اندیشکده راهبردی تبیین – لبنان در سال 1396 تحولات سیاسی مهمی را پشت سر گذاشت. تحولات این کشور به دلیل همسایگی با فلسطین اشغالی و سوریه اهمیت فراوانی دارد. مهم‌ترین رویداد لبنان در سال گذشته اعلام استعفای سعد حریری نخست وزیر این کشور در عربستان سعودی بود. نگاهی کوتاه به تحولات داخلی و خارجی این کشور و دورنمایی از سال 97 موضوع یادداشت حاضر را تشکیل می‌دهد.
1-تحولات داخلی
1-1- تصویب قانون جدید انتخابات
پارلمان لبنان قبل از اتمام دوره‌ی مسئولیت خود قانون جدید انتخابات را تصویب کرد. به موجب این قانون، تقسیم کرسی‌ها از ابتنا بر «اکثریت» به «نسبیت» تغییر یافت. قانون اکثریت بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیتی طوائف مختلف، تمام کرسی‌ها را به حزبی اختصاص می‌داد که بیشترین رای را کسب کرده بود اما بر اساس قانون «نسبیت» اقلیت‌ها هم هرچند کوچک باشند سهمی از صندلی‌های مجلس را خواهند داشت و در تصمیم‌گیری سیاسی مشارکت خواهند کرد[1]. همچنین در این قانون تمدید دوره‌ی مسئولیت پارلمان تصویب و موعد انتخابات، 6 ماه مِی (16 اردیبهشت 1397) مقرر شد.[2]
2-1-پاکسازی مناطق جرود عرسال از تروریست‌ها
عرسال منطقه‌ای کوهستانی در رشته کوه‌های لبنان شرقی قرار دارد. اکثر جمعیت 35 هزار نفری این منطقه اهل سنت هستند. بنابراین ورود حزب‌الله برای پاکسازی این منطقه باید با اجماع گروه‌های سیاسی در لبنان همراه می‌شد تا به سبب انتساب حزب‌الله به جریان شیعی و همچنین سُنی بودن ساکنان عرسال، جنگ یا اختلاف مذهبی در این کشور به وجود نیاید. واقع شدن این منطقه در مرز میان لبنان و سوریه، همسویی برخی از مردم و آوارگان با معارضان سوری و همچنین کوهستانی بودن آن، زمینه را برای ایجاد یک پناهگاه امن برای گروه‌های تکفیری به وجود آورده بود. سرانجام با وحدت نظر نسبی در لبنان برای پایان بخشیدن به تهدید گروه‌های تکفیری، حزب‌الله وارد عملیات شد. پس از گذشت چند روز از عملیات، گروه‌های تکفیری موافقت خود را برای خروج از این مناطق اعلام کردند و عرسال از تروریست‌ها پاکسازی شد.[3]
3-1-تحولات صیدا
شهر صیدا در لبنان شاهد انفجاری بود که طبق اعلام منابع امنیتی این کشور، توسط عوامل سروریس جاسوسی رژیم صهیونیستی (موساد) انجام شد. در جریان خودروی بمب‌گذاری شده در محله‌ی «البستان الکبیر» واقع در شهر صیدا «ابوحمزه حمدان» یکی از رهبران حماس مجروح شد.[4]
در اوایل سال 1396 نیز شهر صیدا در اردوگاه آوارگان فلسطینی عین‌الحلوة شاهد درگیری بین نیروهای امنیتی فلسطینی اردوگاه با گروه تندرو موسوم به «بلال بدر» بود. بنا به اعلام منابع بیمارستانی این درگیری‌ها 2 کشته و 21 زخمی بر جای گذاشت. عین‌الحلوه بزرگترین اردوگاه از میان 12 اردوگاه پناهجویان فلسطینی در لبنان است.[5]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
4-1-اختلاف بین جنبش امل و جریان آزاد ملی
پس از آنکه یک کلیپ از اظهارات اهانت آمیز جبران باسیل وزیر امور خارجه لبنان ـ داماد میشل عون رئیس جمهور لبنان و رئیس جریان آزاد ملی ـ به نبیه بری رئیس پارلمان این کشور و همچنین زعیم جنبش امل انتشار یافت، صحنه‌ی سیاسی لبنان متشنج شد. با انتشار این کلیپ، طرفداران بری به خیابان‌ها آمدند و با به آتش کشیدن لاستیک‌ها و مسدود کردن راه‌ها اعتراض خود را نشان دادند.[6] این اختلاف‌ها که پیرامون رقابت‌های انتخاباتی تاسیس و تشدید شد، در حال سوق دادن لبنان به یک بحران سیاسی بود، اما گروه‌های مختلف به ویژه حزب‌الله با انتشار بیانیه‌ای از شدت این اختلاف‌ها کاستند و از تبدیل شدن آن به یک بحران امنیتی و جنگ داخلی جلوگیری کردند.[7]
2-تحولات خارجی
1-2- تحریم حزب‌الله
طرح جدید تحریمی آمریکا در تیر ماه 1396 را می‌توان به عنوان متممی بر تحریم‌های قبلی علیه حزب‌الله در نظر گرفت که در لبنان خبرساز شد. این طرح که توسط ادوارد رویس عضو جمهوری‌خواه کنگره تدوین شد، قانون‌گذاران و وزرای عضو حزب الله را در لیست افراد هدف تحریم قرار می‌داد. بر اساس این طرح رییس جمهور باید اتباع خارجی را که به سازمان های مرتبط با حزب الله کمک می‌کنند و یا حمایت مالی و تکنولوژیک قابل توجهی برای آن‌ها فراهم می‌کنند را تحریم کند. بیت‌المال، جهادالبنا، انجمن حمایت از مقاومت اسلامی، بخش روابط خارجی حزب‌الله و سازمان امنیت خارجی حزب‌الله از جمله نهادهایی هستند که هدف این تحریم‌ها قرار گرفتند. همچنین تلویزیون المنار، رادیوی النور و گروه رسانه‌های لبنان که مرتبط با حزب‌الله است هدف تحریم‌ها ذکر شد. مقام‌های لبنانی از جمله میشل عون و سعد حریری با تاکید بر پیامدهای ناگوار تحریم بر اقتصاد لبنان مخالفت‌های خود را با درجه‌ی شدت مختلف در قبال این طرح تحریمی اظهار کردند.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-2- بازی عربستان و استعفای حریری
سعد حریری نخست وزیر لبنان با سفر به عربستان سعودی و اعمال فشار این کشور، استعفای خود را اعلام کرد. این استعفا در شرایطی اعلام شد که لبنان بعد از دو سال خلاء سیاسی توانست میشل عون را به عنوان رئیس جمهور انتخاب کند و پس از آن حدود یک سال ثبات نسبی را در سیاست تجربه کند. از طرفی اوضاع وخیم اقتصادی و انتخابات آتی لبنان و نقش فزاینده حزب‌الله در این کشور و همچنین دست برتر محور مقاومت در پرونده‌های جاری منطقه نشان از تحرک سعودی برای تغییر وضع موجود از راه استعفای حریری داشت. سرانجام با هوشمندی حزب‌الله و دیگر گروه‌های سیاسی، استعفای حریری به عنوان یکی مسئله‌ی ملی لبنانی و نه حزبی قلمداد شد و از بی‌ثباتی سیاسی ـ امنیتی در لبنان جلوگیری کرد. در نهایت با گذر زمان و حاصل نشدن نتیجه برای عربستان، حریری به کشورش بازگشت و استعفای خود را پس گرفت.[9]
3-2-نزاع بر سر بلوک نهم نفتی لبنان
منازعه نفتی و گازی بین لبنان و رژیم صهیونیستی پس از ادعای «آویگدور لیبرمن» وزیر جنگ این رژیم مبنی بر اینکه بلوک نهم نفت و گاز لبنان متعلق به رژیم صهیونیستی است آغاز شد. این موضوع به سرعت واکنش مسئولین حزب‌الله لبنان و دیگر سیاستمداران لبنانی را برانگیخت. سهم گاز طبیعی لبنان در این بخش، حدود 96 تریلیون فوت مکعب برآورد شده و این ثروتی است که به لبنان در کاستن از بدهی عمومی‌اش که اخیرا به 77 میلیارد دلار رسیده بود، کمک می‌کند. این بدهی عمومی سالانه از بالاترین مقادیر آن در جهان است.[10] هم‌زمان با این اختلاف، موضوع ساخت دیوار حائل در مرزهای رژیم صهیونیستی و لبنان از سوی رژیم اشغالگر قدس مطرح شد و بر سطح اختلاف افزود. لبنان با رژیم صهیونیستی بر سر 13 نقطه‌ی مرزی اختلاف دارد و به همین دلیل اجازه‌ی ساخت دیوار در مرزهایش را نمی‌دهد.[11]
4-2-میانجی‌گری آمریکا بین لبنان و رژیم صهیونیستی
رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا برای میانجی‌گری بین لبنان و رژیم صهیونیستی به لبنان سفر کرد. این اولین سفر مقام وزیر خارجه آمریکا به لبنان پس از سال 2014 بود. قبل از تیلرسون نیز دیوید ساترفیلد معاون وزیر خارجه آمریکا سه بار به این کشور سفر کرده بود تا میانجی گری آمریکا مناطق مورد مناقشه بین لبنان و رژیم صهیونیستی را بر عهده بگیرد. طرح پیشنهادی آمریکا که به «خط فردریک هوف» موسوم است، منطقه مورد مناقشه بین لبنان و رژیم صهیونیستی در دریای مدیترانه را بین دو طرف تقسیم می‌کند. لبنان تاکنون با پیشنهاد آمریکا مخالفت کرده است. مقام‌های بیروت می‌گویند که مالکیت بر سر منابع نفت و گاز این کشور، به مثابه یک حق است و نمی توان از آن صرف نظر کرد. سید حسن نصرالله نیز به صادق نبودن آمریکا در میانجی‌گری اشاره کرد و گفت که مساله اصلی در نزاع امروز (با رژیم صهیونیستی)، مساله مرزهای دریایی و نه مرزهای زمینی است و ثروت نفتی موجود در جنوب لبنان متعلق به همه‌ی لبنانی‌ها است.[12]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-دورنمای کلی
افزایش تنش میان لبنان و رژیم صهیونیستی؛ با طرح مسائل اختلافی نظیر ساخت دیوار حائل در مرزهای مشترک لبنان و رژیم صهیونیستی و نیز مالکیت بلوک نهم نفتی لبنان و همچنین نقشی که حزب‌الله در مبارزه با تروریست‌ها و تثبیت حکومت بشار اسد ایفا کرده است، به نظر می‌رسد سطح اختلافات و تنش بین لبنان و رژیم صهیونیستی افزایش یابد.
انتخابات؛ انتخابات لبنان در اردیبهشت سال 1397 برگزار خواهد شد. بنابراین فضای سیاسی لبنان و رقابت برای اخذ کرسی‌های بیشتر در مجلس بیشتر خواهد شد. در این راستا برخی کشورهای منطقه‌ای به ویژه عربستان سعودی تلاش خواهند کرد تا کاندیداهایی که به حزب‌الله نزدیک‌ترند رای نیاورند و افرادی از حزب المستقبل به عنوان هم‌پیمان آنان جایگاه قوی‌تری در مجلس کسب کنند. تلاش برای از بین بردن ائتلاف حزب‌الله با مسیحیان مارونی و نیز جنبش امل نیز می‌تواند از مواردی باشد که عربستان سعودی برای تضعیف جایگاه احزاب مخالف با خود در دستور قرار می‌دهد.
آوارگان سوری؛ با توجه به اینکه آوارگان سوری که در لبنان حضور دارند، مشکلات عدیده‌ای را برای این کشور ایجاد کرده‌اند، یکی از موضوعات مطرح در عرصه‌ی تصمیم‌گیری سیاسی حل معضل آوارگان است. از طرفی با نزدیک شدن به انتخابات و استفاده سیاسی بعضی از احزاب از موضوع آوارگان، به نظر می‌رسد این موضوع در سطح کلان سیاسی مطرح شود و احزاب مختلف راهکارهای خود را برای حل این موضوع پیشنهاد دهند. تجمیع این راهکارها گامی رو به جلو برای حل بحران آوارگان پس از برگزاری انتخابات خواهد بود.
منابع:
[1] اندیشکده راهبردی تبیین، «قانون جدید انتخابات مجلس لبنان؛ به بار نشستن اراده سیاسی حزب‌الله»، 17/4/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
قانون جدید انتخابات مجلس لبنان؛ به بار نشستن اراده سیاسی حزب‌الله
[2] خبرگزاری فارس، «قانون جدید انتخابات لبنان تصویب شد»، 27/3/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960327000222
[3] حسین آجرلو، «دستاوردهای امنیتی و اجتماعی حزب‌الله لبنان از عملیات آزادسازی عرسال»، 22/5/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
دستاوردهای امنیتی و اجتماعی حزب‌الله لبنان از عملیات آزادسازی عرسال
[4] خبرگزاری مهر، «یک منبع امنیتی لبنانی: انفجار صیدا کار موساد است»، 30/10/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4204265/
[5] پارس تودی، «دو کشته در درگیری‌های اردوگاه عین‌الحلوة در لبنان»، 20/1/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://parstoday.com/fa/middle_east-i66796
[6] محمود علوی، «تشنج سیاسی و خیابانی در لبنان»، 11/11/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://moodkerbes.info/1396/11/11/basil-insults-berri
[7] ماهر الخطیب، «الازمة بین “امل” و “الوطنی الحر” من الشارع الی موسسات»، النشرة،2/2/2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.elnashra.com/news/show/1175086/
[8] زهرا عطری، «تحریم حزب‌الله از سوی آمریکا؛ ابعاد و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، 25/5/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[9] محمدرضا عرب، «اهداف داخلی و منطقه‌ای استعفای حریری»، اندیشکده راهبردی تبیین، 16/8/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[10] خبرگزاری فارس، «پاسخ ویدئویی لبنان به اسرائیل؛ تاسیسات نفتی در مقابل تاسیسات نفتی»، 18/11/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/13961118000225
[11] خبرگزاری جمهوری اسلامی، «نزاع نفتی لبنان و رژیم صهیونیستی؛ از فشارهای واشنگتن تا ایستادگی بیروت»، 4/12/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.irna.ir/fa/News/82840826
[12] پارس تودی، «سیدحسن نصرالله: وحدت لبنانی‌ها مهم‌ترین عامل پیروزی در نزاع نفتی با رژیم صهیونیستی است»، 27/11/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://parstoday.com/fa/middle_east-i119889
