اندیشکده راهبردی تبیین – منطقه‌ی غرب آسیا را می‌توان پرچالش‌ترین منطقه‌ی جهان به شمار آورد. از سوی دیگر، جنوب آسیا امروزه منشأ بسیاری از تحولات مهمی است که می‌تواند آثار و پیامدهایی فرامنطقه‌ای داشته باشد. پاکستان، کشوری که مرزی بین این دو منطقه به شمار می‌آید، قرار گرفته در میان دو کشوری است که روابط دوستانه‌ای با آن ندارند. این کشور از شرق با هند و از غرب با افغانستان درگیری‌هایی در حوزه‌های سیاسی و امنیتی دارد. در سالی که گذشت، این کشور حوادث مهمی را در بعد داخلی و خارجی، از سر گذراند. در ادامه، به مهم‌ترین رویدادها و روندهای این کشور طی سال 1396 پرداخته و در پایان سعی می‌شود نمایی کلی از مهم‌ترین تحولات سال آینده‌ی آن، ترسیم شود.

1- تحولات و روندهای سیاست داخلی

1-1- اسناد پاناما و سلب صلاحیت نواز شریف

بی‌شک یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی پاکستان در سال گذشته، ماجرایی است که درنهایت به سلب صلاحیت نواز شریف و خلع وی از پست نخست‌وزیری از سوی دادگاه عالی پاکستان منجر شد. در سال 2015، منبعی ناشناس حدود 11.5 میلیون صفحه سند محرمانه را منتشر کرد که ارتباطات برخی از سران کشورها و وابستگان آن‌ها را با مؤسسات بزرگ مالی و اقتصادی دنیا افشا می‌ساخت. یکی از کسانی که نام وی در این اسناد جلب‌توجه کرد، نواز شریف بود که اسناد افشاشده، ارتباطات مخفی فرزندان وی را با چند شرکت خارجی آشکار می‌کرد. با افشای این اطلاعات، عمران خان، رهبر تحریک انصاف پاکستان، پرونده‌ای را علیه شریف در دادگاه عالی این کشور گشود. سرانجام در مردادماه سال گذشته، دادگاه عالی پاکستان نواز شریف را جهت ادامه‌ی تصدی پست نخست‌وزیری و عضویت در پارلمان این کشور، دارای صلاحیت ندانست و وی را از هر دو منصب خلع نمود.[1] بلافاصله مجمع ملی پاکستان به مسلم لیگ (شاخه‌ی نواز) اجازه داد شاهد خاقان عباسی را به‌صورت محدود تا زمان برگزاری انتخابات بعدی این کشور، به نخست‌وزیری برگزیند. همچنین نواز شریف قانوناً نمی‌توانست ریاست حزب مسلم لیگ (نواز) را بیش از آن بر عهده داشته باشد و برادر وی، شهباز شریف، جای وی را در آن منصب متصدی شد.

2-1- اصلاح قانون انتخابات و تظاهرات گسترده

در آبان ماه سال گذشته، پس از اعلام آنکه قانونی در مجلس ملی پاکستان تصویب شده که سوگند به خاتمیت پیامبر اسلام را از فرم ثبت‌نام نامزدهای مجلس ملی حذف می‌کند، سلسله اعتراضاتی به رهبری «حرکت لبیک یا رسول‌الله» در اسلام‌آباد و چند نقطه‌ی دیگر برگزار شد که منجر به چند هفته درگیری و خشونت گردید. معترضان که معتقد بودند این حرکت ریشه در تلاش وزیر قانون پاکستان (زاهد حامد) جهت راضی نگه داشتن یک فرقه‌ی انحرافی تحت عنوان فرقه‌ی احمدیه دارد، لذا خواستار برکناری وی از آن منصب بودند. شدت این درگیری‌ها به حدی زیاد بود که حتی احتمال ورود ارتش پاکستان جهت مقابله با آن نیز وجود داشت. نهایتاً پس از چند هفته خشونت و درگیری (که منجر به کشته و زخمی شدن بسیاری از تظاهرکنندگان گردید)، غائله با استعفای وزیر قانون پاکستان و اصلاح قانون مزبور، خاتمه پیدا کرد.[2]

3-1- آزادی حافظ سعید و هشدار ایالات‌متحده

در دسامبر سال 2008 میلادی، طی سلسله تیراندازی‌ها و بمب‌گذاری‌هایی که در شهر بمبئی هند اتفاق افتاد، بیش از 160 نفر جان خود را از دست دادند. دولت هند و ایالات‌متحده، «لشگر طیبه‌ی پاکستان» را طراح و مقصر اصلی آن فاجعه دانستند و دولت آمریکا، برای هرگونه اطلاعاتی که منجر به دستگیری محمد حافظ سعید (بنیان‌گذار و رهبر لشگر طیبه) شود، 10 میلیون دلار جایزه تعیین کرد. با آغاز دوره‌ی ریاست جمهوری دونالد ترامپ، دولت پاکستان حافظ سعید را در حبس خانگی قرار داد. حدود ده ماه بعد، در اول آذرماه سال گذشته، دادگاهی در پاکستان، با بررسی اتهامات حافظ سعید، وی را بی‌گناه دانست و حبس خانگی او را تمدید نکرد. گرچه آزادی حافظ سعید یک رویداد داخلی در صحنه‌ی سیاست پاکستان به شمار می‌آید، اما دارای تبعات قابل‌توجه بین‌المللی بود. چهار روز پس از آزادی حافظ سعید، کاخ سفید طی بیانیه‌ای خواستار دستگیری و محاکمه‌ی فوری وی از سوی حکومت پاکستان شد و آزادی او را نشانه‌ای از عدم صداقت آن کشور در مبارزه با تروریسم دانست.[3] آزادی حافظ سعید پس از پس از اعلام راهبرد آمریکا در قبال افغانستان و جنوب آسیا، ضربه‌ای مهم به روابط دوجانبه‌ی دو کشور محسوب می‌شود.

علاوه بر این، علیرغم آنکه کمیسیون انتخابات پاکستان درخواست «مسلم لیگ ملی» -که مورد پشتیبانی حافظ سعید قرار دارد- را جهت حضور در انتخابات رد کرده بود، دادگاهی در پاکستان آن را دارای صلاحیت جهت حضور در انتخابات آتی پاکستان دانست.[4]

آزادی حافظ سعید و اعطای مجوز به حزب مورد پشتیبانی وی در انتخابات آینده را، می‌توان واکنش‌هایی (هرچند نه‌چندان محکم و متوازن) از سوی پاکستان علیه رویکرد سخت‌گیرانه‌ی ایالات‌متحده علیه این کشور تحلیل کرد.

4-1- انتخابات میان‌دوره‌ای سنا

طبق اصل 50 قانون اساسی پاکستان، قوه‌ی مقننه یا «مجلس شورای» این کشور، از دو مجلس سنا و ملی به‌علاوه‌ی رئیس‌جمهور این کشور تشکیل شده است. بیشتر اعضای مجلس ملی به‌صورت مستقیم از سوی مردم انتخاب می‌شوند و بیشتر مجلس سنا را اعضای مجالس ایالتی انتخاب می‌کنند. مطابق اصل 59، نیمی از اعضای سنا هر سه سال یک‌بار بازنشسته می‌شوند و اعضای جدید جای آن‌ها را می‌گیرند.[5] در اسفندماه سال گذشته، انتخاباتی جهت تعیین 52 عضو (از 104 عضو) سنا برگزار شد که حواشی بسیاری را در پی داشت. حزب مسلم لیگ (شاخه‌ی نواز) با کسب 33 کرسی، بهترین نتیجه را در رقابت با دو حزب دیگر به دست آورد و نشان داد که علیرغم وقایعی که طی ماه‌های اخیر بر آن رفته، همچنان از اقبالی قابل‌توجه برخوردار است. البته پیش از آن، با توجه به عدم صلاحیت نواز شریف جهت ریاست حزب مسلم لیگ و به دلیل برخی پیچیدگی‌های قانونی، نامزدهایی که از طرف این حزب در انتخابات ثبت‌نام کرده بودند، از سوی کمیسیون انتخابات پاکستان، مستقل اعلام شدند.[6] انتخابات سنا، با توجه به شیوه‌ی آن، در بسیاری از موارد دچار ابهام‌ها و اتهاماتی جدی بوده است. در انتخابات اخیر نیز -همانند بسیاری از دفعات پیشین- بحث خریدوفروش آرا مطرح و حاشیه‌ساز شد.[7]

2- تحولات و روندهای سیاست خارجی

1-2-  تداوم همکاری با چین در پروژه‌ی «کریدور چین-پاکستان»

رئیس‌جمهور چین در سال 2013 از ابر طرح این کشور به نام « یک کمربند-یک راه» پرده برداشت که یکی از پروژه‌های بزرگ زیرمجموعه‌ی آن، کریدور چین پاکستان است که در سال 2013 میان دو کشور به امضا رسید و ارزش کل پروژه‌های آن در حال حاضر به بیش از 62 میلیارد دلار می‌رسد.[8] این پروژه در سال گذشته نیز به پیشرفت خود ادامه داد و هیئت سرمایه‌گذاری پاکستان پیش‌بینی کرده است که درآمد ملی این کشور از این پروژه در سال 2020، سه برابر بودجه‌ی کنونی آن خواهد بود.[9] پروژه‌ی کریدور چین پاکستان و بندر گوادر، می‌تواند نوعی رقیب برای پروژه‌ی ترانزیتی مشترک ایران و هند، کریدور جنوب-شمال و بندر چابهار تلقی شود که تنها به فاصله‌ی 76 کیلومتری از آن قرار گرفته است.

2-2- تداوم اختلافات با هند

از زمان استقلال هندوستان و شکل‌گیری پاکستان در سال 1947، روابط دو کشور همواره توأم با تنش بوده و هسته‌ی اصلی این تنش‌ها را باید مسئله‌ی کشمیر دانست که به‌مثابه‌ی استخوانی لای زخم روابط دو کشور باقی مانده است. در سال 1396 نیز مانند سال‌های پیش، محور اختلافات مسئله‌ی کشمیر بوده، اما روابط دو کشور به دلایل دیگری از قبیل تهدیدهای نظامی و دستگیری و محاکمه‌ی جاسوس هندی نیز دچار تنش شد. دو کشور در برهه‌هایی در طول خط کنترل (در کشمیر) تبادل آتش کردند و بنا به برخی گزارش‌ها، تلفاتی نیز به یکدیگر وارد آوردند.[10] در سال 2016، دولت پاکستان اعلام کرد فردی هندی به نام کلبهوشن یاداو را در حال جاسوسی در این کشور، دستگیر کرده است. وی در فروردین‌ماه سال 1396، از سوی دادگاهی در پاکستان به اعدام محکوم شد. دیوان بین‌المللی دادگستری -رکن اصلی قضایی ملل متحد- طی یک رأی بدوی، در رابطه با یاداو، اعلام کرد گرچه دلایل هند برای اثبات بی‌گناهی او کافی نیست، اما پاکستان باید تا اعلام حکم نهایی دیوان، از اعدام وی خودداری نماید.[11]

2-3- تداوم اختلافات با افغانستان

پاکستان از بدو تشکیل، با افغانستان دارای اختلافات و مشکلاتی بوده است. عمده‌ترین مسئله‌ی اختلافی میان دو کشور تا پیش از جنگ‌های داخلی در افغانستان، اختلافات مرزی (خط دیورند) بود که طی حدود چهار دهه‌ی اخیر، تروریسم، دخالت‌های پاکستان در افغانستان و مهاجران افغانستانی در پاکستان نیز به آن افزوده شده است. در سال گذشته اختلافات دو کشور همچنان ادامه داشته و راهبرد جدید ایالات‌متحده، آن را تشدید نیز کرده است.

1-2-3- اختلاف مرزی

در سال 1893، طی توافقی میان مورتیمر دیورند (دیپلمات بریتانیایی) و عبدالرحمن خان (امیر وقت افغانستان)، خطی به‌عنوان مرز حوزه‌ی نفوذ حکومت بریتانیا و افغانستان در نظر گرفته شد[12] که اکنون به خط دیورند (با طول بیش از 2400 کیلومتر) معروف است. با تشکیل پاکستان در سال 1947، تعهدات توافقنامه‌ی مذکور به پاکستان منتقل شد. این خط که عملاً قومیت‌های پشتون و بلوچ را در دو کشور افغانستان و پاکستان جدا می‌کند، همواره مورد اعتراض افغانستان بوده و آن را به رسمیت نمی‌شناسد. یکی از مهم‌ترین تحولات مربوط به این مسئله، آغاز حصارکشی در خط دیورند از سوی پاکستان در سال گذشته بود که از سوی افغانستان نیز مورد اعتراض قرار گرفت.[13

2-2-3-تروریسم و اتهام دخالت در امور داخلی افغانستان

با سرنگونی حکمت کمونیستی و ایجاد حکومت طالبان در افغانستان، پاکستان از تأثیر و نفوذی بی‌سابقه در این کشور برخوردار شد. گرچه حمله‌ی ایالات‌متحده به افغانستان و سرنگونی طالبان چندان مورد رضایت پاکستان نبود، بااین‌حال در قبال آن سکوت و حتی تا حدی با آن همراهی نمود. بااین‌حال، اتهام دخالت در امور داخلی افغانستان از طریق حمایت از گروه‌های افراط‌گرای این کشور، هیچ‌گاه علیه پاکستان از بین نرفت، تا جایی که باعث اتخاذ موضع سخت‌گیرانه از سوی کاخ سفید علیه این کشور شد. در سال 1396 نیز مانند دو دهه‌ی گذشته، مقامات افغانستانی انگشت اتهام بسیاری از ناامنی‌های این کشور را به سوی پاکستان نشانه گرفتند. تقریباً در تمامی دیدارهایی که طی سفر نمایندگان شورای امنیت به افغانستان به‌صورت دوجانبه برگزار شد، نمایندگان افغانستان فشار بر پاکستان را (به‌عنوان پناهگاه امن گروه‌های تروریستی) در شورای امنیت خواستار شدند.[14] در سال گذشته، این اتهام نه‌تنها از سوی افغانستان، که از سوی مقامات آمریکایی نیز علیه این کشور تشدید شد.[15] این مسئله چنان جدی بود که در اوایل اسفندماه سال گذشته، برخی منابع از قرار گرفتن نام این کشور در فهرست کشورهای حامی تروریسم از سوی گروه ویژه‌ی اقدام مالی (FATF) خبر دادند[16] که البته این مسئله محقق نشد.

3-2-3-مهاجران

یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مسائل میان پاکستان و افغانستان، مسئله‌ی مهاجران افغانستانی مقیم پاکستان است. اولین موج از مهاجران افغان، با حمله‌ی شوروی به افغانستان به پاکستان مهاجرت کردند. بخش زیادی از این مهاجران -که در سال 2001 تعدادشان به 4 میلیون نفر نیز می‌رسید[17]– پس از سرنگونی حکومت طالبان به کشورشان بازگشتند. بااین‌حال، طبق آمار کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، در فوریه‌ی سال 2017، حضور حدود یک‌میلیون و سیصد هزار افغان در پاکستان به ثبت رسیده است. بااین‌حال انتظار می‌رود تعداد قابل‌توجهی از این مهاجرین، هنوز به ثبت نرسیده باشند. با شدت گرفتن اختلافات دو کشور در اواخر سال گذشته، بار دیگر مسئله‌ی پناهندگان افغان پررنگ شد. دولت پاکستان اعلام کرد ضرب‌الاجلی 30 روزه را برای خروج تمام پناهندگان افغان از خاک پاکستان در نظر گرفته است. این موضع حتی نگرانی کمیساریای عالی ملل متحد را نیز برانگیخت.[18] در پاسخ، رئیس‌جمهور افغانستان در مواضعی تند، خواستار بازگشت همه‌ی پناه‌جویان افغان طی 24 ماه آینده شد.[19]

2-4- راهبرد جدید ایالات‌متحده در قبال افغانستان و جنوب آسیا

در تاریخ 30 مرداد 1396، دونالد ترامپ، جدیدترین راهبرد ایالات‌متحده در قبال افغانستان و جنوب آسیا را اعلام کرد. گرچه متن این راهبرد هیچ‌گاه منتشر نشد و آنچه که از آن تحت این عنوان یاد می‌شود در واقع سخنرانی ترامپ راجع به آن بود، اما همان نیز کافی بود تا بتوان به روند جدیدی که از سوی ایالات‌متحده علیه پاکستان در حال شکل‌گیری بود، پی برد. رئیس‌جمهور آمریکا در آن سخنرانی پاکستان را به پناه دادن به تروریست‌ها متهم کرد و روابط تنش آمیز آن با هند را (با توجه به آنکه هر دو کشور از تسلیحات هسته‌ای برخوردارند) یک خطر بالقوه دانست. ترامپ همچنین یکی از پایه‌های راهبرد جدید ایالات‌متحده را تغییر رویکرد در قبال پاکستان دانست و تهدید کرد ایالات‌متحده بیش از آن در قبال رفتارهای آن کشور سکوت نخواهد کرد و پاکستان چیزهای زیادی برای از دست دادن دارد.[20] با وجود تهدیدهای دولت آمریکا مبنی بر قطع کمک‌های مالی به پاکستان، کنگره‌ی این کشور کمک سالانه‌ی 700 میلیون دلاری به پاکستان را به صورت مشروط تصویب نمود،[21] اما کمی بعد، دولت آمریکا اعلام کرد کمک‌های مالی آن کشور به پاکستان را تا زمان مبارزه‌ی جدی با گروه‌های تروریستی (به‌صورت مشخص شبکه‌ی حقانی و طالبان افغان) تعلیق می‌کند.[22] از زمان اعلام راهبرد جدید آمریکا تا حال حاضر، روابط دو کشور روزبه‌روز وخیم‌تر شده است، تا جایی که پاکستان همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی خود با آمریکا را عملاً تعلیق نمود.[23] وخیم شدن روابط پاکستان با ایالات‌متحده، می‌تواند ملاحظات و فرصت‌هایی برای روابط جمهوری اسلامی ایران با این کشور در پی داشته باشد. چنانکه اندکی بعد، شاهد فعال‌تر شدن دیپلماسی این کشور در قبال همسایگان و قدرت‌های منطقه‌ای بودیم.

2-5-انتصاب فرمانده سابق ارتش پاکستان به فرماندهی ائتلاف سعودی

در آذرماه سال 1394، عربستان سعودی ائتلافی را به‌منظور مشروعیت بخشی به تجاوزهای منطقه‌ای خود تحت عنوان «ائتلاف نظامی اسلامی مبارزه با تروریسم» شکل داد و نام پاکستان نیز به‌عنوان یکی از اعضای آن دیده می‌شد. بااین‌حال، پارلمان پاکستان، شرکت در ائتلاف عربستان را ممنوع کرد[24] و این کشور عملاً از همراهی نظامی با عربستان در حمله به مردم یمن سر باز زد. بااین‌حال، عربستان از تلاش برای همراه کردن پاکستان در ائتلاف خود دست برنداشت و اواسط فروردین‌ماه سال گذشته بود که اعلام شد ژنرال راحیل شریف، فرمانده سابق ارتش پاکستان، از سوی دولت این کشور مجوز حضور در ائتلاف را دریافت کرده و از سوی عربستان به فرماندهی ائتلاف منصوب خواهد شد. این انتصاب، موجی از نارضایتی‌ها را میان برخی مردم و مسئولان پاکستانی به وجود آورد[25] و در نوع خود، ضربه‌ای اساسی به وجهه‌ی نسبتاً موجه راحیل شریف در داخل پاکستان محسوب می‌شد. جمهوری اسلامی ایران نیز رسماً نارضایتی خود را از مجوز دولت پاکستان به شریف جهت خدمت به ائتلاف سعودی، اظهار داشت.[26] مجوز پاکستان به شریف جهت فرماندهی ائتلاف را گرچه نباید به لحاظ نظامی و استراتژیک موضوعی چندان جدی تلقی کرد، اما بااین‌حال می‌تواند نشانه‌ای از روابط در حال رشد عربستان و پاکستان باشد.

2-6- عضویت در سازمان همکاری شانگهای

سازمان همکاری شانگهای که در سال 2001 از سوی چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان با هدف مقابله با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی تشکیل شد، در اجلاس سال 2005 خود، عضویت ناظر پاکستان را پذیرفت. این کشور به همراه هند نهایتاً در خردادماه سال گذشته به عضویت کامل این سازمان در آمد. عضویت هم‌زمان هند و پاکستان در سازمان همکاری شانگهای، آینده‌ی آن سازمان را در برخی حوزه‌ها با تردیدهایی جدی روبرو کرد. با توجه به ماهیت امنیتی این سازمان، ساختار تصمیم‌گیری آن (به روش اجماع میان اعضا) و اختلافات بسیاری که هند و پاکستان در این حوزه دارند، تصمیم‌گیری‌هایی که مرتبط با حوزه‌های مورد اختلاف دو کشور باشد، می‌تواند با بن‌بست مواجه شود. در ارتباط با عضویت دائم هند و پاکستان در سازمان شانگهای دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه نخست معتقد است با ورود این کشورها به این سازمان، این نهاد تبدیل به سازوکاری برای حل اختلافات بین آن‌ها خواهد شد و رقابت واگرایانه را تبدیل به همگرایی می‌کند. در مقابل، دیدگاه دوم معتقد است عضویت رسمی هند و پاکستان دو معضل را برای سازمان به وجود می‌آورد. با توجه به دیدگاه‌های مخالف دو کشور در ارتباط با بسیاری از مسائل امنیتی و با توجه به این‌که اجماع اساس رأی‌گیری در سازمان است، روند تصمیم‌گیری در سازمان از این به بعد با پیچیدگی و دشواری بیشتری مواجه خواهد شد. همچنین مسئله کشمیر که بیشترین تنش را در روابط هند و پاکستان ایجاد کرده است به چالشی بدون راه‌حل در سازمان تبدیل شده و زمینه ضعف سازمان شانگهای را فراهم می‌کند.[27]

2-7- سفر فرمانده ارتش پاکستان به ایران

در آبان ماه سال 1396، ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان، طی سفری سه‌روزه، با رئیس ستاد مشترک نیروهای مسح جمهوری اسلامی ایران و رئیس‌جمهور این کشور دیدار کرد. این اولین سفر فرمانده ارتش پاکستان به ایران پس از 26 سال بود. البته پیش‌ازاین نیز مقام‌های نظام‌های پاکستان در قالب هیئت‌های دیپلماتیک به ایران سفر کرده بودند، اما سفر یک هیئت بلندپایه‌ی نظامی به‌صورت مستقل، در واقع نتیجه‌ی دیپلماسی نظامی جدیدی بود که پس از رویکرد جدید و سخت‌گیرانه‌ی ایالات‌متحده در قبال پاکستان اتخاذ شد. پس از اعلام راهبرد جدید آمریکا در قبال افغانستان و جنوب آسیا و اتخاذ رویکرد سخت‌گیرانه از سوی آن کشور در قبال پاکستان، برخی کشورها از قبیل ایران، روسیه و چین، مواضع آمریکا را محکوم کرده و به حمایت از پاکستان پرداختند. اندکی بعد، این کشور تحرکاتی را در سطح منطقه جهت نزدیک‌تر نمودن خود به قدرت‌های منطقه‌ای آغاز کرد. این سفرها در واقع به‌منظور کاهش اثرات راهبرد تخاصمی جدید آمریکا در قبال پاکستان و نشان دادن عدم انزوای سیاسی و بین‌المللی این کشور از سوی مقام‌های آن انجام شد. علاوه بر این، با توجه به شکل‌گیری هسته‌های اولیه‌ی گروه تروریستی داعش و انتقال آن به آن منطقه از سوی ایالات‌متحده، به نظر می‌رسد مقام‌های امنیتی و نظامی پاکستان تمایل دارند از تجربه‌ی ایران در مبارزه با این نوع از گروه‌های تروریستی، استفاده کنند.[28]

3-دورنمای سیاست پاکستان در سال 1397

1-3-  انتخابات مجلس ملی

نظام سیاسی پاکستان از نوعی حکومت فدرالی پارلمانی تشکیل شده که در چارچوب آن، مجلس ملی تعیین‌کننده‌ی نخست‌وزیر این کشور (شخص اول اجرایی پاکستان) است. به‌طورمعمول، رئیس حزبی که بیشترین تعداد کرسی‌های مجلس را از آن خود کند، به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب می‌شود. مطابق قانون اساسی، طول دوره‌ی هر مجلس نیز 5 سال در نظر گرفته شده است. انتخابات دور بعد این مجلس، در تیرماه سال جاری برگزار خواهد شد. رسوایی نواز شریف (رهبر سابق حزب مسلم لیگ شاخه‌ی نواز) و سلب صلاحیت وی از منصب نخست‌وزیری از سوی دادگاه عالی، نه‌تنها زندگی سیاسی وی را به‌صورت حقوقی پایان بخشید، بلکه مسلم لیگ (شاخه‌ی نواز) را نیز با چالش‌هایی جدی مواجه نمود. بااین‌حال، نتیجه‌ی انتخابات میان‌دوره‌ای سنای این کشور و کسب تعداد قابل‌توجهی از کرسی‌ها از سوی این حزب، عملاً نشان داد که مسلم لیگ همچنان بازیگری جدی در عرصه‌ی سیاست داخلی پاکستان به شمار می‌رود. در انتخابات آتی، شهباز شریف (برادر نواز شریف و رهبر کنونی مسلم لیگ نواز)، بلاول زرداری (فرزند بی‌نظیر بوتو و رهبر عوامی لیگ یا حزب مردم) و عمران خان (بازیکن سابق کریکت و رهبر تحریک انصاف)، سه رقیب جدی کسب منصب نخست‌وزیری هستند. بااین‌حال، تحلیل روندها تا ابتدای سال جاری نشان از وضعیت مساعدتر حزب مسلم لیگ (نواز) نسبت به دو حزب دیگر دارد.

2-3-روند افزایش تنش با ایالات‌متحده

رویکرد جدید آمریکا در قبال پاکستان و تهدیدهای متوالی مقامات آمریکایی علیه این کشور، درصورتی‌که به تغییر رفتار پاکستان در قبال افغانستان نینجامد، می‌تواند به وخیم‌تر شدن تنش‌های موجود بین دو کشور منجر شود. باید توجه داشت که مؤلفه‌های اصلی رفتار پاکستان در قبال افغانستان –که مورد اعتراض ایالات‌متحده است- در راستای کسب و ارتقای عمق راهبردی در افغانستان بوده و تغییر آن‌ها چندان ساده به نظر نمی‌رسد. همچنین تلاش ایالات‌متحده جهت افزایش حضور و نفوذ هند (به‌عنوان بزرگ‌ترین دشمن پاکستان) در افغانستان نیز می‌تواند عاملی چالش‌زا در روابط این کشور با آمریکا باشد. همچنین با توجه به روند رو به افزایش حضور نظامی ایالات‌متحده در افغانستان، چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسد که تعداد حملات هوایی هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی در افغانستان، تا حدی افزایش یابد.

3-3-  احتمال افزایش نفوذ عناصر داعش در مناطق مرزی با افغانستان

طی یک سال گذشته، نفوذ و حضور گروه تروریستی داعش در برخی مناطق پاکستان، علی‌الخصوص در پاراچنار و در نزدیکی مرز پاکستان با ولایت ننگرهار افغانستان، به‌وضوح دیده شده و زنگ خطر را برای این کشور به صدا درآورده است. در برهه‌هایی، گزارش‌ها حاکی از تصاویر پرچم این گروه در برخی نقاط شهری پاکستان (حتی اسلام‌آباد) بوده است.[29] با امحای حضور تشکیلاتی و سازمانی این گروه در عراق و سوریه، انتظار می‌رود در سال 1397 حضور پراکنده (در قالب هسته‌های جداگانه) و انجام عملیات تروریستی به‌صورت پراکنده از سوی این گروه در پاکستان تا حدی افزایش یابد.

منابع:

[1] نخست‌وزیر پاکستان سلب صلاحیت شد/ پایان حکومت نواز شریف، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 6 مرداد 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.irna.ir/fa/News/82612645.

[2] Rasmussen, Sune Engel. “Pakistani law minister quits after weeks of anti-Blasphemy protests.” The Gaurdian, 27 Nov. 2017, www.theguardian.com/world/2017/nov/27/pakistani-law-minister-quits-zahid-hamid.

[3] “Statement by the Press Secretary on Lashkar-e-Tayyiba (LeT) Leader.” The White House, 25 Nov. 2013, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/statement-press-secretary-lashkar-e-tayyiba-let-leader/.

[4] “Pakistani court allows Islamist party to enter elections”, The Washington Post, 9 March 2018, https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/pakistani-court-allows-islamist-party-to-enter-elections/2018/03/09/00e92c5c-238a-11e8-946c-9420060cb7bd_story.html?utm_term=.7875a97d1cfa.

[5] قانون اساسی جمهوری اسلامی پاکستان، اصول 50 و 59.

[6] “PML-N Senate candidates declared independent by ECP”, GEO NEWS, 22 Feb. 2018, https://www.geo.tv/latest/183165-pml-n-candidates-can-contest-senate-polls-as-independent-ecp.

[7] اتهام خریدوفروش رأی در انتخابات مجلس سنای پاکستان، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 15 اسفندماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.irna.ir/fa/News/82854018.

[8] Siddiqui, Salman. “CPEC investment pushed from $55b to $62b.” The Express Tribune, 13 Apr. 2017, www.tribune.com.pk/story/1381733/cpec-investment-pushed-55b-62b/.

[9] Siddiqui, Khushbakht. “Pakistan Will Earn Thrice its National Budget from CPEC by 2030: BOI.” ProPakistani, 9 Oct. 2017, www.propakistani.pk/2017/10/09/pakistans-cpec-income-three-times-current-national-budget-boi/.

[10] تشدید جنگ لفظی میان هند و پاکستان، باشگاه خبرنگاران جوان، 16 بهمن 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.yjc.ir/fa/news/6426759.

[11] کلبهوشن یاداو، دعوای حقوقی جدید هند و پاکستان، اندیشکده راهبردی تبیین، 4 خردادماه 1396، قابل بازیابی در پشوند زیر:

http://tabyincenter.ir/19312.

[12] Brasseur, Brad L. “Recognizing the Durand Line”, EastWest Institute, 2011, p. 5, https://www.eastwest.ngo/sites/default/files/ideas-files/durandline.pdf.

[13] مخالفت افغانستان و ادامه حصارکشی پاکستان در امتداد «خط دیورند»، خبرگزاری تسنیم، 9 دی‌ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/10/09/1615286.

[14] گفت‌وگو در مورد مبارزه با تروریسم/ سفر هیأت شورای امنیت سازمان ملل متحد به افغانستان، اطلاعات روز، 26 دی‌ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://etilaatroz.com/55960/.

[15] ژنرال «مک‌مستر»: پاکستان از تروریسم علیه افغانستان استفاده ابزاری می‌کند، خبرگزاری تسنیم، 13 دی‌ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/10/13/1618528.

[16] پاکستان در فهرست کشورهای متهم به تأمین‌کننده مالی تروریسم قرار می‌گیرد، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 12 اسفندماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.irna.ir/fa/News/82841211.

[17] Refugee Affected and Hosting Areas Programme, UNHCR, June 2016, http://unhcrpk.org/wp-content/uploads/2013/12/RAHA-Brochure-June-20161.pdf.

[18] حکومت پاکستان: همه مهاجرین افغان در ۳۰ روز پاکستان را ترک کنند، دویچه وله فارسی، 15 دی‌ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://p.dw.com/p/2qOjC.

[19] پافشاری اشرف غنی بر بازگشت پناه‌جویان افغان از پاکستان، خبرگزاری تسنیم، 28 بهمن‌ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/11/28/1659235.

[20] “Remarks by President Trump on the Strategy in Afghanistan and South Asia.” The White House, The United States Government, 21 Aug. 2017,  www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-president-trump-strategy-afghanistan-south-asia/.

[21] Iqbal, Anwar, “US Congress authorises $700 million for reimbursing Pakistan”, DAWN, 11 Nov. 2017, https://www.dawn.com/news/1369749.

[22] Mohammed, Arshad and Landay, Jonathan, “U.S. suspends at least $900 million in security aid to Pakistan”, RUETERS, 5 Jan. 2018, https://www.reuters.com/article/us-usa-pakistan-aid/u-s-suspends-at-least-900-million-in-security-aid-to-pakistan-idUSKBN1ET2DX.

[23] Siddiqui, Naveed. “Pakistan has suspended military and intelligence cooperation with US: defence minister.” DAWN, 9 Jan. 2017, https://www.dawn.com/news/1381839/pakistan-has-suspended-military-and-intelligence-cooperation-with-us-defence-minister.

[24]“Pakistan Won’t Join Saudis in Bombing Yemen’s Rebels.” CBS News, 10 Apr. 2015, www.cbsnews.com/news/pakistan-parliament-no-to-saudi-arabia-bombing-yemen-shiite-houthi-rebels/.

[25] پارلمان پاکستان از دولت درباره انتصاب ژنرال شریف به فرماندهی ائتلاف نظامی سعودی توضیح خواست، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، 21 دی‌ماه 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.irna.ir/fa/News/82381941.

[26] ناخشنودی ایران از انتصاب ژنرال پاکستانی به فرماندهی ائتلاف سعودی، دویچه وله فارسی، 14 فروردین 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://p.dw.com/p/2abGF.

[27] سلطانی، محمدجواد، « آثار و پیامدهای عضویت هند و پاکستان در سازمان همکاری شانگهای»، اندیشکده راهبردی تبیین، 22 تیرماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/20033.

[28] سفر فرمانده ارتش پاکستان به ایران؛ تلاش جهت ایجاد توازن در روابط، اندیشکده راهبردی تبیین، 21 آبان ماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/21927.

[29] برافراشته شدن پرچم داعش در پاکستان، خبرگزاری فارس، 3 مهرماه 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960703000334.

میلاد معین‌الدینی/ کارشناس مسائل بین‌الملل