردها دانست و حتی بعد از انتخابات در یک رویکرد انتقادی به انتخابات اعلام نمود که اراده ای که وارد صندوق شده است با اراده ای که از صندوق بیرون آمده است همخوانی ندارد.[6] دیگر رهبران حزب دمکراتیک خلق ها همچون آلتان تان، احمد یلدرم و احمد ترک هنوز هم رویکردهای انتقادی علیه حزب عدالت و توسعه و نحوه اجرای همه پرسی دارند. با این وجود نه تنها این حزب بلکه کردهایی که در حزب مناطق دمکراتیک و حزب جمهوری خواه خلق ترکیه حضور فعال دارند، روند رای گیری و همه پرسی را یکسان و برابر نمی دانند. سزکین کولو همین رویکرد را داشت. گرچه حزب مناطق دمکراتیک رویکردی خصمانه تر داشت و حتی در برخی از موارد با pkk در حفر خندق ها و سنگربندی های خیابانی در نصبین و سرناخ همکاری داشت اما رویکرد آنان به مراتب شدیدتر از حزب دمکراتیک خلق ها بود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
- کردهای هوادار آک پارتی: محافظه کاران مذهبی سنتی که سابقا عضو حزب رفاه و فضیلت و هوادار نجم الدین اربکان بودند اکنون هوادار اردوغان هستند و به جرات می توان گفت که از محبوبیت بالایی هم در مناطق کردنشین ترکیه برخوردارند. این دسته از کردها روند توسعه اسلامی را مقدم بر خشونت دانسته و حتی موضعی خصمانه تر علیه احزاب کردی بخصوص pkk دارند. اما با این وجود pkk و مراد قرایلان حتی پیش از برگزاری رفراندوم کردهای محافظه کار را به «نه گفتن» تشویق نمود ولی واقعیت مساله این است که محافظه کاران کرد و اندیشه های سوسیالیستی pkk هیچ سنخیتی با هم ندارند. طبیعتا رای آنان آری به رفراندوم بود. ناگفته نماند که اردوغان با زیرکی به تاسیس حزب جدیدالتاسیس هدی پارت که حزبی اسلامی در کردستان ترکیه است توجه ویژه ای نمود که همواره با استفاده از این حزب درصدد کاهش آرا حزب دمکراتیک خلق ها بود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتایج انتخابات گویای وضعیتی بود که کردها در قالب کلی مخالف نظام ریاستی و گزینه آری بودند. این بدان معنا بود که باید به دیکتاتوری اکثریت بر اقلیت تن دهند. رای کردها در استان های کردنشین مصداق چنین وضعیتی بود به طور مثال در دیاربکر 58/67 ، شرناخ 59/71 ، وان 28/57 و ماردین 09/59 رای دهندگان به رفراندوم نه گفتند. سه مساله در این راستا خیلی مهم بود؛ اول اینکه پروسه صلح دولمه باغچه بین دولت و pkk برهم خورد و تنش های نظامی شدت گرفت. دوم اینکه بسیاری از شهرداران شهرهای کلان شهر کردنشین به زندان رفتند و سوم اینکه بحران سوریه و موضع گیری های اردوغان علیه ی پ گ به عنوان بازوی نظامی حزب اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه، روند نه گفتن به رفراندوم را تشدید نمود، طوری که پس از انتخابات رمزی کارتال رئیس شاخه اروپایی pkk ضمن فاشیست نامیدن اردوغان و همکاری باغچه لی با وی، خواستار مقاومت علیه حزب عدالت و توسعه شد و تاکید نمود که رفراندوم مشخص کرد که اردوغان قدرت را با انتخابات رها نخواهد کرد.[7] در بعد سیاسی هم مدحت سنجر نماینده ماردین از حزب دمکراتیک خلق ها بر عدم هرگونه اقدامی در راستای مشروعیت بخشیدن بر رفراندوم تاکید کرد. با این حال اردوغان رویکردی دو سویه به کردها خواهد داشت. از یک سو با قدرت علیه pkk وارد اقدام خواهد شد و از سویی دیگر بر همکاری با هم حزبی های کردستان ترکیه ادامه خواهد داد. رویکرد جدید اردوغان ناشی از کاهش آراء این حزب در کلان شهرهای آنتالیا، استانبول و آنکاراست. به طوری که در انتخابات 16 آوریل در آنکارا 10/50 ، استانبول88/50، آنتالیا 84/58، ازمیر 17/68 به رفراندوم «نه» گفتند.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
چشم انداز پیش رو
عطف به اینکه بحران سوریه و مساله کردهای سوریه در نوار جنوبی ترکیه شدت گرفته و تنش pkk و دولت در حال افزایش است، چشم انداز مشخصی برای آینده سیاسی – اجتماعی کردهای ترکیه متصور نیست. این مساله با توجه به پیوندهای تاریخی pkk با کردهای سوریه وخیم‌تر می شود. زیاده خواهی های اردوغان و همسویی وی با دولت باغچه لی مزید بر علت هم هست و غرب آسیا در پرتو تحولات جاری در ترکیه وارد مرحله حساسی خواهد شد. این به آن معناست که فعالیت های نظامی تشدید و فعالیت های سیاسی به رکود سیر خواهد نمود. در این چارچوب احتمال انزوای حزب دمکراتیک خلق ها و حتی کاهش آراء این حزب وجود دارد. گرچه باید قبول کرد زیرکی و کیاست رهبران این حزب و بهره گیری از تجربیات رقابت های انتخاباتی باعث می‌شود تا انتظارات از قدرت مذاکراتی آنان بیشتر شود. هواداران «نه» به رفراندوم در پرتو رقیب مشترک می توانند در انتخابات 2019 فرصت های بیشتری برای عرض اندام با اردوغان پیدا کنند. البته حتی به صورت عملگرایانه هم می توانند با هواداران گولن بخصوص در حوزه آموزشی همکاری تاکتیکی داشته باشند.
منابع:
[1] – امیر عباسی ،” گرداب سیاسی برای اردوغان”، وب سایت اندیشکده تبیین، 4/10/1392 قابل بازبینی در در پیوند زیر :
http://tabyincenter.ir/qadim/index.php/menu-examples/child-items-5
[2] – ” سران PKK از مردم می خواهند در همه پرسی قانون اساسی رأی منفی بدهند” ، وب سایت خبرگزاری کردپرس ، 13 /11/1395 درپیوند زیر : http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=123239
[3] – همان
[4] – ” ترکیه در سالی که گذشت “ ، وب سایت اندیشکده تبیین، منتشر شده در 2/1/1395 قابل بازبینی در پیوند زیر : http://tabyincenter.ir/qadim/index.php/publications/%d8%aa%d
[5] – ” دموکراتیک خواندن صرف مخالفان رفراندوم، ظلم در حق نیمی از ملت ترکیه است” ، وب سایت کردپرس، منتشر شده در 16/2/1396 بازبینی در : http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=128873
[6] – ” قانون اساسی جدید دستاوردهای ۳۰ ساله کردهای ترکیه را نابود خواهد کرد”، وب سایت بی تاوان، 15/2/1396 بازبینی http://bitawan.com/?p=28620
[7] – رفراندوم مشخص کرد که اردوغان قدرت را با انتخابات رها نخواهد کرد، وب سایت کردپرس، 2/2/1396 قابل بازبینی در پیوند زیر : http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=128031
[8] – ” 3 کلانشهر اول ترکیه به رفراندوم نه گفته اند” ، وب سایت کردپرس، 31/1/1396 قابل بازیابی در : http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=127839
