اندیشکده راهبردی تبیین – محور بیانات مقام معظم رهبری پیرامون مفهوم رزق لایحتسب که در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش در سال گذشته ایراد گردید، بخشی از آیات ۲ و ۳ سوره طلاق است که با نگاه به این آیه را از منظر تفاسیر و روایات، حقایق ظریف و ارزشمندی برجسته خواهد شد که می‌تواند کلید و رمز رسیدن به رزق لایحتسب و اتصال به مرکز قدرت هستی و بهره‌مند شدن از امداد الهی را به ما نشان دهد. پرداختن به این موضوع از دو جنبه دارای اهمیت است. یکی ازلحاظ نظری و معنایی و دیگر از جنبه مصادیق و نمونه‌های عملی آن که در تجربه تاریخ انقلاب اسلامی ایران برای ملت ایران به‌دست‌آمده است. اهم محورهایی که رهبر انقلاب پیرامون این مفهوم در بیانات خود در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش به آن پرداختند عبارت‌اند از:

• رسیدن مددهای الهی به انسان، در محاسبات و درک او نمی‌گنجد
• لزوم در نظر داشتن رزقلایُحتسب در محاسبات در عین توجه به محاسبات عقلانی و مادی
• نزول امداد الهی برای باز شدن گره‌ها و بن‌بست‌ها
• توجه به تجربیات انقلاب در این زمینه ازجمله تجربه جنگ تحمیلی

 

 

تبیین نظری مفهوم رزق لایحتسب

در تفسیر المیزان پیرامون این آیات از سوره طلاق که موردتوجه رهبر معظم انقلاب است این‌گونه به شرایط بهره‌مندی از رزق لایحتسب پرداخته‌شده است:

هر کس از محرمات الهی به خاطر خدا و ترس از او بپرهیزد، و حدود او را نشکند، و حرمت شرایعش را هتک ننموده، به آن عمل کند خدای تعالی برایش راه نجاتی از تنگنای مشکلات زندگی فراهم می‌کند. چون شریعت او فطری است، و خدای تعالی بشر را به‌وسیله آن شرایع به چیزی دعوت می‌کند که فطرت خود او اقتضای آن را دارد، و حاجت فطرتش را برمی‌آورد، و سعادت دنیا و آخرتش را تأمین می‌کند، و از همسر و مال و هر چیز دیگری که مایه خوشی زندگی او و پاکی حیاتش باشد، از راهی که خود او احتمالش را هم ندهد و توقعش را نداشته باشد روزی می‌فرماید. پس مؤمن این ترس را به خود راه ندهد که اگر از خدا بترسد و حدود او را محترم بشمارد و به این جهت از آن محرمات کام نگیرد، خوشی زندگی‌اش تأمین شود، و به تنگی معیشت دچار نگردد. برای اینکه رزق از ناحیه خدای تعالی ضمانت شده و خدا قادر است که از عهده ضمانت خود برآید. ^۱

در جای دیگری از تفسیر المیزان آمده است:

هر کس از خدا بترسد و به حقیقت معنای کلمه پروا داشته باشد- که البته چنین تقوایی حاصل نمی‌شود مگر با معرفت نسبت به خدا و اسما و صفات او- و سپس به خاطر رعایت جانب او از محرمات و ترک واجبات- که لازمه آن این است که اراده نکند مگر فعل و ترکی را که او اراده کرده باشد، و لازمه این هم آن است که اراده‌اش در اراده خدای تعالی مستهلک‌شده باشد- چنین کسی هیچ عملی انجام نمی‌دهد مگر از اراده‌ای از خدا. اینجاست که خدای تعالی چنین بنده‌ای را به‌حکم” یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً” از تنگنای وهم و زندان شرک نجات می‌دهد، دیگر به اسباب ظاهری دل‌بسته نیست و به‌حکم” وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ” از جایی که او احتمالش را هم ندهد رزق مادی و معنوی‌اش را فراهم می‌کند. اما رزق مادی‌اش را بدون پیش‌بینی خود او می‌رساند. و نیز از محمد بن مسلم روایت آورده‌اند که گفت: از امام صادق (ع) از کلام خدای عز و جل پرسیدم که می‌فرماید:” وَ مَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ”، فرمود: یعنی در دنیا به او این‌چنین رزق می‌دهد. ^۲

همچنین امام علی (ع) پیرامون این آیات شریفه می‌فرمایند:

هر که آنچه را بین او و بین خدا است درست کند و به دستورات خدا عمل نماید، خداوند آنچه را بین او و بین مردم است درست می‌کند و او را از گرفتاری‌ها رهایی می‌دهد. و هر که کار آخرتش را درست کند، خداوند کار دنیای او را درست می‌نماید. و هر که را از جانب خود پنددهنده‌ای باشد یعنی با اندیشه نفس را از معاصی بازداشته و از عذاب دوزخ بترساند، از جانب خداوند او را نگهبانی خواهد بود که او را از هر بلا و سختی حفظ می‌نماید. ^۳

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

از آیات و روایات این‌گونه برمی‌آید که رسیدن به رزق الهی شرایط و لوازمی دارد و می‌توان با قرار گرفتن در مدار بندگی، از مواهبی که بر سر راه قرار داده‌شده است بهره برد. این مواهب و ارزاق در مدار و مسیر خاصی قرار داده‌شده‌اند و تا در آن مسیر حرکتی صورت نگیرد، رزقی نازل نخواهد شد. آن‌چنان‌که در سوره عنکبوت آمده است: وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّـهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ. ^۴ راه‌ها نشان داده

1. ^{ترجمه تفسیر المیزان / ج ‌۱۹ / ص ۵۲۶}
2. ^{ترجمه تفسیر المیزان / ج ۱۹ / ص ۵۲۸ و ۵۳۶}
3. ^{ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، فیض الاسلام / ج ۶ / ص ۱۱۲۶}
4. ^{سوره عنکبوت / آیه ۶۹}

خواهند شد و خداوند با محسنین است. این‌ها قوانین تکوین یافته‌ی عالم است و هم در ابعاد فردی مصداق دارد و هم در ابعاد اجتماعی. همچنانی که قرآن بارها از کلمه‌ی ” الذین ” و یا کلمه‌ی ” ناس ” استفاده می‌نماید. افراد و جوامع به‌حسب اختیار می‌توانند در مسیر الهی باشند و یا مسیر دیگری را انتخاب نمایند.

رزق لا یحتسب پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

همان‌گونه که در آیات و روایات دیده شد شروطی برای بهره‌مندی از رزق لایحتسب الهی وجود دارد. در تجربه‌ی قریب به چهل‌ساله‌ی انقلاب اسلامی هر جا بر اساس این مبانی و در مسیر الهی حرکت شد، الطاف و نعمات الهی نیز نازل گشت. به‌عنوان‌مثال در ماجرای تبعید امام خمینی(ره) به پاریس، تصور دشمنان انقلاب بر این بود که رهبری انقلاب ایران را به دورترین نقطه ممکن منتقل کنند تا نتواند انقلاب را به‌پیش ببرد. اما نتیجه دقیقاً عکس شد و حضور در فرانسه موجب هجوم رسانه‌ها و رسیدن هر چه بیشتر پیام‌های امام خمینی به گوش ملت ایران و همچنین جهانیان شد. تغییر مدیریت رسانه ملی در اواخر رژیم پهلوی و پوشش تلویزیونی ورود حضرت امام (ره) یکی دیگر از نمونه‌هایی است که تأثیر عظیمی در شکوه ورود امام (ره) به کشور و افزایش روحیه و شور انقلابی داشت. نهادهای اصلی و سرنوشت‌سازی مانند رادیو و تلویزیون، ژاندارمری‌ها، وزارتخانه‌ها و… علیرغم مقاومت‌ و برخورداری از قدرت و امکانات یکی پس از دیگری تسلیم مردم شده و در هر یک از این موارد مثال‌های متعددی از پیروزی وجود دارد که با محاسبه و مقایسه‌ی امکانات مردمی و امکانات نهادهای مذکور وجود قدرتی پنهان در این پیروزی‌ها احساس می‌شود.

نمونه بارز رزق لایحتسب، بیعت همافران نیروی هوایی ارتش با امام خمینی ­(ره) بود. در شرایطی که زمزمه‌هایی مبنی بر عدم نیاز به ارتش و نیروهای مسلح وجود داشت و بعضی معتقد بودند اولاً این ارتش، طاغوتی است و ثانیاً حکومت اسلامی به نیروهای مسلح احتیاج ندارد و با اسلام در تعارض است، امام فرمودند: ارتشیان فرزندان من هستند و با این تفکر مخالفت کردند. بیعت خودجوش همافران که کاملاً غیرمنتظره و غیرقابل پیش‌بینی بود نیز مکمل این سخن شد و وقوع انقلاب را تسهیل و تسریع نمود.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

رزق لا یحتسب در دوران رهبری معمار کبیر انقلاب

پس از پیروزی انقلاب نیز باوجود تلاش‌های بی‌وقفه دشمنان اسلام، ملت ایران توانست از نعمت و هدیه ولایت‌فقیه در ساختار نظام و قانون اساسی خود بهره‌مند گردد. فتنه‌های پی‌درپی علیه ولایت‌فقیه در طول این سال‌ها نیز منجر به تحکیم هر چه بیشتر ولایت‌فقیه شده است. وجود نعمت ولایت‌فقیه در قانون اساسی و همچنین مصونیت آن در فتنه‌های گوناگون چیزی نیست که به‌سادگی و با محاسبات معمولی قابل‌تحلیل باشد. اگر تاریخ انقلاب را به‌طور عمیق مورد مداقه قرار دهیم، وجود اراده‌ای را در این خصوص به‌خوبی درک می‌کنیم. در جریان ترور شخصیت‌های نظام، مشخص شدن راه صحیح با شهادت این شخصیت‌ها نتیجه کار بود. همچنین جاودانه شدن نام و فعالیت‌های این بزرگان. حذف فیزیکی این بزرگان موجب شد عرصه انقلاب همچون کلاس درسی شود که معلمان آن به‌صورت جاودانه در ذهن و دل مردم همواره به ایفای نقش بپردازند.

گرفتار شدن آمریکایی‌ها در صحرای طبس و لو رفتن کودتای نوژه نیز از دیگر مسائلی بود که در محاسبات مادی و دنیایی نمی‌گنجد. در ماجرای صحرای طبس، دولت آمریکا کارآزموده‌ترین نیروی نظامی خود را وارد ایران کرد اما به‌طور کاملاً غیرمنتظره گرفتار شن‌ها شد و با ناامیدی بازگشت. کدام نیروی از قبل برنامه‌ریزی‌شده درست در لحظه مناسب آمریکایی‌ها را زمین‌گیر کرد؟ چه کسی حتی از ورود آن‌ها به کشور و محل فرود و اختفای آنان مطلع بود؟ تجربه‌ی دفاع مقدس الگو و سرمایه‌ای برای تمام عرصه‌های بعدی انقلاب شد. حال‌آنکه دشمنان اسلام هدف سرنگونی انقلاب اسلامی را در سر می‌پروراندند. اما دفاع مقدس الگوها، عبرت‌ها، تحلیل‌ها و راه‌های بی‌شماری را برای آینده انقلاب مشخص نمود که تمامی این راه‌ها، مسیرهای آسمانی بودند که به ملت ایران آموخت علاوه بر مسیرهای دنیوی و معبرهای زمینی، راه‌های بی‌شماری وجود دارد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

رزق لا یحتسب در دوران زعامت مقام معظم رهبری

بعد از جنگ تحمیلی، جنگ نرم موجب ظهور رویش‌ها و تقویت انگیزه‌ها در جهت تمدن سازی نوین اسلامی گردید. جنگ نرم، فکر نظریه‌پردازی در علوم انسانی و هنر را در ذهن اندیشمندان بیش از گذشته تقویت کرد. حرکت‌های گسترده‌ای در ایجاد هنر و رسانه‌ی اسلامی و انقلابی رقم خورد و میدان نظریه‌پردازی برای تحقق علوم انسانی اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی رونق گرفت. علیرغم ۳۰ سال تبلیغات سوء برای سلب اعتماد مردم از نظام جمهوری اسلامی، شاهد حضور حداکثری مردم در انتخابات سال ۸۸ بودیم که رکوردی در دموکراسی محسوب می‌شود. سپس دشمنان انقلاب به فکر فتنه‌ای برای خراب کردن این پیروزی افتادند که نه‌تنها فتنه‌ی آنان به نتیجه نرسید، بلکه موجب امید ملت‌های مسلمان منطقه به تشکیل حکومت اسلامی و شکل‌گیری بیداری اسلامی گردید.

حرکت خودجوش نهم دی امید را در ملت‌های مسلمان منطقه بیدار کرد و بیداری اسلامی را رقم زد و یک ماه پس‌ازآن، حضور مردم در راهپیمایی ۲۲ بهمن، خیزش اسلامی را به اوج رسانید. همچنین تحریم‌های اقتصادی همواره موجب تقویت درونی ما گردیده و علاوه بر دستیابی به علوم جدید، توانستیم رشد علمی اول در جهان را داشته باشیم. از دیگر فتوحات معنوی انقلاب اسلامی ایران که با هیچ محاسبه مادی قابل‌تحلیل نیست راهپیمایی عظیم اربعین است. حرکت میلیونی هرساله به سمت مرقد مطهر امام حسین (ع) که کشتی نجات برای بشریت است، نمادی است از نیاز دنیای امروز و مردمان دوران ظلمت‌زده مدرنیته به حرکت در جهت مسیر حقیقی نجات در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی که به فضل الهی این پیام را به جهان مخابره خواهد کرد.

 

جمع‌بندی

بررسی نظری پیرامون مفاهیم قرآنی و همچنین تعمق در تجربیات انقلاب اسلامی ایران درنهایت این تحلیل را می‌رساند که برای فرد یا جامعه‌ای که در مسیر الهی قرار می‌گیرد، رزق‌ها و برکاتی نازل می‌گردد که عدم توانایی انسان در پیش‌بینی این برکات خود دلیلی است بر حضور دست قدرت الهی در تحقق این امور. بنابراین ضروری است این تجربیات را همواره مدنظر داشته و رزق لایحتسب را در کنار تحلیل‌های عقلانی خود، در نظر بگیریم.