اندیشکده راهبردی تبیین – دور اخیر نشست‌های ژنو، سوچی و ریاض در شرایطی اتفاق افتاد که چشم‌انداز کلی سوریه را می‌توان از آن دریافت کرد. در شرایط جدید اولا وجود سازمان‌یافته داعش در این کشور از بین رفت. ثانیا نظام سوریه بر اهمیت مذاکرات ژنو تاکید کرد و در آن حضور یافت. ثالثا ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که تا حل مسئله سوریه در این کشور باقی خواهد ماند. رابعا ترکیه به محور ایرانی و روسی پیوست و در نشست سوچی مشارکت کرد. خامسا آتش‌بس گسترده در سوریه درگیری‌ها را محدود به مناطق شمال غرب و بعضا شرق سوریه کرد تا راه حل سیاسی سهل‌تر پی‌جویی شود.[1] در چنین شرایطی و با چنین آرایشی نشست سوچی و ریاض برگزار شد و پس از آن دور هشتم مذاکرات ژنو شکل گرفت. این یادداشت در صدد است با توجه به شرایط کنونی سوریه، مفاد بیانیه‌های سوچی و ریاض و نیز تاثیر مذاکرات ژنو بر آینده این کشور و روش‌های حل بحران سوریه را تبیین کند.
نشست‌های سوچی و ریاض
نشست سه جانبه‌ی سوچی و بیانیه‌ی پایانی آن دلالت بر هم‌گرایی سه کشور ایران، ترکیه و روسیه با وجود اختلافات بین آن‌ها دارد. محورهای اصلی بیانیه‌ی پایانی نشست سوچی، شامل دعوت از همه‌ی گروه‌های سوری برای مذاکره بدون پیش شرط، سیادت و استقلال و وحدت اراضی سوریه، ایجاد راه حل سیاسی مبتنی بر انتخابات آزاد و شفاف، تقویت مناطق کاهش تنش و نیز اعلام همکاری دولت‌های ترکیه، ایران و روسیه برای راه صلح‌آمیز سوریه در چارچوب بیانیه 2254 بوده است[2]. مفاد بیانیه‌ی سوچی نشان از اراده‌ی دولت‌های مذکور برای تسهیل راه حل سیاسی در سوریه دارد که این راه حل باید در ژنو و تحت نظارت سازمان ملل صورت گیرد. اما در مقابل این جبهه، گروه‌های معارض سوری در بیانیه‌ی ریاض به نوعی مواضع خود را اعلام کردند که دولت سوریه و هم‌پیمانان آن‌ها قادر به پذیرش آن نیستند[3].
نصر الحریری، رئیس نشست ریاض در پایان دومین دور نشست ریاض، تاکید کرد که مرحله‌ی انتقالی سوریه باید با کنار رفتن اسد آغاز شود. او همچنین اظهار داشت که نشست سوچی به راه حل سیاسی سوریه کمک نخواهد کرد بلکه باید مسیر حل بحران از طریق قوانین بین‌المللی و در چارچوب قطعنامه 2254 و 2218 انجام شود.
به نظر می‌آید با وجود اذعان برخی مقامات کشورهای حامی معارضین بر حضور اسد در مرحله‌ی انتقالی، هنوز گروه‌های معارض کناره‌گیری او را به عنوان آغاز مرحله‌ی انتقالی تلقی می‌کنند و این به معنای بر هم زدن مذاکرات در همان گام‌های نخستین است چرا که با اصل احترام به سیادت دولت سوریه که در قطعنامه 2254 ذکر شده، در تعارض است و نمایندگان کشور سوریه ـ بشار الجعفری ـ در مذاکرات ژنو به همین دلیل پای میز مذاکره حاضر نشدند. تحلیل‌گران آمریکایی نیز در تحلیل‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که برای حل سیاسی بحران با وجود حمایت قانونی روسیه و ایران از دولت سوریه، مسئله بقای اسد نباید موضوع مذاکره باشد چرا که به اختلافات و ادامه‌ی جنگ در سوریه دامن خواهد زد[4].
سازمان ملل و قوانین بین‌المللی
استفان دی‌میستورا نماینده سازمان ملل در بحران سوریه، بیانیه‌ای را پس از برگزاری نشست ژنو به عنوان اصول کلی راه حل سوریه صادر کرد. مهم‌ترین بخش‌های این بیانیه‌ی 12 بندی، احترام به سیادت، استقلال، سلامت و وحدت ارضی و ملی سوریه، تاکید بر حق مردم سوریه برای ترسیم آینده خود به وسیله‌ی صندوق‌های رای، الزام دولت برای اصلاح امور و تلاش برای توسعه‌ی متوازن و تشکیل دولت غیر فرقه‌گرا است[5]. لازم به ذکر است کلیات و اهم مباحث این سند با بیانیه 2254 هم‌راستا هستند.[6]
با اعلام این بیانیه، نماینده دولت سوریه و همچنین معارضین با محتوای آن مخالفت کردند. در همین راستا بشار الجعفری در مصاحبه با شبکه‌ی المیادین گفت: سازمان ملل باید نقش میانجی را ایفا کند و جانبدارانه از گروه یا سیاستی حمایت نکند. او همچنین از نوع مدیریت دی‌میستورا انتقاد کرد و گفت ما موضع خود را در یک برگه به سازمان ملل تقدیم کرده‌ایم اما دی‌میستورا به آن اهتمامی ندارد و از حد یک میانجی عبور کرده‌است. به نظر می‌رسد مناقشه بشارالجعفری با دی‌میستورا مبنی بر حمایت از سیاستی خاص به روش حل بحران سیاسی سوریه بازمی‌گردد. این مسئله در بخش بعدی مقاله تبیین خواهد شد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
تدوین روش به جای محتوا
اختلافات معارضین و متحدانشان و نظام سوریه و هم‌پیمانان آن تنها به بقای اسد باز نمی‌گردد، بلکه بقای اسد جزئی از روند حل سیاسی است که احتمالا معارضین هم آن را به خوبی درک کرده‌اند. با این وصف سوال اینجاست که با وجود اشتراکات زیادی که در کلیات بیانیه‌های نشست سوچی و ریاض و قطعنامه سازمان ملل وجود دارد چرا هیچ یک از گروه‌ها حاضر به همکاری با یکدیگر و شروع روند سیاسی نیستند. به نظر می‌آید پاسخ را نباید در بیانیه‌ها و مفاد قطعنامه‌ها جستجو کرد بلکه پاسخ در روش حل سیاسی بحران است که هر کدام از گروه‌ها آن را پیشنهاد می‌دهند. نظام سوریه و متحدان آن به خصوص کشور روسیه، تدوین قانون اساسی و سپس به رای گذاشتن آن توسط مردم سوریه را پیشنهاد می‌دهند. اما معارضین کنار رفتن اسد و برگزاری انتخابات را پیشنهاد می‌دهند[7].
به نظر می‌آید که نتیجه دو روش مذکور به کلی با یکدیگر متفاوت خواهد بود. اگر روش اول مورد پذیرش قرار گیرد، آن‌گاه انتقال سیاسی در سوریه و نیز نحوه‌ی اصلاحات و نوع حکومت آینده و مواردی از این دست به شدت قابل کنترل خواهد بود. اما اگر روش دوم یعنی برگزاری انتخابات قبل از تدوین قانون اساسی مورد قبول واقع شود، آن‌گاه افرادی که برای انتخابات کاندیدا می‌شوند طیف وسیعی را در بر خواهد گرفت و همچنین فرد مورد نظر قدرت اعمال نظرات خود در آینده سیاسی را بیشتر از زمانی که قانون اساسی از پیش تعیین شده باشد را خواهد داشت و با دست بازتری عمل خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
گفتگوی سوری ـ سوری امکان‌پذیر نخواهد بود مگر با توافق بر سر روشی که طرفین آن را بپذیرند. بقای نیروهای آمریکایی در سوریه و نیز تصرف سرزمین‌های زیادی توسط کردهای تحت حمایت آمریکا و نیز تلاش روسیه و ایران برای تدوین روشی که بتواند خواسته‌های آنان را تامین کند مسیر حل بحران سوریه را دشوار کرده‌است. آنچه مطلوب متحدین است این است که قبل از رفتن اسد قانون اساسی تدوین شود و در معرض رای عامه‌ی مردم سوریه قرار گیرد. این روش خواسته‌های محور مقاومت را بیشتر تامین خواهد کرد.
منابع:
[1] وبگاه شبکه الجزیره، «جنیف 8 بین الواقعیة و الاستسلام السیاسی»، 5/12/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.aljazeera.net/home/print/6c87b8ad-70ec-47d5-b7c4-3aa56fb899e2/2e2acc91-f038-4083-980c-fe6354b28d7d
[2] روسیا الیوم، «بیان قمة سوتشی حول سوریا یوکد سیادة الجمهوریة و وحدة اراضیها و یدعو لانتخابات نزیهة»، 22/11/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://arabic.rt.com/middle_east/911471-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%83-%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A9-%D8%A8%D9%88%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D9%88%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7/
[3] وبگاه شبکه الجزیره، «تعرف علی هیئة التفاوضیة الموحده للمعارضة السوریة»، 28/11/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.aljazeera.net/home/print/4f51f922-997b-4db4-a88c-158034f501b4/a42a036c-8473-4746-91f3-79dc2c8c5fa1
[4] اندیشکده راهبردی تبیین، «گزارش‌های اندیشکده رند با عنوان پروژه صلح سوریه»، 3/8/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
گزارش‌های اندیشکده «رند» با عنوان پروژه‌ی صلح سوریه/ بخش یک الی سه
[5] وبگاه شبکه الجزیرة، «ورقة المبادی العامة لمسار الحل السیاسی بسوریا»، 1/12/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.aljazeera.net/home/print/79bd6d3d-04cf-4270-bd27-02eaa9aa5f7a/23c43da0-38a8-42c0-8908-3d2ee865f765
[6] UN, Security Council Unanimously Adopts Resolution 2254 (2015), Endorsing Road Map
for Peace Process in Syria, Setting Timetable for Talks, available at: http://www.un.org/press/en/2015/sc12171.doc.htm
[7] وبگاه شبکه الجزیره، «جنیف 8 بین الواقعیة و الاستسلام السیاسی»، 5/12/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.aljazeera.net/home/print/6c87b8ad-70ec-47d5-b7c4-3aa56fb899e2/2e2acc91-f038-4083-980c-fe6354b28d7d
