اندیشکده راهبردی تبیین – عصر روز 13 آذر 1396، یکی دیگر از دیکتاتورهای منطقه غرب آسیا کشته شد. علی عبدالله صالح در سال 1978 به ریاست جمهوری یمن شمالی رسید و پس از شکل‌گیری یمن واحد متشکل از یمن شمالی و جنوبی در سال 1990 به ریاست جمهوری کل یمن رسید و تا سال 2011 در همین پست باقی ماند. علی عبدالله صالح به یک سیاست‌مدار قدرتمند و مسلطی تبدیل شده بود که توانسته بود حدود 33 سال بر یمن حکومت کند. تداوم حضور او در رأس قدرت، موجب شده بود وی بر بخش‌های زیادی از ارتش، قبایل یمن و حتی جریانات تکفیری چون القاعده یمن نفوذ قابل‌توجهی داشته باشد. مخالفان سیاسی علی عبدالله صالح دو جریان بودند. یکی حوثی‌ها در شمال یمن و دیگری حراکی‌ها در جنوب. مخالفت حوثی‌ها دلیل اعتقادی و مذهبی داشت، مخالفت‌هایی که رنگ و بوی نظامی هم به خود گرفت. به گونه‌ای که دولت علی عبدالله صالح برای حذف آنان اقدام به شش جنگ طی سال‌های 2004 تا 2009 با حمایت سعودی‌ها علیه آنان نمود. گروه دوم از مخالفین صالح جریان‌های استقلال‌طلب جنوب یمن، مشهور به حراکی‌ها هستند. این جریان‌ها معتقدند پس از وحدت یمن، علی عبدالله صالح و شمالی‌ها به تعهد خود در تقسیم قدرت عمل نکرده‌اند و جنوبی‌ها از وحدت ضرر کرده‌اند. در سال 2006 جریان حراک جنوبی با شعار استقلال، رسماً اعلام موجودیت کرد. قابل ذکر است در سال 1996 علی عبدالله صالح طی جنگی جنوبی‌ها را مغلوب کرد و سیطره خود را بر جنوب را گسترش داد. این مسائل موجب شده است همواره جنوبی‌ها از صالح نفرت داشته باشند.
1-هم‌پیمانی مصلحتی با دشمن دیرینه
پس از آغاز حمله سعودی‌ها به یمن، علی عبدالله صالح برای نجات خود و بازگشت به عرصه سیاسی در کنار جبهه صنعا علیه سعودی قرار گرفت. همکاری انصارالله و علی عبدالله صالح جبهه صنعا را بسیار تقویت نمود. حضور ارتش وفادار به صالح توأم با همراهی بسیاری از قبائل شمالی به واسطه حضور صالح، ایستادگی در مقابل ائتلاف سعودی را ممکن‌تر و کم هزینه‌تر کرد. در اواسط بهمن ماه این همکاری وارد فاز جدیدی شد.
هفته نخست مردادماه سال 95، خبر امضای توافق میان جنبش انصارالله یمن و کنگره مردمی یمن (موتمر الشعبی) وابسته به علی عبدالله صالح در خصوص تشکیل شورای عالی سیاسی یمن، واکنش‌ها و پیامدهای گوناگونی با خود به همراه داشت. متن توافق منتشر شده نشان می‌داد شورای عالی سیاسی متشکل از ۱۰ عضو است که هر یک از گروه‌های کنگره مردمی یمن و متحدانش و همچنین انصارالله به همراه متحدانش به‌صورت مساوی ۵ عضو در آن دارند. هدف از تشکیل این شورا این بود که تلاش‌ها برای مبارزه با تجاوز سعودی‌ها و همراهان آن هم‌‌افزا شود.[1]
2-خیانت صالح و خطر مشروعیت انصارالله
با کشته شدن صالح، معادلات یمن بدون شک وارد یک مرحله جدیدی شده است که آینده یمن را بسیار پیچیده‌تر کرده است. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این اتفاق، فروپاشی دولت وحدت ملی بود. عبدالملک حوثی رهبر انصارالله در سخنانش پس از کشته شدن صالح بسیار تلاش کرد حزب موتمر را از شخص صالح تفکیک نماید و اعلام کرد موتمر همچنان عضو دولت وحدت ملی است. وی گفت: «از مواضع مسئولانه و آگاهانه انسان‌های آزادی‌خواه در حزب کنگره ملی یمن، قدردانی می‌کنیم… سخنرانی رسانه‌ای انجام شده (توسط صالح) بین شبه‌نظامیان و کشورهای متخاصم هماهنگ شده بود و این برای شرفای حزب کنگره غافلگیرکننده بود.[2]»
اما گویا تلاش انصارالله برای حفظ دولت وحدت ملی با تفکیک رهبران موتمر و وسوسه آنان با حضور در قدرت چندان موفق آمیز نبوده است. درگیری انصارالله با برخی از قبائل و جریانات نزدیک به موتمر در استان‌های صنعا، مارب، جوف و تعز بخشی از نمونه‌های عینی شکست طرح همراه نمودن موتمر با صنعا علیه سعودی‌هاست. البته این نکته هم نباید فراموش شود که کشته شدن صالح و یاسرالعواضی دبیر کل حزب موتمر، این حزب را بسیار شکننده نموده است.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای دیپلماسی کشته شدن صالح، اقدام جدید روس‌ها بود. روس‌ها در جنگ یمن بارها در نقش حامی صنعا علیه سعودی در مجامع بین‌المللی ظاهر شده بودند. روس‌ها علی‌رغم آنکه بسیاری از کشورها دولت صنعا را غیرقانونی می‌نامیدند سفارت خود را در این شهر حفظ کرد؛ اما پس از کشته شدن صالح روسیه در اقدامی دور از انتظار و پرمعنا، ضمن تعطیلی سفارت خود در صنعا، اعضای آن را برای انجام وظایفشان به ریاض منتقل کرد. «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه در سخنانی اعلام کرد با توجه به شرایط موجود در صنعا، روسیه تصمیم گرفت حضور دیپلماتیک خود در یمن را به حالت تعلیق در بیاورد و بنابراین دیپلمات‌های خود را از یمن خارج کرده و به عربستان منتقل شده و در ریاض وظایف خود را انجام می‌دهند.[3]
3-تلاش سعودی و امارات برای جایگزین کردن علی عبدالله صالح
صالح در حالی کشته شد که سعودی و امارات در حال پیاده کردن یکی از سناریوهای نه چندان دلخواه خود به منظور رهایی از شکست در یمن بودند. تحلیل گران پیش از این بارها اعلام کرده بودند که وسوسه صالح برای خیانت به صنعا و حامیان انقلاب، راه حلی است که همیشه برای ائتلاف سعودی بالقوه باقی خواهد ماند و از بالفعل شدن آن باید نگران بود؛ اما بالفعل شدن این سناریو و فتنه با هوشمندی تمام‌عیار با کشته شدنش خاموش گردید. اقدامی که اگر صورت نمی‌گرفت می‌توانست صنعا را به یک درگیری تمام عیار تبدیل کند؛ اما کشته شدن علی عبدالله صالح انسجام حامیان و ارتش وفادارش را بسیار کاهش داد.
حال به نظر می‌رسد سعودی سعی دارد به واکنش شکست در این طرح، با بهره‌گیری از کشته شدن صالح جریانات دیگری را در یمن با خود همراه کند. همراه شدن برخی از قبائل موتمر، دیدار بن سلمان با سران حزب الاصلاح و … بخشی از تلاش‌ها برای تحقق این سناریو است.
محمد بن سلمان و «محمد بن زاید» ولی‌عهد ابوظبی چند روز پس از کشته شدن صالح با «محمد عبدالله الیدومی» رئیس شورای عالی حزب «التجمع الیمنی للإصلاح» (تجمع یمن برای اصلاح) و «عبد الوهاب احمد الآنسی» دبیرکل این حزب در ریاض دیدار کردند. حزب اصلاح در یمن، شاخه گروه اخوان المسلمین به شمار می‌رود. در این دیدار که مقامات دولتی دیگری از امارات و عربستان نیز در آن شرکت داشتند درباره آخرین تحولات یمن بحث و تبادل‌نظر شد. این دومین دیدار ولی‌عهد سعودی با رئیس حزب مذکور طی دو ماه گذشته بوده است.[4]
تلاش برای مشروعیت زدایی از انصارالله در مجامع بین‌المللی هم آغاز شده است. ائتلاف تحت رهبری عربستان در حال بررسی پیشنهاد اسماعیل ولد الشیخ احمد، فرستاده ویژه سازمان ملل به یمن درباره اعزام معاون خود به صنعاست تا حوثی‌های هم‌پیمان ایران را به پیوستن به مذاکرات صلحی با دولت منصور هادی که جامعه بین‌المللی آن را به رسمیت می‌شناسد سوق بدهند.
پایگاه خبری رادیو مونت کارلو به نقل از یک منبع نزدیک به مذاکره کنندگان سیاسی نوشت: «احتمال می‌رود معین شریم دیپلمات فلسطینی طی چند روز آینده برای اولین بار از سپتامبر گذشته که معاون فرستاده ویژه سازمان ملل در یمن شده به این کشور سفر کند، وی پیش از این عضو هیات نمایندگی سازمان ملل در لیبی بوده است. در این طرح از انصارالله خواسته شده به دولت در عدن بپیوندد و سلاح خود را در قبال کسب مشروعیت بین‌المللی تحویل دهد.»[5]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
4-پویا نمودن جبهه ضد صنعا با پیشروی در نوار ساحلی
تلاش برای تصرف حدیده راهبرد کلان ائتلاف سعودی یک سال اخیر بوده است. بندر حدیده که به عروس دریای سرخ معروف است، در ۲۲۶ کیلومتری شهر صنعا پایتخت یمن قرار دارد. این شهر، دومین بندر تجاری بزرگ یمن بعد از بندر عدن است و به دلیل داشتن امکانات صادرات و واردات و نزدیکی به معابر بین‌المللی حمل و نقل کالا از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. امروزه بخش بسیار زیادی از مواد غذایی یمن از این بندر وارد یمن می‌شود و به نوعی می‌توان این بندر را شاه رگ اقتصادی و حیاتی صنعا دانست. لذا تصرف این بندر یا تکمیل محاصره‌ی آن، صنعا و دیگر استان‌هایی که اکنون در اختیار حامیان دولت انصارالله قرار دارد را از منظر اقتصادی و غذایی بسیار در وضعیت بغرنج‌تری قرار خواهد داد.[6]
پیش از این بخشی از نوار ساحلی غرب یمن از سوی ائتلاف سعودی با فشار شدید بمباران هوایی از شهر عدن تا جنوب استان حدیده اشغال شده است. پس از کشته شدن صالح شاهد بوده‌ایم که ائتلاف با کمک عقب‌نشینی برخی از گردان‌های ارتش وفادار صالح، شهر مهم الخوخه را هم به اشغال خود در آورد. شهر بندری الخوخه مرکز اولین مدیریت از استان الحدیده در ساحل غربی یمن است. نیروهای هادی پس از پیوستن نیروهای صالح و با پشتیبانی هوایی ائتلاف پیشروی کردند. در خبرها آمده است دو گردان از نیروهای الحرس الجمهوری از انصارالله جدا شدند و به هادی پیوستند که از پیامدهای حذف صالح به حساب می‌آید.[7]
تغییر موضع برخی قبائل از ترس برگشتن ورق جنگ به سود ائتلاف سعودی و طرفداران عدن، پیوستن برخی از اعضا و فرماندهان ارتش به ائتلاف سعودی و تشدید فشار اقتصادی و بحران انسانی در صنعا می‌تواند سعودی را به تداوم جنگ و تشدید فشار برای محاصره صنعا با تصرف حدیده جدی نماید.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع‌بندی
در حالی که کمیته جهانی صلیب سرخ با اشاره به عدم دسترسی مردم یمن به آب سالم به دلیل جنگ عربستان، اعلام کرد تعداد مبتلایان به بیماری وبا در این کشور از مرز یک میلیون نفر گذشته است؛ درگیری‌ها در بسیاری از مناطق یمن تشدید شده است. وسوسه سعودی برای بهره‌گیری از فرصت ایجاد شده در پی خیانت علی عبدالله صالح، عرصه میدانی را بر انصارالله بسیار تنگ کرده است.
انصارالله برای تقابل با این روند به رونمایی از گزینه‌های راهبردی خود رو آورده است. یکی از این برگ برنده‌ها شلیک موشک به کاخ الیمامه ریاض بود. اتفاقی که با توجه به شنیده شدن صداهای انفجار و شلیک موشک‌های پدافندی در ریاض از سوی رسانه‌های سعودی همانند دفعات گذشته دیگر قابل انکار نبود. البته این بار هم سعودی‌ها اعلام کردند این موشک رهگیری شده و در آسمان ریاض مورد هدف قرار گرفته است. قابل ذکر است که کاخ الیمامه مقر اصلی شاه سعودی در ریاض است. ملک سلمان روز قبل از حمله موشکی در این کاخ با «مایک پمپئو» رئیس سیا دیدار داشته است.
انتخاب این حمله در هزارمین روز حمله سعودی به یمن، هرچند نمادین است اما از منظر روانی و رسانه‌ای بسیار حائز اهمیت است. ساعاتی پس از حمله موشکی رهبر انصارالله به بهانه هزارمین روز تجاوز سعودی به یمن (از فروردین 94 تاکنون) در سخنانی گفت: «یمن پس از گذشت ۱۰۰۰ روز از تجاوزات سعودی به گونههای مختلف ظاهر شده است و موشک‌های بالستیک ما امروز به کاخ‌های دشمن ملت یمن می‌رسد…شما کاخ‌های ریاست جمهوری ما در صنعا را بمباران می‌کنید، ما هم کاخ‌های شما را بمباران می‌کنیم…تجربه موشکی ما روز به روز بیشتر می‌شود و برد آن شامل دیگر اماکن دشمنان ما می‌شود…شلیک موشک به کاخ الیمامه در ریاض آغاز مرحله جدید جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن است.[8]»
سخنان حوثی و تاکید وی بر آغاز مرحله‌ای جدید توأم با یک نشانه عملی و غافلگیرانه، این پیغام را به دشمنان و حامیان صنعا می‌رساند که این جنبش پس از خیانت صالح علی‌رغم تشدید مشکلات و فشارها در عرصه میدانی قصد تسلیم شدن در میز مذاکرات نیست و این سعودی است که باید آغازکننده مذاکرات با امتیازدهی باشد.
منابع:
[1] محمد محسن فایضی، «پیامدهای توافق جنبش انصارالله و حزب کنگره ملی یمن»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 21 مرداد 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2] «ملت یمن توطئهای بزرگ را پشت سر گذاشت/ توطئه دشمن، ظرف ۳ روز خنثی شد»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 13 آذر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/13960913001702
[3] http://almasirah.net/details.php?es_id=16834&cat_id=4
[4] «دیدار ولی‌عهدهای سعودی و اماراتی با سران «اخوان المسلمین» یمن»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 23 آذر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960923000240
[5] «طرح صلح» جدید سازمان ملل در راه یمن، خبرگزاری فارس منتشر شده در تاریخ 25 آذر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960925000481
[6] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «چرایی تلاش ائتلاف سعودی برای اشغال بندر الحدیده در یمن»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 12 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7] http://alyamani.blogfa.com/
[8] «۱۰۰۰ روز مقاومت یمن در مقابل ۱۰۰۰ روز جنایت سعودی»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 28 آذر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960928001619
