اندیشکده راهبردی تبیین – پس از آنکه یمن در سال 1990 با اتحاد دو کشور یمن جنوبی و شمالی تشکیل شد، جنوبی‌ها روز به روز نسبت به حاکمیت یمن بدبین‌تر و شاکی‌تر شدند. پس از اتحاد مبنا بر این بود که قدرت میان دولت یمن جنوبی و دولت یمن شمالی تقسیم شود؛ اما خودکامی علی عبدالله صالح رئیس‌جمهور یمن شمالی موجب شد در سال 1994 میان جنوبی‌ها و شمالی‌ها درگیری شدیدی رخ دهد که با سرکوب جنوبی‌ها همراه شد.
تداوم نارضایتی‌ها و در سال 2007 به دنبال همه‌گیر شدن اعتراض مردم به تبعیض دولت نسبت به بازنشستگان جنوبی، جنبش حراک جنوبی با هدف استقلال‌طلبی و باز پس‌گیری یمن جنوبی اعلام موجودیت کرد.[1] این جنبش طی سال‌های گذشته بالاخص در سقوط علی عبدالله صالح در سال 2011 نقش پررنگی را ایفا نموده است.
اما تحولات اخیر یمن بالاخص در عدن موجب شده است جنوبی‌ها و حراکی‌ها خود را در یک وضعیت ویژه و سرنوشت‌ساز بیابند. وضعیتی که آنان را کم کم به نقطه انتخاب مسیر آینده بیش از پیش نزدیک‌تر خواهد کرد و مجبور به انتخاب خواهند شد. حراکی‌ها پس از برکنار شدن عیدروس الزبیدی از استانداری عدن برای تحقق منافع خویش، از شکل گیری شورای انتقالی قدرت در جنوب خبر دادند. در این یادداشت به بررسی وضعیت جنوبی‌ها و گزینه‌های پیش روی آنان برای آینده سیاسی خویش خواهیم پرداخت.
- جنوبی‌ها در میانه تشدید اختلافات سعودی و امارات
برای آنکه وضعیت کنونی و آینده سیاسی جنوبی‌ها به‌خوبی درک شود، باید نقش امارات و عربستان را در این موضوع مورد توجه قرار داد. پس از آنکه طبق طرح شورای همکاری خلیج فارس، علی عبدالله صالح از قدرت کناره‌گیری نمود، عبدربه منصورهادی که از سال ۱۹۹۴ معاون رئیس‌جمهور یمن بود به قدرت رسید. عبدربه منصورهادی چهره‌ای بسیار نزدیک به عربستان سعودی و برخی جریان‌های اخوان المسلمین یمن و حزب «الاصلاح» است. عبدربه منصورهادی، خالد بحاح را- که از شخصیت‌های جنوبی و نزدیک به امارات بود- به‌عنوان نخست‌وزیر خود انتخاب و مأمور تشکیل کابینه نمود تا به نوعی میان امارات و سعودی قدرت تقسیم شود؛ اما آنچه در عمل رخ داد آن است که جنوبی‌ها و حراکی‌ها نسبت به شمالی‌ها و الاصلاح و شخص عبدربه منصورهادی دیدگاه مثبتی نداشتند و به مرور زمان مشروعیت هادی کاهش یافت. با گذشت زمان، اختلاف میان خالد بحاح و عبدربه منصورهادی افزایش یافت، به‌طوری‌که عبدربه منصورهادی طی حکمی در آذرماه 95، خالد بحاح را برکنار کرد. بارها در رسانه‌های اماراتی و سعودی، این اختلافات حول شخصیت‌های عبدربه منصورهادی و خالد بحاح فاش شده است. حمله گروه‌های نزدیک به عربستان به محل اقامت خالد بحاح را می‌توان نمونه‌ی بارز این اختلافات دانست.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جدیدترین نمونه اختلاف سعودی و امارات در هفته‌های اخیر رخ داد. ممانعت از ورود هواپیمای یکی از شخصیت‌های سلفی حامی عربستان به عدن بهانه‌ای شد تا عبدربه منصورهادی دو عنصر کلیدی امارات در عدن را برکنار کند. برکناری عیدروس الزبیدی از شخصیت‌های مطرح نزدیک امارت و از رهبران قدرتمند حراک جنوبی از سمت استانداری عدن و همچنین عزل هانی بریک فرمانده فرودگاه عدن؛ دو واکنش شدید سعودی‌ها بود که تنش‌ها را باری دیگر با ابوظبی نمایان کرد. عیدروس الزبیدی در اقدامی تلافی جویانه از تشکیل شورای انتقالی یمن در جنوب خبر داد.[2]
یکی دیگر از عوامل تشدید بخش اختلافات سعودی و امارات، تفاوت راهبرد کلان آن دو در یمن است. سناریوی مطلوب برای سعودی‌ها در یمن را می‌توان در طرح شش فدرالی شورای همکاری خلیج فارس که از سوی سعودی‌ها ارائه شد، مشاهده نمود. فدرالی شدن یمن، برونداد اصلی کنفرانس گفتگوی ملی یمن در اوایل سال ۲۰۱۴ میلادی است که تقسیم این کشور به شش منطقه‌ی فدرالی را پیشنهاد کرده بود. در واقع، از شش اقلیم یمن، دو اقلیم حضرموت و عدن در جنوب و چهار اقلیم سبا، الجند، ازال و تهامه در شمال هستند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اما امارت و خالد بحاح به دنبال تجزیه‌ی یمن به دو قسمت یمن شمالی و جنوبی همانند سال‌های دهه‌ی ۸۰ میلادی پیش از وحدت دو یمن هستند؛ زیرا اماراتی‌ها معتقدند با تشکیل یمن جنوبی به دلیل وجود گروه‌های حراک جنوبی و نفوذ آنان در جنوب یمن، می‌توانند منافع خود را کسب نمایند. این در حالی است که تجزیه یمن به دو قسمت شمالی و جنوبی، به هیچ وجه سناریوی مطلوبی برای سعودی‌ها نیست. در صورت تجزیه‌ی دوگانه‌ی یمن، دشمنان فعلی عربستان سعودی و انصارالله، در شمال به قدرت خواهند رسید و سعودی‌ها همچنان تهدید را پیش روی خود خواهند دید.[3]
- گزینه‌های پیش روی جنوبی‌ها و حراک در یمن
در وضعیت کنونی جنوبی‌های یمن به نظر می‌رسد چند مسیر برای آینده سیاسی خود در پیش رو دارند. نزدیکی به امارات و تلاش برای استقلال کامل جنوب از شمال، همراهی با سعودی و تن دادن به طرح شش فدرالی، تلاش برای همراه کردن سعودی با خود به منظور تشکیل فدرال جنوبی و در پایان وحدت با صنعا و تقسیم قدرت با آنان را می‌توان 4 گزینه پیش روی جنوبی‌ها دانست؛ اما به نظر می‌رسد با توجه گذشت چهار سال از جنگ و ناآرامی در یمن و تشدید فاصله جنوبی‌ها از انصارالله و علی عبدالله صالح و همچنین دیگر گروه‌ها و احزاب شمالی چون الاحمر و الاصلاح، دیگر یمن با دولتی واحد چون دوران علی عبدالله صالح امکان‌پذیر نیست و جنوبی‌ها با صرف هزینه‌های فراوان به این سناریو تن نخواهند داد. لذا در این مقاله به سه حالت دیگر خواهیم پرداخت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-1- نزدیکی به امارات و تلاش برای استقلال جنوب
شاید بتوان رویای بسیاری از جنوبی‌ها را استقلال و بازگشت به وضعیت سیاسی و جغرافیایی پیش از 1990 دانست. جدایی و استقلال کامل، تسلط کامل بر بندر عدن و حضرموت بدون رقابت با قبائل قدرتمند شمالی موجب شده است بسیاری از جنوبی‌ها استقلال یمن جنوبی را به‌عنوان یک رویا با خود به همراه داشته باشند؛ اما آنچه در وضعیت کنونی موجب می‌شود این سیاست را حداقل به‌طور جدی علی‌رغم برخی اظهارات در میدان عمل دنبال نکنند، وضعیت سیاسی و جنگ یمن است؛ زیرا این اقدام ملتزم جدا شدن کامل جنوبی‌ها از چتر حمایتی سعودی‌ها به دلیل مخالفت ریاض با این امر است. جدایی از ریاض و نزدیکی به ابوظبی بی‌شک جبهه عدن را در مقابل شمالی‌ها بسیار متزلزل‌تر از گذشته خواهد کرد و این امر در شرایط کنونی به معنی پیروزی شمالی‌ها خواهد بود. لذا عیدروس الزبیدی پس از اعلام تشکیل شورای انتقالی جنوب به منظور کاهش قدرت و مشروعیت عبدربه منصورهادی، با صراحت اعلام نمود با ائتلاف سعودی علیه جبهه صنعا همراهی و همکاری خواهد کرد.
برخی رفتارهای اماراتی‌ها هم نشان می‌دهد که تمایل دارند جنوبی‌ها را به سوی تجزیه یا تشکیل فدرال جنوبی سوق دهند. وزیر مشاور امارات در امور خارجه در قبال تظاهرات جدایی‌طلبانه در شهر عدن که در اعتراض به تصمیمات اخیر عبدربه منصورهادی برگزار شده بود در وی در صفحه توئیتری‌اش نوشت: «این تظاهرات جدایی طلبانه گفت که این پاسخ امارات به برکناری افرادی است که به ابوظبی نزدیک بوده‌اند. هر عملی، عکس‌العملی دارد. اگر کاری متهورانه باشد، طبیعی است که عکس‌العمل آن نیز احساسات سرکوب شده را آزاد و امور مسلم را آشکار کند و عرصه را به جای دیگری بکشاند.[4]»
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
باید دید که جنوبی‌ها با کمک امارات تا چه میزان توانایی و فرصت میدانی و سیاسی برای تحقق خواسته خود خارج از نیاز به اراده و توان سیاسی-نظامی سعودی‌ها دست خواهند یافت؟ امری که در برهه کنونی تحقق آن کمی سخت به نظر می‌رسد، هرچند سیر ناکامی عبدربه منصورهادی برای سعودی‌ها زنگ خطر جدی‌ای است.
2-2- همراهی با سعودی و تن دادن به طرح شش فدرالی
به طور کلی جنبش حراک جنوبی درباره تقسیم یمن به شش اقلیم فدرالی دیدگاه مشروطی دارد. این جنبش معتقد است اگر نظام فدرالیسم و تمرکززدایی در یمن به درستی و به شکل واقعی انجام شود و مناطق فدرال در امور داخلی خود استقلال واقعی داشته باشند، با این طرح موافق است اما اگر این طرح صرفاً برای بازسازی حاکمیت، گذار از بحران کنونی و احیای روال گذشته در یمن باشد که جنوبی‌ها متحمل تبعیض بسیاری شدند، با این طرح مخالف است. حراک جنوبی امروزه به بخش‌های مختلفی تبدیل شده است. طیفی با عبدربه منصورهادی همراه هستند، طیفی هم چنان نزدیک به انصارالله و طیفی دیگر فی‌مابین دو سوی این دو بازیگر اصلی قرار گرفته‌اند. لذا نمی‌توان به طور کلی در مورد حراکی‌ها سخن از موافقت یا مخالفت با شش اقلیمی بیان نمود.[5]
در شرایط کنونی به نظر می‌رسد طرح شش فدرالی از منظرهایی برای جنوبی‌ها چندان هم نامطلوب نباشد. هرچند بسیاری از استان‌های جنوبی بالاخص حضرموت و شبوه که پیش از این در اختیار یمن جنوبی بوده است، دیگر در طرح شش فدرالی در کنترل دولت عدن نخواهد بود، اما از تشکیل بازگشت وضعیت به دولتی یکپارچه یمنی برایشان مطلوب‌تر است.
استان‌های حضرموت و شبوه در وضعیت کنونی با ناامنی و حضور گروه‌های تکفیری بالاخص القاعده یمن روبروست. طی هفته‌های اخیر روسیا الیوم در خبری مدعی شده است یک منبع نظامی در استان حضرت الموت از ورود یک هزار و 200 مزدور سودانی در قالب ائتلاف بین‌الملل به سرکردگی عربستان و آمریکا در روز جمعه به شهر بندری المکلا در مرکز استان حضرموت یمن خبر داده است.[6] استان حضرموت می‌تواند مسیر دسترسی عربستان را به آب‌های آزاد بسیار کمتر نماید و همچنین لزوم عبور از تنگه باب المندب را کاهش دهد. استان حضرموت با توجه به اهمیت آن برای جنوبی‌ها و همچنین عربستان، می‌تواند محل مناقشه حراک جنوبی با ریاض برای تشکیل فدرال شش‌گانه باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr6', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr6", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-3- تلاش برای همراه کردن سعودی و امارات با خود با هدف تشکیل فدرال جنوبی
آخرین سناریوی محتمل و پیش روی جنوبی‌ها برای آینده خود رسیدن به فدرال جنوبی متشکل از استان‌های عدن، لحج، ابین، شبوه، المهره و حضرموت (نه استقلال) است. تحقق این امر تاکنون چندان مورد بحث و استقبال امارات و سعودی قرار نگرفته است؛ زیرا برای هر دو این سناریو منفعت حداکثری را ایجاد نخواهد کرد؛ اما جنوبی‌ها شاید بتوانند برای کسب حداقل منفعت از بحران چهارساله یمن با میانجی‌گری و اتخاذ سیاستی هوشمندانه امارات و سعودی را به منظور رهایی از بحران کنونی مجاب به تشکیل دو فدرال شمالی و جنوبی نمایند.
نتیجه‌گیری
عملکرد جنوبی‌ها، تصمیم صنعا و تصمیم دو بازیگر خارجی یعنی سعودی و امارات آینده یمن را رقم خواهد زد. یمن یکپارچه، یمن تجزیه شده جنوبی-شمالی، یمن شش فدرالی و یمن دو فدرالی همگی گزینه‌ها و سناریوهای ممکن برای آینده یمن است. متغیرهای گوناگونی چون تشدید فاصله و تنش میان سعودی و امارات، تشکیل دولت وحدت ملی در صنعا، عدم تغییر وضعیت میدانی در ماه‌های اخیر و همچنین عملکرد جنوبی‌ها و افزایش فاصله و اعتماد آنان از شمالی‌ها از جمله انصارالله و علی عبدالله صالح همگی نگرانی‌ها را در خصوص تجزیه کامل یمن را بسیار افزایش داده است. ضمن آنکه نقش دولت ترامپ و تلاش‌های وی تاکنون برای تداوم جنگ و کمک به سعودی‌ها بحران را بیش از پیش پیچیده‌تر کرده است. به نظر می‌رسد جنوبی‌ها و رهبران حراک جنوبی بعد از تجزیه به فدرالی شدن و حتی طرح فدرال شش‌گانه هم فکر خواهند کرد تا شاید حداقل منفعتی از جنگ و بحران یمن برده باشند.
منابع:
[1] «آشنایی با بازیگران یمن»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 18 بهمن 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2] «استاندار برکنار شده عدن شورای انتقالی رهبری در جنوب یمن تشکیل داد.»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 21 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960221000656
[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «فرصت‌های پیش روی انصارالله و محور مقاومت از اختلاف میان عربستان و امارات»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 28 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[4] «نخستین واکنش امارات به تظاهرات جدایی‌طلبانه «عدن»: این پاسخ ما به «هادی» بود»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 16 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5] سید رضی عمادی، «فدرالی شدن یمن؛ مواضعِ بازیگران و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 14 بهمن 1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[6] «اعزام 5 هزار مزدور سودانی به یمن»، وب‌سایت خبرگزاری فردا، منتشرشده در تاریخ 30 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.fardanews.com/fa/news/672378
