اندیشکده راهبردی تبیین – در چند روز اخیر دو خبر موجب مطرح شدن مجدد جنوب سوریه به‌ویژه اقلیم حوران در مباحث مربوط به بحران سوریه شده است. خبر اول انتشار سندی به‌عنوان عهد حوران[1] از سوی معارضان و دیگری خبر انتخاب منطقه جنوب به‌عنوان یکی از مناطق چهارگانه کاهش تنش در نشست آستانه. حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که اقلیم حوران چه جایگاهی در ابعاد مختلف بحران سوریه دارد که در پاسخ می‌توان گفت به دلیل اهمیت اقلیم حوران، بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی با اهداف سیاسی و امنیتی توجه ویژه به این منطقه دارند و اقلیم حوران از مناطق تأثیرگذار بر بحران سوریه می‌باشد.
اقلیم حوران با جمعیتی در حدود دو میلیون نفر به جلگه‌ای اطلاق می‌شود که بخش‌های عمده استان‌های درعا، قنیطره و سویداء در سوریه و استان‌های إربد وعجلون را در اردن در برمی‌گیرد که هم از نظر تاریخی و هم از نظر کشاورزی و دام‌پروری به دلیل حوزه آبریز رود یرموک از مناطق مهم منطقه شامات محسوب می‌شود.
اکثریت اهالی اقلیم حوران مسلمانان داری مذاهب اهل سنت و دروزی هستند و اقلیت‌هایی از شیعیان و مسیحیان نیز در آن هستند. از نظر نژادی و قومی اقلیم حوران میزبان عشایر عربی همچون الشهابيون، الرفاعية، الحريري، المحاميد، الحراكي، الزعبی، البلخي، العبيسي، الحلقي، القادرية، المقدادية و اقلیت‌هایی از کردها و ترکمن‌ها و زط ها (هندی تبار) است و علما و مشاهیر معروفی همچون ابن قيم الجوزية، إمام النووي، ابن كثير، وصفي التل، فاروق الشرع، وائل الحلقی، فیصل مقداد و عبد الرؤوف الروابدة اهل حوران هستند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اقلیم حوران از لحاظ ژئوپلیتیک به دلیل قرار گرفتن در میان دو کشور و هم‌مرزی با فلسطین اشغالی و قرار گرفتن در فاصله کم میان سه پایتخت عربی یعنی دمشق، امان و بیت‌المقدس از اهمیت زیادی برخوردار است. در بعد میدانی بحران سوریه نیز می‌توان به نقش حائل بودن این منطقه برای عدم سرایت بحران به اردن و رژیم صهیونیستی اشاره کرد و از سوی دیگر تسلط بر اقلیم حوران کار را برای دستیابی به ریف دمشق و دمشق به‌عنوان پایتخت سوریه سخت‌تر کرده و این امر از اهمیتی برخوردار است که توسعه‌ی نفوذ در این منطقه به‌شدت از سوی اردنی‌ها و رژیم صهیونیستی و همچنین متحدان عربی و غربی آنها دنبال می‌شود و به همین دلیل ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با درک این موضوع همچنان درصدد حفظ این منطقه استراتژیک هستند تا ضمن دفاع از دمشق و تمامیت ارضی سوریه هزینه‌های امنیتی رژیم صهیونیستی را نیز بالا ببرند.
با توجه تحولات اقلیم حوران به غیر از نظام سوریه، نیروهای مردمی و مقاومت، می‌توان به بازیگران مؤثر داخلی همچون جبهه جنوبیه (58 گروه شبه‌نظامی وابسته به ارتش آزاد)، جيش الإسلام، فتح الشام (جبهه النصره سابق)، احرار الشام و جيش خالد بن الوليد (وابسته به داعش) اشاره کرد. از سوی دیگر اردن، رژیم صهیونیستی، ایالات‌متحده آمریکا، عربستان سعودی، قطر و ترکیه با تقویت گروه‌های وابسته به خود و همچنین تشکیل اتاق‌های عملیاتی مشترک همچون اتاق موک[2](MOC)[3] در این منطقه فعال هستند که با انجام عملیات‌هایی همچون عاصفة الجنوب در سال 2015 درصددند که محور جنوب را به ریف دمشق وصل کنند که در این امر تاکنون موفق نبوده‌اند. با توجه به تحولات جدید به‌خصوص ورود جدی‌تر ایالات‌متحده آمریکا به بحران سوریه و توافقات جدید بین این کشور و اردن ممکن است عملیات‌های مشابه ای در پیش باشد.
این در حالی است که در چند ماه اخیر سند عهد حوران[4] توسط برخی از حقوقدانان و سیاسیون معارض حورانی مقیم خارج از سوریه به‌خصوص ترکیه در 28 صفحه و 48 ماده تهیه شده است و از فوریه 2017 به‌تدریج در حال تکمیل شدن است. مبنای این سند بر اساس نظام فدرالی و تمرکز زدایی است به‌طوری‌که با پذیرش حاکمیت سیاسی سوریه با قید تغییر نظام فعلی، امور محلی اقلیم حوران به مرکزیت درعا با اختیارات وسیع بر طبق قوانین منطبق بر اسلام اداره شود. این اداره محلی مانند یک حکومت دارای قوای قضاییه، مقننه و مجریه می‌باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در تحلیل این سند می‌توان گفت منطقه حوران با تمام اهمیتش دارای عوامل واگراکننده همچون نژادی، قومی، سرزمینی و دینی از مام میهن سوریه نیست و تشکیل آن بیشتر یک امر تصنعی می‌باشد که فرای اهداف اعلامی این سند، از یک سو به دنبال زمینه‌سازی برای ایجاد پایگاهی در جنوب سوریه برای تحت تأثیر قرار دادن دمشق است و از سوی دیگر به دنبال زمینه‌سازی برای ایجاد یک واحد سیاسی جدید کوچک برای تضعیف سوریه است که این امر خواست رژیم صهیونیستی است زیرا صهیونیست‌ها همواره به دنبال تجزیه دولت‌های بزرگ اطراف خود هستند تا سطح تهدیدات احتمالی آنها را در آینده پایین بیاورند. به همین دلیل شاهد این امر هستیم که محافل صهیونیستی از این امر استقبال کرده‌اند[5] زیرا ترویج این اندیشه‌ها و ایجاد واحدهای محلی این‌چنینی زمینه‌سازی برای تجزیه سوریه می‌باشد.
با توجه به پیشنهاد روس‌ها برای ایجاد مناطق چهارگانه کاهش تنش در اجلاس آستانه که جنوب سوریه نیز یکی از این مناطق است، این بحث وجود دارد که آیا امکان ایجاد چنین منطقه‌ای در اقلیم حوران وجود دارد که به نظر می‌رسد این امر زمینه‌ساز ایجاد ثبات نسبی در محور جنوبی و به نوعی مانع از ماجراجویی و اقدام نظامی مشترک اردن و ایالات متحده آمریکا است که برخی محافل غربی و عربی به آن اشاره داشتند.[6]
البته با توجه به واقعیت‌های میدانی، امنیتی و سیاسی ایجاد چنین منطقه‌ای با اشکالات اساسی روبرو است؛ اول این‌که با تضعیف نقش ارتش در این منطقه موقعیت برای گروه‌های تکفیری مسلح برای توسعه و نفوذ در مناطق بیشتر فراهم می‌شود که این امر به نفع مردم اقلیم حوران نخواهد بود. دوم، با کم شدن قدرت عملیاتی و امنیتی ارتش و نیروهای مقاومت، زمینه نفوذ رژیم صهیونیستی نیز فراهم خواهد شد که این امر نیز با منافع محور مقاومت سازگار نیست. سوم، به دلیل نقض مکرر تعهدات از طرف گروهای معارض مسلح و حامیان خارجی آنها، به نظر می‌رسد در صورت بهبود وضعیت کنونی، اقدام به نقض تعهدات با بهانه‌های ساختگی می‌کنند و چهارم پیشنهاد روسیه در ایجاد مناطق کاهش تنش با مناطق امن مورد نظر ایالات‌متحده آمریکا[7] تا حدودی همپوشانی دارد که می‌بایست با احتیاط بیشتری نسبت به آن برخورد کرد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در جمع‌بندی مطالب باید گفت اقلیم حوران یکی از مناطق مهم در بحران سوریه محسوب می‌شود که در صورت تقویت موضع معارضان مسلح و حامیان خارجی آنها زمینه تهدید دمشق را فراهم می‌کند. این امر موجب ایجاد فضای امنیتی مناسب برای اقدامات رژیم صهیونیستی علیه محور مقاومت خواهد شد.
منابع و پی نوشت ها:
[1] وثيقة عهد حوران
[2] Military Operation Cooperation.
[3] مهند الحوراني، «الموك غرفة العمليات الدولية المشتركة التي تقدم الدعم للمعارضة المسلحة المعتدلة»، موقع القدس العربي، 27/10/2014:
http://www.alquds.co.uk/?p=240870.
[4] بالوثائق.. أورينت تنشر مشروع لـ”إدارة محلية لا مركزية” في درعا، موقع أورينت نت، 5/2/2017:
http://www.orient-news.net/ar/news_show/131649
[5] احتفاء إسرائيلي بـ”وثيقة حوران” وخطة تقسيم سوريا، روسيا اليوم، 3/5/2017:
https://ar.rt.com/isca.
[6] «تصمیم اردن، آمریکا و انگلیس برای انجام عملیات نظامی در جنوب سوریه»، خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در 20 فروردین ۱۳۹6، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/96012007192/.
[7] حسین آجورلو، «موافقت ترامپ با ایجاد منطقه امن در سوریه؛ اهداف و پیامدها»، اندیشکده تبیین، منتشر شده در 28 بهمن ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/17395/.
