اندیشکده راهبردی تبیین | مرکز تفکر نسل سوم انقلاب

اندیشکده راهبردی تبیین – انتخابات پارلمانی عراق در حالی اواخر اردیبهشت 1397 برگزار می‌شود که گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در این کشور، هم‌چنان به لحاظ آرایش سیاسی به ثبات پایدار نرسیده‌اند. با این وجود، جهت‌گیری‌های کلی آن‌ها مشخص است.

بنا بر اعلام کمیسیون عالی انتخابات عراق، 27 ائتلاف انتخاباتی به منظور مشارکت در صحنه انتخابات آینده عراق ثبت نام کرده اند که شامل143 حزب و جریان سیاسی می‌شوند و 61 حزب دیگر نیز به صورت مستقل در انتخابات مشارکت خواهند کرد که جمعا به 204 حزب و تشکل سیاسی می رسد.[1]

عرب‌های اهل سنت عراق به‌ عنوان دومین گروه مهم جمعیتی در این کشور، با شناخت اهمیت بسیار انتخابات آتی، در تلاش‌اند تا زمینه‌ی قدرت‌یابی بیشتر خود را فراهم سازند. آن‌ها به خوبی می‌دانند که در شرایط پسا داعش در عراق، نحوه‌ی سیاست‌ورزی تغییر کرده است و بر همین اساس نحوه ارتباط خود با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی و هم‌چنین گروه‌های داخلی را سامان می‌دهند. علاوه بر این، اهل سنت عراق دارای مسائل مشخصی در حوزه‌های امنیتی، سیاسی واقتصادی هستند. سهم آن‌ها از پارلمان می‌تواند در مدیریت این مسائل موثر باشد.

گروه های سُنی فعال در رقابت‌ انتخاباتی

ائتلاف الوطنیه: این ائتلاف شامل گروه‌های اهل تسنن عراق است که به ریاست ایاد علاوی و مشارکت شخصیت‌های برجسته‌ای چون سلیم الجبوری (رئیس تجمع مدنی اصلاح) و صالح المطلک (رئیس ائتلاف العربیة) و تعدادی دیگر از شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی تشکیل شده است. علاوی خود یک شیعه لاییک است، اما شعار این ائتلاف طبق گفته سران و رهبران احزاب شرکت کننده در آن، بر پایه ملی گرایی و عبور از طایفه گرایی شکل گرفته است.

احزاب حاضر در این ائتلاف ۲۲ گروه است که شامل احزابی همچون حزب وفاق ملی عراق به ریاست ایاد علاوی، تجمع ملی اصلاح به ریاست سلیم الجبوری (رییس فعلی پارلمان)، تجمع الوحدة العراقیه به رهبری جنید محمد الکسنزانی، حزب العراق للاصلاح به رهبری فاضل جاسم الشمری، حزب الحوار و التغییر به رهبری حامد الصبیحی، حزب الخیار العربی به رهبری عبدالکریم الجبوری و جبهه الوحدة الوطنیة به ریاست فارس الدلیمی می باشد.

حزب اسلامی در انتخابات سال ۲۰۱۴ متحمل شکست سنگینی شد و مجبور شد در آن موقع با اسامه النجیفی که شخصیتی بود که به تازگی ستاره‌اش رو به صعود بود، ائتلاف کند، اما این حزب که شاخه اخوان المسلمین در عراق است در چهار سال گذشته با رهبری سلیم الجبوری توانسته تا اندازه زیادی محبوبیت مردمی خود را بازیابد.

الجبوری ائتلاف خود را بدون استفاده از نام «حزب اسلامی» تشکیل داده است تا به ‌این ‌ترتیب، با احساسات مردمی جریان‌های مدنی که اصلاحات در عملیات سیاسی را مطالبه می‌کنند، همصدا شود. به نظر می‌رسد که این ائتلاف در مقایسه با القرار العراقی از شانس موفقیت بیشتری در انتخابات آتی برخوردار باشد به ویژه که الجبوری این بار بر خلاف سال ۲۰۱۴، ضرورتی برای ائتلاف با النجیفی و القرار العراقی ندید و با نزدیک شدن به احزاب شیعی طی چهار سال گذشته موفق شد که محبوبیت و جایگاه خوبی کسب کند.[2]

کارشناسان پیش بینی می کنند که ائتلاف سلیم الجبوری رییس پارلمان عراق، ایاد علاوی (نخست وزیر سابق) و صالح مطلک معاون سابق نخست وزیری عراق، همچنان قویترین ائتلاف سیاسی در اهل سنت برای تصدی پست ریاست پارلمان باشد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

ائتلاف القرار العراقی: ریاست این ائتلاف بر عهده اسامه النجیفی معاون رئیس جمهور و رئیس سابق پارلمان عراق است. وی در این ائتلاف با خمیس خنجر رهبر جنبش پروژه عربی و همچنین سلمان الجمیلی وزیر برنامه ریزی و دیگر شخصیت‌های سنی عراق ائتلاف کرده است.

این ائتلاف شامل احزابی چون للعراق متحدون، المشروع العربی فی العراق، حزب تجمع المستقبل العربی، مشروع الارادة الشعبیة، حزب الهیبة الوطنیة، حزب المجد العراقی، حزب الحق الوطنی، حزب الغد العراقی، حزب النداء الوطنی و جنبش النهضة الشبابیة عز و اتحاد صلاح الدین است.

همپیمانی النجیفی و خمیس الخنجر در این ائتلاف، بسیار قابل توجه کارشناسان و اصحاب رسانه قرار گرفت زیرا الخنجر بازرگان و میلیاردر عراقی مورد حمایت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است که در سال های اخیر فعالیت های تخریبی فراوانی در عراق داشته و از او به عنوان «پدرخوانده گروههای تروریستی» یاد می شود.

با نزدیک شدن به زمان انتخابات پارلمانی عراقی، اختلافات زیادی میان گروه‌ها و احزاب سنی که ائتلاف «القرار» را تشکیل داده‌اند، به وجود آمده و احتمال اعلام جدایی برخی‌ گروه‌های همپیمان در این ائتلاف طرح شده است. در این میان اختلاف زیادی میان النجیفی و الخنجر درباره نقش‌های سیاسی یکدیگر و سهم‌بندی پست‌ها در آینده به وجود آمده و این اختلافات بر روی ماهیت ائتلاف‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. به گونه‌ای که می‌توان ائتلاف‌های سیاسی کنونی، را ائتلاف‌های مصلحتی بدون اهداف راهبردی تلقی کرد.[3]

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

پیوندهای خارجی جریان‌های سنی فعال در انتخابات

جریان‌های سنی عراق از ابتدا روابط نزدیکی با بازیگران خارجی به ویژه عربستان سعودی و ترکیه داشته اند. در آستانه انتخابات 2018 شاهد توجه قابل اعتنای کشورهای عرب به خصوص کشورهای حوزه شورای همکاری خلیج فارس به این جریان‌ها هستیم. برخی از این جریان‌ها (مانند حزب اسلامی) نیز به قطر وابستگی دارند که با توجه به تنش میان ریاض و دوحه، موجب اختلافاتی میان اهل سنت شده است.

نیروهای اهل سنت عراق در مورد نقش و جایگاه عربستان در تحولات منطقه به دو دسته حامی و مخالف تقسیم شده اند. دسته اول با محوریت ائتلاف الوطنیه به رهبری ایاد علاوی است که در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ به پیروزی دست یافت. این جریان با سیاست های سعودی در عراق به ویژه در مسایلی همچون برپایی مناطق فدرالیسم اهل سنت کاملا همسو می باشد.

در سوی دیگر جریان میانه‌رو سنی‌ها قرار می‌گیرند که سلیم الجبوری رییس کنونی پارلمان عراق در حال حاضر آن را نمایندگی می‌کند. این جریان در انتخابات پارلمانی کشور عراق در سال ۲۰۱۴ با جریان ائتلاف العراقیه دچار شکاف‌های اساسی شدند و مبنای این شکاف نیز آن بود که آنها رادیکالیسم موجود در اهل سنت را نپذیرفته و به نوعی خواهان اعتدال در مناسبات با حکومت مرکزی عراق و شیعیان بودند. بر همین مبنا در مسائل منطقه‌ای این جریان برخلاف جریان تندرو اعراب سنی، با اتخاذ مواضع میانه‌، به شکل نسبی عدم همسویی با مواضع ریاض را در پیش گرفت. یکی از دلایل عدم همراهی الجبوری و جریان نزدیک به وی در میان اهل سنت عراق با عربستان، گرایش این جریان به اتخاذ دیدگاه فراقومیتی و ملی‌گرایانه در مسائل منطقه‌ای می باشد که منجر به همسویی نسبی با دیدگاه دولت مرکزی عراق شده است.[4]

با این حال، ناامیدی حامیان سنتی طیف تندرو یعنی عربستان و ترکیه از نقش آفرینی آنان در صحنه سیاسی عراق، موجب روی آوردن ریاض به گزینه های جدیدی مثل مقتدی صدر شده است که ضمن تضعیف بیت شیعی بعنوان رقیب، قابلیت تحقق منافع سعودی‌ها را داراست.[5]

اهل سنت افراطی عراق به طور طبیعی با اهداف و سیاست های آمریکا نیز همسویی دارند. این گروه چون در اقلیت هستند تلاش دارند تا از نفوذ آمریکا در عراق و منطقه بهره برداری کرده و حداقل به بخشی از اهداف طائفه ای خود در عراق دست یابند. آمریکا هر چند قادر به تغییر معادله طائفه ای در عراق و حاکمیت اکثریت شیعه نیست، اما سعی دارد با نفوذ بر بازیگران مختلف، ترکیب دولت آینده به گونه ای ترسیم شود که حضور حداکثری اهل سنت در آن برقرار شود.[6]

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

گروه‌‌های سنی و ایران

جریان افراطی اهل سنت در عراق نگاه و رابطه خوبی با جمهوری اسلامی ایران ندارد و بلکه ایران را متهم به دخالت در امور داخلی عراق و حمایت خاص از شیعیان می کند. این رویکرد همسو با مواضع آمریکا و عربستان می باشد.

در همین راستا آمریکا ایران را متهم کرد برای تاثیرگذاری در انتخابات پیش رو در عراق تلاش می کند. جیم متیس، وزیر دفاع آمریکا ادعا کرده است که کشورش شواهد نگران کننده ای دارد که نشان می دهد ایران قصد دارد در انتخابات اردیبشهت ماه در عراق مداخله کند. به ادعای متیس، ایران قصد دارد با خرج کردن پول، بر نامزدهای انتخابات پارلمانی و رای دهندگان تاثیر بگذارد.[7]

اما جریان های معتدل سنی مانند تجمع ملی اصلاح به ریاست سلیم الجبوری نسبت به ایران نگاه چندان منفی ندارند و در نتیجه با جمهوری اسلامی ایران مناسبات عادی دارند. الجبوری در دیدارهای خود با مقامات رسمی جمهوری اسلامی بارها از نقش مثبت ایران در عراق به ویژه در مبارزه با داعش تجلیل کرده است. وی در آخرین دیداری که با معاون اول رییس جمهور کشورمان داشت از گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشور استقبال کرد. [8]

الجبوری در دیدار اخیر خود با سفیر جمهوری اسلامی در بغداد نیز ضمن تاکید بر تعمیق روابط ایران و عراق، به بحث درباره روند برگزاری انتخابات پارلمانی که قرار است اردیبهشت ماه در این کشور برگزار شوند پرداخت. در این جلسه الجبوری براهمیت نقش کشورهای منطقه به ویژه ایران در ایجاد ثبات و امنیت عراق تاکید کرد. سفیر ایران نیز از حمایت کشورش از عراق و تقدیم انواع کمک ها در جهت بازسازی این کشور خبر داد.[9]

راهبرد کلان جمهوری اسلامی ایران نسبت به عراق در تمامیت و ثبات این کشور و مناسبات حسنه با گروه‌های آن در عرصه‎های مختلف خلاصه می شود، در نتیجه گروه ‏هایی از اهل سنت که قائل به نقش مثبت ایران در عراق هستند با ایران رابطه دارند.

روابط گروه‌های سنی با شیعیان و کردها

سنی های افراطی عراق با شیعیان زاویه دارند، زیرا آن ها را به مثابه رقیبی می دانند که معادله حاکمیت چندین دهه آنان را بر هم زده است. این شکاف تا حدی بود که برخی شخصیت ها و جریانات سنی به منظور تغییر معادله قدرت، به همکاری با داعش و بعثی ها علیه دولت مرکزی پرداختند.

در زمان اشغال موصل و دیگر شهرهای استان‌های اهل تسنن عراق توسط داعش، اسامه النجیفی و خمیس الخنجر متهم شدند که علیه دولت مرکزی توطئه کرده و پشت پرده سقوط شهرهای سنی بوده‌اند. آن ها در آن موقع بر ضرورت تبدیل ‌شدن استان‌های اهل تسنن به اقلیم‌های مستقل براساس قانون شوراهای استانداری که اجازه تشکیل اقلیم‌هایی همانند اقلیم کردستان را می‌دهد، تاکید داشتند اما این خواسته آنها با اعتراض‌های گسترده مردمی و حتی اهل تسنن عراق همراه بود.

اما سایر جریان‌های سنی هر چند شیعه را رقیب خود می دانند، اما روابطشان با گروه های شیعی نسبتا عادی است. این طیف که مناصبی مانند ریاست پارلمان و معاونت نخست وزیری و برخی وزارتخانه ها را احراز کرده اند، در واقع در قدرت سهیم بوده و همگرایی با شیعیان را بر واگرایی ترجیح می دهند. در این راستا هر از گاهی دیدارهای رسمی میان شخصیت های دو طرف برگزار می شود. برای نمونه در جریان دیدار سلیم الجبوری، رئیس پارلمان با سید عمار حکیم رئیس جریان حکمت ملی، تحولات سیاسی و چشم انداز انتخابات پیش رو مورد بررسی قرار گرفت و دو طرف تاکید کردند رقابت انتخاباتی باید سالم و در فضایی مناسب و مملو از آرامش برگزار شود تا شهروندان عراقی بتوانند نمایندگان خود در پارلمان آینده را به خوبی انتخاب کنند.[10]

مناسبات اهل سنت با کردها نیز دارای فراز و نشیب است. به رغم اختلافات ریشه ای میان اهل سنت و کردها، در مواردی میان دو طرف همسویی وجود دارد. برای مثال در قضیه همه پرسی استقلال اقلیم کردستان، بسیاری از سیاستمداران اهل تسنن عراق در صحبت‌های غیرعلنی‌شان خرسندی خود را نسبت به همه‌پرسی کردستان ابراز کرده و امیدوار بودند که این همه‌پرسی تاثیر مثبتی بر فرصت‌های آنها در مذاکره با دولت بغداد داشته باشد تا امتیازاتی را برای استان‌های خود بگیرند.

روزنامه القدس العربی در گزارشی نوشت به دلیل ماهیت ائتلاف‌ها میان احزاب شیعی حاکم و گروه‌هایی که نماینده عرب‌های اهل تسنن هستند، موضع علنی رهبران اهل تسنن این است که مخالف همه‌پرسی کردستان هستند و این رویکرد علنی آنها همسو با موضع بغداد و برخی کشورهای منطقه است. اما در عین حال رهبران اهل تسنن در عراق بر این باورند کردها گام‌های سریعی را برای تحمیل کشورشان بر عراق برداشته‌اند. آن ها بر این باورند که کردها کشور خود را تشکیل خواهند داد و این امر به یک مسیر بی‌بازگشت رسیده است. شاید مهمترین مساله‌ای که اعراب‌ اهل تسنن می‌توانند در تحولات بر کردستان عراق روی آن حساب باز کنند این باشد که طرح کردها مانعی مقابل طرح ایران در غرب آسیا باشد و کردستان مانع از گسترش نفوذ شیعیان شود.[11]

مسائل و دغدغه‌های اهل سنت

اهل سنت در آستانه انتخابات پارلمانی مشکلات و دغدغه های متعددی دارند. اهداف و دغدغه هایی مانند آوارگان، تضعیف نفوذ ایران در عراق، ایستادگی جدی در مقابل دستاوردهای شیعیان مانند تشکیل حشد الشعبی، اختلاف با حکومت اقلیم کردستان، مناسبات با کشورهای عرب خلیج فارس، ایفای نقش مؤثر در آینده مناطق سنی نشین خارج شده از کنترل داعش مانند الانبار و نینوا، تعدیل چهره تخریب شده خود در میان شهروندان اهل سنت به دلیل همراهی با داعش و دریافت سهم بزرگی از کمک های مالی کشورهای کمک کننده به بازسازی مناطق سنی نشین عراق در ذهن رهبران اهل سنت جای دارد.

از یک سو حجم نسبتا بالایی از آوارگان به دلیل حملات داعش از مناطق سنی نشین راهی سایر استان ها شده اند. به همین دلیل جریانات سنی خواستار تعویق انتخابات شده اند تا آوارگان به مناطق خود بازگردند. اما وزارت مهاجرین عراق حدود سه ماه پیش اعلام کرد بیش از 50 درصد آوارگان به مناطق خود بازگشته و با توجه به بهبود اوضاع امنیتی و ارائه خدمات در مناطق جنگزده، این رقم تا زمان انتخابات رو به افزایش است.[12]

از سوی دیگر اهل سنت نسبت به سازمان حشد الشعبی که شاکله اصلی آن را شیعیان تشکیل داده اند، نگران هستند. ائتلاف فتح المبین که از گروه های جهادی حشد مانند سازمان بدر، کتائب حزب الله، عصائب اهل الحق و… تشکیل شده است، وارد عرصه انتخابات شده و به عنوان پرچمدار پیروزی بر داعش، در میان عموم مردم عراق جایگاه خوبی یافته است. برخی از گروه‌های اهل سنت، حشد الشعبی را یک سازمان وابسته به جمهوری اسلامی و نیروی قدس سپاه پاسداران می دانند، در نتیجه همنوا با رسانه های غربی و عربی به آن می تازند.

مشکل دیگر اهل سنت شکاف ها و اختلافات داخلی است. اردوگاه سنی ها در حال حاضر تصویری از اتحاد را ارائه نمی دهد. با شکست داعش، جناح سنی ها به گروه ها و جناح های متعددی تقسیم شده است. با این حال، تمام احزاب سنی در حال حاضر با مشکل مواجه هستند، زیرا آرای شان بین مردم به شدت کاهش یافته است. بسیاری از سنی ها پس از حملات داعش از غرب عراق فرار کرده اند. از این رو برخی از سیاستمداران سنی می خواهند که انتخابات تا زمان جابجایی مجدد این مردم در مناطق مسکونی شان، به تعویق بیفتند.[13]

برگزاری کنفرانس‎های اهل سنت از جمله مسائلی است که در ماه های اخیر به شدت مورد توجه بخشی از شخصیت های سیاسی و اقتصادی سنی عراق قرار گرفته است. شخصیت هایی که در میان آنها هم مقامات عالی رتبه فعلی دیده می شوند و هم مقامات سیاسی و سرمایه داران و روحانیون مذهبی که به اتهام حمایت از تروریسم یا توطئه چینی علیه کشور تحت تعقیب دستگاه قضایی هستند. این افراد هسته های اولیه چندین کنفرانس و نشست سابق در اردن و ترکیه بوده اند. نشست هایی که با حمایت سازمان های اطلاعاتی منطقه (عربستان، امارات، ترکیه، قطر، اردن) برگزار می‌شده است و به همین دلیل به عنوان کانون هایی برای ایجاد فتنه در عراق و دخالت های منطقه ای در امور داخلی کشور شناخته می شدند. در بحبوحه کشمکش برگزاری کنفرانس اهل سنت و حضور یا عدم حضور شخصیت های تحت تعقیب مانند طارق الهاشمی، رافع العیساوی و اثیل النجیفی برپایی آن را با تردید مواجه کرده بود، نشست دیگری با عنوان «کنفرانس ملی بغداد» توسط طیفی از اهل سنت که گرایش های معتدل و نزدیک به حکومت دارند در 22 تیرماه 96 برگزار شد. ائتلاف نیروهای الوطنیه به عنوان بزرگ ترین مرجع سیاسی اهل سنت برای انتخابات 2018 از این نشست متولد شد. اما کنفرانس ملی بغداد با کناره گیری برخی عشایر در روز آخر نشان داد نتوانسته میان اهل سنت اجماع به وجود بیاورد.[14]

جمع بندی

انتخابات پارلمانی عراق در حالی اواخر اردیبهشت 1397 برگزار می‌شود که گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در این کشور، هم‌چنان به لحاظ آرایش سیاسی به ثبات پایدار نرسیده‌اند. با این وجود، جهت‌گیری‌های کلی آن‌ها مشخص است. در این میان، اهل سنت عراق از انسجام کافی برای حضور در انتخابات برخوردار نیستند. لذا می توان پیش بینی کرد اهل سنت عراق با توجه به ائتلافاتی که شکل داده اند، به رغم چالش های متعدد، به حداقل سهمیه کرسی‌های پارلمانی دست خواهند یافت. با توجه به دموکراسی توافقی در عراق، طیف های معتدل اهل سنت، مناصبی همچون ریاست پارلمان را همچنان در اختیار خواهند داشت. اما برای جریانات افراطی در آینده سیاسی عراق، نقش چندانی متصور نیست.

منابع

[1] المفوضية العليا المستقلة للانتخابات

http://ihec-iraq.com/ar/

[2] سناریوهای اهل تسنن برای انتخابات عراق، سایت دیپلماسی ایرانی، 2 اسفند 96

http://irdiplomacy.ir/fa/page/1974824

[3] آرایش انتخابات پارلمانی عراق چگونه است؟، مشرق نیوز، 26 اسفند 96

https://www.mashreghnews.ir/news/838016

[4] نگاه احزاب و جریان های عراقی به عربستان، اندیشکده راهبردی تبیین، 6 شهریور 96

http://tabyincenter.ir/20755

[5] وضعیت بازیگران عراقی پیش از انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸، خبرگزاری تسنیم، 19 مهر 96

https://www.tasnimnews.com/fa/news

[6] التحالفات السياسية في العراق .. تجارب سابقة وملامح جديدة، مرکز العراق الجدید، 25 دسامبر 2017