اندیشکده راهبردی تبیین | مرکز تفکر نسل سوم انقلاب

اندیشکده راهبردی تبیین – حمله عربستان در فروردین‌ماه 94 به یمن به بهانه بازگرداندن مشروعیت و بازگشت منصورهادی رئیس‌جمهور فراری به قدرت انجام گرفت اما از همان ابتدا برخی کارشناسان در این امر تردید داشتند و معتقد بودند اهداف دیگری در ورای این هدف ظاهری برای حمله به یمن وجود دارد. اکنون برخی خبرها منتشرشده است که نشان دهنده وجود ذخایر بسیار بالای نفتی و گازی در یمن است. به همین دلیل کارشناسان معتقدند حمله به یمن با هدف تسلط بر همین منابع صورت گرفته است. نکته جالب ماجرا این جاست که پس از اطلاع امارات از وجود منابع نفتی در یمن این کشور نیز به ائتلاف سعودی علیه یمن پیوست؛ اما وضعیت نفتی یمن در شرایط کنونی چگونه است و ادعاهای مطرح شده در مورد وجود بزرگ‌ترین منبع نفتی جهان در یمن به چه میزان صحت دارد؟

بررسی وضعیت کنونی نفت در یمن

یمن یک تولیدکننده نفت و گاز کوچک است که ذخایر آن در حال کاهش است. بر اساس اداره اطلاعات انرژی آمریکا یمن سی و دومین کشور صادرکننده نفت و شانزدهمین فروشنده بزرگ گاز مایع در جهان است. این کشور در یک مسیر حمل و نقل کلیدی قراردارد. تخمین زده می‌شود که حدود 3 میلیون و 200 هزار بشکه نفت به صورت روزانه از تنگه استراتژیک باب المندب که بین یمن و جیبوتی واقع شده است، بگذرد. اختلال در مسیر دریایی باب المندب می‌تواند نفت خلیج فارس و تانکرهای ال ان جی را از عبور از کانال سوئز به سمت اروپا و آمریکا متوقف کند. بیشتر نفت خام یمن در جنوب این کشور است.

طبق گزارش the BP Statistical Review ذخایر نفتی یمن در حدود 2 میلیارد و 700 میلیون بشکه در سال 2009 برآورد شده است. این رقم معادل 2 دهم درصد ذخایر جهانی است. تولید روزانه نفت یمن در سال 2009، 298 هزار بشکه یا فقط 4 دهم درصد از کل تولید جهانی بود که این رقم نسبت به سال 2002 که 457 هزار بشکه بود کاهش معناداری داشته است. با توجه به آمار بی پی ذخایر گاز یمن نیز 490 میلیارد متر مکعب یا 3 دهم درصد کل آمار جهانی است.(1) برخی منابع دیگر معتقدند که در ماه ژانویه 2014 ذخایر نفت یمن 3 میلیارد بشکه بوده است، در همین سال تولید نفت یمن به طور متوسط 127 هزار بشکه در روز بوده است..(2) با این وجود جنگ داخلی یمن تقریباً تمام تولیدات نفت و گاز یمن را متوقف کرده است.

گنج مخفی در یمن

اما این تمام واقعیت در مورد نفت و گاز یمن نیست و برخی گزارش‌ها و بررسی‌ها نشان دهنده این هستند که یمن صاحب یکی از بزرگترین منابع نفتی در جهان است. اخیراً اعلام شد که 63 درصد منابع یمن توسط عربستان و در همکاری با منصورهادی به سرقت رفته است. طبق برخی گزارش‌ها عربستان یک پایگاه نفتی با همکاری شرکت فرانسوی توتال در بخش‌های جنوبی منطقه الخرخیر در نجران و مرزهای یمنی تأسیس کرده است و از چاه‌های مشترک بهره‌برداری می‌کند.

در اواخر سال 2016 یک کارشناس اقتصادی اعلام کرد که واشنگتن و ریاض به دولت پیشین یمن رشوه داده‌اند تا از فعالیت‌های حفاری و اکتشاف نفت خودداری کنند. این کارشناس تأکید کرد که ذخایر نفت یمن بیشتر از کل منطقه خلیج فارس است. بر اساس اسناد ویکی لیکس، عربستان با آمریکا توافق نامه‌ای محرمانه امضا کرده است تا یمن نتواند از منابع نفتی خود در 30 گذشته استفاده کند. تحقیقات و ارزیابی‌های علمی نشان داده‌اند که ذخایر نفتی یمن بیشتر از مخازن مشترک همه کشورهای خلیج فارس است. این منابع نفتی عمدتاً در مناطق مارب، الجوف، الشبوه و حضرالموت واقع شده است.

برخی منابع اعلام کردند که یک سری اسناد محرمانه توسط ویکی لیکس منتشرشده است که دولت ریاض یک کمیته را به ریاست سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع سابق تشکیل داده است که سعود الفیصل وزیر خارجه سابق و رئیس اطلاعات عربستان نیز عضو این کمیته بودند. عربستان یک مأموریت به این کمیته داده است که یک پروژه را از طریق حفاری کردن بین عربستان به سمت دریای عرب را از طریق حضرالموت انجام دهد تا از تنگه هرمز و باب المندب بی‌نیاز شود. کارشناسان معتقدند که ذخایر کشف شده نفت در استان الجوف می‌تواند یمن را به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در منطقه و جهان تبدیل کند. (3)

بر اساس بررسی دقیق زمین شناسی شرکت «يو. إس. جي. إس» مخازن دریایی نفت یمن بسیار بزرگ و زیاد است و این مسئله نشان می‌دهد ذخایر بکر یمن یکی از بزرگترین ذخایر مشترک در بین کل کشورهای خلیج فارس است و این مسئله یکی از اسرار و رازهای شروع جنگ علیه یمن است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

طبق اظهارات محمد عبدالرحمن شرف الدین کارشناس اقتصادی یمن که در گفتگو با شبکه فرانسوی آر تی مصاحبه می‌کرد کشف میدان‌های بزرگ نفتی یکی از دلایل اصلی است که عربستان را مجبور به حمله به یمن کرده است. در واقع پس از اطلاع از اینکه استان حضرالموت حاوی ثروت نفتی بزرگی است و اشغال مناطق جنوبی یمن در راستای تأمین ثروت نفتی عربستان است و پس از کشف میدان‌های نفتی بزرگ در جنوبی یمن، امارات نیز به ائتلاف نظامی علیه یمن پیوست. حسن علي السنيري کارشناس دیگر یمنی اعلام کرده که ذخایره کشف شده در الجوف به تنهایی می‌تواند یمن را به یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده نفت در منطقه و جهان تبدیل کند.(4) ذخایر کشف شده نفت در الجوف ٣٤ درصد ذخایر جهانی را تشکیل می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که یمن می‌تواند تنها از منابع نفتی الجوف روزانه 2 تا 5 میلیون بشکه نفت صادر کند. در سال ٢٠١٤ منابع رسمی تائید کردند که منصورهادی رئیس‌جمهور وقت یمن گزارشی رسمی را تائید کرده است که الجوف سومین منبع نفتی بزرگ در شبه‌جزیره عربی است و می‌تواند چند میلیون بشکه نفت در روز صادر کند. یک تحقیق زمین شناسی دیگر حدود ٢٠ سال پیش با عنوان ” گنج مخفی در یمن” توسط شرکت‌های نفتی بین‌المللی منتشرشده است که بزرگترین دریاچه نفتی در شبه‌جزیره عربستان بین استان‌های مارب، الجوف، حضرالموت، شبوه و ابین را تایید می‌کند. شبکه تلویزیونی اسکای نیوز نیز اعلام کرده که بزرگترین منبع ذخایر نفتی در جهان در عمق ١٨٠٠ متری زمین در یمن وجود دارد و بخشی از آن به قلمرو عربستان سعودی نیز کشیده شده است. گلوبال ریسرچ نیز در گزارشی اعلام کرده که مخازن نفتی یمن به تنهایی می‌توانند نیازهای نفتی جهان را برای ٥٠ سال آینده برطرف کند. این پایگاه اعلام کرد که ذخایر نفتی دست نخورده که در مناطق مرزی عربستان و یمن قرار دارند از بزرگترین مخازن نفتی در دنیا هستند.(5)

اهداف امارات و سعودی‌ها در دست‌یابی به انرژی یمن

با توجه به دلایل فوق و اسناد موجود در رابطه با میزان ذخایر نفتی یمن به نظر می‌رسد دلیل اصلی اختلافات عربستان و امارات در جنوب یمن به همین مسئله برگردد. بارها نیروهای تحت حمایت عربستان و امارات در جنوب یمن با یکدیگر درگیر شده‌اند. در واقع دلایل اختلافات این دو کشور در چند مسئله نهفته است. در درجه اول عربستان سعی دارد با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک یمن بر مناطق حساس این کشور تسلط پیدا کند این امر می‌تواند باعث در اختیار گرفتن تنگه باب المندب توسط عربستان شود که این مسئله برای امارات خوشایند نیست. از سوی دیگر قدرت یافتن حزب اصلاح وابسته به اخوان المسلمین در یمن که عربستان از آن حمایت می‌کند به هیچ‌وجه در راستای منافع امارات نیست، اما دلیل مهم‌تر نیز به مسئله نفت کشف شده در یمن بر می‌گردد که بنابر اطلاعات موجود 34 درصد نفت جهانی است و می‌تواند امارات را از ردیف کشورهای قدرتمند نفتی خارج کند. همین مسئله سبب اختلافاتی بین عربستان و امارات در یمن شده است و امارات برخلاف اعلام اولیه برای مقابله با این تهدیدها وارد جنگ یمن شد اما در استان‌های جنوب همواره با نیروهای عربستان درگیری داشته است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

در واقع تلاش دو کشور برای تسلط بر منابع نفتی اکنون به یک موضوع داغ رسانه‌ای تبدیل شده است. کارشناس آمریکایی فیل باتلر در مورد علت حمله عربستان به یمن اعلام کرده که عربستان به دنبال نفت یمن است. این کارشناس آمریکایی اعلام کرده که رسانه‌های غربی معمولاً از یمن به عنوان یک تولیدکننده کوچک انرژی یاد می‌کنند اما حقیقت این است که این کشور دارای ذخایر قابل توجه نفت و گاز است که عربستان و امارات به دنبال کنترل این منابع هستند. فیل باتلر اعلام کرده که علی النعیمی وزیر نفت عربستان اعلام کرده که پادشاهی سعودی قصد ندارد تا 30 سال آینده ظرفیت تولید نفت خود را از 5/12 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این در حالی است که عربستان در ماه‌های اخیر تعداد دستگاه‌های حفاری خود را افزایش داده و تعداد دستگاه‌های حفاری این کشور از 88 دستگاه به 170 دستگاه یعنی دو برابر رسیده است. در واقع اگر ریاض قصد افرایش تولید روزانه خود را ندارد این دستگاه‌ها را با چه نیتی خریداری کرده است؟ تحلیلگران معتقدند که باراک اوباما از ظرفیت قابل توجه گاز یمن آگاه بوده است. طبق اسناد ویکی لیکس سفیر آمریکا در یمن به اوباما در سال 2008 نوشته است که وی در سال 2008 اعلام کرد که استان‌های شبوه مارب و الجوف دارای پتانسیل‌های بالای گاز هستند.(6) این مسئله باعث شده است تا امارات نسبت به تلاش‌های عربستان در این مورد بسیار مشکوک شود و به دامنه فعالیت‌های خود در جنوب یمن بیفزاید.

در همین ارتباط اخیراً امارات در جدیدترین اقدام خود در جنوب یمن با استفاده از نیروهای اجیر شده خود توانست مناطقی در استان شبوه را که حاوی میادین نفتی است اشغال کند. امارات با استفاده از 3 هزار مزدور خود توانست دو شهرک عزان و حبان در شبوه را به اشغال خود درآورد. این دو منطقه حاوی مقادیر زیادی نفت و گاز هستند.

بر اساس بررسی دقیق زمین شناسی شرکت يو إس جي إس مخازن دریایی نفت یمن بسیار بزرگ و زیاد است و این مسئله نشان می‌دهد ذخایر بکر یمن یکی از بزرگترین ذخایر مشترک در بین کل کشورهای خلیج فارس است و این مسئله یکی از اسرار و رازهای شروع جنگ علیه یمن است. طبق اظهارات محمد عبدالرحمن شرف الدین کارشناس اقتصادی یمن که در گفتگو با شبکه فرانسوی آر تی مصاحبه می‌کرد کشف میدان‌های بزرگ نفتی یکی از دلایل اصلی است که عربستان را مجبور به حمله به یمن کرده است. در واقع پس از اطلاع از اینکه استان حضرالموت حاوی ثروت نفتی بزرگی است و اشغال مناطق جنوبی یمن در راستای تأمین ثروت نفتی عربستان است و پس از کشف میدان‌های نفتی بزرگ در جنوبی یمن، امارات نیز به ائتلاف نظامی علیه یمن پیوست. حسن علي السنيري کارشناس دیگر یمنی اعلام کرده که ذخایره کشف شده در الجوف به تنهایی می‌تواند یمن را به یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده نفت در منطقه و جهان تبدیل کند.(7)

با توجه به آنچه که گفته شد به نظر می‌رسد می‌توان تسلط بر منابع نفت و گاز یمن را یکی از مهم‌ترین دلایل شروع جنگ یمن ذکر کرد. نگاهی به اختلافات امارات و عربستان در یمن نشان می‌دهد که این دو کشور دقیقاً در مناطقی (مانند الجوف، حضرالموت، شبوه و ابین) دچار اختلاف شده‌اند که منابع نفتی و گازی بالایی دارد. رسانه‌ها بارها اعلام کرده‌اند که عربستان از نیروهای اماراتی درخواست کرده‌اند که از این مناطق عقب‌نشینی کنند اما امارات به دلیل اهمیت نفتی این مناطق با عربستان مخالفت کرده است و این مسئله بر اختلافات دو کشور در جنوب یمن دامن زده است.

در این ارتباط نیز دکتر «یاسر یحیی الحوری» دبیر کل حزب الحق یمن اعلام کرده است که عربستان سعودی و امارات هر دو به منابع نفتی و گازی یمن چشم طمع دوخته‌اند. اساساً، ورود آن‌ها به جنگ یمن نیز با هدف سیطره بر همین منابع بوده است.(8) در همین رابطه “شارل ایوب “در مقاله‌ای در روزنامه الدیار لبنان نوشت: به نظر می‌رسد جنگی که در یمن صورت گرفته و آمریکا و عربستان در آن هستند، درباره چاه‌های نفت بوده است به طوری که دولت سابق یمن قصد داشت شرکت‌های روسی در کنار شرکت‌های انگلیسی و آمریکایی وارد شوند اما اختلافی به وجود آمد و اعلام این اکتشاف جدید در یمن منع شد.(9)

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

بررسی وضعیت میدانی کنونی یمن

با توجه به آنچه گفته شد شاید نتوان یک سیر منطقی و منظم از سوی متجاوزان به یمن برای تسلط بر منابع نفتی این کشور پیدا کرد اما برخی اقدامات این کشورها به خوبی نشان دهنده فعالیت‌های آن‌ها در این راستا است. به عنوان مثال درگیری و رقابت فزاینده میان ابوظبی و ریاض در استان شبوه یمن که طبق بررسی‌ها یکی از مناطق نفتی مهم یمن است نشان دهنده تلاش این دو کشور برای تسلط بر منابع نفتی است. در واقع در استان شبوه علاوه بر نفت و گاز بندر راهبردی بحاف نیز واقع شده که برای صدور گاز مایع بسیار مهم است. رفتارهای امارات در جنوب یمن نظم بیشتری دارد و کارشناسان معتقدند که اقدامات ابوظبی از سقطری تا باب المندب حاوی نظم خاصی است. در واقع رقابت دو کشور امارات و عربستان در مورد شبوه نشان داد که این دو کشور در تلاش برای تسلط بر مناطق نفتی مانند حضرالموت، شبوه و الجوف هستند.

حتی ائتلاف سعودی نیز در اردیبهشت 95 برای تسلط بر منابع نفتی استان حضرموت و به بهانه مقابله با القاعده حمله‌ای با عنوان «آزادسازی حضرموت» را شکل داد. کارشناسان اعلام کردند که هدف اصلی ریاض از این حمله تسلط بر بندر الضبه در حضرموت و دستیابی به منابع نفتی این استان بوده است.

پیامدهای تسلط بر نفت یمن

در حال حاضر عربستان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان به شمار می‌رود. در صورتی که این کشور موفق به تسلط بر نفت یمن نیز شود قدرت بلامنازع جهان خواهد شد و می‌تواند بدون توجه به تصمیمات اوپک به صورت مجزا در امر قیمت‌گذاری تصمیم گیری کند. این مسئله توازن سیاسی و اقتصادی در این مورد را به هم خواهد زد و می‌تواند کشورهایی مانند ایران و روسیه را که به شدت به منابع حاصل از فروش نفت وابسته هستند آسیب پذیر کند چرا که نفت در صورت تسلط عربستان بر منابع نفتی یمن می‌تواند بزرگترین ابزار فشار علیه کشورهای نفتی از سوی عربستان باشد. از سوی دیگر هم امارات و هم عربستان در منطقه می‌توانند از طریق درآمدهای نفتی حاصل از منابع یمن به عنوان کشورهایی قدرتمند مطرح شوند چرا که در شرایط کنونی به علت نوسان قیمت نفت، هم عربستان و هم امارات با بحران‌هایی مواجه هستند. به طوری که عربستان در سال 2015،98 میلیارد دلار کسری بودجه داشت و در شرایط کنونی نیز اقدام به اجرای سیاست‌های ریاضت اقتصادی نموده است. طبیعی است چند برابر شدن درآمدهای ارزی ریاض می‌تواند وزن و جایگاه این کشور را در منطقه و جهان بسیار ارتقا دهد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

نتیجه

همان‌طور که ذکر شد برخلاف تصورات رایج، یمن نه تنها کشور کوچک نفتی نیست بلکه صاحب 34 درصد از ذخایر نفتی جهان است و این مسئله خود یکی از مهم‌ترین دلایل حمله عربستان و امارات به این کشور شده است. در این راستا امارات زمانی که از این مسئله آگاه شد نسبت به مشارکت در حمله به یمن اقدام کرد و اکنون رقابت شدیدی بین امارات و عربستان در جنوب یمن برای تسلط بر منابع نفتی این کشور در جریان است. برخی اخبار تایید نشده به نقل از رسانه‌های یمنی حاکی از این است که حتی عربستان برای بهره برداری از منابع نفتی یمن به دنبال اجاره این منابع به مدت 50 سال برآمده و در ازای هرسال بهره برداری مبلغ 10 میلیارد دلار به یمن پیشنهاد داده است. در شرایط کنونی نیز آمریکا وارد این معرکه شده است و به بهانه مبارزه با القاعده به دنبال دستیابی به این منابع نفتی است چرا که بخش اعظم این منابع در الجوف و مارب است که تروریست‌ها در آن مناطق حضور دارند. با توجه به حجم ذخایر نفتی یمن بعید است که دیگر قدرت‌ها مانند چین و روسیه وارد این ماجرا نشوند و همین مسئله می‌تواند زمینه‌ساز درگیری در یمن بر سر منابع نفتی را فراهم کند.

منابع:

1-“Yemen’s oil and gas: facts and figures”, thetelegraph, 22 Mar 2011, available at:

http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/oilandgas/8397571/Yemens-oil-and-gas-facts-and-figures.html

2-Tsvetana Paraskova (2017), “Despite Conflict, Yemen Tries To Win International Oil Firms Back” available at:

http://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/Despite-Conflict-Yemen-Tries-To-Win-International-Oil-Firms-Back.html

3-AHT Staff(2017),Saudi Arabia Stealing 65% of Yemen’s Oil in Collaboration with Total: Report, available at:

https://ahtribune.com/world/north-africa-south-west-asia/war-on-yemen/1537-saudi-arabia-yemen-oil-total.html

4-المرصاد (2017)، “سرّ حرب اليمن… احتياطيات النفط والغاز “:

http://www.almersad.net/2013-10-31-22-27-27/7197-2017-04-09-20-56-31

5-صحيفة الشارع، “تقرير سري عن نفط وغاز اليمن “:

https://a3maal.me/2014/09/30/%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D9%8A-%D8%B9%D9%86-%D9%86%D9%81%D8%B7-%D9%88%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86/

6-Riyadh’s Dirty Secret: Saudi Arabia Thirsty for Yemeni Oil, Gas Reserves(2016), available at: