اندیشکده راهبردی تبیین – مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک [IISS] در وب سایت موسسه خود نوشت: بازدید نیکی هیلی سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد از مقر وین آژانس بین المللی انرژی اتمی در 23 آگوست اقدامی کاملاً مناسب جهت تشویق افزایش بازرسی های سختگیرانه طبق برجام بود. مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی به نماینده آمریکا اعلام کردند برای بازدید از هر منطقه ای از ایران که مورد نیاز باشد محدودیتی ندارند. این حقیقت، موضوعی نیست که آمریکا بواسطه دیپلمات های خود در وین که روزانه با مقامات آژانس ملاقات می کنند آگاهی نداشته باشد و البته اهمیتی ندارد. این گروه دیپلمات در حال حاضر شامل سفیری در آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی شود و ملاقات های در سطح بالا است که برای انتقال پیام به داخل کشور مهم هستند. نیکی هیلی آژانس را متهم به سهل انگاری نکرد. برعکس، او اعتماد به حرفه ای بودن و جدی بودن آن را بیان کرد، اما یوکیا اومانو دبیر کل آژانس را تحت فشار قرار داد تا سایت های نظامی مانند پارچین را که قبلاً فعالیت اتمی در بعد نظامی در آن وجود داشت، بازرسی کند و اطمینان دهد امروز دیگر هیچ اقدامی در آن بعد در پارچین صورت نمی گیرد. در میان بسیاری از مزایای منع گسترش سلاح هسته ای موجود در برجام، ممنوعیت بی سابقه ی [بخشT در برجام] اقدامات متنوعی است که برای توسعه ی سلاح های اتمی و کنترل آن بر تجهیزات جانبی مفید واقع شد. این کنترل ها شامل استفاده از سیستم های تشخیص انفجاری از جمله دوربین های رگه رگه است (جهت اندازه گیری طول پالس لیزر فوق سریع) که گفته می شود در پارچین در یک دهه یا قبل تر از آن در فعالیت های نظامی استفاده شده است. برجام در مورد اینکه بخشT چگونه باید اجرا و تایید شود سکوت کرده زیرا طرف های مذاکره نتواستند به توافقی برسند. ایران در مقابل اقداماتی که بیش از حد معمولِ تعهدات دیگر کشورها بود مقاومت کرد و از حمایت روسیه هم برخوردار بود. مسکو حتی به بیانیه های آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش های سه ماهه آژانس که ادامه ی روند نظارت و تایید تعهدات بخشT می باشد اعتراض می کند. دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی احتمالاً روش های بررسی غیرسرزده که برای اجرای بخشT انجام می دهند را برای نیکی هیلی توضیح داده است. این ها شامل مطالب منتشر شده آزاد و محتوای برخط، تصویربرداری هوایی و داده های واردات و صادرات می باشد. آژانس همچنین از اطلاعات کشورهای عضو برای اطلاع از هر اقدام مشکوک استفاده می کند. ایالات متحده به ندرت در مورد فراهم کردن اطلاعات پنهانی در مورد ایران احساس خجالت می کند.
برجام اجازه ی بازرسی های «هر مکان نیاز باشد ، هر زمان نیاز باشد» را می دهد
وقتی گزارش مشکوک یا غیر متعارف به دست آید، آژانس بین المللی انرژی اتمی موظف است از ایران توضیح بخواهد. اگر پاسخ ها قانع کننده نباشند آژانش دارای این حق است که درخواست دسترسی به سایت های اعلام نشده را ارائه دهد، سایت هایی که شامل بازرسی های معمول نمی باشند مانند سایت های نظامی. اگر ایران مانع اجرای این درخواست شود این موضوع برای تصمیم گیری به کمیسیون مشترک هشت عضو می رود که آمریکا و متحدان اروپایی آن اکثریت کمیسیون را تشکیل می دهند. این رویه حل اختلافات در برجام بیان شده است که با قرار دادن ضرب العجل هایی توسط پروتکول الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی، رویه های عادی بهبود پیدا می کنند. تا به امروز، ایران هیچ درخواست دسترسی را رد نکرده است، بنابراین هیچ اختلافی وجود ندارد. به عبارت دیگر، رویه برجام جهت اجازه دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به «هر مکان نیاز باشد، هر زمان نیاز باشد» پا برجاست. برخی منتقدان برجام به جای بازرسی «هر مکان، هر زمان» آن نوع از بازرسی را می خواستند که عراق بعد از شکست نظامی در جنگ 1991 مجبور شد موافقت کند. برای کسب چنین بازرسی هایی بواسطه مذاکره مجددد با ایران یا درخواست کاهش درصد غنای اورانیوم به صفر، برای منتقدین آرزوی موفقیت می کنم، اما چنین تقاضاهایی از ایران در دوران جرج بوش شکست خورد. برخی منتقدان برجام صادق بودند و پذیرفتند که می خواهند ایران را با زور و تهدید کنترل کنند.
فضای دشمنی ، برجام را در معرض خطر قرار می دهد
سیاست گذارانِ مسئول، راه حل مسالمت آمیز را ترجیح می دهند و مصالحه های دو طرفه یا متقابل را می پذیرند. بهترین نتیجه ی دیپلماتیک، توافقی است که طبق آن آژانس بین المللی انرژی اتمی تحت پروتکول الحاقی بتواند به این نتیجه برسد که تمام فعالیت های هسته ای در ایران کاملاً برای اهداف مسالمت آمیز انجام می شود. برای رسیدن به این به اصطلاح «جمع بندی مبسوط»، باید قویا تمام نگرانی های موجود درباره پارچین و سایر سایت های نظامی که مشکوک به فعالیت های هسته ای هستند برای آژانس بین المللی انرژی اتمی بر طرف شود. بازدید از سایت های نظامی بدون شک مورد نیاز است. بازدیدهای آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیسات نظامی ایران گاهی فاش می شود، ازجمله دو بازدید از پارچین در سال 2005. یک مقام ارشد سابق که در جریان بازدید بود به من گفت بیش از 20 بازدید از سایت های نظامی ایران انجام شده است. نیاز به بازگشت به رویه گذشته وجود دارد ولی اگر از درخواست های بازدید حس سواستفاده تلقی شود این اتفاق نخواهد افتاد. احتمال این بازدیدها در فضای همکاری و بعد از رفع فضای دشمنی فعلی پیرامون برجام افزایش می یابد. حامیان در خواست های تنش آفرین در مورد تهران اطلاع کمی از روحیه ی ایرانیان و یا در حالت کلی ذات بشر دارند. به همین ترتیب مدتی بعد از اینکه دولت ترامپ در اواخر جولای برای بازرسی از سایت های نظامی با هدف اثبات عدم پایبندی ایران به برجام فشار آورد دو مقام ارشد ایرانی اظهار داشتند که اجازه ی چنین دسترسی هایی را نخواهند داد. چنین اظهاراتی قطعا کمکی نمی کنند، اما زمینه ای برای آنها وجود دارد.اگر ترامپ تا رسیدن ضرب العجل تاییدیه 90 روزه در اواسط اوکتبر، با قصد ظاهری خود برای اعلام عدم تایید پایبندی ایران به برجام جلو برود، ممکن است به چنین اظهاراتی به عنوان شاهدی بر نقض روح برجام اشاره کند. هیچ معنی قانونی برای «روح برجام» وجود ندارد و چنین اظهاراتی تناقضی با هیچ ماده ای از برجام ندارد. همانطور که قبلاً اشاره کردم ایران ناقض هیچ یک از بندهای توافق نیست. کسانی که خلاف این ادعا می کنند به اطلاعات درستی دسترسی ندارند، نتیجه گیری های اشتباه می کنند، برجام را با معاهده ی 2231 شورای امنیت اشتباه گرفته اند و یا برای خود لغت ها و استاندارهای جدید ابداع می کنند.
عدم پایبندی به برجام ممکن است آمریکا را منزوی کند
فرض کنیم ایران از این توافق خارج نشود، در این صورت ترامپ هیچ دلیلی برای عدم پایبندی ایران به توافق نخواهد داشت. تنها دلیل قانونی او برای عدم تایید برجام، زمینه های غیرعینی عدم ضرورت رفع تحریم ها برای منافع امنیت ملی ایالت متحده است. این زمینه در بندهای (6)(A)(iv)(II) قانون مصوب کنگره در مورد برجام (قانون عمومی 17-114-H.R. 1191 مصوب کنگره 114) موجود است. در این مورد این موضوع باید شفاف شود که ترامپ نمی تواند ایران را در موضع عدم پایبندی قرار دهد ؛ فقط منافع ملی آمریکا است که به ترامپ اجازه همه جانبه می دهد تا پایبندی به برجام را اعلام نکند. شاید «منافع امنیت ملی» به آزمایش موشکی ایران، به زندانی بودن شهروندان آمریکایی، به کمک نظامی به حوثی ها در یمن یا هر چیز دیگری که خارج از مفاد برجام قرار دارد مربوط باشد. متاسفانه به هر دلیلی تایید نکردن پایبندی ایران به برجام باعث خواهد شد که همه ی تحریم های قبل از برجام که کنگره تمایل به اعمال آنها داشت مورد توجه قرار بگیرد. با این حال اگر عبارت «منافع امنیت ملی» تنها خواسته باشد، کنگره هیچ دلیل قانونی برای اعمال مجدد محدودیت ها نخواهد داشت. بازگشت سریع تحریم ها به این شکل، خود نقض برجام خواهد بود و ایالات متحده به عنوان مقصر یکجانبه شناخته خواهد شد و بعد از آن دیگر کشورها تمایلی به ملحق شدن به بحث عدم پایبندی ایران را نخواهند داشت. اگر ترامپ کنگره را برای چنین اقدامی بر انگیزد، باید امیدوار باشیم که کنگره عاقلانه تر رفتار خواهد کرد.
***
این مطلب، صرفاً جهت اطلاعِ مخاطبان، نخبگان، اساتید، دانشجویان، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران ترجمه شده و الزاماً منعکس‌کننده‌ی مواضع و دیدگاه‌های اندیشکده راهبردی تبیین نیست
