اندیشکده راهبردی تبیین – در ماه‌های اخیر بالاخص پس از روی کار آمدن ترامپ روابط تشکیلات خودگردان با آمریکا و رژیم صهیونیستی به بالاترین تنش در سال‌های اخیر رسیده است. آخرین اقدام که نشان از تشدید تنش میان تشکیلات خودگردان و آمریکا دارد، بیانیه شورای مرکزی ساف بود. شورای مرکزی ساف در نشست 15 ژانویه بیانیه‌ای را صادر کرد. در بند نخست بیانیه شورای ساف آمده است آمریکا با این تصمیم اخیر ترامپ در مورد به رسمیت شناختن پایتختی قدس شریف برای رژیم صهیونیستی دیگر شایستگی خود به عنوان یک میانجی برای روند صلح (سازش) را از دست داده است و لذا تشکیلات خودگردان و ساف دیگر حضوری در مذاکرات به میانجیگری آمریکا نخواند داشت؛ مگر آنکه ترامپ رسماً از آن تصمیم بزرگ خود عقب نشینی نماید.
اما آنچه در اجلاس ساف بسیار حاشیه ساز و با اهمیت بود، تعلیق پیمان اسلو و پذیرش رسمیت «اسرائیل» بود. در بند دوم بیانیه پایانی اجلاس تاکید شده است: «در راستای عدم پایبندی رژیم اشغالگر از تمام توافق‌های امضا شده، شورای مرکزی تأکید می‌کند هدف مستقیم، استقلال دولت فلسطین است و این موضوع انتقال از مرحله «تشکیلات خودگردان» (به عنوان نهاد اجرایی) به مرحله «دولت» را می‌طلبد. باید روند مجسم‌سازی حاکمیت دولت فلسطین با مرکزیت قدس شرقی در مرزهای 1967 آغاز شود. کمیته اجرایی سازمان آزادیبخش فلسطین «ساف» مکلف می‌شود تا زمانی که اسرائیل، دولت فلسطین با مرزهای 1967 را به رسمیت نشناخته و تصمیم انضمام قدس شرقی (به اسرائیل) و نیز شهرک‌سازی‌ها را متوقف نکرده، شناسایی اسرائیل را تعلیق کند. یکی از مفاد مهم دیگر بیانیه مردود دانستن شناسایی اسرائیل به عنوان کشور یهودی بود که با واکنش‌های گوناگونی هم همراه بود.»
همچنین در بند سوم بیانیه آمده است: «تأکید بر توافق آشتی 2011 و تمام توافق‌های امضا شده بعدی که آخرین آن‌ها توافق 2017 در قاهره بود. بر عهده گرفتن امور غزه توسط دولت توافق ملی و پس از آن اجرای انتخابات و برگزاری شواری ملی فلسطین.»[1]
تعلیق به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی بر اساس «اسلو»، محکوم کردن تصمیم ترامپ و رد میانجیگری آمریکا و مردود اعلام کردن کشور یهودی را می‌توان مهم‌ترین تصمیمات شورای ساف دانست.
1-معامله قرن؛ چرایی تنش میان تشکیلات خودگردان و دولت ترامپ
با روی کار آمدن ترامپ و تلاش‌های وی در خصوص پرونده سازش که از آن تعبیر به «معامله قرن» می‌شود، فشارهای زیادی بر تشکیلات خودگردان و محمود عباس از سوی هیئت آمریکایی وارد شده است. رسانه‌های آمریکایی و صهیونیستی بارها از دیدارهای کوشنر داماد صهیونیستی ترامپ و جیسون گرینبلت نماینده ویژه ریاست جمهوری آمریکا در پرونده فلسطین خبر دادند که حاکی از تشدید فشارها بر محمود عباس بوده است. محمود عباس در سخنانی گفته بود: «از زمان آغاز ریاست جمهوری ترامپ تاکنون ۲۰ بار با نمایندگان او ملاقات کردم. هر بار آن‌ها به کرات بر اعتقاد و تعهد خود به راه حل دو کشور و توقف شهرک سازی تاکید کرده‌اند… اما طرحشان را نفهمیدم.[2]»
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
قطع کمک‌های مالی به تشکیلات خودگردان، عدم توجه به طرح‌های پیشین، تداوم شهرک سازی‌ها، به رسمیت شناختن قدس به پایتختی رژیم صهیونیستی مجموعه‌ای از اقداماتی است که موجب افزایش تنش میان محمود عباس و دولت ترامپ شده است.
اما می توان چالش اصلی و مؤلفه نخست تنش‌های اخیر را اقدام محمود عباس در نپذیرفتن طرح معامله قرن دانست. محمود عباس در اجلاس ساف از طرح رئیس جمهوری آمریکا موسوم به معامله قرن به عنوان «سیلی قرن» یاد کرد و گفت: «به ترامپ گفتیم، نه و هزار نه و ما هرگز آن را نخواهیم پذیرفت و تشکیلات خودگردان به این طرح پاسخ خواهد.[3]» امری که موجب شد آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها هم سخن از پایان محمود عباس به زبان بیاورند. نفتالی بنت وزیر آموزش عالی رژیم صهیونیستی گفت: «محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین آخرین روزهای عمر سیاسی خود را سپری می‌کند. ابومازن قصد امتیازدهی برای تحقق صلح را ندارد. ما از توقف همکاری امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین با ارتش اسرائیل باکی نداریم.[4]»
2-واکنش بازیگران به بیانیه ساف و تشدید تنش‌ها
درخواست حماس از ساف
با آنکه جنبش حماس تاکید فراوانی بر تشکیل دولت وحدت ملی در ماه‌های اخیر داشته است و برخی گمان می‌کردند حماس در اجلاس ساف حضور پیدا خواهد کرد؛ اما غایب بزرگ اجلاس بود. جنبش حماس پیش از شروع اجلاس در بیانیه‌ای تاکید کرد: «از بهترین تلاش‌های سیاسی و ملی درخواست فوری برای نشست رهبری سازمان آزادیبخش فلسطین برای تدوین طرح ملی برای مقابله با اشغالگری است. این طرح باید بر پایان دادن به مرحله اسلو برای همیشه باشد… تحریم نشست شورای مرکزی فلسطین به این دلیل است که از طریق شورای مرکزی امکان ندارد به نتایج سودمندی در راستای تأمین خواسته‌های مردم و اهداف ملی رسید و این نشست نمی‌تواند تصمیم آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد، تنها یک پوشش جدید برای دشمن صهیونیستی است که آرمان و آرزوهای ملت فلسطینی را در زمینه حق تعیین سرنوشت و تشکیل کشور فلسطین در اراضی اشغالی به پایتختی قدس شرقی از بین می‌برد.»[5]
متن بیانیه حماس نشان می‌دهد این جنبش طبق برخی گمانه‌زنی‌ها تعلیق اسلو را محتمل می‌دانسته اما این اقدام را بیشتر صوری برداشت کرده است. لذا ترجیح داده است با تحریم اجلاس و عدم پذیرش ساف، پس از اجلاس منتظر عملکرد واقعی محمود عباس بنشیند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جان کری و جدی نگرفتن ترامپ
یکی از عجیب‌ترین واکنش‌ها به تنش میان تشکیلات خودگردان و ترامپ، مربوط به رقابت های داخلی قدرت در آمریکاست. روزنامه عبری زبان معاریو نوشت که جان کری وزیر سابق امور خارجه آمریکا به تازگی از محمود عباس خواسته است تا در مقابل خواسته‌های دونالد ترامپ ایستادگی کند. این روزنامه در گزارشی تصریح کرد که جان کری با حسین آغا از نزدیکان عباس در لندن دیدار کرد و به او ابلاغ کرد که از عباس بخواهد تا با اقتدار در مقابل خواسته‌های ترامپ ایستادگی کند و به این خواسته‌ها تن ندهد و از خود سستی و ضعف نشان ندهد. جان کری در این ملاقات پیش بینی کرد که ترامپ مدت زیادی در منصبش باقی نمی‌ماند، دوره ریاست وی طی یک سال به سر می‌آید.[6] این سخنان جان کری شاید نشان دهنده صحیح بودن این تحلیل باشد که بسیاری از اقدامات ترامپ قبل از آنکه برخواسته از راهبردی منسجم برای تحقق سازش باشد، تنها برای فشار بر محمود عباس و کنار زدن وی است. اکنون بسیاری از صهیونیست‌ها معتقدند تداوم مسیر سازش یا تحقق معامله قرن نیاز به یک شخص مقتدر با اراده بالا و مشروعیت مردمی دارد که این ویژگی ها در محمود عباس دیده نمی‌شود.
3-بیانیه ساف؛ اقدامی صوری یا واقعی؟
بر اساس توافق مشهور به اسلو که میان یاسر عرفات به نمایندگی ساف و اسحاق رابین به نمایندگی رژیم صهیونیستی در سال 1993 امضا شد، قرار بر این شد که ساف به ازای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی به عنوان نماینده فلسطینیان از سوی صهیونیست‌ها به عنوان دولت فلسطینی شناخته شود و صهیونیست‌ها هم از کرانه باختری و نوار غزه (مرزهای 1967) عقب نشینی نمایند.
همچنین بر اساس اسلو موضوعات اصلی ظرف 5 سال از طریق مذاکره باید مورد توافق نهایی قرار می‌گرفتند و دو طرف بر پایه یک معاهده، پایان منازعه را اعلام می‌نمودند. موضوعات اصلی عبارت بودند از تعیین تکلیف شهر قدس، بازگشت آوارگان فلسطینی، شهرک‌های صهیونیست نشین که در سرزمین‌های اشغالی سال 1967 ساخته‌شده‌اند و تعیین مرزهای مشترک.
حال با گذشت بیش از 25 سال از توافق اسلو نه تنها رژیم صهیونیستی از مناطق اشغالی 1967 عقب نشینی نکرد، حتی تشکیلات خودگردان هرگز به عنوان دولت فلسطینی به رسمیت شناخته نشد. اسلو در حقیقت کلیدواژه ماهیت و مشروعیت وجودی تشکیلات خودگردان، محمود عباس و مذاکرات های انجام شده طی 25 گذشته است. با این نگاه، اقدامات محمود عباس و ساف بسیار قابل درک است. محمود عباس اکنون خود را در آستانه قربانی شدن پس از 25 سال می‌بیند. لذا وی در ماه‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای تشدید فشار بر صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها داشته وسعی کرده است با اقداماتی سعی کند فرآیند قربانی شدن خود را متوقف سازد. برگزاری کنگره هفتم فتح[7]، موافقت با تشکیل دولت وحدت ملی[8]، دیدار نماینده تشکیلات با سید حسن نصرالله و بیانیه اجلاس اخیر ساف برخی از اقدامات محمود عباس برای زنده نگه داشتن خود در عرصه سیاسی فلسطین است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
یکی از اقدامات حائز توجه دیدار نماینده محمود عباس با سید حسن نصرالله بود. وبگاه صهیونیستی «المصدر» در یادداشتی بر این دیدار نوشت: «به نظر می‌رسد محمود عباس (ابومازن) رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین واقعاً ناامید شده است، به همین دلیل با اقدامی استثنایی ضد اجماع عربی موافقت کرده و نزدیک‌ترین شخص به خود را به بیروت فرستاده تا با نصرالله دیدار کند آن‌هم در زمانی که سعودی‌ها حمله دیپلماتیک سختی علیه حزب‌الله آغاز کرده‌اند.» در ادامه این گزارش آمده است: «روش دیگری برای تفسیر این اقدام ابومازن وجود ندارد مگر اینکه او می‌خواسته سعودی‌هایی که در تصمیم آمریکا علیه قدس در کنار وی (ابومازن) نایستاده‌اند، عصبانی کند. این اقدام، پیام تندی به ایالات متحده آمریکا که دنبال کم کردن کمک‌های مالی به تشکیلات خودگردان است، نیز می‌باشد.[9]»
اما از نکات حائز اهمیت این دیدار روایتی بود که در برخی رسانه‌های عربی مطرح شد و هیچ‌گاه تکذیب هم نشد. رسانه‌ها مدعی شده بودند عزام الاحمد هنگام دیدار با نصرالله که بدون حضور سفیر فلسطین در لبنان انجام می‌شود، محتوای نامه‌ای را فاش می‌کند که عباس در آن از نصرالله خواسته است میانجیگری کند تا عباس در «سفری رسمی» به تهران برود. همچنین پیش‌تر الاحمد به بخش عربی رادیو «مونت کارلو» (فرانسه) گفته بود، این دیدار توسط نصرالله پیشنهاد شده و فتح از آن استقبال کرده است. او همچنین گفته بود که «نصرالله در این دیدار بر حمایت از ما و مبارزه مردمی مسالمت‌آمیز که در حال انجام آن هستیم، تأکید و از مواضع فلسطینی قدردانی کرد.[10]»
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
هر چند محمود عباس سعی دارد با تهدید، خود را بر منصب قدرت نگه دارد و حتی تلاش زیادی برای تحقق آشتی ملی با حماس نمود اما گویا وی دیر یا زود (در صورت عدم‌تغییر وضعیت میدانی فلسطین) باید جای خود را به یک شخص مقتدر و با اراده تر بدهد.
برخی از تناقضات رفتارهای محمود عباس این مسئله را واقعی‌تر می‌کند که وی با آنکه یقین دارد در حال قربانی شدن است؛ اما اراده و توان تقابل هم ندارد و اقداماتی چون اجلاس ساف، تعلیق اسلو، دیدار با سید حسن نصرالله و …همگی تنها برای امتیاز گیری است تا اتخاذ مسیری جدید. به طور نمونه کانال 2 تلویزیون عبری فاش ساخت: «نمایندگان کنست رژیم صهیونیستی هفته آینده با محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین دیدار می‌کنند. این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که به‌رغم اتهام زنی متقابل مقامات صهیونیستی و تشکیلات رام الله در رسانه‌ها، ولی ابومازن بر ملاقات پنهان با سران تل‌آویو اصرار دارد.» این کانال همچنین گزارش داد که تشکیلات خودگردان فلسطین علاقه‌مند است که در این ملاقات اعضای کنست از حزب حاکم لیکود حضور داشته باشند.[11]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr6', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr6", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع بندی
هرچند اقدام محمود عباس در تعلیق اسلو و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی اقدامی مهم است، اما باید توجه داشت که مشروعیت و ماهیت وجودی ساف و مذاکرات ده‌های گذشته جریان سازشگر به رهبری محمود عباس به این پیمان وابسته است. به نظر می‌رسد محمود عباس اکنون خود را در آستانه قربانی شدن پس از 25 سال می‌بیند. لذا وی در ماه‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای تشدید فشار بر صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها داشته و سعی کرده است با اقداماتی سعی کند فرآیند قربانی شدن خود را متوقف سازد. برگزاری کنگره هفتم فتح، موافقت با تشکیل دولت وحدت ملی، دیدار نماینده تشکیلات با سید حسن نصرالله و بیانیه اجلاس اخیر ساف برخی از اقدامات محمود عباس برای زنده نگه داشتن خود در عرصه سیاسی فلسطین است.
هر چند محمود عباس سعی دارد با تهدید، خود را بر منصب قدرت نگه دارد و حتی تلاش زیادی برای تحقق آشتی ملی با حماس نمود اما گویا وی دیر یا زود (در صورت عدم‌تغییر وضعیت میدانی فلسطین) باید جای خود را به یک شخص مقتدر و با اراده تر بدهد.
این مسئله در بطن خود می‌تواند فرصتی جدید برای محور مقاومت و جنش حماس باشد، هرچند برای بهره‌گیری از این فرصت باید محتاط بود و جریان‌های فلسطینی را به یک وحدت یک پارچه دعوت کرد. اقدامات ترامپ و به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی که به نوعی نشان دهنده پایان ادعای راه حل گفتگو و مذاکره برای دست‌یابی به حق فلسطینیان ولو بخشی از آن است، بهترین فرصت برای محور مقاومت برای آغاز انتفاضه‌ای جدید در کرانه باختری است. این فرصت با تضعیف مشروعیت محمود عباس و تلاش وی برای ماندن بر عرصه قدرت بیش از گذشته فراهم است؛ سناریویی که در نامه اخیر اسماعیل هنیه به رهبر انقلاب نمایان بود: «ما این تصمیم را با حضور مردم خود در داخل و خارج حمایت خواهیم کرد تا تصمیم طاغوت عصر یعنی ترامپ در توطئه بزرگی که در پایتخت‌های دور و نزدیک برای پایان دادن به مسئله فلسطین به‌ویژه نماد دینی آن یعنی قدس ایجاد کرده است، خنثی شود و به اذن خداوند هرگز اجازه نخواهیم داد این توطئه تحقق یابد.[12]»
منابع :
[1] «کمیته اجرایی «ساف» مأمور تعلیق به رسمیت شناختن اسرائیل شد»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 26 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13961026000330
[2] «محمود عباس: ۲۰ بار با نمایندگان ترامپ ملاقات کردم و طرحشان را نفهمیدم»، وب‌سایت یورونیوز، منتشرشده در تاریخ 27 مرداد 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.euronews.com/2017/08/21/abbas-says-does-not-know-trump-policy-for-middle-east-peace
[3] «محمود عباس: ما هرگز طرح معامله قرن آمریکا را نخواهیم پذیرفت»، وب‌سایت ایرنا، منتشرشده در تاریخ 25 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.irna.ir/fa/News/82795962
[4] «وزیر صهیونیستی: اسرائیل به دوره پس از ابومازن فکر می‌کند»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 4 بهمن 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/11634
[5] «حماس جلسه شورای مرکزی فلسطین را تحریم کرد»، وب‌سایت خبرگزاری قدسنا، منتشرشده در تاریخ 25 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[6] «به خواسته‌های ترامپ تن نده/ او یک سال بیشتر مهمان کاخ سفید نیست»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 4 بهمن 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/11633
[7] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «پیدا و پنهان کنگره هفتم فتح»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 7 دی 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[8] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «دولت وحدت ملی؛ سناریویی برای تبدیل حماس به فتح دوم یا حزب‌الله جدید؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 9 آبان 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[9] «تحلیل وب‌سایت اسرائیلی از دیدار فرستاده «فتح» با «نصرالله»»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 19 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/13961019000238
[10] «درخواست محمود عباس از «نصرالله» برای تسهیل سفر به ایران»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 20 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13961020001435
[11] «دیدار قریب‌الوقوع نمایندگان کنست «اسرائیل» با محمود عباس»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 5 بهمن 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/11646
[12] «نامه اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین به رهبر انقلاب اسلامی»، منتشرشده در تاریخ 28 دی 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=38736
