اندیشکده راهبردی تبیین – اقدام ترکیه در خرید سامانه پدافندی  اس 400 از روسیه باعث ایجاد نگرانی‌های بسیاری از طرف آمریکا شده است. این اتفاق در حالی صورت گرفت که ترکیه از سال 1952 به عضویت ناتو درآمده و در طول این چند دهه از چتر حمایتی ناتو و ایالات متحده بهره منده بوده است. این اقدام ترکیه به آن معناست که آمریکا یکی از متحدان منطقه‌ای خود را از دست داده و موازنه قدرت به سود رقیب دیرینه یعنی روسیه تغییر کرده است. روابط آنکارا – واشنگتن از زمان سرکار آمدن دولت ترامپ دچار افت و خیزهای فراوانی شده است، به ویژه در مساله مقابله با تروریسم در منطقه که آمریکا نقش مهمی برای ترکیه در روند تحولات قائل نشده و اقداماتی نظیر حمایت ترامپ از گروه‌های مبارز کرد در سوریه و عراق که ترک‌ها با آن‌ها دشمنی دیرینه دارند باعث تضاد شدید روابط دو کشور شد. از سوی دیگر روابط ترکیه با اتحادیه‌ی اروپا بعد از قضیه‌ی کودتای داخلی ترکیه و مشکلات حقوق بشری که دولت اردوغان به وجود آورد به تیره گی گرایید، به نحوی که دولت مرکل خواهان ترک سربازان آلمانی از پایگاه نظامی اینجرلیک مستقر در خاک ترکیه شد. مجموع این اقدامات باعث گرایش ترکیه به سمت مسکو گردید. این تمایلات باعث ایجاد نگرانی‌هایی برای ایالات متحده شده است. از جمله: از دست دادن یک متحد، قدرت گیری روسیه در منطقه، پیشی گرفتن روسیه از امریکا در عرصه رقابت‌های تسلیحاتی، ضرر و زیان‌های اقتصادی شرکت‌های ساخت سلاح در امریکا، نمایش ضعف آمریکا در حفظ و جذب متحدین. به طور کلی آمریکا ترس از این مساله دارد که این اقدام ترکیه باعث قدرت گرفتن روسیه و به خطر افتادن سیطره این کشور بشود. در این نوشتار به بررسی این وضعیت خواهیم پرداخت.

بیان مساله:

تركيه از سال‌هاي اوليه جنگ سرد در ناتو حضور داشت و نقش اصلي را به عنوان يك كشور خط مقدم در مجاورت با اتحاد جماهير شوروي بازي كرده است. اما روابط با اعضاي ديگر در سال‌هاي اخير به‌شدت تحت تاثير نوع رفتارهاي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه قرار گرفته كه سياست مستقلي را در قبال همسايگان خود از جمله عراق و سوريه دنبال كرده است [1].  از سوي ديگر تنش‌ها با واشنگتن بر سر حمايت ايالات متحده از نظاميان كرد سوريه كه تركيه آنها را تروريست مي‌داند، بالا گرفته است. اروپايي‌ها نيز طي سال‌هاي اخير به‌شدت از اقدامات استبدادي دولت اردوغان ناراضي هستند و عملا بخش زيادي از حمايت‌هاي خود از تركيه را كنار گذاشته‌اند و فرآيند عضويت اين كشور در اتحاديه اروپا را بلوكه كرده‌اند[2].
مقامات تركيه معتقدندكه سيستم روسيه با ساير سيستم‌هاي ناتو سازگار نيست و شامل محدوديت‌هاي ويژه‌اي كه ناتو تعيين مي‌كند نمي‌شود. معامله با روسيه اجازه مي‌دهد تركيه سيستم دفاع موشكي را در هرجاي كشور و در برابر هرگونه تهديد بدون محدوديت مستقر كند. كارشناسان معتقدند كه تركيه قصد دارد يك سيستم خود را نزديكي داردانل و يكي ديگر را نزديكي آنكارا يا جنوب شرقي اين كشور نزديكي سوريه و عراق مستقر كند. گفتني است تحويل اين سيستم دفاعي چند معني بسيار مهم دارد؛ يكي اينكه تقريبا تمام آسمان تركيه را پوشش مي‌دهد و همچنين مي‌تواند براي جت‌هاي غربي نيز كه از فراز تركيه عبور مي‌كنند خطرناك باشد [3 ].

خرید سامانه موشکی اس 400 روسیه توسط ترکیه : نگرانی‌های ایالات متحده آمریکا

مسکو با فروش سامانه‌های دفاع ضدهوایی «اس-۴۰۰» به آنکارا، یک اقدام سیاسی انجام داده و ترکیه را بطور قطعی از اردوگاه غرب خارج خواهد کرد [4]. فروش موشکهای اس-400 به ترکیه، در حقیقت یک اقدام سیاسی است و با این کار مسکو می تواند نشان دهد که توازن راهبردی روسیه با منافع ملی ترکیه هماهنگ است. این کار تایید کننده قصد روسیه برای خارج کردن قطعی ترکیه از اردوگاه غرب خواهد بود. ضمن اینکه فروش این سامانه دفاع ضدهوایی مدرن می تواند همراستایی راهبردی در مسائل امنیتی در جهان و در خاورمیانه را برهم بزند، به خاطر اینکه این کشور همچنان عضو ناتو است[5]. آنکارا قصد دارد با خرید این سامانه از روسیه به واشنگتن نشان دهد که رهبران ترکیه تصمیم “دونالد ترامپ” برای ارسال تسلیحات نظامی آمریکایی برای شبه نظامیان کرد در سوریه را بی احترامی به خود تلقی می کنند. مقامات آنکارا برای پاسخ دادن به این اهانت طرف آمریکایی، روسیه را شریک خود در همکاری های نظامی-فنی انتخاب کرده اند تا جدی بودن خویش در مسئله کردها را به طرف آمریکایی نشان دهند[6]. با این اقدامات ترکیه، باید شاهد بروز شکاف‌هایی میان ترکیه و ناتو بود. از سوی دیگر روس‌ها تمامی تحریم‌هایی که بعد از جریان سقوط جنگنده‌اش به دست ترکیه را که بر این کشور اعمال کرده بود، برطرف کرد. این اقدام بیشتر از گذشته باعث نزدیکی دو کشور و جدا شدن ترکیه از آمریکا شد. رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا بر این باور است که اگر ترکیه برای خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس ۴۰۰ از روسیه مصمم باشد، این مساله یک نگرانی برای ایالات متحده خواهد بود [7]. علاوه بر این می توان به این مساله هم اشاره کرد که شرکت‌های صنعتی-تسلیحاتی آمریکا بسیار نگران خواهند بود که در حال حاضر، در رقابت با شرکت «الماز-انتی» روسیه – طراح و سازنده سامانه دفاعی اس-400 — در حال شکست هستند.
مشابه آمریکایی سامانه اس-400، پاتریوت نام دارد. برتری سامانه اس-400 نسبت به آن، اهمیت بسیار زیادی دارد. این که ترکیه به عنوان یک کشور عضو سازمان ناتو، پدافند هوایی روسیه را برای دفاع هوایی و موشکی خود ترجیح داده است، به این معنی است که روسیه از نظر فناوری و برتری در این زمینه از آمریکا پیشی گرفته است. این نشان می‌دهد واشنگتن از این توافق استقبال نخواهد کرد و به منافع ژئوپولیتیک و مالی آمریکا ضربه می‌زند[8].

ویژگی های راهبردی و استراتژیکی سامانه موشکی اس 400 :

Triumf یا «پیروزی» لقبی است که روس ها برای سامانه پدافندی S-۴۰۰ خود درنظر گرفته اند. شروع روند تحقیق، توسعه و ساخت این سامانه که در ناتو با نام SA-۲۱ شناخته می شود از اواخر سال ۱۹۹۰ میلادی توسط مرکز طراحی الماز آغاز و به طور رسمی در سال ۱۹۹۹ توسط نیروی هوایی روسیه رونمایی شد. اس-۴۰۰  در  واقع یک نمونه‌ی ارتقاء داده شده از سامانه اس-۳۰۰ تحت عنوان S-۳۰۰ PMU-۲ بود که بعدها به S-۴۰۰ تغییر نام پیدا کرد. اولین آزمایش این سامانه در «یار کاپوستین» انجام شد که موفقیت آمیز بود و در نهایت در سال ۲۰۰۴ میلادی با هدف قرار دادن یک موشک بالستیک این سامانه به طور رسمی به خدمت ارتش روسیه در آمد. سامانه پدافندی S-۴۰۰ دارای ۳ نوع موشک می باشد که هرکدام از این موشک ها دارای ویژگی‌های خاصی برای منهدم کردن اهداف متفاوت هستند. موشک مدل ۴۰N۶ برای اهدافی در فاصله ۴۰۰ کیلومتری، موشک ۴۸N۶ برای اهدافی در فاصله ۲۵۰ کیلومتری و موشک ۹M۹۶E۲ برای اهدافی در فاصله۱۲۰ کیلومتری طراحی و ساخته شده اند[9].

البته حداکثر بردی که از این سامانه در موارد شبیه سازی شده دریافت شده بدین صورت بوده که برای اهداف بالستیکی با سرعت بیش از ۴ کیلومتر بر ثانیه و سطح مقطع راداری ۰/۴ متر مربع در حدود ۲۳۰ کیلومتر، برای اهدافی با سطح مقطع راداری ۴ متر مربع حدود ۳۹۰ کیلومتر و برای هواپیماهای جنگنده و بمب افکن ۵۷۰ کیلومتر است. اس 400 با توان شلیک همزمان 72 موشک و نابودی اهداف تاکتیکی و بالستیکی از پنج تا 60 کیلومتر فاصله و دو تا 27 کیلومتر ارتفاع از پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاعی در جهان شناخته می شود که توان نابود سازی اهداف آیرودینامیکی را در فاصله 3 تا 250 کیلومتری با ارتفاع از 100 متر تا 27 کیلومتر را دارد.
این سامانه متحرک زمین به هوا که در طول هشت دقیقه از حرکت به حالت استقرار و آماده باش شلیک می رسد، برای نابودی انواع اهداف هوایی دشمن مانند هواپیماهای پارازیت انداز، شناسایی و جاسوسی، راهبردی، بمب افکن و جنگنده های شکاری، موشک های بالستیک تاکتیکی و تاکتیکی-عملیاتی، موشک های بالستیک میان برد، اهداف هوایی مافوق صوت و دیگر جنگ افزارهای پیشرفته کاربرد دارد.این سامانه قادر به شناسایی همزمان ۱۰۰ هدف و درگیر شدن با ۱۲ هدف به طور همزمان در محدوده ۴۰۰ تا ۶۰۰ کیلومتری شامل انواع اهداف پرنده است. هر واحد عملیاتی از این سامانه شامل ۸ سکوی پرتاب و ۳۲ تیر موشک است که وظیفه هدایت و کنترل آن بر عهده‌ی یک پست فرماندهی سیار است[10].

برخورداری ترکیه از سامانه موشکی اس 400 ، چه تاثیری بر موقعیت توان تسلیحاتی این کشور نسبت به سایر اعضای ناتو دارد؟

در حال حاضر تنها سامانه‌های ضدهوایی «پاتریوت» آمریکا تا حدودی مشابه موشک های اس-400 روسی است، البته در حالیکه موشک‌های روسی می توانند اهداف خود را در ارتفاع بسیار بالاتری در مقایسه با پاتریوت‌های آمریکایی نابود سازنند. ضمن اینکه سامانه های اس-400 قادر هستند تا از انواع موشک‌ها استفاده کند که این ویژگی به آن اجازه می دهد چند هدف نظامی مختلف را در آن واحد هدف قرار دهد، در حالیکه شرکای غربی روسیه دارای چنین فناوری نیستند. قدرت بازدارندگی ترکیه با تحویل گرفتن این سامانه‌ها تقویت خواهد شد. ترکیه در پرتو این سامانه‌ها برای نخستین بار دارای پیشرفته‌ترین سامانه ضدهوایی با قابلیت دفاعی در ارتفاع بالا خواهد شد و همچنین برای اولین بار دارای سیستم ضدهوایی قادر به جلوگیری از اصابت موشک‌های بالستیک نیز خواهد شد. قدرت ترکیه با تحویل این سامانه‌ها همچنین در زمینه‌ی جلوگیری از تهدیدات ناشی از  توان ضد دسترسی/ عملیات ممانعت منطقه‌ای ( ad/a2) در برابر تمام همسایگان خود برتر خواهد شد. این سامانه‌ها از توانایی جلوگیری از اصابت موشک‌های بالستیک میان‌برد برخوردار هستند[11] .

ترکیه و خرید اس 400: دور شدن از غرب و نزدیکی به روسیه، پیام‌هایی برای ناتو و غرب

رئیس جمهور روسیه اعلام کرد: مسکو آمادگی مجهز کردن ترکیه به سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ را دارد. این مسأله نگرانی‌هایی را در متحدان غربی ترکیه پدید آورد. خرید سامانه موشک های دفاعی اس 400 از سوی ترکیه از حدود 6 ماه پیش و در پی عادی سازی روابط دو کشور مطرح و آغاز شده و مذاکرات دو طرف در این زمینه در ماه‌های گذشته ادامه داشته است. در جریان دو سفر اخیر رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه به روسیه نیز خرید این سامانه موشکی جزو محورهای مذاکرات دو طرف بوده است. این معامله می تواند یک تغییرات تاکتیکی و حتی تغییر بازی را در بازار اسلحه ایجاد کند و همچنین به شش دهه وابستگی تجهیزات نظامی ترکیه به ناتو پایان دهد. تصمیم ترکیه برای خرید سامانه های دفاعی «اس 400» و لغو تمامی تحریم‌های روسیه علیه ترکیه پیام واضحی برای ناتو است و می‌تواند این سازمان را با چالش جدی روبه‌رو سازد[12].

همزمان با بالا گرفتن تنش‌ها میان برلین و آنکارا بر سر همه‌پرسی تغییر نظام سیاسی ترکیه، گروهی از نمایندگان پارلمان آلمان نیز خواستار خروج نیروهای نظامی این کشور از پایگاه نظامی اینجرلیک شده‌اند. در همین رابطه، یکی از نمایندگان حزب سبز در پارلمان آلمان بیان داشت: خروج نیروهای آلمانی از ترکیه، پیام روشنی برای آنکارا خواهد فرستاد و آن اینکه این کشور آخرین امیدها برای ورود به اتحادیۀ اروپا را از دست خواهد داد. این مسأله می تواند بر شکل همکاری ترکیه و آلمان در ناتو و نقشی که آنکارا در دریای سیاه برای جلوگیری از مانور قدرت روسیه دارد، اثرگذار باشد. در واقع ادامه این تنش‌ها و نزدیکی روابط آنکارا ـ مسکو می تواند دست روسیه را برای قدرت نمایی در دریای سیاه باز بگذارد و قدرت ناتو در این منطقه برای مهار روسیه بکاهد. همین باعث شده که آنکارا به دنبال یافتن متحدانی در خارج از ناتو باشد که اولین آن‌ها روسیه می‌باشد[13].

نتیجه گیری:

آمریکا در پی اقدام ترکیه برای خرید اس 400 ابراز نگرانی کرده است، چون از یکسو این سامانه موشکی از مدل‌های غربی خود مثل پاتریوت پیشرفته‌تر است و از سوی دیگر هم روسیه رقیب تسلیحاتی آمریکا در منطقه است که می تواند سلاح در اختیار کشورهای دیگر قرار دهد. خرید سامانه موشکی اس 400 توسط ترکیه باعث خواهد شد تا این کشور به وزنه‌ی سنگینی در معادلات روسیه تبدیل شود که در حال رقابت با آمریکا و ناتو است. بعد از کودتای نافرجام در ترکیه و تحویل ندادن فتح الله گولن به آنکارا توسط آمریکا، روسیه فرصت را غنیمت شمرد تا ضمن مسلح کردن ترکیه به سلاح روسی، این کشور را برای مقابله با آمریکا همراه کند. پس از فروپاشی شوروی و پایان نظام دو قطبی آمریکا, به عنوان تنها ابرقدرت موجود در نظام جدید سر برآورد. این کشور تمام تلاش خود را در عرصه های مختلف به کار گرفت تا بتواند سیطره و استیلایش را بر سراسر دنیا بگستراند[14]. غرب آسیا یکی از مناطقی‌ست که آمریکا همواره سعی در نفوذ و حفظ برتری خود در این منطقه کرده است و لذا متحدان این کشور همواره شرایط را برای برتری آمریکا در این منطقه فراهم کرده‌اند، به نحوی که در مقابل روسیه موازنه را برنده باشد. ولی با متمایل شدن  ترکیه به سمت روس‌ها، این وضعیت سلطه‌ی آمریکا را با خطر مواجه می‌کند.

منابع:

 1: روزنامه اعتماد، شماره 3861، مرداد 1396، صفحه 11

2: روزنامه اعتماد، همان

3: www.iranbalkan.net (پایگاه تحلیلی خبری ایربا   )

4: www.tasnimnews.com  (خبرگزاری تسنیم) 13/3/1396

5: www.buzdid.ir    25/4/1396

6: www.tasnimnews.com      13/3/ 1396

7: www.dolatebahar.com  ///////////   snn.ir   (خبرگزاری دانشجو) 1/5/1396

8: www.yjc.ir  (باشگاه خبرنگاران جوان)   3/5/1396

9: www.mehrnews.com  (خبرگزاری مهر) 16/3/1394

10: www.mehrnews.com

11: tnews.ir   (سایت خبری تحلیلی الف)

12: www.irna.ir

13: presstv.ir  13 march 2017       www.tabnak.ir  12/3/96

14: بابک صفری، «استقرار سامانه­ های دفاع موشکی آمریکا: اهداف و پیامدها» در  سایت خبری تحلیلی تببین

Tabyincenter. Ir  28/3/1396

بابک صفری/ کارشناس مسائل فرامنطقه ای