اندیشکده راهبردی تبیین –گروه ویژه اقدام مالی[1] به درخواست سران گروه هفت[2] در سال 1989 در پاریس با مأموریت مبارزه با پولشویی ایجاد شد.[3] از سال 2001 و به دنبال حادثه 11 سپتامبر، مسئله مبارزه با تروریسم به اولویت اول نظام بین‌الملل تبدیل شد و در نتیجه همین وضعیت، موضوع مبارزه با تأمین مالی تروریسم به مأموریت گروه ویژه اقدام مالی افزوده شد.[4]
از سال 2008 نیز مأموریت مقابله با تأمین مالی اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی مانند سلاح‌های هسته‌ای نیز به مأموریت‌های قبلی این گروه اضافه شد.[5]
تعامل ایران با FATF از سال 2007 آغاز شده است و ایران اولین کشوری است که FATF آن را در لیست کشورهایی که باید علیه آنها اقدام متقابل انجام دهد(لیست سیاه) قرار داده است، اما پس از اجرای برجام و عدم برقراری مطلوب روابط بین الملل بانکی ایران با سایرکشورها، ایران با افزایش ارتباطات خود با FATF، برنامه اقدام FATF را به امید بهبود روابط بین المللی بانکی خود پذیرفت. طبق زمان بندی برنامه اقدامFATF، ایران باید تا ژانویه 2018 این برنامه اقدام را به طورکامل اجرا کند.
پس از پذیرش برنامه اقدام این گروه توسط ایران در سال گذشته، اقدامات متقابل این گروه علیه ایران به مدت 12 ماه تعلیق شد، اما FATF همچنان ایران را ذیل بیانیه عمومی که مربوط به کشورهای پر ریسک است حفظ کرد. FATF در اجلاس اخیر خود در اسپانیا نیز، همین روند را حفظ و ضمن قرار دادن مجدد ایران ذیل بیانیه عمومی، تعلیق اقدام متقابل علیه ایران را تمدید کرده است.
برای فهم علت حفظ وضعیت ایران و نحوه تعامل این گروه با ایران، باید به ساختار تحریم های ثانویه بانکی آمریکا علیه ایران در برجام و نحوه اثرگذاری آنها توجه کرد.
آمریکا در برجام هیچ تغییری در وضعیت تحریم های ثانویه بانکی نداده است. ساختار حقوقی و سازوکار اجرای تحریم های ثانویه بانکی آمریکا همچنان پابرجاست و تنها مصادیق اعمال آنها کمتر شده است. آمریکا در برجام مصادیق اعمال تحریم های ثانویه بانکی را از حدود 600 فرد ونهاد به 200 فرد و نهاد کاهش داد، که این لیست بنابر تشخیص آمریکا و شناسایی شدن به عنوان عنصر نامطلوب از نگاه آمریکا می تواند افزایش یابد. هم اکنون مهم ترین نهادهای موجود در لیست تحریم(SDN LIST) وزارت دفاع، صداوسیما، سپاه پاسداران، قرارگاه خاتم الانبیا، وزارت صادرات، وزارت اطلاعات و… هستند و هرگونه خدمات رسانی بانکی مستقیم و غیرمستقیم به آنها از نظر آمریکا ممنوع است و می تواند بانک های خارجی را شامل جریمه های سنگین کند. جریمه هایی که تاکنون دامن بانک های زیادی را قبل و بعد از برجام گرفته است. به طور مثال درتیرماه سال 93 بانک پاریباس فرانسه 9 میلیارد دلار و در آذر ماه سال 95 بانک سن پائولی ایتالیا 350 میلیون دلار به آمریکا جریمه پرداخت کرده و همکاری با ایران را قطع کرده اند. مجموع جریمه های پرداختی بانک ها به آمریکا به علت نقض تحریم های این کشور علیه ایران تا کنون به حدود 16 میلیارد دلار رسیده است.
مهم‌ترین اهداف و نیات غرب از حفظ ساختار تحریم‌ها چیست؟
با توجه به اینکه آمریکا بانک های خارجی را در شناسایی کسانی که در نهایت به آنها خدمات بانکی می رسد مسئول می داند و بانک ها نیز سابقه جریمه های آمریکا را تجربه کرده اند، حتی بعد از برجام نیز بسیاری از بانک ها به علت ترس از درگیری در تراکنش با نهادهای تحریمی حاضر به همکاری با ایران نشدند و مشکل همکاری بین المللی بانکی پس از برجام همچنان باقی است. رئیس جمهور نیز در گزارش های خود از اجرای برجام به باقی ماندن مشکل همکاری بانک ها اذعان کرده است.[6] مشکلی که صراحتا مورد اشاره گزارش‌های وزارت خارجه و مجلس در روند اجرای برجام نیز قرارگرفته است.[7]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در این بین، آنچه بانک های ایران را وادار به اجرای برنامه اقدام FATF می کند، تقاضای بانک های خارجی و به خصوص اروپایی است. بانک های اروپایی از بانک های ایران می خواهند تا با اجرای کامل برنامه اقدام FATF ذی نفع واقعی و نهایی را در سلسله تراکنش های بانکی شناسایی کند و با اشتراک گذاری اطلاعات ذی نفع واقعی با بانک های خارجی، آنها را مطمئن کند که در سلسله مشتریان آن تراکنش هیچ نهاد تحریمی وجود ندارد.
در صورت اجرای بندهای 21 و 31 برنامه اقدام FATF مربوط به شناسایی ذی نفع واقعی و به اشتراک گذاری اطلاعات آن، بانک های خارجی تنها در صورتی حاضر می شوند با بانک های ایرانی کار کنند که مطمئن شوند نهادهای تحریمی ارتباط چندانی با آن بانک ایرانی ندارند تا ریسک همکاری کاهش پیدا کند. به طور مثال اگر وزارت دفاع یا نهادهای مربوط به آن با یک بانک ایرانی کارکند و بانک های خارجی نیز از این موضوع و جزئیات آن به طور کامل اطلاع داشته باشند، به علت افزایش احتمال درگیری مستقیم یا غیرمستقیم تراکنش بانکی با وزارت دفاع، بانک خارجی ریسک همکاری با بانک ایرانی را به علت جریمه های سنگین آمریکا نمی پذیرد و از همکاری سرباز می زند و رابطه بانک ایرانی و خارجی برقرار نمی شود. از طرف دیگر در صورت شناسایی ذی‌نفع واقعی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات آن، شاهد اعمال تحریم‌ها از سوی بانک‌ها و مؤسسات اقتصادی ایرانی که در لیست تحریم قرار ندارند، علیه افراد و نهادهای ایرانی که در لیست تحریم قرار دارند، خواهیم بود. چراکه بازیگران اقتصادی ایرانی باید یکی از این دو گزینه را انتخاب کنند. یا با نهادهای تحریمی ایرانی همکاری کنند و عدم همکاری بانک‌های خارجی و قرار گرفتن مجدد در لیست تحریم را تحمل کنند و یا نهادهای تحریمی ایرانی را تحریم کرده و از فضای ایجادشده در پسابرجام استفاده کنند. طبیعی است که برخی از بازیگران در مواجه با این وضعیت گزینه دوم را انتخاب کنند.
از سوی دیگر علی رغم پذیرش برنامه اقدام و تعلیق اقدام متقابل علیه ایران، ایران همچنان ذیل بیانیه عمومی مربوط به کشورهای پرریسک قرار دارد و بانک ها و کشورهای خارجی تا زمانی که مطمئن نشوند که الزامات FATF به طورکامل در ایران اجرا می شود و ذی نفع واقعی هر تراکنش شناسایی می شود، نمی توانند با ایران ارتباط برقرار کنند، اما همانطور که گفته شد، اجرای برنامه اقدام FATF باعث می شود تا تحریم های آمریکا داخلی سازی شود، به گونه ای که آمریکا هرنهادی را که نامطلوب تشخیص داد در لیست تحریم قرار می دهد و آن نهاد هم در داخل و هم در خارج از کشور تحریم می شود.
اقدام اخیر FATF چه رابطه‌ای با راهبرد کلی حفظ ساختار تحریم‌ها دارد؟
همه طرف ها مقابل با ایران از جمله کشورهای اروپایی و آمریکا، باید کاری کنند که ایران برنامه اقدام FATF را به طور کامل اجرا کند و تمدید تعلیق اقدام متقابل نیز دقیقا با هدف اجرای کامل برنامه اقدام توسط ایران انجام شده است. چراکه اگر اقدام متقابل علیه ایران دوباره اعمال می شد و ایران به حالت قبل از پذیرش برنامه اقدام برمی گشت و اقداماتی که تاکنون انجام داده بود نادیده گرفته می شد، احتمال اینکه ایران از ادامه اجرای برنامه اقدام سرباز زند وجود داشت، در صورتی که اقدامات متقابل علیه ایران نیز کاملا لغو می شد، این امکان وجود داشت که ایران برنامه اقدام FATF را کامل اجرا نکند، در صورتی که اجرای کامل این برنامه تا ژانویه 2018 زمان دارد. لذا FATF با حفظ وضعیت موجود و تمدید تعلیق اقدام متقابل در کنار نگه داشتن ایران در بیانیه عمومی و کشورهای پرریسک، ضمن حفظ ریسک همکاری، ایران را ناامید نکرده است تا برنامه اقدام به طور کامل اجرا شود و اهداف طرف های مقابل ایران که جز تصمیم سازان FATF هستند برآورده شود. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان اروپایی و آمریکا اقدام FATF در اجلاس والنسیا در مورد ایران را مطلوب ارزیابی کردند. به طور مثال دیپلمات های اروپایی با تایید تصمیم FATF برای وادار کردن ایران به اجرای برنامه اقدام، نگه داشتن ایران در منطقه خاکستری، به جای بازگشت به لیست سیاه را عامل تشویق تهران به انجام اقدامات بیشتر می دانند.[8] همچنین الیزابت روزنبرگ که سابقه حضور در اداره تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه داری امریکا در دولت اوباما را دارد، تصمیم گیری اخیر FATF در مورد ایران را هوشمندانه خواند و بازگشت اقدام متقابل علیه ایران را باعث بی اعتباری روند قبل دانست. ریچارد نفیو عضو تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا نیز تصمیم اخیر FATF را باعث جلب نظر کارشناسی وزارت خزانه داری آمریکا دانست.[9]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه گیری
وادار کردن ایران به اجرای کامل برنامه اقدام، که نتیجه آن خودتحریمی و اجرای هدفمند تحریم های آمریکا در داخل ایران است مهم ترین نتیجه اجرای کامل برنامه اقدام FATF است. با اجرایی شدن این هدف آمریکا، این کشور می تواند هر نهاد و حوزه ای را هدف تحریم های خود قرار دهد و آن حوزه را از داخل و خارج از ایران تحت فشار قرار دهد و ایران را وادار کند تا سیاست خود را تغییر دهد. در واقع اجرای کامل برنامه اقدام FATF تکمیل کننده پازل برجام برای گرفتن امتیاز از ایران در سایر حوزه های تقابل دو کشور مانند سیاست های منطقه ای، موشکی و….است که باعث می شود برجام های 2و3 از دل همین برجام متولد شود.
در مقابل ایران باید ضمن پرهیز از اجرای کامل برنامه اقدام FATF به خصوص بندهای 21و31 آن با استفاده از روش های جایگزینی مانند اجرای پیمان پولی دوجانبه با کشورهای دیگر، روابط بانکی و تسویه های مالی را سامان دهد.
منابع
[1] Financial Action Task Force (FATF)
[2] G7
[3] گروه هفت شامل 7 کشور صنعتی – فرانسه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا، آمریکا، ژاپن و کانادا- دنیاست که بالغ بر نیمی از اقتصاد دنیا را در دست دارد.
[4] http://www.FATF-gafi.org/about/whatwedo/
[5]http://www.FATF-gafi.org/media/FATF/documents/reports/Typologies%20Report%20on%20Proliferation%20Financing.pdf
[6] روحانی: برجام پیروزی ملت ایران در اخلاق است http://www.irna.ir/fa/News/82391125/
[7]گزارش وزارت خارجه http://tn.ai/1131722
گزارش مجلس شورای اسلامی اسلامی http://www.isna.ir/news/950
[8] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/06/europeans-press-terror-finance-watchdog-iran-sanctions-fatf.html
[9] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/06/trump-administration-financial-watchdog-iran-sanctions.html
